Автомобилнинг электр жиҳозларига тхк ва таъмирлаш - Транспорт - Рефераты

Автомобилнинг электр жиҳозларига тхк ва таъмирлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

360 KB

Автомобилнинг электр жиҳозларига тхк ва таъмирлаш Режа: 1. Аккумулятор батареяларининг носозликлари. 2. Аккумулятор батареяларини диагностикалаш 3. Стартернинг асосий носозликлари. 4. Текширув-назорат асбобларига ТХК. 5. Автомобилга умумий диагноз қўйиш 6. Автомобилнинг қуввати, тежамкорлиги ва атроф муҳитга таъсир кўрсаткичлари бўйича диагнозлаш . 7. Тормоз самарадорлиги бўйича автомобилларни диагнозлаш. 8. Тормоз тизимининг самарали ишлашини қўзғалмас жиҳозлар ёрдамида текшириш.

Бензинда ишловчи ва дизел автомобилларнинг электр жиҳозлари носозликларини бартараф этиш ТХК ва ЖТ иш ҳажмининг 11 … 17% ни ташкил этади. Энг асосий носозликлар аккумулятор батареяси, кучланишни созлагич билан генератор ва стартерга тўғри келади. Бундан ташқари ёритиш ва огоҳлантирув жиҳозларини текшириш ҳамда созлашга алоҳида эътибор бериш зарур. Аккумулятор батареяларининг носозликлари Бунга банкалардаги кучланишнинг пасайиши, сульфатланиш ва қисқа туташишлар мисол бўла олади. Сулфатланиш носозликларнинг энг қийин бартараф этиладигани бўлиб, у пластинка юзаларини йирик Pb 2 SO 4 кристаллари билан қопланиши натижасида содир бўлади (аккумулятор батареялари кўп сақланганда, электролит зичлиги юқори бўлганда, стартер билан кўп қўшилганда). Сульфатланиш кам ток кучида (аккумуляторлар сиғимининг 0,04 га тўғри келувчи) узлуксиз кучланиш бериш(зарядлаш) билан бартараф этилади. Қисқа тутатиш пластинкалардан актив массаларнинг тўкилиши натижасида содир бўлади. Аккумулятор батареяларини диагностикалаш . Сиртнинг жипслиги, электролит сатҳи ва зичлиги, қаршилик билан кучланишни текширишдан иборат. Электролит сатҳини меъёрига келтириш учун дистилланган сув қуйилади. Электролит зичлиги ареометр ёрдамида текширилади ва фарқ 0,01г / см 3 дан ошмаслиги керак. Ўзбекистон шароитида аккумулятор батареяларидаги электролит зичлиги 1,25 г / см 3 бўлиши керак. Аккумулятор батареясини юклама вилкаси билан текшириш, унинг қизиган двигателни юргазиш тартибига мос келган зарядсизланиш ҳолатини аниқлашга имкон беради.

Юклама вилкаси ёрдамида зарядланганлик даражасини аниқлашда волтметр кўрсаткичи қуйида келтирилган маълумотларга мос тушиши лозим: Аккумуляторн инг кучланиши, В 1,7 … 1,8 1,6 … 1,7 1,5 … 1,4 1,4 … 1,5 1,3 … 1,4 Зарядланганлик даражаси, фоиз 100 75 50 25 О Соз аккумулятор батареясининг кучланиши юклама вилка билан текширилганда камида 5 секунд давомида ўзгармаслиги керақ Аккумулятор батареяси қопқоғидаги тешиклар тиқинлар билан беркитилган бўлиши лозим. Электролитнинг зичлиги 1,2 г / см 3 дан кам бўлган аккумуляторларни юклама вилкасида текшириш тавсия этилмайди. Электролит зичлигининг 0,01г / см 3 га камайиши аккумулятор батареясининг 6% зарядсизланганлигини кўрсатади . Батареянинг зарядсизланиши ёзда камида 50% ни, қишда 25% ни ташкил этса, уни зарядлаш керак. Аккумулятор батареяси уч ойда бир марта батарея ҳақиқий сиғимининг 1 / 10 дан 1 / 13 гача ток кучи билан зарядланади. Батареяларни зарядлаш икки усул билан: - доимий ток кучи билан; - доимий кучланиш билан зарядланади. Биринчи усулда, батареяни зарядлаш тармоғига кетма-кет гуруҳлаб кучланишлар реостати орқали уланади. Батарея икки босқичда зарядланиб, биринчи босқичда зарядлаш, батареянинг битта элементидаги кучланиш 2,4В га етгунча, иккинчи босқичда эса, ток кучи 50 % га камайгунча бажарилади. Бу усулнинг камчилиги шуки, зарядлаш 10 … 15 соат давом этади ҳамда уланадиган батареялар бир хил сиғимда бўлиши ва ток кучи ҳар соатда назорат қилиб турилиши зарур.

Иккинчи усулда, доимий кучланиш билан ҳар хил сиғимдаги ва ҳар хил даражада зарядланадиган батареяларни зарядлаш мумкин. Батареяларнинг бир хил кучланишдагилари гуруҳларга ажратилади ва зарядлаш қисқа вақт давом этади ҳамда ток кучи ростлаб турилиши зарур. Шунингдек, зарядлашни бевосита автомобилнинг ўзида бажариш ҳам мумкин. Зарядлаш жараёнининг жадаллашиши катта ток кучи(50А) ҳисобига олиб борилади. АТК ларда қўлланиладиган тўғрилагичлар (випрямителлар ВАС-111, ВСА-5 ва ҳ.к.) кучланиш 80В гача ва ток кучи 12А бўлишини таъминлайди. Ҳозирги вақтда ишлаб чиқарилаётган (НЕКСИЯ, ТИКО ва ДАМАС автомобилларига қўйилаётган) 12V35AH ва 12V55AH (MF) аккумулятор батареяларида маҳсус индикаторлар бўлиб, улар аккумуляторни меъёрий (яшил ранг), зарядталаб (қора ранг) ва электролитнинг камлигини (рангсиз) кўрсатади. Индикаторнинг рангига қараб, аккумуляторни зарядлаш ёки унга электролит қуйиш зарурлигини аниқлаш мумкин. Аккумулятор батареясини жорий таъмирлашдан олдин унинг ташқи сирти 3 … 5 фоизли кальций содасининг қайноқ эритмаси билан юнгли чўткада ювилади. Батарея ювилгандан кейин совуқ сув билан чайиб ташлаб, қуруқ латта билан артилади. Батареянинг кислотага чидамли мумли(мастика) сиртининг ёриқлари, жипс бўлмаган жойлари электролитнинг сизиб чиқиши ва сачраши орқали аниқланади. Бундай нуқсонлар аккумляторлар батареясини қисмларга ажратмай туриб бартараф этилади. Шу ёриқ жойлари(90 … 120 ° бурчак остида) қиздирилган искана билан ўйиб кўчириб олинади, сўнгра шу жойларга қайноқ, суюлтирилган мум қуйилади. Таъмирлаш олдидан қисмларга ажратмай туриб, батареянинг ҳақиқий сиғимидаги ток 1 / 20 … 1 / 15 нисбатдаги қийматида, кучланишни 1,5В га пасайгунча зарядсизлантирилади. Сўнгра электролит сопол ванна ёки шиша идишларга қуйиб қўйилиб, батарея дистилланган сув билан ювиб юборилади. Шундан сўнг, бармоқсимон фреза ёки диаметри 18 мм ли парма ёрдамида пармалаб, улагич(перемичка) чиқариб олинади ва қопқоқдаги кислотага

чидамли мум қобиғи электрда қиздирилган куракчалар ёрдамида кўчириб ташланади. Батареянинг мумдан тозаланган қопқоғи ечгич ёрдамида ечиб олинади. Пластинанинг яхлит блоклари бакдан махсус ушлагич(ёки омбир-ушлагич) ёрдамида чиқариб олинади. Блокларнинг носоз мажмуаси бакдан (перемичкани ечмай туриб, батареяни қўзғатмай ушлаб туриб), қисиб ушлагич(ёки омбирушлагич) ёрдамида чиқариб олинади. Қисмларга ажратилган батарея кислотага чидамли ваннага солиб ювилади. Носоз сепаратор ва пластиналар (қулоғи кавшарланган жойидан эритиб) бареткалардан ажратиб олинади. Бак жипслиги унга қайноқ сув қуйиб ва унинг сизиб чиқишига разм солиб ёки электр ўтказувчанлигини синаб текширилади. Бунинг учун бакка электролитнинг сувдаги кучсиз эритмаси қуйилади ва яхши аралаштирилиб, синаб бўлингандан сўнг, ваннага тўкиб юборилади. Ваннада ва бак ичида электродлар жойлашиб, улардан вольтметр орқали 127 … 220 В кучланишли ток ўтказилади. Бак жипс бўлса, вольтметр стрелкаси « 0 » ҳолатидан силжимайди. Урилган, ёрилган ҳамда турли кўринишларда шикастланган баклар таъмирланади ёки алмаштирилади. Йиғилган пластинкалар блокида қисқа туташувлар содир бўлиши ёки бўлмаслиги бакнинг алоҳида жойига ўрнатиб қўйилган волтметр орқали текширилади. Бундай пайтда қопқоқ асбест ёки резина чилвир билан жипс маҳкамланади ва бу сиртга эриган мум қуйилади. Йиғилган батареяга меъёрдаги зичликда электролит қуйилиб(25 … 30 ° С ҳароратгача совутиб) 4 … 5 соат ушлаб турилгандан сўнг, зарядланади. Генератор ва реле созлагич - ҳозирги замонавий автомобилларда генератор ва реле-созлагичларнинг ўзгарувчан токда ишлайдиганлари қўлланилади. Генератор носозликларига коллекторнинг ифлосланиши, чўткаларнинг ейилиши, чўтка ушлагич пружиналарининг синиши, сим чулғамларининг узилиши, чулғамлар орасидаги қисқа туташиш, якорни масса билан қисқа

туташиши, якор сим чулғамларини узилиши, тасманинг бўшашиши ёки узилишлари киради. Ўзгарувчан токли генератор ва созлагич релеларни диагностикалашда унинг ҳосил қилаётган кучланиши катталиги ва ҳолати текширилади. Кучланиш ҳамма истеъмолчилар уланганда, 12В дан кам бўлмаслиги керак. Бензинли двигателлардаги меъёрий ишлаётган генераторда ҳосил бўладиган кучланиш ўзгариши 1 … 1,2В дан ошмайди. Ишдан чиққан диоднинг кучланишни тўғрилаш хусусияти камайиб, кучланиш 2,5 … 3В га ошади. Бунда вольтметр кўрсатаётган кучланишнинг ўртача миқдори ўзгармайди, аммо аккумулятор ва бошқа электр жиҳозларининг ишлаш муддати меъёридан қисқаради. Кўрсатилган носозлик осциллограмма орқали осон аниқланади. Ўзгарувчан ток генераторида механик ва электр туркумидаги носозликлар бўлиши мумкин. Механик носозлик: ротор валининг ейилиши, шпонка уясининг кенгайиши, подшипникнинг ейилиши ва гайка резьбасининг шикастланиши ва бошқалар. Улар кўздан кечириш ва бўлакларга ажратиш йўли билан аниқланади. Кўрсатилган носозликлар электротехник ва токарлик устахоналарида бартараф этилади. Энг кўп учрайдиган носозликлар чўтканинг ейилиб кетиши ва уни ушлаб турувчи пружинанинг эластиклиги камайиши ҳисобланади. Бу носозликлар деталларни алмаштириш йўли билан бартараф этилади. Стартер нинг ишлаш жараёнида учрайдиган носозликлар натижасида двигателни ўт олдириб бўлмайди. Бу, ўз навбатида автомобил ишга яроқсиз, деган сўз. Стартернинг асосий носозликлари Уларга куйидагилар киради: коллекторнинг ифлосланиши ва куйиши, чўтканинг ейилиши ва осилиб қолиши, чўтка симининг узилиб қолиши, эркин юриш муфтасининг қадалиб қолиши ёки шатаксираши, якор чулғамининг сочилиб кетиши, тортиш релесидаги стартер улаш

контактларининг куйиши, тортувчи винтлар билан маҳкамланган қопқоқнинг бўшаб қолиши, чўткатуткичнинг изоляцияли шайбалари ва пластиналарининг куйиши, электромагнитнинг ғалтаги втулкасида тортиш релеси якорининг қадалиб қолиши, подшипникларнинг ейилиши, якор вали юритмасининг қадалиб қолиши, тортиш релеси чулғамларининг узилиши, буфер пружинасининг кучсизланиши, уйғотиш чулғами ёки якорнинг «масса» билан қисқа туташуви, коллектор пластиналари орасидаги туташув, стартер ишлаётган пайтда чиқадиган ўзига хос шовқинлар ва ҳ.к. Техник хизмат кўрсатиш . Стартерларга техник хизмат кўрсатишда, аввало, стартер занжиридаги симлар ва клеммаларнинг ҳолати, сўнгра стартер чўткалари ҳамда коллекторнинг ҳолати текширилади. Коллекторнинг ишчи юзаси кўп куймаган ва силлиқ бўлиши лозим. Ишчи юза кирланган бўлса, бензин билан намланган тоза латтада артилади. Агар куйиш изини ва кирларни тозалашга эришилмаса, у ҳолда коллекторни майин ойнасимон (донадорлиги 80 … 100 бўлган) жилвир билан тозалаш керак. Чуткалар чўткатуткичда тиқилмай, эркин силжиши ҳамда кўп ейилмаган бўлиши лозим. Стартер релесидаги контактларнинг ҳолати текширилади, контакт юзаси чангдан тозаланади. Контактлар бирмунча куйган бўлса, уларни майин ойнасимон жилвир ёки майин тишли текис эгов билан тозаланади. Агар контакт болтларининг контакт диски билан туташадиган жойларида ейилиш катта бўлса, уларни 180°С га буриш лозим. Двигателдан ечиб олинган стартерни салт ишлашда ва тўла тормозланиш тартибида текширилади. Салт ишлаш тартибида, стартер истеъмол қилаётган ток миқдори ва айланишлар частотаси текширилади. Тўла тормозланиш тартибида истеъмол токи, кучланиш ва тормозлаш моменти ўлчанади. Ушбу тартибда стартерни улаш давомийлиги 5 сониядан ошмайди. Стартер шестернясининг ўқ бўйича ҳаракатланишини текшириш ва ростлашда аккумулятор батареясининг мусбат клеммасини стартер релеси чулғамининг чиқариш клеммасига, манфий клеммасини эса стартер

корпусига(«массага») уланади. Бунда реле якори тортилади ва шестерняни суради. Шестернянинг ён қисми билан тирак халка орасидаги тирқиш металл чизғич ёрдамида ўлчанади. Чанглардан тозалаш учун стартер ҳаво билан пуркалади. Стартернинг ички бўшлиғи кучли ифлосланганда эса уни қисмларга ажратиб тозалаш зарур. Стартер қопқоғини ва юритмасини кирлардан керосинда намланган латта ёрдамида тозаланади. Уларни керосинли ваннага ботириб ювиш таъқиқланади, чунки эркин юриш муфтаси юритмасидаги ва бронзаграфитли ғовак сирпаниш подшипникларидаги мойлар ювилиб кетиши мумкин. Юритма ҳаракатланадиган стартер вали ЦИАТИМ-201 ёки ЦИАТИМ-202 мойи билан мойланади. Автомобилни қишда ишлашга тайёрлашда (МХКда), юргазиш иситкичини, шунингдек, двигателни юргазишга кўмаклашувчи бошқа ёрдамчи воситаларнинг ҳолати ва ишлаши текширилади. Ёритиш ва огоҳлантириш анжомлари носозликларининг келиб чиқиши лампочкаларнинг куйиши, узгич-улагичларнинг ишдан чиқиши натижасида рўй беради. Энг асосий қийинчилик - фараларнинг носозлигини аниқлашдан иборат. Яқинни ёритиш чироқлари 30 м, узоқ ёритиш чироқлари 100 м масофани ёритиши керак. Бурилиш чироқларининг ўчиб ёниш частотаси 1,5 ± 0,5 Гц ни ташкил қилиши керак. Ёритгичлар махсус постларда, экран ёки жиҳозлар ёрдамида созланади: 1. Фарани экран ёрдамида созлаш. Фара нурларини ростлаш учун автомобилни (юкланишсиз ва шиналарда босимнинг нормал ҳолатида) девордан ёки автомобилнинг бўйлама ўқига перпендикуляр ҳолатда сояда жойлашган тик экрандан 10 м масофада, горизонтал майдончага қўйилади ва қуйидаги ишлар бажарилади:

1-расм. Автомобил фараларини созлаш а) Чизиқларни ўтказиш: -фаралар марказларининг ўқлари орасидаги масофага мос келувчи А масофада иккита вертикал чизиқ; бу чизиқлар автомобил ўқига перпендикуляр бўлган вертикал чизиқдан бир хил масофада бўлиши керак(2.74-расм); ер сатҳидан фаралар маркази баландлигида горизонтал Б — Б чизиқ; S — фаралар маркази чизиғидан 300 мм (енгил автомобиллар учун 150 мм) пастда горизонтал В - В чизиқлар ўтказилади. 2. Яқинни ёритувчи фарани ёқиб, улардан бирини навбати билан беркитиб, вертикал ва горизонтал ростлаш винтларини бураб оптик элемент шундай ўрнатиладики, ёритилган ва ёритилмаган майдончаларнинг чегараловчи горизонтал чизиқ В-В чизиққа мос тушсин; иккала фаранинг 15°бурчак остида юқорига йўналган чегараловчи қия чизиқлари В-В горизонтал чизиқ ва фаралар марказининг вертикал чизиқларини ўзаро кесишиш нуқтасидан(Р нуқтадан) ўтсин. Ёруғлик чегарасининг Р нуқтадан ташқи томонга рухсат этилган оғиши 200 мм. дан ошмаслиги лозим. Шундай

ростланган фараларнинг узоқни ёритувчи нур дастаси меъёрий ҳолатда жойлашади. 3. НИИАТ Э-6 ва ПРАФ-2 асбоблари ёрдамида фараларни созлаш (2 ва 3- расмлар). Бунинг учун асбоб автомобилнинг горизонтал ҳолатига мослаб созланади. Сўнг, ёритгич ёқилиб экранда ҳосил бўлган эллипс маркази, экран маркази билан бир нуқтага келтирилади, яъни ёритгич созланади. 2-расм. НИИАТ-Э-6 асбобининг тузилиши: 1-линза, 2-кўзгу, 3шайтон, 4- экран, 5-асос, 6-маҳкамлагич, 7-кўндаланг штанга, 8-йўналтирувчи, 9- ёритгич, 10-ушлагич. фотоэлемент, 3-миллиамперметр, 4-экран. Туманга қарши фараларни ростлашда фара корпуси маҳкамлаш болтига нисбатан бўйлама ва кўндаланг вертикал текисликлар бўйича бурилади. Фарани шундай ўрнатиш лозимки, автомобил олдида 5 м масофада жойлашган экрандаги нур доғининг юқори чегараси, фара марказлари Б )А ) 14.3- расм . А - фарани текширувчи ПРАФ -2 асбоби ; 1- оптик камера , 2- тўғри бурчакли призма , 3- буралувчи ўқ . Б - Оптик камера шакли ; 1- линза , 2-

баландлигидан 100 мм пастда ўтказилган горизонтал чизиқ билан мос тушсин. Ёритиш жиҳозларининг яроқсиз деталлари алмаштириш йўли билан таъмирланади. Текширув-назорат асбобларига ТХК Асбобларнинг ишлаш қобилияти ва тўғри кўрсатиши текширилади. Уларнинг носозликлари сим чулғамларининг куйиши, симларнинг узилиши, нотўғри кўрсатиши ва ҳ.к. Агар уларни тузатиб бўлмаса, янгисига алмаштирилади. Мой босими, сув ҳарорати ва ёнилғи сатҳининг кўрсаткичлари датчик ва қабул қилувчиларнинг ишчанлигини текшириш учун улар автомобилдан ечиб олинади ва маҳсус жиҳозлар ёрдамида меъёр кўрсаткичларига таққослаб текширилади. Назорат-ўлчов асбобларининг конструкцияси ва вазифасининг турлитуманлигини ҳисобга олиб, қуйида, мисол тариқасида, ҳароратнинг магнитоэлектрик кўрсаткичидаги асосий носозликлар келтирилган: датчикни двигателга маҳкамлаш пайтида гайкасини ортиқча куч билан бураш оқибатида датчик баллонида жипсликнинг бузилиши(бу ҳолда сув датчик ичига ўтиб терморезисторни ишдан чиқаради); терморезистор характеристикаси барқарорлигининг бузилиши ишлатиш жараёнида терморезисторнинг ортиқча ва узоқ вақт қизиши оқибатида юзага келади, масалан, двигателни совутиш суюқлигисиз ишлатилганда; тебраниш ва зарблар таъсирида приёмник стрелкасининг магнит ўқида силжиши; приёмник ичидаги симнинг узилиши. Техник хизмат кўрсатиш . Датчик ёки приёмникнинг носозлиги аниқланганда уларни янгисига алмаштириш тавсия этилади, чунки улар қисмларга ажралмайди ва эксплуатация жараёнида таъмирланмайди. Магнитоэлектрик ҳарорат кўрсаткичлар созлигини текширишни 20°С да ва маълум бир кетма-кетлик билан амалга ошириш тавсия этилади, бунинг

учун датчик ва приёмник автомобилдан ечиб олиниши керак. Приёмник мосламага ишчи ҳолатда ўрнатилади. Датчик тўлдирилган ва радиатор қопқоғи билан беркитилган махсус ваннага солинади. Радиатор қопқоғи ваннадаги сув ҳароратини 100°С дан оширишга имкон беради. Совутиш суюқликлари ҳароратини ўлчаш учун мўлжалланган кўрсаткичлар датчиги фақат сувда текширилади, чунки уларни мойда қиздирилганда, мой жадал аралашмаслиги туфайли иссиқлик узатиш шароитлари ўзгаради ва натижада ўлчаш хатолиги кўпаяди. Мой ҳароратини ўлчаш учун мўлжалланган датчиклар мой тўлдирилган ваннада текширилади. Мосламага узатиладиган кучланиш миқдори 14 ёки 28В га тенг (номинал кучланиши 12 ва 24В бўлган асбобларга мос равишда). Сув ёки мой тўлдирилган ванна секин-аста қиздирилиши лозим. Кўрсаткич приёмнигининг кўрсатишлари ваннага ўрнатилган симобли назорат термометри кўрсатишлари билан солиштирилади. Термометр шкаласидаги бўлинмалар қиймати 0,5°С дан катта бўлмаслиги керак. Приёмник шкаласидаги белгилардан кўрсатишларни ёзиб олишдан аввал камида икки дақиқа кутиб туриш лозим. Агар хатолик қуйида келтирилган қийматлардан кичик бўлса, приёмник ва датчик соз ҳолатда деб хисобланади: Приемник шкаласининг текшириладиган нуқталаридаги ҳарорат, ° С 4 0 80 100 110 120 Рухсат этилган хатолик, ° С ± 8 ± 5 ± 5 ± 6 ± 6 Хатолик юқори бўлган ҳолатда ҳарорат кўрсаткичнинг приёмниги ва датчигини алоҳида текшириш лозим. Агар бу кўрсаткичлар меъёр чегарасида бўлса, асбоблар соз ҳолда ҳисобланади, акс ҳолда янгисига алмаштирилади. Автомобилга умумий диагноз қўйиш

Диагноз қўйиш деб, автомобил ёки унинг агрегатларини ва механизмларини бўлакларга ажратмасдан туриб, техник ҳолатини аниқлашга айтилади ва у автомобилларга ТХK ва ЖТ ишлари технологик жараёнини бошқариш элементларидан бири ҳисобланади. Текширув-диагноз қўйиш ишлари даврида автомобилнинг ҳаракат хавфсизлигини таъминловчи агрегатларнинг ҳолати аниқланади, ТХК дан аввал диагноз қўйилиб иш ҳажмлари аниқланса, ТХК ва ЖТ дан сўнг бажарилган ишларнинг сифати текширилади. Бажариладиган иш ҳажми, даврийлиги, иш турлари, мўлжал-ланганлиги ва ТХК, ЖТ технологик жараёнида тутган ўрнига қараб, диагноз қўйиш ишлари Д-1, Д-2 ва Д р каби турларга бўлинади. Уларнинг технологик жараёндаги ўрни аввалги бўлимларда келтирилган. Д-1 дан асосий мақсад ҳаракат хафсизлигини таъминловчи агрегат ва механизмларнинг техник ҳолатини (тормоз, бошқариш механизми, олдинги ғилдиракларни ўрнатиш бурчаклари, ёритиш асбоблари), чиқинди газларнинг зарарлилигини ва ёнилғи сарфини аниқлашдан иборат. Д-1 асосан, 1-ТХК билан биргаликда ўтказилади. Д-2 дан асосий мақсад автомобилнинг тортиш-иқтисодий кўрсаткичлари бўйича тўлиқ техник ҳолатини аниқлаш ва асосий агрегат, тизим ва механизмларнинг носозлигини аниқлашдан иборатдир. Д-2, 2-ТХК дан 1 … 2 кун аввал ўтказилиб, иш ҳажми аниқлаб олинади ҳамда ишлар тугагач, унинг сифати назорат қилинади. Д-2 буюртма бўйича ЖТдан аввал иш ҳажмини аниқлаб олиш учун ҳам бажарилиши мумкин. ТХК ва ЖТ ишлари ўтказиш учун маълумотлар диагноз қўйиш жиҳозлари ва ихчам, кўчма асбоблар ёрдамида олинади. ТХК ва ЖТ ишлари бажариш даврида носозликларни ва бузилишларни аниқлаш учун, ("оператив-технологик" диагноз қўйиш Д р ), кўчма ва стационар асбоблар қўлланилади. Автомобилни тўлиқ диагнозлашдан мақсад - унинг экспулатацион кўрсаткичларини (двигател қуввати, ёнилғи сарфи, ҳаракат хафсизлиги ва

ташқи муҳитга таъсири) ва агрегат ҳамда узелларининг техник ҳолатларини аниқлашдан иборатдир(1.1-жадвал). Автомобил ёки унинг агрегатлари бўйича керакли кўрсаткичлар аниқлангач, улар меъёрлар билан солиштирилади. Фарқлар катта бўлса, чуқурроқ диагностика ўтказилиб, мавжуд носозликлар аниқланади. Автомобилларга диагноз қўйиш қўзғалмас жиҳозлар ёрдамида ёки экспулатация шароитида бажарилади. Эксплуатация шароитида тормоз тизимининг техник ҳолати ва ёнилғининг чизиқли сарфи аниқланиши мумкин. Махсус жиҳозлар ёрдамида диагностикалаш юқори самара беради, чунки улар ёрдамида автомобилни керакли тезликка чиқариш, керакли. 1-жадвал Диагноз қўйиш кўрсаткичлари ва уларни аниқлаш жиҳозлари Автомобилларн инг эксплуатация хусусиятлари Диагноз қўйиш кўрсаткичлари Диагноз қўйиш жиҳозлари Махсус Универсал Тортиш- иқтисодий N k ,P k ,V a ,F f , S в ,S p ,t p ,J p , CO,A,Q Тортиш хусусиятини аниқлаш жиҳози Аралаш жиҳоз, умумлашган Тормозланиш P т ,S т ,J з ,t з ,S з Тормоз жиҳози Аралаш жиҳоз, умумлашган Юриш қисми P б Юриш қисми ҳолатини аниқлаш жиҳози Аралаш жиҳоз, умумлашган Автомобиллар эксплуатациясида асосий диагностикалаш кўрсаткичлари қуйидагилардан иборат: N к -ғилдиракдаги қувват; V а -ҳаракат тезлиги; Р к ғилдиракдаги етакловчи тортиш кучи; F f -ҳаракатга қаршилик; S в -эркин юриш йўли; S р -тезланиш йўли; t р -тезлик ва j р -тезланиш вақти; Q-ёнилғининг солиштирма сарфи; S т -тормоз йўли; Р т -тормозлаш кучи; t з -секинланиш вақти; S з -секинлашиш йўли; Р б -ташқи таъсир этувчи кучлар (шинанинг йўл

билан илашишига таъсир этувчи кучлар); СО-чиқинди газлар заҳарлилиги; А-шовқин баландлиги. Автомобилнинг қуввати, тежамкорлиги ва атроф муҳитга таъсир кўрсаткичлари бўйича диагнозлаш Илмий изланишлар шуни кўрсатадики АТKларда автомобилларнинг кўпгина қисми носоз ҳолда, яъни тўлиқ қувватидан фойдаланмай ҳамда ёнилғини меъёридан кўпроқ сарфлаб ишлатилади. Бу камчиликларнинг 70% ни КХК да созлаш ва текшириш йўли билан бартараф қилиш мумкин. Камчиликларнинг асосий сабаблари ёнилғи ўтказгичларнинг нозичлиги, фильтрларнинг тиқилиб қолиши, шинадаги босимнинг пасайиши ва шу кабилар ҳисобланади. Аммо 20%га яқин ҳолларда, нуқсонларни аниқлаш учун диагнозлаш ишларини бажариш зарур. Қолган 10% га яқин ҳоллардаги ёнилғининг кўп сарф бўлишига ҳайдовчи маҳоратининг пастлиги ва фойдаланиш шароити сабаб бўлади. Ҳисоблар шуни кўрсатадики, шаҳар шароитида ёнилғини меъёридан кўп сарфлаш ҳолларини аниқлаш ва ўз вақтида унга қарши чора тадбирлар кўриш билан, бутун автомобил саройи бўйича сарфни 3 … 5%гача камайтириш мумкин. Автомобил двигателининг қуввати ва тежамкорлиги пасайишини қуйидаги ифода орқали, етакчи ғилдиракларга двигателдан келадиган қувват- N к ни аниқлаб таҳлил қилиш мумкин. − 3 hu P 0 Vn n ( al 0 + 1) RT N k = 10 hv hi hm htp , (1) ёки техник ҳолат таъсир қилмайдиган кўрсаткичлари жамланган ҳолда, − 3 С ⋅ n N k = 10 h v h i h tp al 0 + 1 бу ерда: h u - ёниш иссиқлиги, дж / кг; Р o - ташқи муҳит босими, Па; V п - цилиндрнинг ишчи ҳажми, л; a - ҳаво миқдорини ҳисобга олувчи коэффициент; l o -1кг ёнилғини ёниши учун зарур ҳаво миқдори(назорат), м 3 ; R - ёнилғи аралашмасининг газ доимийси, дж; Т o - ҳаво ҳарорати, K; n - тирсакли вал айланишлар сони, с -1 ; h v , h i , h m , h тр -

тўлдириш, индикатор, двигател ва трансмиссия-юриш қисмининг механик коэффициентлари. Юқоридаги ифодадан кўриниб турибдики, асосан ғилдирак қувватининг пасайиши(двигателнинг термодинамик йўқотиши) трансмиссиянинг механик йўқотишларига боғлиқ экан. Автомобилларнинг техник-иқтисодий кўрсаткичлари тортиш жиҳозларида ва ёнилғи сарфини ўлчагичлар ёрдамида аниқланади. Жиҳозлар ёрдамида автомобиллардан фойдаланиш шароитлари намоён қилинади ва бу шароитларда тортиш иқтисодий кўрсаткичлар аниқланади. Жиҳозлар ёрдамида фойдаланиш шароитларини ҳосил қилиш автомобилларнинг тури ва моделига боғлиқ равишда танлаб олинади. 4-расмда “Волга” автомобилининг етакловчи ғилдиракларидаги энг юқори тортиш кучи ва ёнилғи сарфини аниқлаш учун керакли шароитларни танлаб олиш шакли келтирилган. Умуман олганда, автомобил двигателининг ташқи тавсифи(N е , М е , ва g е )га асосан ҳар хил тезликни қабул қилиш (масалан оператор учун қулай бўлган 60 км / соат) ва шу тезлик учун тортиш кучи ва ёнилғи сарфи киради. 5-расм. Автомобилларнинг техникиқтисодий кўрсаткичларини аниқлашда керакли шароитларни ифода этувчи қийматларни танлаб олишнинг асослаш шакли Аммо, синов ўтказиш жараёнида одатдаги тезликдан четга чиқиш натижасида, жиҳознинг аниқлик даражасига боғлиқ бўлмаган ∆ -хатоликка йўл қўйишимиз мумкин. Шуни эътиборга олган ҳолда, синаш жараёни ҳолатини танлаб олишда, двигателларнинг ташқи тавсифи эгри чизиғи бўйича тезлик танлаб олинади ва натижада сезиларсиз даражадаги хатоликка йўл қўйилади. Бу кўрсатмани инобатга

олган ҳолда, ГАЗ24 автомобилларини асфальтбетон қопламали текис йўлда ҳаракатланишини ифода этувчи, энг юқори айлантирувчи момент ва юкланишга тўғри келувчи тезлик(66,2 км / соат), q е(min) га тўғри келувчи тезлик(45 км / соат) асосида P f юкланиш қиймати техник иқтисодий кўрсаткичларни аниқлаш учун қабул қилинади(2.77-расм). P f = Р д + Р в − Р ст , бу ерда: P f -жиҳознинг юкловчи қурилмаси ёрдамида ҳосил қилинувчи юкланиш;Р д –йўл қаршилигини ифодаловчи юкланиш; Р в –ҳаво қаршилигини ифодаловчи юкланиш; Р ст –жиҳоз барабанлари ҳосил қилувчи, юкланишсиз тебраниш қаршилигини ифодаловчи юкланиш. Кўрилаётган мисолда P f = 133 Н. Бунда назорат сарфи 8,5л / 100 км бўлиши керак. Техник-иқтисодий кўрсаткичларни аниқлаш билан биргаликда чиқинди газлар таркибидаги заҳарли моддаларнинг миқдори назорат қилинади. ГОСТ 17.2.203-87 бўйича карбюратор двигателли автомобилларнинг салт юришида чиқинди газлар таркибидаги углерод оксиди(СО)–1,5% дан, тирсакли валнинг энг юқори айланишлар сонида–2% дан ошмаслиги керак. Тормоз самарадорлиги бўйича автомобилларни диагнозлаш Статистик маълумотларга кўра, автомобилларнинг техник носозлиги туфайли содир бўладиган йўл-транспорт ҳодисаларининг 50% га яқини тормоз тизимининг носозлигига тўғри келади, бахтсиз ҳодисаларда эса унинг салмоғи янада юқори. Диагностикалаш йўли билан тормоз тизимининг носозликлари ўз вақтида аниқланади. Автомобилнинг тормозланиш хусусиятлари қуйидаги усуллар билан аниқланади: - йўл шаротида юриб текшириш; - экспулатация қилиш даврида текшириш (автомобилга ўрнатилган жиҳозлар ёрдамида);

- тормоз жиҳозлари ёрдамида текшириш. Йўл шароитида текшириш - бу, юраётган автомобилни бир зумда тормозлаб тўхтатиб, йўл сатҳида қолдирган изини ўлчашдан иборат. Автомобил тормоз тизимининг ҳолатини, кўчма деселерометрни автомобилга ўрнатиб, автомобил тормозлангандаги секинланиш миқдорини ўлчаш орқали баҳолаш мумкин. Тормоз тизимини йўлда текшириш текис, қуруқ ва горизонтал бўлган майдонда бажарилади. Тормоз йўли назарий жиҳатдан қуйидаги ифода орқали аниқланади: 2 K э V a S T = 26 q ϕ бу ерда: V а -тормозланишдан аввалги автомобил тезлиги, км / соат; K э эксплуатация шароитини ҳисобга олувчи коэффициент(енгил автомобил учун1.44, юк автомобили учун-2.0 … 2.44); q-эркин тушиш тезланиши, 9.81 м / сек 2 ; ϕ шинанинг йўл билан илашиш коэффиценти Тўхташ йўли енгил автомобиллар учун (30 км / соат)-7.2 м, юк автомобиллари ва автобуслар учун юк кўтариш қобилятига қараб, 9.5 … 11.0 м бўлади. Тормоз тизимининг секинлашиш бўйича техник ҳолати 10 … 20 км / соат тезликда юраётган автомобилни бир зумда тўхтатиб текширилади ёки қуйидаги ифода орқали аниқланади: V a 2 j max = ,26 S t Юқоридаги ифодага S т қийматини қўйиб, қуйидаги ифодани оламиз: ϕ q 2 j max = , K э Бундан кўриниб турибдики, автомобилнинг секинлашиши унинг тезлигига боғлиқ бўлмайди, бу қиймат енгил автомобиллар учун 5.8 м / сек 2 , юк автомобиллари ва автобуслар учун 5.0 … 4.2 м / сек 2 , қўл тормозлари учун 1.5 … 2.5 м / сек 2 га тенг бўлади. Тормоз тизимининг самарали ишлашини қўзғалмас жиҳозлар ёрдамида текшириш

Автомобиллар тормоз тизимининг самарадор ишлашини эксплуатация шароитларида текшириш кўп вақтни олади. Диагностика ишларини қўзғалмас жиҳозлар ёрдамида ўтказиш анча қулай ва кам вақт олади. Қўзғалмас жиҳозлар ёрдамида аниқланадиган кўрсаткичлар: тормозланиш солиштирма кучи, ишга тушиш вақти ва тормоз кучларининг ўқ бўйича бир хил эмаслигини ҳисобга олувчи коэффициентлар. Жиҳозда синаш ишларини бажаришда енгил автомобиллар ва автобуслар тормоз тепкисига 490Н, юк автомобиллари ва автопоездларга 686Н куч билан таъсир этиб бажарилади. Умумий солиштирма тормоз кучининг қиймати қуйидагича аниқланади: γ т = ΣΡ т / G а , (7) бу ерда: ΣΡ т – ҳамма ғилдираклардаги тормоз кучининг умумий максимал қиймати; G а – автомобилнинг тўлиқ массаси. ГОСТ 25478-82 бўйича γ т нинг қиймати енгил автомобиллар учун 0,53 дан, автобуслар учун 0,46 дан, юк автомобиллари ва автопоездлари учун 0,41 дан кичик бўлмаслиги керак. Ўқ бўйича тормоз кучини бир хилда эмаслигини ҳисобга олувчи коэффициент-К н , автомобилнинг ҳар бир ўқи учун алоҳида қуйидаги ифода орқали аниқланади: PТ . унг − РT . чап K н = РT . унг + РT . чап , бу ерда: Ρ т.ўнг ва Ρ т.чап –тормозлашда ўнг ва чап ғилдиракларда ҳосил бўлувчи энг катта куч. К н нинг қиймати енгил автомобиллар учун 0,09, автобуслар учун 0,11, юк автомобиллари ва автопоездлар учун 0,13 дан катта бўлмаслиги керак. Тормознинг ишга тушиш вақти, деб тормозланиш бошлангандан сўнг секинланиш бир текисда бўлган оралиққа айтилади. Бунда тормоз кучи энг юқори қийматига эришади ва кейинчалик ўзгармас бўлиб қолади. Ишга тушиш вақти енгил автомобиллар учун 0,6 с, автобуслар учун 1,0 с, юк автомобиллари ва автопоездлар учун 1,2 с дан катта бўлмаслиги керак. Куч стендларида тормозни диагностикалаш тартиби қуйидагилардан иборат: автомобил олдинги ёки ғилдираклари билан жиҳоз ролиги устига қўйилади,

жиҳоз электр двигателлари ишга туширилади, кейин оператор тормоз тепкисини босади. Автомобил ғилдирагида содир этилган тормозлаш моменти, ғилдираклар билан илашишган жиҳоз роликлари ва бикир вал орқали посангисимон ўрнатилган мотор-редукторга юборилади. Тормозлаш моменти таъсирида посонгисимон мотор-редуктор ўз ўқига нисбатан маълум бир бурчакка бурилади ва махсус датчикка (гидравлик, пьезоэлектрик ва бошқалар) таъсир кўрсатади, у ўз навбатида кучни қабул қилади ва уни ўлчовчи асбобга ўтказиб юборади. Ўлчовчи асбоб текширилаётган ғилдиракдаги тормозланиш кучини кўрсатади. Тормознинг ишга тушиш вақти жиҳоздаги икки ролик орасига жойлашган ажратувчи роликни ғилдирак шинасига текказиб қўйиш йўли билан аниқланади. Тормозланиш кучи энг катта қийматга етгач, автомобил ғилдираклари тўхтайди, шу вақтда ажратиш ролиги ҳам тўхтайди. Тормознинг ишга тушиш вақти тормоз тепкиси босилгандан токи ғилдираклар тўхтагунга қадар, яъни ажратувчи ролик тўхтагунча бўлган вақтни ўлчаш билан аниқланади.

Похожие

Автомобилнинг бошқарув механизмларига тхк ва таъмирлаш

Автомобилларнинг электр жиҳозларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш технологияси

Кузов ва кабиналарга ТХК ва таъмирлаш

Автомобилларнинг юриш қисмига тхк ва таъмирлаш

Трансмиссиянинг агрегат ва механизмларига тхк ва таъмирлаш