Автомобил шиналари эксплуатациясининг ўзига хос хусусиятлари - Транспорт - Рефераты

Автомобил шиналари эксплуатациясининг ўзига хос хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1092 KB

Автомобил шиналари эксплуатациясининг ўзига хос хусусиятлари Режа: 1. Автомобил шиналарини конструкцияси, таснифи ва тамғаланиши 2. Шиналар ресурсига таъсир этувчи омиллар 3. Шиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш

Автомобил шиналарини конструкцияси, таснифи ва тамғаланиши Шиналар автомобил конструкциясининг мухим ва қимматбаҳо элементи бўлиб ҳисобланади. Автомобилнинг юк кўтариш қобилияти, конструкцияси ва эксплуатация шароитига қараб шинани харид қилиш унга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш транспорт иши таннархининг 6-15 % ни ташкил этади. Шиналарни йиғиш ажратиш техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш (ҳаво дамлаш, мувозанатлаш ва ҳ.к.) билан боғлиқ ишлар автомобилларга ТХК ва таъмирлаш умумий иш ҳажмининг 6-7 % ни ташкил этади. Шиналарнинг конструктив жиҳатларига қараб, автомобилда ёнилғи сарфи 4-7 % га ўзгариши мумкин. Шиналарнинг техник параметрларига эътибор қилмаслик ёнилғи сарфини 15% гача ошишига олиб келади йўл транспорт ҳодисалари содир бўлиш эҳтимоллигини эса деярли икки баробар оширади. Шина тўғин (обод) га йиғилади ва диск билан бирга автомобил ғилдирагини ташкил этади (1 расм). Елка зонаси Юг ур иш й ў лкаси

1 расм. Юк автомобилининг тўғин билан йиғилган камерал шинаси. 1-каркас; 2-брекер; 3-протектор; 4-ён томон; 5-камера; 6- борт; 7-ўрама лента; 8-тўғин; 9-қуфли ҳалқа (кесилган); 10-борт ҳалқа (кесилмаган) ; D – ташқи диаметр; d- ички диаметр; В –профил эни; Н –профил баландлиги. Шинанинг асосий элементи унинг каркасидир. У пишиқ ипдан тўқилган чидамли газламадан: текстил, синтетик тола, пўлат симшиша толадан тайёрланади. Каркас баҳоси шина нарҳининг тахминан 60% ни, протектор нархи эса 5-7 % ни ташкил этади. Шина каркаси протекторга қараганда 2-3 баравар чидамлироқ бўлади. Шунинг учун протектор едирилганда шинани янги протектор қоплаш орқали қайта тиклаш мақсадга мувофиқдир. Шиналар ишлатилишига қараб қуйидагича фарқланади: енгил автомобиллар ва уларнинг тиркамалари, оз юк кўтарувчи юк автомобиллари, микроавтобуслар учун; юк автомобиллари ва уларнинг тиркамалари, автомобиллар, троллейбуслар учун. Протектор нақшлари йўл (дорожний) учун, универсал юқори ўтувчан , қишки бўлиши мумкин. Протектор нақши муаян шароитларга тўғри келмайдиган шиналардан фойдаланиш автомобил хавфсизлигини камайтиради, ёнилғи сарфини ошириб юборади, шина ресурсини қисқартиради. Каркас конструкцияси бўйича шиналар қуйидагича фарқланади: корд иплари каркасда меридионал ва брекерда диагонал жойлашиши билан таьрифланадиган каркас ва брекерда корд ипларини диагонал жойлашиши билан таьрифланадиган каркас. Шиналар камерали ва камерасиз бўлади. Иккаласида ҳам ҳаво дамланади. Бирида –резна камерада, иккинчисида тўғин билан протектор орасида. Шина профиллари кўндаланг кесим шакли бўйича: оддий (Н/В>0.89); кенг профилли (Н/Вқ0,9-0,6) ; паст профилли (Н/Вқ0,88-0,7) ; ўта паст

профилли (0.5<Н/В<0,7); аркасимон (Н/Вқ0,5-0,39) ; пневмо-ғилдираклар (Н/Вқ0,39-0,25) га бўлинади. Енгил автомобилларнинг ўта паст профилли радиал шиналари қўшимча Н/В нисбатини % да курсатувчи 70 ва 60 сериялар билан ҳам белгиланиши мумкин. Радиал шиналар ғлдирак бўйича яхши характеристикага эга бўлади. Улар босиб ўтадиган йўли (ресурси) диагонал шиналарга 25-75% юқори бўлади. Ёнилги сарфини 3-5% га камайишига имкон беради. Аммо, каркасда корд иплари сабабли покришкани ён деворларини мустаҳкамлиги яхши бўлмайди. Оғир йўл шароитларида чуқур колеяли автойулларда шинадагп ҳаво босими меъёрдан паст булган ҳолларда улар тез шикастланади. Камерасиз шиналар худди шундай камерали шиналарга нисбатан 20% ортиқ ресурсга эга. Бу ҳол шинадан тўғинга иссиқлик узатиш ҳисобига, яъни шинадаги яхши ҳарорат ҳисобига эришилади. Камерасиз шиналар «тешилиб қолса» ҳаво босими жуда с екинлик билан йўқотилади, бу эса хавфсиз булишини таъминлайди. Шина конструкцияларининг ривожланиш ананаси шуни кўрсатадики, шина профили борган сари пастлашиб бораяпти, Н/В кичрайиб бормоқда. Ғилдирашга сарфланаётган энергия нуқтаи назаридан оптимал нисбат 70-65% ғилдираш қаршилгини 20% га камайиши ёнилғи сарфини 2,5- 3% га камайтиради. Паст профилли шиналар йўлда анча турғун ҳаракатланади ва автомобилнинг тормозланиш йўлини камайтиради. Шинанинг конструктив хусусиятлари, асосий ўлчамлари унинг ён тарафидаги тамғасида (модели қатлами, қаватлилиги, номери, ўлчами ва х.к.) кўрсатилган бўлади (2-Расм).

Расм номи йўқ Каркас мустахкамлилигининг шартли белгиси, НС-10 - юк автомобили учун; ёки YPR - енгил автомобил шиналари учун; бундаги рақам ушбу шина модели каркасини мустахкамлилиги, текстил кордли каркас қайси қатламлар сонига эквивалентлигини кўрсатади. Замонавий моделлардаги шиналарда халқаро талабларни ҳисобга олган ҳолда, қатламлар меъёри ўрнига шинанинг юк кўтариш индекси келтирилади, масалан 75, 88, 92. Бу рақамдан кейин одатда S,Т,V ва ҳ.к. келтирилган ҳарф белгилари эса тезлик индексини кўрсатади, яъни ушбу шина қандай максимал тезлик учун мўлжалланганлигини билдиради. Масалан S-180 км/соат, Т-190км/соат, V-240 км/соат. Шинанинг завод рақами, масалан, Я11185 153624 қуйидагиларни билдиради: Я-Ярославл шина заводида чиқарилганини, 11185-1985 йил март ойида ишлаб чиқарилганлигини, 153б24 тартиб рақамини кўрсатади. Оддий профилли юк автомобиллар шинаси ўлчамлари 2 та параметрда берилади: В ва d (2-расмга қаралсин). Масалан, 320-508 (12,00-20). Бу ерда биринчи гуруҳ рақамлари ўлчамларни мм да, иккинчи гуруҳ эса дюймда беради. Радиал шиналар қўшимча ҳарф билан ҳам белгиланади 320-508 R. (12.00 R.20)

Кенг профилли шина ўлчамлари 3 параметрда кўрсатилади: DXB-d. Бу ҳолда ташқи диаметри 1080 мм, профил эни 425 мм ва ўтказиш диаметри 484 мм бўлган шина қуйидагича белгиланади. 1080x425-484. Йирик габаритли кенг профилли шиналар қўшимча В ва d ларни дюймда белгиланиши билан ажралиб туради: 20,5-25 (1510x520-635). Диагонал конструкцияли енгил автомобил шиналари ўлчамлари икки параметрда (В- d) миллиметрда ва дюмларда кўрсатилади. Масалан. 6,15- 13 (155330). Худди шу ўлчамли радиал шиналар эса 155R13 билан белгиланади. Ўта паст профилли радиал шиналар учун серияси - Н/Вга нисбати фоизда (%) кўрсатилиши керак бўлади. Масалан, 205/70R14. Камерасиз шиналарда tubeless ёзуви бўлади, камерали шинада –Тube type (чет элда чиқарилган) ёзуви ёки ёзувсиз (МДҲ да чиқарилган ) бўлади. Қорда ва лойда юрувчи протекторли шиналарда «М-S» белгиси бўлади. Шиналар ресурсига таъсир этувчи омиллар Шина протектори едирилган ёки покришкада кесилиш-йиртилишлар, корд едирилган бўлса, узилишлар, турли шишлар (вздутие), паррон тешиклар пайдо бўлган, каркас қатламларга ажралиб кетган бўлса ҳамда борт қисми кесилиб кетган ҳолларда шина ўз ресурсини ўтаб бўлган, деб хисобланади. Протектордаги қолдиқ нақшлар баландлиги юк автомобилларида –1 мм, автобусларда – 2 мм, енгил автомобилларда - 1,6 мм бўлиши керак. Баъзи шиналарда ейилиш индикаторлари мавжуд бўлиб (6 та кесим бўйича кўндаланг чизиқлар бўлади), улар очилиб қолса, чегаравий ейилиш бошланганлигини кўрсатади.

Индикаторлардан биттаси (протектор бир меъёрда ейилган) ёки иккитаси (протектор нотекис ёйилган) пайдо бўлиши билан шина автомобилдан ечиб олиниши керак. Ейилиш индикаторлари бўлмаган шиналарда протекторнинг қолдиқ баландлиги шинани энг кўп едирилган жойидан ўлчанади. Автомобил шиналарини эксплутация қоидаларига биноан чегаравий ейилиш, яъни протектор юриш йўлакчасининг ярмига тенг бўлган энликда ва узунлиги протектор юриш йўлакчасининг ўртаси бўйича шина параметрининг (айлана бўйлаб) 1/6 қисмига тенг бўлган юза йиғиндисини ташкил этади. (3-расм). 3-расм . Протекторни чегаравий ейилиш юзаси. R-шина радиуси; В-профил эни; b ≤ 1/ 2 B;a ≤ 1/6 ⋅ 2 π R Шина эксплутациясининг биринчи цикли деб, унинг протектори едирилгунча ишлаш даври (км) га айтилади. АТК шароитида. бартараф қилиб бўлмайдиган қандайдир шикаст пайдо бўлиш даврига айтилади. Иккинчи (кейингилари) цикли деганда, шинанинг янги қопланган юриш йўлакчаси билан ишлаш даврига айтилади. Бу шиналар кўпинча қайта тикланган дейилади. Енгил автомобилларда протектор охиригача едирилганда шина алмаштирилади. Юк автомобилларида шина шикастланганда (йиртилганда, катта ўлчамда қирқилиб кетганда ва х.к.) алмаштирилади ва у 60-70% ҳолларда ишга яроқсиз бўлади. Бунинг сабаблари (ҳаммаси 100% бўлса): 26% - протектор тешилиши; 23% - ён

тарафларининг шикастланиши; 14% бортларининг ажралиб кетиши; 12% - каркас, брекер титилиб кетиши; 9% - протекторнинг корд ипларигача ейилиши; 7% - заводда сифатсиз ишлаб чиқарилганлиги; 9% - бошқа сабаблардир. Кўп ҳолларда ҳайдовчи автомобилни қўпол бошқариши, автомобил меъёридан ортиқ юкланиши, йўл ҳолати ёмонлиги шиналар шикастланишининг асосий сабаблари ҳисобланади. Қолган шиналар (30- 40%) қайта тиклашга яроқли бўлсада, ўз ресурсини йўқотади. Протектор 1ғ4 қисм шиналарда бир текисда едирилади. Қолганларида эса турли хил нотекис едирилиш ҳоллари: бир томонлама, марказ бўйича (ўрта қисми), четлари бўйича, доғсимон ейилишлар кузатилади. Шиналар тўғри эксплуатация қилинса, унинг ресурси асосан протекторнинг ейилиши даражаси билан аниқланади. Ейилиш даражаси эса ўз ўрнида бир қатор омилларга боғлиқ. (4-расм)

4-Расм . Шина протекторининг муддатдан олдин едирилиши сабаблари Бу омилларни биринчи ва иккинчи гуруҳлари протекторни бир текисда ейилишига олиб келса, учинчи гуруҳ омиллар(амалга ошириш қониқарсиз бўлса) протекторни турли хил нотекис ейилишларга олиб келади. Демак, шиналарнинг бир текис ейилганлиги уларни тўғри эксплуатация қилинганлигидан далолат беради. Шина ишидаги турли оғишларлар, контакт юзасидаги кучлар қайтадан тақсимланишини келтириб чиқаради, бу эса протектор элементларини сирпанишига, натижада шинани профили ва контурлари бўйлаб нотекис ейилишига олиб келади. Йўл қопламасининг ёмонлашуви шина ресурсини камайтиради. Асфальтобетонли йўлларга нисбатан, майда тошли-қиррали йўлларда шина ресурси 25% камаяди, тошли, ёмон йўлларда эса 50% га камаяди. Атроф муҳит ҳарорати ҳам, шина ресурсига таъсир этади. Юқори харорат шинанинг кўпроқ қизиб кетишига олиб келади ва у сирпаниш қаршилигини камайтиради, натижада шина ресурси қисқаради. Шина учун юқорида келтирилган параметрлар бўйича энг нормал харорат режими - Омилла р Бошқарилмайдига н ( атро ф - муҳи т ) Қисма н бошқариладига н ( ҳарака т шароитлар и ) Тўла бошқ а риладига н ( автомобилнин г техник ҳолат и ) Йўл ҳолат и , табии й - иқли м шароит и Ҳаракат тезлиг и Ҳайда ш маҳорат и , автомобилг а тушадига н юк Шинадаг и б о - си м Дисбалан с , тўғиннинг д е - формациялан и - ши (( ёнлам а т е - пиши ) Ғилдирак кесилиш и бур и - ли ш бурчакла р - ининг нисбат и Шквореннин г бўйлам а оғ и - ши , оғиш бу р - чаги ( Разва л ) Шкворенин г кўндалан г оғиш и , Кўп - рикларнин г сурилиш и

7075 ° С. 100°С чегаравий ҳисобланади, 120°С эса ҳавфли, ундан юқориси эса - критикдир. Ҳарорат 0° дан 100°Сгача кўтарилганда шинани мустаҳкамлиги 2-3 марта камаяди. натижада резина билан корд орасидаги мустаҳкамлик 1,5-2,0 баравар камайиб кетади. Жуда паст ҳароратларда (минус 40°С дан паст) оддий (совуққа чидамсиз) резинадан тайёрланган шиналар йўлдаги нотекисликларга урилганда, жойидан тўсатдан қўзғалганда, йиртилиб кетиши мумкин. Замонавий транспорт оқимларида автомобилнинг ҳаракатланиш тезлиги кўп жиҳатдан бу оқимнинг ҳаракатланиш даражасига боғлиқдир. Бунда ҳайдовчи автомобилни усталик билан, сифатли бошқариши катта аҳамиятга эга. Малакасиз ҳайдовчи бурилишларда тезлик режимини нотўғри танлайди, тўсатдан тормоз беради ва автомобил ҳаракатланишини жадаллаштириб юборади. Бу ҳоллар шина ресурсини қисқартиради, чунки протекторнинг ейилиш жадаллиги тортиш ва тормозланиш кучлари ортишига қараб, даражали боғланишга эга бўлади (тортиш учун 2,2 ва тормозланиш учун 2,6 даражага тенг). Тезлик 50 км/соатдан 100 км/соатгача оширилса шина ресурси тахминан 40% га қисқаради. Шинанинг юкланганлиги билан ресурси орасида ҳам ўзаро боғлиқлик мавжуд. Юкланиш 10% га ортиб кетса, ресурси 20 % га қисқаради. Ҳаддан ташқари юқори юкланиш натижасида каркас яроқсизланади, шикастланади, протектор юриш йўлакчаларининг четки қирралари бўйича ейилади. Одатда, техник ҳужжатларда, шинага рухсат этилган юкланиш 510%га камайтирган ҳолда кўрсатилади. Бундай юкланишни тежамли юкланиш дейилади. Кам юкланишда ишлатиш шина ресурсини узайтиради. Қолган омиллар техник экплуатация нуқтаи назаридан алохида ўрин тутади, чунки бу омилларга автотранспорт корхоналари шароитида таъсир кўрсатса бўлади.

Ҳар бир шина ўлчамини, конструкцияси ва тежамли юкланишини ҳисобга олган ҳолда, ундаги ҳаво босими меъёри белгиланади. Ҳаво босими меъёри бузулиши шина ресурси қисқаришига олиб келади. (5а- расм) а) Босимнинг меъёридан оғишлари, % ; б) Дискни ёнлама тепиши, мм 5-Расм . Шинадаги ҳаво босими (а) ва диск енлама тспишининг (б) шина ресурсига таъсири: 1-дискни ёнлама тепиши 2-соз дискли ғилдирак Айниқса, шинадаги ҳаво босими меъёридан паст бўлиши, протектордаги югуриш йўлакчаларининг четки томонлари ёйилишига олиб келади (жуда паст профилли радиал шиналарда бундай едирилиш даражаси камроқ бўлади). Шинадаги асосий юкламани (60-70%) ундаги ҳаво кўтаради. Ҳаво босимининг пасайиши, каркасни янада зўриқишига олиб келади, шинани деформацияланиши кучаяди, каркасдаги чарчаш кучланиши ортиши натижасида толалари узилади (айниқса металлокордли каркасда), радиал шиналарда эса бортлари ажралиб кетади, ёнилғи сарфи ортади (15% гача).

Ҳаво босими ортиб кетса, югуриш йўлакчасининг ўрта қисми жадал ейилади. Корд толалари катта кучланишда бўлади, айниқса, ёмон йўлларда шинанинг шикастланиш эхтимоли ортиб кетади. Дисбаланс (номувозанатлик) ни 2 хил тури мавжуд - статик ва динамик. Статик дисбаланс, бу, шина массасининг айланиш ўқига нисбатан нотекис тақсимланиши. Бундай ғилдирак эркин ҳолда айлантирилса, шина айланишдан тўхтаганда унинг оғир кисми доим остки томонида бўлади. Ҳаракатланишда статик дисбаланс ғилдиракни вертикал текисликка нисбатан тебранишга олиб келади, натижада кузов титрашига сабаб бўлади ва пайвандланган, ўзаро бириктириб махкамланган жойларини бўшаб қолади. Автомобил ҳаракатланганда ғилдиракнинг тепиш - тебраниши (биение) горизонтал текислиқда содир бўлади. Рул механизми ва юритмаларининг деталлари (дисбаланс олди ғилдиракларда кузатилса) ва гупчак подшипникларига юқори частотали, йўналиши ўзгарувчан юкламалар таъсир қилиши натижасида шина ейилиши жадаллашади. Рул чамбарагининг тепиши (биение), титраш ҳосил қилади, бу - дисбаланс аломатларидир. Деярли 90% ҳолларда автомобил ғилдирагида бундай 2 хил номувозанат (дисбаланс) мавжуддир. Бунинг асосий сабаблари - шинанинг конструктив элементларини сифатсиз йиғилганлиги ёки нотўғри йиғилганлиги ҳамда протекторнинг нотекис ёйилишидир. Дисбалансли шинада протектор ейилиши доғ шаклда бўлади. Автомобил ғилдиракларининг диски қаттиқ кўндаланг зарблар таъсирида деформацияланади. Натижада, кўндаланг тепиш (биение) ҳосил бўлади. Деярли 15% енгил автомобил дискларида эксплутация жараёнида 3-6 мм кўндаланг тепиш кузатилади. Бу ҳол шина ресурси 75% гача қисқаришига сабаб бўлади (5б-расм).

Автомобилнинг орқа кўпригидаги бир ғилдирак кўндалангига теса (тебранса), балка орқали иккинчи томонидаги ғилдиракка таъсир этади, натижада, унинг ҳам ресурси камаяди. Янги дискнинг кўндаланг тебраниши завод инструкцияси бўйича 1,2 мм дан ошмаслиги керак. Юк автомобили ва автобуслардаги дисксиз ғилдиракларнинг кўндаланг тебранишларига ғилдирак гайкаларининг маҳкамлаб қотирилмаганлиги асосий сабаб бўлади. Протектор ейилишига таъсир этувчи асосий омилларга ғилдиракларни ўрнатиш бурчаклари киради. Булардан энг муҳими ғидиракларни яқинлашув бурчагидир (схождение), уни оптимал қийматга мос келмаслиги шина ресурсига салбий таъсир кўрсатади. (6-расм) кесишиш ва оғиш бурчакларининг меъёрдан чиқиб кетиши кесишишни меъёрдан чиқиб кетиши 6-расм. Оғиш ва яқинлашув бурчакларининг шина ресурсига таъсири Яқинлашув бурчаги мусбат катта қийматга эга бўлса, иккала олди ғилдиракдаги шиналар протекторининг югуриш йўлакчасини ташқи томонида бир ёқлама аррасимон ейилиш содир бўлади; қиймат кичик бўлган тақдирда эса, бундай аррасимон ейилиш, йўлакчанинг ички томонида ҳосил бўлади. Бу эса ёнилғи сарфини кўпайиб кетишига сабаб оғиш кесишиш

бўлади. Енгил аотомобилда яқинлашув бурчагининг 1 0 га ортиши, ёнилғи сарфини 1,5% га ошириб юборади. Ғилдиракларнинг оғиш бурчаги (развал) меъёридан кўпроқ ўзгарсагина шина едирилишига сезиларли таъсир этади. Бунда протекторнинг югуриш йўлакчаси бўйлаб бир томонлама силлиқ ейилиш (аррасимон эмас) ҳосил бўлади. Гоҳо оғиш бурчагининг меъёрдан четга чиқишини ғилдиракларни яқинлашув бурчакларини созлаш орқали ҳам тўғриласа бўлади (олди яхлит кўприкли автомобилларда). Оғиш бурчаги конструктив равишда шквореннинг кўндаланг оғиш бурчаги билан боғлиқдир. Эксплуатация давомида ёки созлаш жараёнида бу бурчакларнинг ўзгариши бир йўла бараварига содир бўлиши кузатилади. Агарда шкворенларнинг кўндаланг оғиш бурчаклари бир хил бўлмаса, шина бир томонлама ейилади (олди ғилдиракларнинг биттасида). Бундай автомобил текис йўлда, тўғри йўналишда кетаёганда бир томонга «тортади». Олд ғилдираклар бурилиш бурчакларининг ўзаро нисбати, автомобил кўп вақт эгри - бугри йўлларда ҳаракатланганда, олди шиналарни ёйилишига сезиларли таъсир кўрсатади. Масалан: йирик шаҳарларда ёки тоғли йўлларда шина протектори четки йўлакчасининг жадал ёйилиши ғилдиракларнинг бурилиш бурчаклари нисбати бузилганлигидан дарак беради. Эксплуатация жараёнида автомобил кўприкларининг ўзаро жойлашуви (ўзаро паралеллиги) ҳам ўзгариб, бир-бирига нисбатан сурилиб қолиши мумкин. Кўпинча бундай сурилиш (перекос осей) орқа кўприкда кузатилади. Бу ҳолда, автомобил ҳаракатланиш траекториясига нисбатан бурчак остида жойлашади. Орқа шиналарда бир ёқлама аррасимон ейилиш

содир бўлади (шина протекторининг бир томонида ички йўлакча бўйича ва иккинчи томонидаги шинада - ташқи йўлакча бўйича). Агарда шиналар нотекис ёйилишининг ҳар қандай турлари вужудга келишининг дастлабки босқичида, олди олинмаса, маълум вақтдан сўнг протектор ейилиши бутун юза бўйлаб тўлқин шаклида содир бўлади. Шиналар ейилишига автомобил техник ҳолатининг бошқа омиллари ҳам таъсир кўрсатади: енгил автомобилни маятникли ричагини бўйлама лиқиллаши (люфти олд ўнг томондаги шинани жадал ейилишига олиб келади), шкворендаги люфтлар (шарли таянчларда), гупчак подшипникларидаги люфтлар, тормоз барабанларидаги ишчи юза овалликлари. Буларни таъсири юқоридагиларга қараганда камроқ бўлади, бу нуқсонларни аниқлаш ва бартараф килиш эса унчалик қийин эмас. Шиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш Шиналарга техник хизмат кўрсатиш (ТХК) ва уларни таъмирлаш худди автомобиллардагидек режали огоҳлантирувчи система асосида бажарилади, лекин баъзи бир жиҳатлари билан фарқ қилади. Автомобилга ТХК вақтида шиналарга ҳам техник хизмат ишлари бажарилади; жорий таъмирлаш (ЖТ) - шиномантаж участкасида, капитал таъмирлаш (бунда шинани янги протектор қоплаш орқали қайта тиклаш жараёни тушунилади) эса махсус ихтисослаштирилган корхоналарда бажарилади. Автотранспорт корхонаси шароитида шиналарни қисмларга ажратиш ва йиғиш, ундаги ҳаво босимини назорат қилиш, мувозанатлаш (балансировка), шикастланган камераларни ямаш, шунингдек шинани ташқи кўринишини назорат қилиш ва улар ҳақида маълумот йиғиш ишлари бажарилади. Ғилдирак ўрнатиш бурчакларини созлаш ишлари хам юқоридаги ишлар рўйхатига киради.

Қисмларга ажратиш ва йиғиш ишлари, шинани тўғин билан биргаликда йиғиш (қисмларга ажратиш) ишлари асосан ўз ресурсини ўтаб бўлган ёки камераси шикастланган шиналарни алмаштиришда бажарилади. Бунда асосий қийинчилик шина бортини тўғин қиррасидан ажратиб олишдир. Бу мақсадларда турли стендлар ишлаб чиқарилган бўлиб, уларни АТК шароитида ҳам тайёрласа бўлади. Ш-501М, Ш-514 моделли стендлар енгил автомобил шиналари учун мўлжалланган бўлиб, улар сиқувчи пневматик юритмали қурилмалар билан таъминланган. Улар 2000-3000 Н куч билан айлана бўлиб шина бортини ғилдирак тўғинидан ажратишга мўлжалланган. Юк автомобиллари шиналари учун саноатда Ш-509, Ш-513 стендлари мавжуд. Улар 250 кН куч билан тўғинни бир йўла бутун айлана бўйлаб сиқувчи гидравлик қурилмаларй билан таъминланган бўлади. Мабодо бундай стендлар йўқ бўлса, қисмларга ажратиш ишларини қўл меҳнати ёрдамида бажаришга мажбур бўлинади. Бу ҳолда кўпинча шина қирраларининг шикастланиши кузатилади ва шиналар тез ишдан чиқиб, яроқсиз ҳолга келиб қолади. Камерасиз шиналарда, бундан ташқари, яна тўғиндаги зичловчи резина қатлами ҳам бузилади. Шиналарга ҳаво дамлаш. Йиғилган шинага зарур босимгача ҳаво тўлдирилади. Юк автомобиллари шиналарига ҳаво дамлаш жараёнида қулфланувчи ҳалқа отилиб кетиб бахтсиз ҳодиса содир бўлиши мумкин, шунинг учун йиғилган ғилдирак махсус тайёрланган металл қафасчага жойлаштирилади. Агарда йўл шароитида шинага ҳаво дамлаш зарур бўлиб қолса, ғилдиракни, қулфловчи ҳалқасини пастки томонга қилиб ётқизилади. АТК шароитида шиналарга ҳаво дамлаш турли усулларда бажарилади. Энг замонавийси - ҳаво тарқатувчи колонкалар ёрдамида бажаришдир. У ҳолда операторни доимий назорати шарт эмас, чунки шинадагп ҳаво

босими меъёрига етгандан сўнг автоматик равишда ҳаво дамлаш жараёни тўхтатилади. Техник хизмат кўрсатишлар оралиқ даврида шинадаги ҳаво босими меъёрдан, юк автомобиллари учун ±0,02 МПа ва енгил автомобиллар учун ±0,01 МПага фарқ қилишини таъминлаш анча мураккабдир. АТК даги кузатишлар шуни кўрсатдики, 40-60% шиналардаги ҳаво босими нормадан фарқ қилади. Шиналарни эксплуатация қилиш давомида улардаги ҳаво босими тақсимланиши эҳтимолигининг зичлиги (плотность) қуйидагича характеристикага эга: математик кутишлар 5-10% меъёридан паст, вариация коэффициенти Vқ0,06-0,015. Шина ресурсини йўқотиши 4- 10% ни ташкил этади. Бундай аҳволга сабаб, орқа кўприкдаги қўш ғилдиракларнинг ички томонидаги ғилдирак шинаси ҳаво босимини ўлчашни мураккаблиги золотникларни тез-тез ечиб-қўйиб турилиши натижасида яроқсиз ҳолга келиши, шина вентилларини ифлосланиб қолиши ва хоказолардир. Маълумки, конкрет АТК учун аниқланган эхтимоллик характеристикасига қараб, шина ресурслариниyu ўртача йўқотилиш фоизини топиш учун номограмма ишлаб чиқилган (7-расм) 7-расм . АТК бўйича шина ресурсининг ўртача йўқолиш номограммаси: ∆ Р-шинадаги меъёрий ҳаво босимини АТК бўйича ўртача чекланиши. ∆ R-ресурснинг йўқолиши; V-вариация коэффициенти. -15 -10 -5 0 +5 +10 ∆ Р, % Шина вентилларини ечиб олмасдан шинадаги ҳаво босимини экспресс назорат қилиш учун мослама - жиҳозлар яратиш истиқболли

йўналишлардан ҳисобланади. Масалан: шинани протекторига ёки ён тарафига қўйилган махсус датчик бўйича уни деформацияланиш қийматига қараб шина ичидаги ҳаво босимини аниқлаш мумкин (8- расм). Бундай жиҳозларнинг асосий нуқсони асбобни тўғри кўрсатишида шина бикрлигининг таъсири каттадир. 8-расм Шина вентилини ечиб олмасдан ундаги ҳаво босимини назорат қилиш мосламаси. а-автомобилни ўрнатиш; б-босимни ўлчаш. 1-босим кўрсаткич; 2- таянч плитаси; 3- кутариб турувчи плита; 4қузғалувчан тирак; 5-қузгалмас тиргак; 6-силжиш датчиги; 7-балансир; 8пневмокамера «Автомобил шиналарини эксплутация қилиш қоидалари»да автомобиллар модели ва шиналар турини хисобга олган ҳолда ҳаво босимининг меъёрий қийматлари келтирилган бўлиб, бу - зарурий ҳужжат ҳисобланади. Шинани ишлаб чиқарган завод тавсия этган «эксплуатация бўйича йўлланма» сидаги босим эса тавсиявий характерга эгадир. Навбатдаги ҳар бир техник хизматда шинадаги ҳаво босими назорат қилинади. Бундан ташқари, ҳайдовчи ҳар куни шинанинг ташқи ҳолатини

кўздан кечириши ва зарур бўлса ундаги ҳаво босимини меъёрига келтириши шарт. Ғилдиракларни мувозанатлаш . Шинани ишлаб чиқарган заводнинг техник шартига кўра юк автомобилининг шинаси статик номувозанатликка эга бўлиши мумкин. Бу дисбаланс (номувозанатлик) шинанинг 0,5-0,7% массасини, унинг радиусига кўпайтмасига тенг бўлади, енгил автомобилларда эса 1000-2000 г.см. бўлиши мумкин. Шунинг учун, йиғилган ва ҳаво дамланган ғилдирак балансировка қилинади (мувозанатлаштирилади). Мувозанатлаш учун стационар (қўзғалмас) стендлар К-121 (Россия), АМR-5 (Германия) ва силжувчан стендлар К-125, ЕWK-15V мавжуд. Силжувчан стендларда мувозанатлаш ишлари ғилдиракни автомобилдан ечиб олмасдан бажарилади. Номувозанатликни бартараф этиш учун махсус мувозанатловчи юкчалар ишлатилади, улар ғилдиракни энг енгил қисми тўғини (обод) га қистирилиб қўйилади. Қўзғалмас стендаларни ишлаш принципи қуйидагича: стендни валига шинали ғилдирак ўрнатилади (9-расм) ва 650-800 айл/мин тезликкача айлантирилади. 9-расм . Қўзғалмас мувозанатловчи стенднинг ишлаш схемаси.

Р 1 Р 2 - шинанинг номувозанат массаси (Р 1 ≠ Р 2 ) Р I 1 Р 1 2 - мувозанатловчи юкчалар массаси. Ғилдиракни номувозанат массаси таъсирида буровчи момент ҳосил бўлади. Натижада стенд валида тебранишлар ҳосил бўлади: горизонтал, вертикал ёки конуссимон (стенд конструкциясига мувофиқ) Бу тебранишлар амплитудаси дисбаланс (номувозанатлик) қийматига боғлиқдир. Бу қиймат махсус датчиклар ёрдамида қайд қилинади. Замонавий стационар стендлар дисбаланс (номувозанатлик)ни статик ва динамик турларга ажратмасдан комплекс мувозанатлашни таъминлайди. Аввал ғилдиракнинг энг енгил жойи ва посонги (балансирловчи) юкчалар вазни ғилдиракнинг ташқи яримтекислик қисмида, сўнгра ички томонида аниқланади. Баъзи стендларда дисбалансни аниқлаш, ҳар бир ярим текисликда бир йўла бажарилади. Силжувчан стендларда балансировкалаш ишлари босқичма-босқич бажарилади - аввал статик, кейин динамик мувозанатланади. Бу стендларии ишлаш принципи қуйидагича (10-расм).

10-расм. Кўчма мувозанатлаш стендининг ишлаш схемаси Кўтариб қўйилган автомобил ғилдираги (4), фрикцион шкив (1) билан стенд электромотори ёрдамида 120-170 км/соат тезликка мос равишда айланма ҳаракатга келтирилади. Датчик (7)османинг остки ричагига бириктирилган бўлади (статик балансировка учун) ёки тормознинг таянч шитига (5) (динамик балансировка учун) ўрнатилади ва 'ғилдирак тебранишини электр сигналига ўзгартиб беради. Ўлчаш қурилмасига бу сигналнинг энг остки нуқтасидаги импульслари узатилади, яъни бу ҳол ғилдиракнинг энг оғир нуқтаси ўтиш онига мос келади. Импульслар амплитудаси бўйича индикатор стрелкаси (3) мувозанатловчи юкчалар оғирлигини аниқлаб беради. Импульслар, шунингек стробоскопик лампа (2) ни ёритади, у чақнаганда ғилдиракдаги белги (ҳаракатсиздек) гўё тўхтаб тургандек кўринади. Бу ҳолатни оператор эсида (ёдда) саклаб қолади. Ғилдирак тормозлаб тўхтатилади. Ғилдиракнинг энг оғир массали жойи датчик ўрнатилган зонага тўғри келади. Бошқариш блоки Импульснинг ўтиш моменти Ғилди р ак айланишла р сони

Статик дисбалансни бартараф қилишда, динамик дисбалансликни туғдирмаслик учун мувозанатловчи юкчалар (8) тўғиннинг икки томонига ўрнатилади. Динамик дисбалансни бартараф этиш учун эса юкчалар диагонал бўйича ўрнатилади (10-расм). Электр сигнал амплитудаси бир томондан дисбаланслик миқдорига боғлик бўлса, иккинчи томондан пружинанинг бикирлигига, амортизатор ҳолатига, ғилдирак ўлчамига боғлиқ бўлганлиги учун мувозанатловчи юкчалар вазни тахминий аниқланади. Шунинг учун мувозанатлаш ишлари 1-2 қайтақайта такрорланиб, рухсат этилған қийматга келгунча, давом эттирилади (тахминан 10г юк массасигача). Чет эл фирмалари кейинги пайтда фақат статик балансировкалаш учун силжувчан стендлар ишлаб чиқаряпти. Силжувчан стендларда ишлаш оператордан юқори малака талаб қилади. Статик дисбалансни стендсиз ҳам бартараф қилса бўлади. Ғилдирак енгил айланадиган гупчакка ўрнатилади ва қўл билан айлантириб юборилади. Ғилдирак айланишдан тўхтаганда унинг энг оғирлашган жойи паст қисмида бўлади. Уни тепа қисмига, яъни қарама-қарши томонига танлаб-танлаб юкчалар қистирилади. Натижада, ҳар қандай ҳолатда ҳам ғилдирак айланиб кетмаслигига эришилади. Бу усулни автобус ва юк автомобиллари шиналари учун қўлласа бўлади (чунки бизда булар учун стендлар ишлаб чиқарилмайди), ҳамда қайта тикланган (наварка қилинган) шиналардаги ҳаддан зиёд дисбаланслик, стендларни тез ишдан чиқаради. Шиналарни мувозанатлаш янги шиналарни ғилдиракка йиғишда ва ҳар 2-ТХК да бажарилиши шарт. Қўзғалмас ва силжувчан стендларни ишлатиш жиҳатларини ҳисобга олган ҳолда, ҳамда йирик таксомотор корхоналари тажрибасидан келиб чиққан ҳолда: стационар стендларни шиномонтаж участкаларида ва 2-ТХК зоналарида, силжувчан стендларни

эса 1-ТХК оқимлари қаторида, етакланувчи ғилдиракларни статик балансировкалаш учун қўллаш тавсия этншади. Шиналарга тамға босиш. Шиналар бир-биридан заводда муҳрланган рақами билан ажралиб туради. Шу завод рақами бўйича АТК да шиналар хисобга олиб борилади. Аммо эксплуатация жараёнида бу рақамни ўқиш анча қийин бўлиб қолиши мумкин. Қайта тикланган шиналарда эса бу рақамлар умуман бўлмаслиги мумкин, шунинг учун АТК шароитида шиналар тамғаланади, яъни шиналарга гараж рақами қиздириб туширилади. Бунинт учун махсус приборлар қўлланилади: кучланишни 6В гача пасайтирувчи трансформатор, тутқич ва нихром симдан тайёрланган 34х20мм ўлчамли алмашувчи рақамлар комплекти. Кучланиш уланганда рақамлар қизийди уни шинани ён елка зонасига куч билан босиб турилади. Қиздириб босилган рақамларнинг шинадаги чукурлиги 1мм дан ошмаслиги керак. Радиал шиналарнинг ён тарафининг ўрта қисмига рақамни қиздириб босиш ман этилади, чунки бунда шина яроқсиз ҳолга келиб қолиши мумкин. Тамғалаш учун мамлакатимизда ишлаб чиқарилган Ш-309 ва 6224 асбоблари мавжуд. Камера ва покришкаларни таъмирлаш. Камера нефт махсулотлари билан шикастланмаган, уни девор томонлари ғоваксиз ва қотиб қолмаган, букланиш жойларида 0,5 мм дан чуқур ёриқлар бўлмаса, шикастланган жойларининг габарит ўлчамлари ямаш аппарати ўлчамларидан катта бўлмаса, яъни тахминан 150мм бўлса, шикастланган (тешилиб қолган) камералар таъмирланади. Таъмирланадиган жойлари жилвирлаш тошлари ёки рашпил ёрдамида силликланади ва чангдан тозаланади. Унчалик катта бўлмаган (30 мм гача) шикастланган хом резина билан ямаб қуйишлари, каттароқ шикастланган жойлари эса пиширилган (вулканизацияланган) резинадан ямоқ қўйиш орқали таъмирланади.

Узоқ муддат сақланган хом резинали ямоқларни 1:8 нисбатдаги (1 қисм қурумли елимлаш резинасига 8 қисм колош бензини қўшилган) елим концентрацияси билан бир марта бўяш қўйиш мақсадга мувофиқ. Бу шароит, айниқса бутидкаучукдан тайёрланган камералар (камерада БК ёзув бўлади) учун зарурдир, чунки у оддий материаллар билан сифатсиз елимланади. Елим тўла қуритилгандан кейин (буғли қатлам ҳосил бўлмаслиги учун) ямоқни шикастланган жойга қўйиб, устидан ғалтак билан юргизилиб вулканизация аппаратига 15-20 минут қўйилади, 143° С хароратда вулканизацияланади. Худди шундай усулда покришканинг ён тарафларидаги шикастланган жойлари таъмирланади. Вулканизацияланган резинали ямоқнинг четлари силлиқланади, устига энсиз узун тасма хом резина қўйиб чиқилади ва суртилади. Кейинги жараёнлар юқорида келтирилган тартибда бажарилади. Йўл шароитида камераларни таъмирлаш учун пиротехник брикетлардан ёки ихчам (портатив) аккумулятор батериясида ишловчи электровулканизаторлардан фойдаланилади. Кейинги вақтларда ўзи елимланувчи (самовулканизируюҳиеся) материаллардан фойдаланиш кенг тарқалмокда, уларни қиздириш талаб қилинмайди. Таъмирланган камералар сувли ваннада жипсликка текширилади. Камераларни ва шикастланган покришкаларни таъмирлаш учун қуйидаги моделли электровулканизаторлар мавжуд: 6134, 6140, Ш-109, Ш-112, Ш- 113. Камерасиз шиналар ғилдирак тўғинидан ажратмаган ҳолда таъмирланади (акс ҳолда шина бортидаги зичловчи қават (қатлами) шикастланиши мумкин). Агарда текширилган жойи 3 мм дан кичик бўлса, уни махсус елим билан шина комплектидаги шприц ёрдамида тўлғизилади. Агарда тешилган жойи Змм дан 10 мм гача бўлса, қопқоқлар ёрдамида таъмирланади (11б,д расм). Уларга елим

суритилиб, махсус стержен ердамида тешикка киргизилади. Бўртиб чиқиб қолган қисмлари протектор юзасидан 2-Змм баланд қилиб кесиб ташланади ва 10-15 минутдан кейин шинага ҳаво дамланса бўлади. 11.-расм . Покришка тешигини таъмирлаш мосламалари: а-қўзиқоринча; б-тиқин; в-нина қулоқли бигиз ёрдамида ўрнатиш; г- ўратувчи сиртмоқ д- тиқинни ўрнаташ учунстержен Шинани заводда чиқаришда ички томони юзасига унсимон майин резина қуруми сепилган бўлади. Мана шу қурум камерасиз шиналар сифатсиз таъмирланишига олиб келиши мумкин. Шунинг учун тешилган жойини ички томонидан думалоқ ингичка эгов билан тозалаб юборилади ёки бир неча томчи бензин билан ҳўлланади. 10мм дан катта бўлган тешик, шикастларни таъмирлаш ишлари эса шинани тўғин (обод) дан ажратиб олиб кейин бажарилади. Махсус мослама ёрдамида, тешикка, покришканинг ички томонидан хом резинадан тайёрланган қалпоқчали ямоқ (11 расм) киргизилади, кейин вулканизацияланади. Оддий камерали покришкалар ҳам шу тартибда таъмирланади. Деярли 20-25% юк автомобилларда шиналар нисбатан енгил шикаст олади: кичик тешиклар, тирналиш, ёрилишлар ва ҳ.к. Улар ўз вақтида таъмирланмаса, 5-6 минг км масофадан кейин шикастлари катталашиб кетади ва шиналар, кўпинча, яроқсиз ҳолда ташлаб юборилади. Шунинг учун АТК шароитида майда-чуйда шина шикастларини ўз вақтида

тезкорлик билан таъмирлаш, шиналарнинг эксплуатация даврини узайтиради. Шинани таъмирга тайёрлашда уни тозалаш ва қуритиш ишларини яхшилаб бажариш вулканизация сифатли бўлишини таъминлайди. Каркас намлиги 5% дан ошмаслиги керак. Кўпинча шинанинг шикастланган жойлари кўз билан кўриб аниқланади, текширилади. Шу мақсадларда пневмодефектоскоплар, ультратовушли қурилмалар ва шунга ўхшаш бошқа қурилмалар мавжуд бўлсада, нархи қимматлиги ва конструкцияси мураккаблиги сабабли кенг қўлланилмайди. Шинанинг шикастланиш даражасига қараб, таъмирга тайёрлаш турли кўринишда бўлиши мумкин. (11.15 расм) Булар Ш-308 моделли шина таъмирлаш асбоблари мажмуи ёрдамида бажарилади. 12. расм шикастланган жойларни кесиб олиш схемаси а- ички конуссимон; б-ташқи конуссимон; в-икки ёқли конуссимон; 1- протектор; 2-брекер; 3-каркас. Елим чўтка ёки сепкич (пульверизатор)лар ёрдамида суркалади. Кейингисида елим 1:10 концентрацияда бўлиши керак. Ямашда қўлланиладиган материалга қараб шикастланган жойларни ямаш турли усулларда бажарилади: ҳар бир усулнинг ўз технологияси мавжуд. Покришкани вулканизациялаш учун ҳам махсус жиҳозлар қўлланилади. Унга покришка ўрнатилади, покришканинг ички томонидан уни профилига

мос бўлган қисиш мосламаси жойлаштирилади. Шикастланган жойни қиздириш бир ёки икки тарафлама (у ҳолда вулканизациялашга 25-30% кам вақт кетади) бўлиши мумкин. Саноатда Ш-116 ва Ш-117 моделли электровулканизаторлар ишлаб чикарилмоқда. Протектори едирилиб кетган шиналарни қайта тиклаш уларга янги протектор қоплаш орқали бажарилади. Бу иқтисодий томондан ўзини оқлайди, чунки қайта тиклаш нархи янги шина нархини 25% ини ташкил этади. Одатда, қайта тикланган шина ресурси янги шина ресурсининг 40-60 фоизига тенг бўлади. Агарда юқори сифатли резина қоришмалари ишлатилса, бу ресурс янги шинанинг ресурсига деярли тенг бўлади. Шиналарнинг ён тарафларидаги қоплама резина катламини қайта тиклаш технологияси ҳам мавжуд. Диагонал конструкцияли шиналар баъзан икки марта, ҳатто уч марта қайта тикланиши мумкин. Радиал шиналар эса, одатда 1 мартагина қайта тикланади. Шиналар Т ёки II класс бўйича қайта тикланади (авваллари категория термини қўланилар эди). I классда покришкадаги корд ткани материали шикастланмаган ҳолда, ундаги тешилишлар сони чекланган (тешилгани 5 тагача, уни диаметри эса, 10 мм дан катта булмаслиги керак) бўлади. Қайта тикланган покришкаларни транспортнинг хамма турларига ўрнатса бўлади (шаҳарлараро қатнов автобусларини олди кўпригидан ташқари). II класс покришкаларда эса каркас ва брекернинг шикастланганлиги маълум даражада чекланган бўлади (тўлароқ, маълумотлар ОСТ 38.0482-8О «Тикланишга яроқли покришкалар»да келтирилган). Бу покришкаларни енгил автомобилларнинг олд кўприкларига, шаҳар автобусларига, троллейбусларга, шаҳарлараро қатнайдиган автобусларнинг иккала ўқларига ўрнатиш тақиқланади.

Енгил автомобилларнинг радиал конструкцияли корд иплари диагонал жойлашган, қаватлар сони 4 тагача бўлган покришкалари фақат 1 класс бўйича қайта тиклашга қабул қилинади.Юқорида қайд қилинган чекланишлардан ташқари, енгил автомобилларнинг шинаси заводда ишлаб чиқарилган вақт 10 йилдан ошмаган бўлса, қайта тиклаш учун қабул қилинади. Шиналар сарфини ҳисобга олишни ташкил этиш. Автотранспорт корхоналарида алоҳида шина хўжалиги бўлади. У шиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишларини бажарадиган ишлаб чиқариш участкаларини бирлаштиради. Булар шинамонтаж (шина йиғиш-ажратиш) участкалари, вулканизация бўлими, шиналарни алмаштириш ва ҳаво дамлаш постлари, шина омбори, шиналарга биринчи ва иккинчи техник хизмат кўрсатиш учун мўлжалланган ишчи постларини ўз ичига олади. АТКнинг шиналар бўйича техник ходими шиналарнинг техникавий эксплуатацияси учун, уларни ҳисобга олиш ва ҳисобот ҳужжатларини олиб бориш учун жавобгар ҳисобланади ва ишлаб чиқариш техник бўлими таркибига киради. Эксплатацияга келиб тушаётган ҳар бир шина учун “Шина ишини ҳисобга олувчи карточка” очилади. Унга шина ва шина ўранитилган автомобил ҳақида асосий маълумотлар мунтазам қайд қилиниб борилади. Ресурси тугагандан кейин

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. Асатов Э.А., Тожибоев А.А. «Ишончлилик назарияси ва диагностика асослари». Ўқув қўлланма.- Т.: «Эзгулик манбаи нариёти», 2006.- 160 б. 2. Надёжность в технике. Методў оценки показателей надёжности по экспериментальнўм даннўм. Методические указания. РД50-690-89., М.: Издательство стандартов, 1990 –132 с. 3. Эксплуатация дорожнўх машин. Учебник для вузов / А.М. Шейнин, Б.И. Филиппов, В.А. Зорин и др.: Под ред. А.М. Шейнина. – М.: Транспорт, 1992 –328 с. 4. Я.Б. Шор, Ф.И. Кузьмин. «Таблицў для анализа и контроля надёжности» М.: Издательство «Радио», 1968. – 288 с. 5. Проников А.С. Параметрическая надёжность машин. -М.: Изд-во им. Н.Э. Баумана, 2002.-560с. 6. Техническая эксплуатация автомобилей: Учебник для ВУЗов. 4-е изд., перераб. и дополн. / Е.С.Кузнецов, А.П.Болдин, В.М. Власов и др.-М.: Наука, 2004. 535 с. 7. Техническая эксплуатация автомобилей: Учебник для ВУЗов. / Под ред. Г.В. Крамаренко. 2-е изд., перераб. и доп. / и др. - М.: Транспорт, 1983. - 488 с. 8. Диагностика технического состояния автомобилей. Говоруҳенко Н.Я. Изд-во «Транспорт», 1970 г., стр. 1-256. 9. Мирошников Л.В. и др. Диагностирование технического состояния автомобилей на автотранспортнўх предприятиях. М., «Транспорт», 1977.

Похожие

Автомобил транспорти воситаларининг эксплуатацион хусусиятлари

Автомобил билан автомобил тукнашганда автотех экспертиза утказиш.

Автомобиллар техник эксплуатациясининг ривожланиш истикболлари

Автомобил транспорти воситаларининг техник ҳолати. Умумий қоидалар

Автомобил гилдиракларининг радиуслари