Автотех экспертизани мақсади, вазифалари ва турлари. автомобиль ҳаракатини ҳисоблаш - Транспорт - Рефераты

Автотех экспертизани мақсади, вазифалари ва турлари. автомобиль ҳаракатини ҳисоблаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

221 KB

Автотех экспертизани мақсади, вазифалари ва турлари. автомобиль ҳаракатини ҳисоблаш. Режа: 1. Автотранспортда ЙТХнинг экспертизаси. 2. Хизмат экспертизаси ва ЙТХнинг суд экспертизаси. 3. Экспертнинг мажбуриятлари, ҳуқуқлари ва ваколатлари. 4. ЙТХни экспернизаларининг асосий тушунча ва атамалари. 5. ЙТХнинг тахлили учун зарур бўлган бошланғич маълумотлар. 6. Автомобиль ҳаракатининг хисоблари, ғилдиракларнинг йўл билан ишлашиш коэффиценти ўзгармас бўлган ҳолларда ва ҳар хил бўлган йўл қисмларида автомобиль ҳаракатини хисоблаш.

Ўзбекистонда автомобиллаштириш даражаси тез суратларда ўсиб бормоқда. Мустақиллик, чет эллар билан иқтисодий алоқаларнинг кенгайиши, жаҳонда автомобил саноатига эга бўлган 26-давлатга айлангани яна бир сабаб бўляпти. Автомобиллаштириш мамлакат и қ тисодий ва мудофаа қ увватининг ортишига олиб келиши билан бир пайтда й ў л-транспорт ҳ одисаларининг к ў пайишига ва о қ ибатда к ў плаб одамлар ҳ алок б ў лиши ва ҳ ар хил даражадаги тан жаро ҳ атлари олишига ҳ ам сабаб б ў лиши мумкин. Агар ЙТХнинг сабаблари ани қ ланмаса ва уларнинг олдини олишга қ аратилган чора тадбирлар ишлаб чи қ илмаса, муста қ ил республикамизнинг и қ тисодиётини ривожлантиришни амалга ошириш қ ийин муаммога айланади. ЙТХнинг келиб чи қ иш сабабларини ў рганиш ва тахлили қ илишнинг асосан иккита усули бор: - бир қ анча ЙТХни т ў плашни биргаликда тахлил қ илиш; - ҳ ар бир содир б ў лган ЙТХсини ало ҳ ида тахлил қ илиш. Биринчи усулда к ў плаб ЙТХлари математик статистика ёрдамида тахлил қ илинади ва уларнинг асосий қ онуниятлари, сабаблари ва ҳ олати олдиндан ани қ ланади. Масалан к ў рилаётган давр орали ғ идав ЙТХнинг неча фоизи транспорт воситаларининг конструкциясидаги камчиликлар, техник носозликлар, ҳ айдовчи ва пиёдаларнинг ҳ аракат ҳ авфсизлиги б ў йича қ онун меъёрларини бузилишлари ёки й ў л шароитини белгиланган талабларга жавобь бермаслиги о қ ибатида содир этилгани. Бу усул ёрдамида ЙТХ сонининг ў згаришини башорат қ илиш, уларни келтириб чи қ арган омиллар орасидаги бо ғ ли қ ликни ва бош қ а к ў рсаткичларни ани қ лаш мумкин. Бундай тахлил республика, вилоят, шаҳар ёки корхоналар миқёсида содир этилган ЙТХни бир-бири билан солиштириш, уларни келтириб чиқарган сабабларини аниқлаш ва бартараф этиш чора тадбирларини ишлаб чиқиш ҳамда тадбирларнинг самарадорлигини баҳолаш учун хизмат қилади. Иккинчи усулнинг асосий ма қ сади ЙТХнинг барча даврларига, ҳ одиса содир б ў лишнинг объектив сабабларига ва ҳ ар бир ҳ одиса қ атнашчисининг хатти- ҳ аракатларига илмий асосланган тавсиф беришдан иборатдир. ЙТХни ало ҳ ида олиб тахлили қ илиш натижасида у билан бо ғ ли қ б ў лган асосий шарт-шароитлар, ҳ авфли ва фалокат вазиятининг вужудга келган они. Ҳ аракат қ атнашчиларининг қ айси хатти- ҳ аракатлари фалокат вазиятини вужудга келтиригани, ҳ одисаларнинг олдини олиш учун ҳ айдовчига техник имконият мавжуд эдими, деган саволларга илмий асосланган жавоблар топилади ва улар ҳ одиса қ атнашчиларини ў зларининг айбдорлик даражасига қ араб, фу қ аролик, маъмурий ёки жиноий жавобгарликка тортилишларида му ҳ им исботий далил вазифасини ў тайди, олинган ҳ одиса тасодифий ёки тасодифий эмасми, деган саволга фа қ ат иккинчи усул ёрдамидагина жавоб топиш мумкин. Ҳ айдовчининг тормоз тизими техник носоз автомобилда ҳ аракатланаётгани ани қ ланса, у амалдаги қ онунларга асосан маъмурий жазога тортилади. Ҳ айдовчи техник носоз автомобилни бош қ ариб

бораётиб пиёдани босиб кетган б ў лсин. Тажрибалар шуни к ў рсатадики, бундай ҳ олларда ҳ айдовчи к ў пинча жиноий жазога тортилади. Асида бундай ҳ олларда автомобиль тормоз тизимининг техник носозлиги билан ЙТХнинг содир б ў лиши сабаб о қ ибат ало қ аси ани қ ланиши ва шундан с ў нггина унга жазо берилиши керак. Автомобиль техник соз б ў лганида ҳ одисанинг олдини олиш учун ҳ айдовчида техник имконият мавжудми ёки й ўқ ми деган масала фа қ ат иккинчи усул ёрдамидагина ани қ лаш мумкин. 1. Автотранспорда ЙТХнинг экспертизаси. ЙТХнинг экспертизаси деб фанда, техникада ёки ҳ унарда махсус билими бор шахслар томонидан ҳ ар битта ало ҳ ида олинган ҳ одисанинг ҳ амма й ў налишларини комплекс равишда илмий-техникавий тат қ и қ од қ илишга айтилади. (172-модда. ў рЖПХ) Экспертиза ҳ аракат ҳ авфсизлигини ташкил этиш, й ў л қ урилиши ва эксплутацияси, транспорт воситаларининг тузилиши ва назарияси, уларга техник хизмат к ў рсатиш, ру ҳ ий физиология, тиббиёт криминалистика ва юриструденция каби билимлардан ҳ абардор б ў лишини талаб этади. Автомобиль транспортида авариялар билан курашиш қ уйидаги комплекс тадбирларни ў тказишни талаб этади: 1. Ҳ аракат шароитини яхшилаш. 2. Транспорт воситаларининг конструкциясини такомиллаштириш. 3. Ҳ айдовчиларнинг малакасини, интизомини ошириш ва бош қ алар. 2. Хизмат экспертизаси ва ЙТХнинг суд экспертизаси. Хизмат экспертизасининг транспорт воситаси б ў лган корхона ёки ҳ одиса содир б ў лган жойга (й ў лга) хизмат к ў рсатувчи й ў л ў жалиги вакилари ў тказадилар. Хизматга оид экспертизани ў тказиш унинг таркиби, муддатлари, ма қ сади ва бош қ а ечими лозим б ў лган масалалар «Автотранспорт корхоналарида ҳ аракат ҳ авфсизлиги хизматининг ишини ташкил этиш» низоми ва ЙТХни хисобга олиш й ў ри қ номасида баён этилган. Бу низомга к ў ра ҳ ар битта содир б ў лган ЙТХни тафтиш қ илишга корхонанинг ра ҳ бари қ атнашиши керак, фа қ ат ЙТХ кичик ми қ доридаги моддий зарар билан ва ҳ еч бир одам билан тан жаро ҳ атсиз тугаган б ў лсагина. Уни тафтиш қ илишда ҳ аракат ҳ авфсизлиги хизмати ходимларининг ў злари чи қ ишлари мумкин. Ю қ оридаги низомга к ў ра агар ЙТХ о қ ибатида битта одам ҳ алок б ў лган б ў лса, ЙТХни хизматига оид экспертизасида корхонанинг вилоят б ў йича ра ҳ бари шахсан қ атнашиши керак. Агар ЙТХ о қ ибатида иккита одам ҳ алок б ў лган ёки учтадан к ў п одам тан жаро ҳ ати олган б ў лса ундай ҳ одисанинг экспертизасида автотранспорт корхонасининг республика б ў йича ра ҳ барияти қ атнашиши к ў рсатилган. Низомга к ў ра ЙТХни экспертизасини ў тказиш муддатлари қ уйидагича қ илиб белгиланган: - автокорхона ми қ ёсда –3кун;

- вилоят ми қ ёсида –5 кун; - республика ми қ ёсида –7кун. ЙТХнинг хизматга оида экспертизасининг асосий мақсади бу автокорхона ходимлари ёки (давлат автомобиль назорати) ЙҲХБ ходимлари билан биргаликда ўтказадилар. Экспертиза уни далолатнома шаклида расмийлаштириш билан тугалланади. Далолатномаларда қ уйидагилар акс эттирилган б ў лишлари керак: 1. ЙТХни содир б ў лган санаси ва ва қ ти; 2. ЙТХни содир б ў лган жойи; 3. Транспортвоситаларининг русуми ва давлат ра қ ами; 4. Транспорт воситаларининг ЙТХ содир б ў лгунича б ў лган техник ҳ олати; 5. Ҳ айдовчилар ҳ а қ ида маълумотлар; 6. ЙТХ тури ва унинг қ ис қ ача баёни; 7. Об- ҳ аво ва й ў л шароити. Буларга қўшимча далолатномада ЙТХ автокорхонанинг қайси бўлими ва раҳбарнинг айби билан содир этилганлиги ҳам кўрсатилади. ЙТХнинг суд экспертизаси хизматига оид экспертизадан фарқ қилади. ЙТХнинг суд экспертизаси. ЙТХнинг суд экспертизаси расмий хатти- ҳ аракат б ў либ, ҳ одисани тад қ и қ қ илиб ҳ а қ и қ ий малумотларни ани қ лайди. Бу маълумотлар к ў рилаётган жиноий ёки фу қ аролик ишида исботловчи далил вазифасини ў тайди. Суд экспертизасини адлия вазирлигининг тегшишли муассасаларида ў тказади. Суд экспертизаси суднинг, ички ишлар б ў лимларининг ва прокуратура терговчиларининг ҳ амда айбни и қ рор қ илиш б ў лимларининг топшири ғ ига асосан ў тказади. Экспертизалар, экспертнинг мутахассислигига қ араб бир неча турга б ў линади: - суд тиббиёт экспертизаси; - криминалистик экспертиза; - автотехник экспертиза ва ҳ оказо. Суд тиббиёт эксперти ўлимнинг сабабларини, жароҳатларинг тавсифларини ва қандай пайдо бўлганини, ЙТХда жабрланган шахсларнинг соғлиғини аниқлайди. Криминалистик эксперт й ў лда қ олган тормоз изларини, транспорт воситаларининг урилган жойларини ў рганади, шиша сини қ лари ва ғ илдиракларнинг изига қ араб транспорт воситанинг русумини, ҳ одиса содир б ў лиш жараёнида қ андай ҳ олатларда турганини ани қ лайди. Суд автотехника экспертизасини асосий ма қ сади ЙТХнинг ҳ амма даврлардаги жараёнига илмий асосланган тавсиф бериш, ҳ ар бир ҳ одиса қ атнашчисининг хатти- ҳ аракати ва ЙТХ келиб чи қ ишининг объектив сабабларини ани қ лашдан иборат.

Экспертиза ишига республика суд экспертизаси, илмий та ққ и қ от институти услубий ва илмий- техник б ў лими ра ҳ барлик қ илади. Вилоятларда институтнинг филял ва лабаратория ташкил этилган. Экспертизалар амалдаги қ онунлар ва экспертиза муассасаларида суд экспертизасини ў тказиш учун ишлаб чи қ илган й ў ри қ номалар асосида олиб борилади. «Экспертиза муассасаларида суд экспертиза ишини ташкил қ илиш» низомига к ў ра экспертлар ечиши лозим б ў лган масалалар қ уйидагилардан иборат: 1.ЙТХга олиб келадиган омилларни ани қ лаш, жамлаш ва тахлил қ илиш: - транспорт воситасининг конструкциси ва техник ҳ олати; - пиёда ва транспорт воситаларининг тезлиги ва ҳ аракат й ў налиши; - й ў лнинг геометрик ў лчамлари ва ҳ олати; - ҳ аракат учун т ў си қ лар ва уларнинг тавсифлари; - й ў л белгилари, сарчиро қ лар ва бош қ а техник воситалар, уларнинг ҳ одиса содир б ў лган пайтдаги техник ҳ олати. 2. ЙТХнинг жараёнига ва содир б ў лишига олиб келган омилларни ажратиб олиш, уларни илмий асосда ва тажрибада излаш. 3. Ҳ авфли вазият вужудга келган онни ани қ лаш. 4. Тад қ и қ қ илинаётган ҳ одисанинг техник сабабларини ва қ атнашчилар томонидан уларни бартараф қ илиш мумкинлиги имкониятларини ани қ лаш. 5. ЙТХ қ атнашчиларининг хатти- ҳ аракатларини «й ў лларда ҳ аракатланиш қ оидаларига» ва бош қ а меъёрий ҳ ужатлар талаьига мос келишини ани қ лаш ва бош қ алар. 3. Экспертнинг мажбуриятлари, ҳ у қ у қ лари ва ваколатлари. Эксперт олдига ечиш учун қўйиладиган масалалар хилма-хил бўлиб, улар ҳар битта ҳодисанинг ўзига хос ҳусусиятларидан келиб чиқади. Қў йилган масалаларни ечин учун экспертга Ў збекистон Республикаси жиноий ва жиноят процессуал кодексларига биноан маълум ваколатлар, ҳ у қ у қ лар берилган ва мажбуриятлар юклатилган. Мажбуриятлар: - эксперт хулосани фа қ ат ў з номидан беради ва шу хулоса учун шахсан жавоб беради; - экспертнинг хулосалари фа қ ат жиноий ишнинг тергов маълумотларига асосланади; - бегона шахсларнинг ёрдамидан фойдаланмайди; - эксперт ЙТХ қ атнашчиларининг хатти-харакатларига фа қ ат техник жи ҳ атдан ба ҳ о беради;

- эксперт ЙТХ б ў йича жиноий ишнинг тергов маълумотларини ошкор қ илмаслиги керак, акс ҳ олда амалдаги қ онунлар аосида жавоб беради; - экспертиза ў тказишдан бош тортмайди; - қў йилган масалаларни ҳ аммасини ечиши зарур, акс ҳ олда сабабларини асослаб беради. Ваколотлар: - ЙТХ содир б ў лган жойни, транспорт воситаларининг техник ҳ орлатини текширади ва к ў здан кечиради; - ЙТХ содир б ў лган жойни к ў здан кечириш ва текшириш; - ЙТХ қ атнашчиларининг хатти-харакатларини, ҳ одисанинг механизмини илмий асосда тад қ и қ қ илади; - ЙТХнинг механизмни илмий асосда тад қ и қ от қ илиш. Ҳ у қ у қ лари: - ҳ аракат ҳ авфсизлигини таъминлаш чора-тадбирларини ишлаб чи қ ишда қ атнашиш; - жиноий ишнинг ЙТХ билан бо ғ ли қ б ў лган б ў лимлари билан танишиш; - экспертиза учун етишмаётган маълумотларни экспертизасини тайинланган маассаса ёки юридик шахслардан талаб қ илиш; - терговчининг рухсати билан с ў ро қ жараёнида қ атнашиш ва ЙТХга тааллу қ ли саволлар бериш; - таржимон хизматидан фойдаланиш. Экспертизалар экспертларнинг сонига ва мутахассислигига қараб уч турга бўлинади: 1. Якка тарзда ў тказиладиган экспертизалар. 2. Комиссион экспертизалар. 3. Комплекс экспертизалар. ЙТХ ва уни содир бўлиш механизми содда ва ҳар-хил талқинларга олиб келмаса, бир эксперт-автотехник кифоя қилади; бундай экспертизалар якка тарзда ўтказиладиган экспертизалар деб аталади. ЙТХ мураккаб ёки унда к ў пчилик қ атнашган ва баъзи бир ҳ аракатларни тал қ ин қ илишда тафовут пайдо б ў лиши мумкин б ў лса, комиссион экспертизалар тайинланади (178-модда ў р. ЖПК). Комиссиянинг таркиби бир со ҳ адаги 2-5 та экспертдан ташкил топган б ў лиши мумкмн (177 модда ў р. ЖПК). Агар экспертиза комиссия томонидан ў тказилиши талаб қ илинган б ў лса, экспертиза муассасасининг ра ҳ бари бу талабга амал қ илиши керак. ЙТХнинг экспертизасини ў тказиш учун бир неча со ҳ а мута ҳ ассилигига эга б ў лган экспертларнинг қ атнашиш зарурияти ту ғ илса, бундай ҳ олларда комплекс экспертизалар тайинланади. Масалан, транспорт воситаларининг т ўқ нашуви ҳ одисаси содир б ў лган б ў лса ёки ҳ одиса содир б ў лган жойдан ҳ айдовчи ў з транспорти билан қ очиб кетган б ў лса экспертизада эксперт-автотехник билан

ҳ амкорликда эксперт-трассолог ва тиббиёт эксперти қ атнашса, экспертизанинг ҳ улосалари янада т ў ли қ ро қ ва ани қ ро қ б ў лади. Комплекс экспертизаларда ҳ ар бир экперт ў з ҳ улосаси учун ёки барча экспертлар ў заро келишган ҳ олда умумий ҳ улосага имзо чекадилар. Экспертизалар ў тказилиш навбатига қ араб қ уйидаги турларга б ў линади: - бирламчи экспертизалар; - қў шимча экспертизалар; - қ айта экспертизалар. Тергов ёки суд жараёнида ЙТХнинг содир бўлиши механизмини янада ойдинлаштирувчи қўшимча маълумотлар пайдо бўлса, у ҳолда қўшимча экспертизалар тайинланади. (176-модда ўр ЖПК). Агар экспертнигн хулолсалари т ў ли қ асосланган б ў лса ёки унинг т ўғ рилигига шуб ҳ а уй ғ онса, экспертизани ў тказиш ва қ тида эксперт ў зининг ваколат доирасидан чи қ иб кетса, қ айта экзпертизалар тайинланади (176-модда ў р ЖПК). Қ айта экспертиза асосан комиссия томонидан ў тказилади. Аввал қ атнашган эксперт қ айта экспертизада қ атнашмайди. Унинг хулосалари комиссияга топширилади. Қ айта экспертиза хулосаси олдингисидан фар қ қ илса, унинг сабаблари санаб ў тилади. Комиссия аъзолари биргаликда ёки ало ҳ ида хулоса ёзишлари мумкин. 4. ЙТХни экспертизаларини асосий тушунча ва атамалари. ЙТХни экспертиза қ илишда фойдаланиладиган тушунчалар ва атамалар: 1. Ҳ авфли вазият. Ҳ авфли вазият деб шундай вазиятга айтиладики, бу вазият вужудга келганда ҳ айдовчи ў зидаги ва транспорт воситасидаги барча имкониятларни ишга солиб ЙТХни бартараф этиши керак. 2. ЙТХни бартараф қ илиш учун техник имконият. Бу тушунча ҳ авфли вазият вужудга келганида ҳ одисани олдини олиш учун ҳ айдовчида техник имконият мавжуд эканлигини билдиради. Агар ҳ айдовчи кечикиб ҳ аракат қ илса, ёки унинг хатти- ҳ аракатлари самарасиз б ў лса, ҳ авфли вазият ў сиб борриб авария ҳ олатига айланади. 3. Авария вазияти. Авария вазияти деб шундай вазиятга айтиладики, бу вазият вужудга келганида, ҳ айдовчининг ҳ еч бир хатти- ҳ аракати ҳ одисани бартараф эта олмайди, яъни ҳ одисани олдини олиш учун ҳ айдовчида техник имконият мавжуд б ў лмайди. 4. Ҳ аракатланиш учун ҳ авфлилик. Бу атама ЙТХнинг экспертизасида икки хил тушунча билан тавсифланади.

а) ҳ аракатланиш учун ҳ авфлилик деганда шундай вазият тушуниладики, бу вазият вужудга келганида, ёки шароитда ҳ айдовчи ЙТХнинг олдини олиш учун тезликни камайтириш ёки бутунлай автомобилни т ў хтатиши керак; б) ҳ аракатланиш учун ҳ авфлилик деганда шундай й ў л шароити тушуниладики, бундай шароитда ЙТХнинг собир б ў лиш э ҳ тимоли жуда катта б ў лади, аммо бундай й ў л шароитида ҳ айдовчидан транспорт воситасини т ў хтатиш талаб этилмайди, ундан фа қ ат содир б ў лган й ў л шароитига мос ҳ авфсиз тезликда ҳ аракатланиш ва эътиборни кучайтириш талаб этилади. 5. Ҳ авфли зона. Ҳ авфли зона деб ҳ аракатдаги транспорт воситасининг олдидаги шундай фаза (кенглик) тушиниладики, бу зонада т ў си қ ларнинг пайдо б ў лиши ЙТХга олиб келиши мумкин, бу ҳ айдовчининг олди томондаги шундай масофаки, ҳ айдовчи бу масофа бошидаё қ ЙТХ олдини олиш учун ҳ аракат қ ила бошлаши керак. 6. Кўринувчанлик (кўриниш) куннинг вақтлари ва предмедларининг ёритилганлигига боғлиқ равишда ва атрофдаги шароитни ажрата олишлик. Кўринувчанлик кўриниш масофаси ва кўриниш даражаси каби ўлчовлар билан тавсифланади. Кўриниш даражаси деганда, кузатилаётган объектнинг шакли, ранги ва бошқа ҳусусиятларини ажрата олиш мумкинлиги тушинилади. Кўринувчанлик йўлларини ёмон ёритилганлиги, туман, қор ва ёмғир ёғиши оқибатида ёмонлашиши мумкин. 7. Обзорность ( ҳ айдовчининг иш ў рнида кузата олиши) ҳ айдовчига ҳ аракатланиш жараёнида й ў л шароитини кузата олиш даражаси тушинилади. Обзорность автомобилда ў рнатилган ойналарнинг (шамол ойнаси ва бош қ алар) ор қ ани к ў риш к ў згусининг ў лчамларига ва й ў лдаги ҳ ар хил объектларига, уларнинг жойлашувига ва ў лчамига бо ғ ли қ дир. Масалан, қў з ғ алмас ёки ҳ аракатдаги объектларга. 5. ЙТХнинг тахлили учун зарур бўлган бошлангич маълумотлар. Эксперт-автотехник ЙТХни экспертиза қ илиш жараёнида олдин ани қ ланган маълумотлар асосида тад қ и қ от ў тказиб ҳ одиса билан бо ғ ли қ б ў лган исботларни ани қ лайди. Бошлан ғ ич маълумотлар экспертга ҳ айдовчи ёки суд томонидан та қ дим этилади. Баъзан эса жиноий иш материалларига асосланиб экспертнинг ў зи танлаб олинади. Суд автотехник экспертизасини ў тказиш учун эксперт ихтиёрида т ў ли қ ва етарли маълумотлар б ў лиши керак: 1. Экспертизани тайинлаш ҳ а қ идаги қ арор. 2. ЙТХ содир б ў лган жойни к ў здан кечириш баъёни. 3. ЙТХ схемаси. 4. Транспорт воситаларининг техник ҳ олатини к ў здан кечириш ва текшириш баъни. 5. ЙТХ ҳ а қ идаги маълумотнома. 6. Тергов тажрибалари ў тказилганлиги ҳ а қ идаги маълумотнома.

Бу маълумотларга қў шимча тарзда об- ҳ аво маълумотлари ҳ а қ ида, й ў л шароити ҳ а қ идаги ва бош қ а маълумотлар ҳ ам к ў рсатилиши мумкин. Ҳ изматга оид экспертиза ў тказилаётганида экспертга бу маълумотлар тайёр ҳ олда берилмайди. Маълумотларни хизматга оид экспертизани ў тказувчи шахсларни ў злари муста қ ил равишда ҳ одиса содир б ў лган жойга чи қ ишиб гуво ҳ лардан с ў раб т ў плайдилар. Экспертизани тайинлаш ҳ а қ идаги қ арор (180-модда ў р ЖПК). Қ арор процессуал меъёрларга асосан расмийлаштирилган б ў лиши керак. Экспертизани тайинлаш ҳ а қ идаги қ арор уч қ исмдан иборат б ў ади: 1. Кириш. 2. Тасвирлаш. 3. Хулоса қ илиш. Қ арорнинг кириш қ исмида экспертизанинг тури, уни тайёрлаш жойи ва со ҳ аси, қ арорни тайинланган шахснинг исми шарифи ва лавозими ёки муаасасанинг номи к ў рсатилади. Қ арорнинг тасвирлаш қ исмида ( ҳ одисани баён қ илиш) ЙТХнинг асосий мазмуни ва экспертиза билан бо ғ ли қ б ў лагн барча ҳ олатлар баён этилади. Хулоса қ исмида экспертизанинг тури, уни ў тказиш нимага ёки қ айси муассасага топширилганлиги, экспертнинг ечиш лозим б ў лган масалалар экспертиза учун юборилган материаллар ва объектлар санаб ў тилади. Қарорда экспертизани ўтказиш кимга топширилганлиги кўрсатилмаган бўлса, экспертиза муассасасининг раҳбари унинг ўтказишни кимга топшириш масаласини мустақил равишда хал қилиш ҳуқуқига эга бўлади. (182-модда ўр ЖПК). Агар экспертиза экспертиза муассасасидан бошқа ташкилотларда ўтказилган бўлса, экспертизани ўтказиш ҳақидаги қарорни тайёрлаган терговчи суд экспертизасини ўтказиш топширилган шахсни топшириб, унинг шахсини ва савиясини аниқлайди, қарорни топширар экан, экспертга унинг мажбуриятларини, ҳуқуқларини ва ваколатларини тушунтиради (68,183-моддалар. ўр ЖПК). Қарорнинг тасвирлаш қисмида қуйидаги маълумотлар кўрсатилиши керак: - ЙТХни содир б ў лган санаси ва жойнинг координаталари; - й ў лнинг қ атнов қ исмини тавсифлари ва ҳ олати; - ҳ одисада қ атнашган транспортнинг русуми ва техник ҳ олати, унинг юкланганлиги; - транспорт ва пиёданинг тезлиги; - тормоз изининг узунлиги ва тавсифи; - й ў лнинг қ атнов қ исмига нисбатан Т.В. ни ва бош қ а объектларнинг жойлашуви (ойна сини қ лар, автомобилдан тушган тупро қ ва бош қ а моддалар ва ҳ оказо). - К ў риниш ҳ олатининг тавсифлари ва ҳ айдовчининг иш ў рнидан к ў ринувчанлик ва бош қ алар. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш баёни (135-137-моддалар ўр ЖПК).

Ҳ одиса содир б ў лган жойни к ў здан кечириш баёни энг асосий бошлан ғ ич маълумотлардан бири саналади ва жойни к ў здан кечириш пайтида ани қ ланган барча элементларнинг тавсифларини ў з ичига олади. Ҳ одиса содир б ў лган жой қ анчалик т ў ли қ ва ди ққ ат билан к ў здан кечирилса, олинган маълумотлар ҳ ам шунчалик ани қ ва т ў ли қ б ў лади. натижада экспертнинг ҳ улосалари ҳ ам шунчалик ҳ а қ и қ ий б ў лади. баъзи пайтда ҳ айдовчи ва гуво ҳ ларнинг к ў рсатмалари объектив ва субъектив сабабларга к ў ра бузиб ёки нот ўғ ри к ў рсатилган б ў лиши ҳ ам мумкин, ёки ҳ одиса о қ ибатида ҳ одиса қ атнашчиларининг ҳ алок б ў лишидир. Субъектив сабабларга ҳ айдовчи ва гувохларнинг экспертиза ҳ улосаларидан манфаатдорлиги ҳ ам сабаб б ў лиши мумкин. Шунинг учун гумон қ илинаётган қ илинаётган ва айбланаётганларнинг к ў рсатмалари т ўғ рилиги текшириб к ў рилиши керак. (112 модда ў р. ЖПГ). К ў рсатмалардаги хатоларнинг объектив сабабларига жуда к ў п мисоллар келтириш мумкин. Масалан, ҳ одиса содир б ў лган жойда қ атти қ ҳ аяжонланиш (стресс) ёки гувох турган жойдан ҳ одисани т ўғ ри баён этиш учун объектив имкониятни й ўқ лиги ва хоказо (1-расм). А ну қ тадаги гувох автомобил ва пиёда (а) ҳ амда икки автомобил (б) орасидаги масофани т ўғ ри ба ҳ олай олади, Б ну қ тадаги гувох эса й ўқ .

1-расм. Ҳ одиса содир б ў лган жойда гуво ҳ ларнинг турган жойлари. Ҳ одиса содир б ў лган жойни к ў здан кечириш ва ЙТХнинг схемасини чизиш учун маълум асбоб ва қ урилмалар зарур б ў лади: 1. Протектори бор автомобил ( қў л чиро ғ и); 2. фотоаппарат; 3. рулетка 50 метр ( ў лчагич); 4. бурилишлардаги масофани ани қ лаш учун қў лланиладиган ў лчов ғ илдираги; 5. чиз ғ ич; 6. й ў лнинг қ иялигини ани қ лашда фойдаланиш учун зарур б ў ладиган «шайтон»; 7. махсус катаклар чизилган қ о ғ оз; 8. изларнинг қ олди ғ ини ани қ лаш учун зарур материаллар; 9. калькулятор. ЙТХ содир бўлган жойни кўздан кечириш босқичлари. Ҳ одиса содир б ў лган жойга чи ққ ан эксперт аввало унинг содир б ў лиш жараёнини ҳ аёлан к ў з олдига келтиришидан бошлайди. Бунинг учун ҳ одиса содир б ў лган жойни, транспорт воситаларининг жойлашуви ва пачо қ жойларни к ў здан кечириб ў рганиб чи қ ади. Бунинг учун эксперт ЙТХ содир б ў лган жойни чегараларга (зоналарга) ажратиш керак. 2-расм. I II III IV 2- расм . ЙТХ нинг зоналари : 1- шароитни тушиниш ни қ таси ; 2- й ў л четининг бузилганлиги ; 3- т ўқ нашув ну қ таси . 2 1 3 1

I зона - бошлан ғ ич , яъни ҳ айдовчи шароитни тушиниши ва ў зига қ абул қ илиши мумкин б ў лган зона . II зона-орали қ , яъни транспорт воситалари ў зининг нормал ҳ аракат зонасидан о ғ ишини бошлаган зона. III зона-ЙТХ ни содир б ў лган, яъни транспорт воситаларининг охирги ҳ олати, урилиш ну қ талари ва ундан олинган зона. Ҳ одиса содир б ў лган жойни к ў здан кечириш. IV зона-транспорт воситаларининг о ҳ ирги ҳ олатидан бошланиб I зонада тугалланади. Ҳ одиса содир б ў лган жойни к ў здан кечиришда й ў лнинг ёритилганлигига, об- ҳ аво шароитига ва бош қ а ЙТХ си билан бо ғ ли қ б ў лган омилларга катта а ҳ амият берилиши керак. Ҳ одиса содир б ў лган жойни к ў здан кечириш баёни уни расмийлаштириш билан тугайди. Баён уч қ исмдан иборат б ў лади: кириш, тасвирлаш ва хулоса қ исмлари. -Кириш қ исмида ҳ одисани к ў здан кечириш санаси, қ атнашган расмий шахсларни мансаби ва фамилиялари, шунингдек ҳ айдовчи ва гувохларни фамилия ва исмлари ҳ ам к ў рсатилади. -Тасвирлаш қ исмида ЙТХ содир б ў лган жойнинг ани қ ланган барча элеметлари, об- ҳ авонинг ҳ олати ва к ў здан кечириш ва қ тидаги к ў риниш масофаси к ў рсатиб ў тилади. Булардан таш қ ари яна ЙТХ ни тафтиш қ илиш учун зарур б ў лган барча ў лчам ва масофалар к ў рсатилади. - Ҳ улоса қ исмида ЙТХ содир б ў лган жойдан олинган претмедлар, қ олиплар ЙТХ жойи сурати, ҳ айдовчилар, гувохлар, жабрланувчилар ва экспертларнинг к ў рсатмалари, ҳ одиса содир б ў лган жойни к ў здан кечиришни бошланган ва тугалланган ва қ тлари к ў рсатилади. ЙТХ содир б ў лган жойнинг к ў здан кечириш баёни унда қ атнашган барча шахслар имзо қў йиб тасди қ лайдилар. ЙТХнинг схемасини чизиш. ЙТХнинг схемаси ҳ одиса содир б ў лган жойни к ў здан кечириш баёнининг иловаси тархида келтирилади. Схемада жойнинг режаси ва ҳ одиса график равишда тасвирланади. Схемада транспорт воситаларининг ва пиёдаларнинг ҳ одисадан кейинги ҳ олатларини кординатлари билан ьир пайтда, уларнинг ҳ одисадан олдинги тахминий жойлашуви ва ҳ аракат й ў ли шароити, й ў лнинг к ў риниш масофаси каби к ў рсаткичлари жадвал шаклида б ў лади. ЙТХсининг схемасини чизишнинг бир қ анча усуллари мавжуд: -координата усули; -асосли чизи қ усули; -триангуляция усули ва ҳ оказо. Ю қ орида санаб ў тилган усуллардан энг ани қ , содда ва кам ва қ тни талаб қ иладиган триангуяция усулидир. (3-расм).

А с о с 3-расм. ЙТХсини триангуяция усулида тасвирлаш учун қў лда чизилган схема. Бу усулда фойдаланилганда, ЙТХ содир б ў лган жойда схема қў лда чизилади ва керакли ў лчамлар к ў рсатилади. Ў лчамлар каср шаклида белгиланиб, касрнинг сурати керакли ну қ тасигача б ў лган масофани неча метр эканлигини, махражи эса қ олган ў нлик сантиметрни билдиради. Ушбу схема асосида кейинчалик ЙТХнинг ҳ а қ и қ ий схемаси чизилади. Бунинг учун чиз ғ ич ёрдамида асосий чизи қ ў тказилади. (4-расм). Асосий чизи қ да ў лчанган масофа белгилаб олинади. Масалан, 3м, 10см (А ва Б ну қ талари). А ну қ тадан. Асос О A Б 4-расм. Триангуяция усулида ЙТХнинг ха қ и қ ий схемасини чизиш.C 4/1 3/1 3/8

Масштаби 4м 10см б ў лган ёй парган ёрдамида ў тказилади, «Б» ну қ тадан узунлиги 3м 80см б ў лган масштабли ёй ў тказилади. Ёйлар кесишган жой қ идирилаётган ҳ а қ и қ ий ну қ тани беради. (С ну қ та) ҳ удди шу усулда қ олган ну қ талар ҳ ам ани қ ланади. Транспорт воситаларининг техник холатини к ў здан кечириш ва текшириш баёни. Транспорт воситаларининг техник ҳолатини кўздан кечириш ва текшириш баёнида аниқланган шикастликлар ва носозликлар қайд қилинади. Кўздан кечирилиш жараёнида тупроқ қолдиқлари, бўёқ, кийим парчалари ва қон излари ҳам топилиши мумкин, улар ЙТХни ҳар томонлама ўрганишга ёрдам беради. Эксперт транспорт воситаларини кўздан кечираётган даврда айниқса ҳаракат ҳавфсизлигига таъсир қилувчи агреган ва тизимларнинг техник ҳолатига эътибор бериши керак, суратга туширилса янада яхши бўлади. транспорт воситаларининг техник ҳолатини ўзида кечириш ва текшириш баёни ҳар хил талқин қилинмаслиги учун уларнинг томонларини барча ҳолларда бир хил номлаш керак. (5-расм) 1 2 3 4567891011 12 13 14 15 16

5-расм. Транспорт воситалари жойлариннг номи (тавсия қ илинган). 1-марказий олди қ исми; 2-олди ў нг қ исми; 3-олди ў нг бурчак; 4-олди ў нг ён томн; 5-марказий ў нг ён томон; 6-ор қ а ў нг ён томон; 7-ор қ а ў нг бурчак; 8-ор қ а ў нг қ исм; 9-марказий ор қ а қ исм; 10-ор қ а чап қ исм; 11-ор қ а чап бурчак; 12-ор қ а чап ён томон; 13-марказий чап ён томон; 14-олди чап ён томон; 15- олди чап бурчак; 16-олди чап қ исм. Шикастлар қ айд қ илинаётган пайтда уларнинг турлари ҳ ам к ў рсатиб ў тилиши керак (бирламчи т ўқ нашувдаги, келиб чи ққ ан ва иккиламчи шикастлар). - бирламчи шикастлар транспорт воситалари бир бирига ёндашганда вужудга келади; - т ўқ нашувдаги шикастлар транспорт воситаларининг асосий узунлиги о қ ибатида пайдо б ў лади; - келиб чи ққ ан шикастлар транспорт воситаларининг урилиши о қ ибатида вужудга келган кучланишларнинг унинг бош қ а қ исмларига таъсири натижасида пайдо б ў лади. Масалан, автомобилнинг р ў парама-р ў пара т ўқ нашуви о қ ибатида эшикларининг эзилиши ёки пачо қ ланиши. - Иккиламчи шикастлар транспорт воситасидаги юк ёки одамларнинг силжиши натижасида содир б ў лади. Транспорт воситаларининг техник ҳ олати, заруриятга қ араб уч бос қ ичда к ў здан кечирилиши мумкин: 1. Транспор воситаси таш қ аридан к ў риб чи қ илади (бу ишни Й Ҳ ХБ нинг навбатчи нозири к ў ради). 2. Автомобилнинг агрегатлари ажратиб олинади ва қ исмлари текширилади. 3. Агар агрегатнинг бирор-бир детални чу қ урро қ ў рганиш керак б ў лса, металлнинг ишини сифати ёки дарз кетиши сабаблари, бу ишлар учинчи бос қ ичда металлшунос мутухассис ёрдамида амалга оширилади. Транспорт воситаларини кўздан кечириш ва текшириш яхши натижалар бериши учун ҳисобга олиш зарур. Транспор воситаларининг техник ҳолатини текширишда кўчма диагностик асббоблардан фойдаланиш янада яхшироқ самара беради. §6.6. Автомобил ҳ аракатининг ҳ исоблари. Автомобюил ва пиёдалар ҳ аракатининг ҳ исоби деганда уларнинг параметрлари, яъни тезлиги, босиб ў тган й ў ли ва траекториясини ани қ лаш тушунилади. Автомобиль ҳ аракатининг ҳ исоблари анча мураккаб ва масъулиятли б ў либ, ЙТХ экспертизасининг ажралмас б ў лаги саналади. Эксперт хисоблаш ишларини «Автомобиллар назарияси», «Назарий механика», «Материаллар қ аршилиги» ва бош қ а фанлар ҳ амда тажриба ва эмприк маълумотлар, ялпи статистик маълумотларни тахлил қ илиш натижалари асосида амалга оширилади. ЙТХ жараёнида автомобил ў згарувчан ва ў згармас тезликлар билан ҳ аркатланиши мумкин. Агар ЙТХ

жараёнида автомобил ў згармас тезлик билан ҳ аракат қ илган б ў лса, унинг бошлан ғ ич тезлигини ани қ лаш учун объектив маълумотлар б ў лмайди, бошлан ғ ич тезликни тахминан ҳ айдовчи ва гуво ҳ ларнинг к ў рсатмалари асосида ани қ лаш мумкин. Автомобил текис ҳ аракат қ илганда босиб ў тган й ў лни ани қ лаш учун қ уйидаги формуладан фойдаланиш керак: S a қ V a x t Бу ерда S a -автомобилни босиб ў тган й ў ли; V a -автомобилнинг тезлиги; t -автомобилнинг юрган ва қ ти. Ғилдиракларнинг й ў л билан илашиш коэффиценти ў згармас б ў лган ҳ олларда ҳ исоблаш ишларини бажариш. Агар ҳ айдовчи ЙТХ жараёнида автомобилларни т ў ли қ т ў хтагунча тормоз берган б ў лса, унинг бошлан ғ ич тезлигини тормоз изининг узунлигига қ араб етарли даражада ани қ ҳ исоблаб топиш мумкин. Бундай излар асфальт-бетон ва бетон қ опламали й ў лларда ва ғ илдираклар т ў ли қ блокировкада б ў лган пайтда ани қ қ олади. Агар ЙТХ содир б ў лган жойини к ў здан кечириш жараёнида ў нг ва чап ғ илдираклар қ олдирган тормоз изларининг узунлиги ҳ ар хил б ў лса, ҳ исоблар учун энг узун тормоз изи қ абул қ илинади, ва қ т ў тиши билан тормоз изининг узунлиги ҳ ар хил сабабларга к ў ра (шамол ёки сув таъсирида) 1-2 соат мобайнида 20-30 см қ ис қ ариши мумкин. 6-расм Автомобилнинг тормоз диаграммаси. V a V a V c t p t иш t o t o j

V a - автомобилнинг бошлангич тезлиги; V c - ғ илдиракларнинг сирпанишдаги оний тезлиги; J - секинлашиш t р - ҳ айдовчининг реакция ва қ ти; t иш - тормоз тизимининг ишга тушиши ва қ ти; t 0 - секинлашишнинг ортиб бориш ва қ ти. t T - т ў ли қ тормоз бериш ва қ ти. Диаграммадаги t ва қ тнинг бошида ( t қ 0) ҳ айдовчи V a бошлан ғ ич тезлик билан ҳ аракатланаётган б ў лади ва ҳ авфни сезгандан кейин ҳ айдовчи автомобилни шошилинч равишда т ў хтатишга ҳ аракат қ илади (ички реакция ва қ ти) ва оё ғ ини тормоз тепкисига олиб боради (таш қ и мотор реакция ва қ ти), ҳ айдовчи тепкини босгандан кеийн тормоз тизими ишга тушади, шу онни тормоз тизимининг ишга тушиш ва қ ти деб аталади. Тормоз тизими ишга тушганидан кейин тормоз кучлари орта бошлайди ва автомобиль j max даражагача секинлайди. Бу ва қ т секинлашишнинг ортиб бориш ва қ ти деб аталади. Ҳ айдовчининг реакция ва қ тини 0,8 сек (адабиётларда қ абул қ илинган) деб олиш умумий ҳ исоблар учун етарли б ў лса-да, инсоннинг ҳ аёти ў ртага қў йилган ва қ тда бу катталиклардан фойдаланиш салбий о қ ибатларга олиб келиши мумкин. Му ҳ андислик-ру ҳ шунослик фанидан маълумки, ҳ айдовчининг реакция ва қ ти к ў пгина омилларга бо ғ ли қ б ў либ, у 0,4 сек дан 1,4 сек.гача, баъзан эса ундан ҳ ам катта б ў лиши мумкин. Ҳ айдовчини реакция ва қ ти энг аввало унинг мижозига бо ғ ли қ , кейин ёшига, со ғ ли ғ ига, спорт билан шу ғ улланишига, ишдан аввал қ андай дам олганлигига, ҳ одиса иш куннинг соатида содир б ў лганига, иш кунини қ андай ташкил этилганига (иш тартибида ҳ ар 3-4 соатдан кейин қ ис қ а муддатли дам олиш режалаштирилганлиги ва дам олиш ташкил қ илиниш), қ олаверса, й ў л- транспорт воситасига бо ғ ли қ дир. Тажрибалар шуни к ў рсатадики, агар ҳ айдовчи ҳ авли вазият вужудга келиши мумкинлигини к ў ра олиши мумкин б ў лса, унинг реакция ва қ ти камаяди ва 0,6 сек га тегн б ў лиши мумкин. Ҳ айдовчи т ў си қ айдо б ў лишини к ў зга олса (пиёда т ў сатдан й ў лни қ атнов қ исмида пайдо б ў либ қ олса), реакция ва қ тини ў ртача 1,2 сек деб олиш т ўғ ри б ў лади. Тормоз тизимининг ишга тушиши ва секинлашиш ва қ тларининг ортиб бориши автомобилларнинг русумига, унда қ андай томоз узатмаси қў лланилганига бо ғ ли қ дир. 6-жадвал. Автомобиллар t иш сек t 0 ,сек Гидравлик тормоз узатмали юк автомобиллари ва 0,1-0,2 0,05-0,4

автобуслари Юк к ў тариш қ обилияти 4,5 гача б ў лган ҳ авфли тормоз узатмали юк автомобиллари 0,3-0,6 0,15-0,2 Айнан ю қ оридагидек, лекин юк к ў тариш қ обилияти 4,5 т дан катта автомобиллар 0,3-0,6 0,2-1,5 Енгил автомобиллар 0,1-0,2 0,05-0,2 Ҳ аво тормоз узатмали автобуслар 0,3-0,6 0.2-1,3 1. Автомобилларнинг секинлашиш к ў рсаткичини қ уйидаги формуладан топиш мумкин: J қ ( V и q ) | к с (1) Бу ерда V и - ғ илдиракларнинг й ў л билан илашиш коэффиценти (7-жадвал) К с - тормоз тизимининг самарадорлик коэффиценти (8-жадвал) q - 9,81 м сек 2 –эркин тушиш тезланиши. V и нинг қ ийматлари. 7-жадвал Й ў л қ опламасининг тури Й ў лнинг ҳ олати қ уру қ Х ў л Асфальтли ва цементли бетон 0,7-0,8 0,35-0,45 Са қ ич тошли й ў л 0,6-0,7 0,3-0,4 Тупро қ й ў л 0,5-0,6 0,2-0,4 Топталган қ орли й ў л 0,2-0,3 0,2-0,3 Музлаган й ў л 0,1-0,7 0,1-0,2 К с нинг қ ийматлари. 8-жадвал Автомобиллар юксиз Т ў ли қ сонли Енгил 1,1-1,15 1,15-1,2 Т ў ли қ массаси 10 тн гача б ў лган юк автомобиллари ва 1,3-1,.4 1,6-1,8

узунлиги 7,5м гача б ў лган автобуслар Қ олган юк автомобиллари ва автобуслар 1,4-1,6 1,8-2,0 2. Ғ илдираклар сирпаниб кетиши онидаги (тормозланиш онидаги) тезлик: V c қ V a —0,5 t 0 J (2) 3. Автомобилни ( t р — t иш ) вақт ичида юрган йўли: S 0 - S иш қ (t р — t иш ) V а (3) 4. Секинланишни ортиб бориши ва қ тида юрилган й ў л: S 0 қ V t р —J t 0 2 4-V c t р (4) 5. Т ў ли қ тормозланиш ва қ тида юрилган й ў л: S т қ V а 2 2j—V a t 0 2 6. Автомобилнинг т ў ли қ т ў хташ й ў ли (остоновчн ў й пушть); S 0 қ S р - S иш - S т - S 0 қ (t р — t иш –0,5t 0 ) Va--V 0 2 2J (6) Агар t р — t иш –0,5t 0 қ t ж деб олинса, (7) S т қ t ж V a Қ V а 2 Ғ 2 j (8) 7. Автомобилни т ў ли қ тормозлаш ва қ ти:

t қ V c Ғj қ V а Ғj-0.5t 0 (9) 8. Автомобил т ў ли қ т ў хташ ва қ ти: Т тт қ t р Қ t иш Қ t 0 қ t ж Қ V а Ғ j (10) 9. Автомобилнинг сирпаниш онидаги тезлиги: V c қ √2 S из j (11) 10. Автомобилнинг бошлангич тезлиги (2) ва (11) формулага асосан: V c қ 0.5 t 0 J √2 S из j (12) Автомобилнинг ЙТХ содир б ў лишдан олдинги тезлигини, яъни боршлангич тезлигини (12) формула ёрдамида ани қ ланади. Формуладаги S изнинг қ ийматини ани қ лаш: Агар S а>2 L б ў лса у ҳ олда S из- S а- L Агар 2 L > S а L б ў лса у ҳ олда S из қ L Агар S а< L б ў лса у ҳ олда S из қ S а деб олинади. Бу ерда S а-тормоз изининг ҳ а қ и қ ий узунлиги; L -автомобилнинг базаси. Ғ илдиракнинг й ў л билан ишлашиш коэффиценти ҳ ар хил б ў лган й ў л қ исмларида автомобил ҳ аракатини хисоблаш. Й ў лнинг ҳ олати узунлиги б ў йича ҳ ар хил та қ симланган б ў лиши мумкин. Агар автомобил й ў л билан ғ илдиракларнинг ишлашиш коэффиценти ҳ ар хил б ў лган й ў лнинг қ исмида т ў хтатилса, у холда ҳ исоблар қ уйидаги тартибда амалга оширилади. Ғ илдираклар тормоз изининг узунлиги ишлашиш коэффиценти V 1 б ў лган й ў лнинг қ исмида S 1 ва V 2 б ў лган қ исмида S 2 га тенг б ў лсин -расм.

-расм. Йўлнинг ҳар хил қисмларида автомобилни тўхтатиш. Бундай вазиятда автомобилни т ў хтатиш жараёни учта даврдан иборат б ў лади. Биринчи даврда автомобилнинг секинлашиши J , тормоз й ў лнинг узунлиги эса ( S 1 - h ) га тенг б ў лади. Иккинчи даврда ор қ а ғ илдираклар й ў лнинг иккинчи қ исми чегарасига киргунча давом этади. Секинлашнинг орли қ қ иймати J 1-2 б ў лсин. Автомобилнинг босиб ў тган й ў ли h га тенг б ў лади. Учинчи давр автомобил т ў ли қ т ў хтагунча давом этади. секинлашиши J 2 ва автомобилнинг силжиши S 2 га тенг б ў лади. орли қ ҳ исоблар автомобиллар назарияси асосида амалга оширилади. Экспертиза учун зарур б ў лган к ў рсаткичлар қ уйидаги ифодалар ёрдамида топилади: Иккинчи даврдаги секинлашиш: J 1-2 қ ( V 1 a Қ V 2 в)аҒ( L - h у ( V 1 Қ V 2 )) мҒс Бу ерда а 1 , в 1 , h у -о ғ ирлик марказидан олди ва ор қ а ўқ ларигача ва й ў лнинг юзасигача б ў лган масофа, М; L -автомобил базаси М; S 1 (V 1 ) S 2 (V 2 ) V 1 < V 2 V 1 > V 2j SJ 1 J 1-2 J 2

q -эркин тушиш тезланиши м|с 2 Учинчи даврнинг бошланиш онидаги тезлик: V 2 қ √2 S 2 j 2 мҒс Иккинчи давр бошланишидаги тезлик V 1-2 S 1 ва L нинг қ ийматларига қ араб хисобланади. ёки S 1 <L б ў лса V 1-2 қ √2S 2 j 2 Қ L L 1-2 V 1-2 қ √2S 2 j 2 Қ S L 1-2 м Ғ с Биринчи даврнинг бошланиши ( тормозлаш ) онидаги тезлик ҳ ам S 1 ва L нинг қ ийматларига қ араб ани қ ланади . Vc қ √2(S 2 j 2 Қ Lj 1-2 (S 1 -L) j 1 м Ғ с S 1 <L булса V с қ V 1-2 деб қ абул қ илинади . Автомобилни т ў хташидан олдинги бошлангич тезлиги қ уйидагича ани қ ланади : S 1 >L булса V a қ √2(S 2 j 2 Қ Lj 1-2 Қ (S 1 -L) j 1 Қ 0.5 t 0 j 1 , м Ғ с S 1 ≤L булса V a қ √2(S 2 j 2 Қ S 1-2 Қ 0.5 t 0 j 1-2 , м Ғ с Автомобил т ў хташи ва қ тини ҳ ам ю қ оридаги усул билан топиш мумкин: t қ t p Қ t иш Қ t о Қ ( V 2 Ғ j 2 ) Қ ( V 1-2 Ғ V 2 )Ғ ( j 1-2 ) Қ ( V 1 - V 2 )Ғ j 1

Адабиётлар 1.С.М.Кодиров,К.М.Назаров. Йул транспорти ходисалари тахлили.Тошкент,ТАЙИ,2002,-84 б 2.К.Х.Азизов. Харакат хавфсизлигини ташкил этиш асослари. Тошкент,ТАЙИ,2002,- 182 3.Ермолович М.В. “Экспертиза по делам о дорожно транспортнўх ифонешествиях “ Минск –2001 96 с 4.Г.И,Клинковштейн “Организация дорожного движения” М.Б.Афанасьев Москва “Транспорт” 2001.247 с 5.Узбекское Агенство “Нормативнўе иинструктивнўе автомобильного транспорта документў по вопросам развитие городского пассажирского транспорта в республике Узбекистана методическое пособие.Тошкент – 2001 91 с. 6.БМ.Бирюкои “Интернет справочник автомобилиста “М.Экзамен,2001 384 с. 7.В.А.Илларионов Экспертиза дорожное –транспортнўхпросшествўйм.Транспорт- 1989 256 с 8.В.А.Бекасов идр. Автотехническая экспертиза М.Юридическая литература 1987. 255с. 9.В.А.Илларинов Дорожное транспорная экспертиза М.МАДИ.1981 112 с. 10. Ю.Б.Суворов. Судебная дорожно-транспортная экспертиза М:Приор1998 112с. 11. Г.Д.Волошин идр. Анализ дорожно транспортнўх происшествий.м.Транспорт 1987.240 с.

Похожие

Автомобиль йўллари

Автомобиль йўлларини кесишуви ва туташуви

”Ташиш, йўл ҳаракатини ташкил этиш ва экология”

Автомобиль йўллари тармоги.

Автомобиль йўлларини режаси.