Avtopoezdlar - Транспорт - Рефераты

Avtopoezdlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

184.5 KB

Avtopoezdlar Reja: 1. Avtopoezdlar to’g’risida tushincha 2. Avtopoezdga tahsir etuvchi qarshilik kuchlari. 3. Avtopoezdning balandlikka chiqishiga qarshilik kuchi 4. Avtopoezdning dinamik pasporti 5. Avtopoezdning tormozlanish dinamikasi. 6. Avtopoezdning yonilgi tejamkorligi

Avtopoezdlar to’g’risida tushincha Tortuvchi avtomobilg’ (tyagach) va unga ulangan bir nechta (bir yoki ikki o’qli) pritsep (yarim pritsep, rospusk) dan iborat transport vositasi avtopoezd deb ataladi. Xalk xujaligining tez surhatlarda rivojlanishi kuplab avtomobilg’ transporti ishlab chikarishni talab qiladi. Tadkikotlarning ko’rsatishicha, bu masalani faqat avtomobillar sonini oshirib emas, balki uning yuk kutarish kobiliyatini oshirish bilan ham yechish zarur. Nazariy jixatdan avtopoezdning umumiy og’irligi cheklanmagan katta bo’lishi mumkin, lekin uning gabariti, yo’lga bosimi tavsiya etilgan normadan chetga chikmasligi zarur, xozirgi paytda 250 . . .300 t va undan ortiq yuk kutarish kobiliyatiga ega bo’lgan og’ir avtopoezdlar mavjud. Avtopoezd texnikaviy iktisodiy ko’rsatkichlarining avtomobilga nisbatan 1,5 ... 2,0 marta yuqori bo’lishi uning afzalliklaridan biridir. Xalk xujaligida yuklarni (kurilish konstro’qtsiyalari, trubalar, yogoch va x. k.) avtopoezdlarsiz tashish ancha og’ir. Avtopoezdlar quyidagi afzalliklarga ega: 1) avtopoezdning narxi shu og’irlikdagi avtomobilg’ narxidan ancha kam; 2) avtopoezdning tuzilishi oddiy, unga texnikaviy xizmat ko’rsatish va uni ekspluatatsiya qilish uchun kam mablag sarflanadi (masalan, 1 t yukni 1 km masofaga tashish uchun avtopoezdlarda avtomobildagiga nisbatan 20— 30% kam yonilgi sarflanadi); 3) avtopoezd kuzovining foydali ish yuzasi avtomobinikidan 1,4 ... 1,5 marta kup; 4) avtopoezdlar kup turli yuklarni tashishga moslangan; 5) avtopoezdlar uchun garaj kurishga kapital harajat kamayadi, chunki pritseplarni saklash uchun maxsus joy zarur emas. Avtopoezd vazifasiga karab quyidagilarga bo’linadi: 1) universal — har xil yuklarni tashishga muljallangan platforma yoki furgonlar; 2) ixtisoslashtirilgan— bir turdagi yukni tashishga muljallangan (samosval, panelg’ tashuvchi, uzun yuklarni tashuvchi refrijerator va boshqalar); 3) maxsus—avtopoezd ustiga doimiy

o’rnatilgan uskuna bo’lishi mumkin (kuchma elektrostantsiya, kompressor moslamasi, remont ustaxonasi). Tortuvchi kuchning g’ildiraklarga taqsimlanish harakteriga karab avtopoezdlar quyidagilarga bo’linadi: 1) passiv—avtopoezdga ulangan pritsep (yarim pritseplar, rospusklar) yetakchi g’ildirakka ega bo’lmaydi; 2) aktiv— ulangan pritsep (yarim pritsep, rospusk) yetakchi g’ildirakka ega. Yukning avtopoezd zvenolariga taqsimlanishiga karab: a) yuk mustakil bo’linadigan avtopoezdlar pritsepli avtopoezdlar); b) yuk nomustakil bo’linadigan avtopoezdlar (egarlik avtopoezdlar); v) yuk aralash bo’linadigan avtopoezdlar (egarlik tyagach, yarim pritsep va ikki o’qli pritsepdan iborat avtopoezd) bo’ladi. Avtopoezdga tahsir etuvchi qarshilik kuchlari. Avtopoezdga tahsir etuvchi qarshilik kuchlari oddiy avtomobildagidek bo’lib, R fan , R lan , R wan , R ja bilan belgilanadi. Quyidagi formulalarni yozishda avtopoezd umumiy xolatda harakat qiladi deb faraz qilinadi. Avtopoezd tyagach va pritsepdan iboratligi uchun uning harakatiga qarshilik kuchi quyidagicha ifodalanadi: R fan = R fa + R fn =G a f cos α (1+G p /G a ) (107) bu yerda R fa —tyagach g’ildiraklarining rildirashga qarshilik kuchi, H; R fn — pritsep rnldiraklarining rildirashga qarshilik kuchi, N; Gn—pritsepning umumiy og’irligi, N. Agar(K n =G p /G a ) bo’lsa, R fan =Ga f cos α (1+K n ) , N; (108) bu yerda K n — tyagach (tortuvchi avtomobilg’) va pritsep og’irliklari o’rtasidagi bog’lanishni ko’rsatuvchi koeffitsient. Demak, avtopoezdning G’ildirashga qarshilik kuchi tyagach va pritsep og’irliklari nisbatiga ham bog’liqdir.

Avtopoezdning balandlikka chiqishiga qarshilik kuchi R ian quyidagicha yeziladi: R ian = R ia + R in =Ga sin α = G a sin α (1+K n ) (109) Bu yerda: R ia — tyagachning balandlikka chiqishiga kuarshilik kuchi, N; R in — pritsepning balandlikka chiqishiga uarshilik kuchi, N. Avtopoezdga yo’lning umumiy qarshiligi R Ψ an quyidagicha aniqlanadi; R Ψ an = R fan + R ian =G a f cos α (1+K n )+ G a f sin α (1+K n )= =G a Ψ (1+K n ) (110) Avtopoezdga xavoning kdrshilik kuchi R wan ni tyagach va pritsepga bo’lgan xavo qarshiliklarini oddiy kushish bilan aniqlash noto’g’ri. CHunki avtopoezdning harakatiga xavo okimining qarshiligi murakkabdir. Avtopoezdga xavo qarshiligini aniqlash uchun quyidagi formula mavjud: R wan =W an v a 2 /13 (111) W an —avtopoezd uchun suyrilik faktori, N s 2 /m 2 Avtopoezdning tezlanishga qarshilik kuchi quyidagicha aniqlanadi: R wan =G an /g j an b an (112) 6u yerda δ an = 1 + σ 1an i 2 kn + σ 2an ; G an -avtopoezdning umumiy og’irligi, N; f an -avtopoezdnnng tezlanishi. Bulardan ko’rinib turibdiki, avtopoezdning tezlanishiga qarshiliklarni aniqlash formulalari avtomobillarnikidan katta fark kilmaydi. Faqat pritsepning og’irligi tahsirini kisobga olish zarur.

Avtopoezdning dinamik pasporti Avtopoezdning dinamik harakteristikasi, og’irliklar nomogrammasi va g’ildiraklarning shataksirashini kontrol qilish grafiklari yig’indisiga uning dinamik pasporti deb ataladi. Avtopoezd orirligi kuyudagiga teng: G an =G a +G n Avtopoezdlar og’irliklar nomogrammasini va g’ildiraklarning shataksirashipi kontrol qilish grafigini kurish uchun quyidagi formuladar ishlatiladi: Doan=Dan Gan/Goan; D ϕ an= ϕ G2an/Gan D ϕ an= ϕ Go2an/Goan; mDoan=mDan Gan/Goan (113) bu yerda D oan ; D an —yuksiz va yukli .avtopoezdning dinamik faktori; D oan - avtopoezdning uz orirligi, N; D 02an , G 2an — yuksiz va yukli avtopoezdning ketingi yetakchi • • G’ildiragiga to’g’ri kelgan og’irliklar, N; D φ oan, D φ an —yuksiz va yukli avtopoezdning tishlashish buychchz dinamik faktori; . m Doan,mDan- mashtablar. Avtopoezdning dinamik pasportidan (45-racm) foydalanib yechiladigan masalalar oddiy avtomobildagiga o’xshashdir. rasm. Avtopoezdning dinamik pasporti.

Avtopoezdning tormozlanish dinamikasi. Avtopoezd sostavidagi prnitsep (rospusk) tormozlsh mexanizmi bilan jixozlanmagan bo’lishi ham mumkin. Avtopoezdni tormozlashning ikki usuli bor 1) avtopoezd faqat tortuvchi avtomobilg’ (tyagach) G’ildiragida mavjud tormozdash mexanizmi yordamida tuxtatiladi 2) avtopoezdning ximma g’ildiraklarida tormozlash mexanizmi mavjud. Avtopoezd shu tormozlar yordamida tuxtatiladi. Avtopoezdni tormozlashning birinchi usuli ayrim avtomobilni tormozlashdan fark kilmaydi, faqat tortuvchi avtomobilga ulangan pritsepnnng inertsiyasn xisobga olinishi va tormozlash mexanizmnda xosil bo’ladigan tormozlash kuchinchng kattarok bo’lishini tahminlash zarur. Avtopoezdni tormozlashning ikkinchi usuli quyidagi variantlardan iborat bo’lishi mumkin: a) tortuvchi avtomobilg’ va pritsep (yarim pritsep, rospusk), g’ildiraklari bir vaqtda tormozlanadi; b) avval tortuvchi avtomobilg’, keyin -esa pritsep (yarnm pritsep, rospusk) g’ildiraklari tormozlanadi; v) avval pritsep (yarim pritsep, rospusk) keyin esa tortuvchi avtomobilg’ rildiraklari tormozlanadi. Ikkinchi usulda tormozlashni tushuntirish uchun Ya. X. Zakin tavsiya etgan tormozlashning ustma-ust tushirilgan diagrammasi juda kul keladi. Bu diagramma avtopoezdni tashkil etuvchi hamma elemenglarining tormozlanish grafiklarini umumiy koordinatalarda ustma-ust joylashtirib xosil qilinadi. Tormozlashning ana shu uchala variantini ko’rib chikaylik.

rasm. Tayagach va pritsepdan iborat avtopoezdning tormozlanish diagrammasi variantlari. Birinchi variantda (46-rasm, a) tortuvchi avtomobilg’ va pritsepda tormozlash kuchining maksimal qiymatiga bir vaqtda (A— A) erishib, umumiy qiymati R tap bo’ladi, Bu metodning afzalligi shundaki, tormozlash davrida avtopoezd uz turgunligini saklaydi. Ikkinchi variantda (46- rasm, b) tormozlash kuchi avvalo tortuvchi avtomobilda, keyin esa pritsepda maksimal qiymatga erishadi, umumiy qiymati R tap grafik usulda kushish bilan aniqlanadi. Bu metod bilan tormozlashda pritsep tormozlanayotgan avtomobili i uz massasi bilan to’rtadi. SHunda avtopoezd bo’qlanishi mumkin, bu esa avtopoezdning turgunligini yomonlashtiradi.

Uchinchi variant bo’yicha tormozlanishda (46- rasm, v) pritsepning tormozlanishi ilgarirok boshlangani uchun avtopoezd tarang chuzilib harakat qiladi, bu xolat uning harakatdagi turgunligini yaxshilaydi. Avtopoezdning yonilgi tejamkorligi Avtomobilniig avtopoezd sostavida ishlashi uning pul birligiga sarflagan yonilgi mikdorini birmuncha oshiradi. Lekin pritseplarning ishlatilishi va dvigatelg’ quvvatidan tularok foydalanish xisobiga yonilgining solishtirma sarfi kamayadi, transport ishini bajarishga sarflangan yonilgi mikdori ancha kamayib, yuk tashish tannarxi arzonlashadi. Mahlumki, avtotransportda yenilgini tejashning asosiy yo’llaridan biri yonilri sarflashni normalashdir. Ayrim avtomobillar uchun yonilri sarflashning chiziqli va solishtnrma normalari aniq bo’lishiga qaramasdan avtopoezdlar uchun esa bu masala aniq emas va uni ilmiy asosda yechish zarur. Avtopoezdning 100 km yo’liga sarflanadigan benzin mikdori ayrim avtomobilg’ normasidan pritsep og’irligining har tonnasi xisobiga 2,5 l, dizelg’ yonilgisi esa 1,5 l ga ortiq. Transport ishinng bajarishi uchun sarflangan yonilgi mikdori ayrim avtomobilg’ uchun qanday bo’lsa, pritsep uchun ham shunday koladi. Avtopoezdlarning yonilgi tejamkorligiga uning konstro’qtsipsinv yaxshilash katta tahsir ko’rsatadi. Bu borada avtopoezdning xavo qarshiligini yengish kobiliyatini yaxshilash samarali bo’ladi. Tadkikotlardan mahlumki, 4X2 tipdagi tyagach va ikki o’qli yarim pritsepdan iborat, 33 t. li avtopoezd tsement-beton yo’ldan 70 km/soat tezlikda tekis harakatlanayotganda yonilgisining 20% xavo qarshiligini yengishga sarf bo’ladi. Aerodinamik moslamalarning ishlatilishi yuqoridagi avtomobilg’ uchun 50... 90 km/ soat tezliklar diapazon ida yonilgi sarfini 11... 17% ga kamaytirishi mumkin.

Foydalanish uchun adabiyotlar. 1. X.M.Mamatov. Avtomobillar. “O’zbekiston”, T.,1995,336 bet. 2. X.M.Mamatov, Yu.T.Turdiev va boshqalar. Avtomobillar. “O’qituvchi”, T., 1982 , 398 bet. 3. V.L.Rogovtsev i dr. Ustroystvo i ekspluatatsiya avtotransportnqx sredstv.”Transport”, Moskva.,1991., 432 str. 4. X.M.Mamatov. Avtomobili. “Uzbekistan”, T.,1992., 238 str. 5. X.I.Kirshe. Legkovoy avtomobilg’ ot A do Ya “Transport”M., 1988 g., 176 str. 6. P.S.Yaresg’ko, i dr. Avtomobili KAMAZ voprosq i otvetq. “Transport” M. 1989 g., 288 str. 7. Uchebnoe posobie po texnicheskomu obslujivaniyu “Damas, Labo” DEU, 283 str. 8. TIKO avtomobillairining tuzilishi bo’yicha plakatlar to’plami o’quv qo’llanma. Toshkent avtomobil yo’llari instituti, O’zbekiston respublikasi yo’l harakati xavfsizligi markazi. 9. NEXIA avtomobillairining tuzilishi bo’yicha plakatlar to’plami o’quv qo’llanma. Toshkent avtomobil yo’llari instituti, O’zbekiston respublikasi yo’l harakati xavfsizligi markazi.

Похожие

Ixtisoslashtirilgan transport vositalari

Avtomobilning yonilg`i tejamkorligi

Автотранспорт воситаларини иссиқ ва чангли жойларда, тоғ шароитларида ишлатиш хусусияти

Avtosеrvis va firma xizmati turlari. Avtosеrvis xizmati ko`rsatuvchi korxonalar va firmalar

Avtosеrvis korxonalarini ehtiyot qismlar va matеriallar bilan ta'minlash