Avtomobil dvigateliga texnik xizmat korsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi - Транспорт - Рефераты

Avtomobil dvigateliga texnik xizmat korsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

221.5 KB

Avtomobil dvigateliga texnik xizmat korsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi Reja: Dvigatelning nosozliklari va ularning kelib chiqish sabalari. 2. Dvigatelning texnik holatini avtomobilda tekshirish. 3. Dvigatelni avtomobildan yechib olish va o`rnatish. 4. KSHM va GTM da uchraydigan asosiy nosozlik va buzilishlar. 5 KSHM va GTM ga TXK va T ishlari texnologiyasi. 6. KSHM va GTM ni ta`mirlash ishlari texnologiyasi.

Tayanch so`z va iboralar Dvigatel o`t olmaydi. Dvigatel yaxshi ishlamaydi yoki salt yurishda to`xtab qoladi. Moy sarfini ko’payishi. Moy bosimi me`yorida emas. Dvigatel ishlaganda taqqillashlar va shovqinlar Dvigateldagi boshqa nuqsonlar. Dvigatelni quvvatini tekshirish. Dvigatelni tejamkorligini tekshirish. Moy sarfini tekshirish. Kompressiyani tekshirish. Taqqillash va shovqin bo`yicha dvigatel holatini tekshirish. CHiqindi gazlar tarkibi bo`yicha dvigatel holatini tekshirish. KSHM da uchraydigan nosozlik va bzuqliklar. KSHM ga TXK ishlari texnologiyasi. KSHM ni ta`mirlash ishlari texnologiyasi. GTM da uchraydigan nosozik va buzuqliklar. GTM ga TXK ishlari texnologiyasi. GTM ni ta`mirlash ishlari texnologiyasi. Dvigatelni asosiy nosozliklari q uyidagilardan iborat: dvigatel yonmaydi, turg`un ishlamaydi yoki salt yurishda to`xtab qoladi, to`la quvvat ololmaydi, moy sarfi ko’paygan, moy bosimi yetarli emas, tebranishlar ko’paygan, dvigatel qiziydi, sovutish suyuqligi sathi tez pasayadi va yonilg`i sarfi ko’payadi. Dvigatel qo`yidagi uchta sabablardan biri tufayli yonmasligi mumkin: dvigatelni ishga tushirish tizimi nosoz; yonilg`ini uzatilishi buzilgan (ta`minlash tizimi nosoz); uchqun paydo bo`lishi buzilgan (yondirish tizimi nosoz). Dvigatelni ishga tushirish tizimi nosoz bo`lganda dvigatelni aylantirishga yetarli bo`lmagan tezlik bilan startyorni yakori aylanadi yoki umumman aylanmaydi. Dvigatelni ishga tushirish tizimini nosozliklarini «Elektr jihozlari TXK va JT» mavzusida koprib chiqiladi. Agar dvigatelni tirsakli valini normal aylanishlar chastotasi bilan aylantirilsayu dvigatel yonmasa, bunda dvigatel tsilindriga yonilg`i uzatilmaya’ti yoki uchqunlanish buzilgan. Birinchi holatda ta`minlash tizimi, ikkinchi holatda yondirish tizimi nosoz. Ta`minlash tizimi nosoz bo`lganda yonilg`i nasosini, karbyuratorni nosozligi yoki yonilg`i uzatgichlarni yoki yonilg`i filtrlarini ifloslanishi tufayli yonilg`i uzatilishi buziladi. YOndirish tizimi nosoz bo`lganda yondirish g`altagini, yondirish taqsimlagichini yoki datchik-taqsimlagichini, kondensatorni, yondirish shamini

nosozligi hamda past yoki yuqori kuchlanish toki zanjirini uzilishi yoki yondirishni ilgarilanish burchagini buzilishi tufayli normal uchqunlanish bo`lmaydi (uchqun normal shakllanmaydi). Har qanday holatda dvigateldagi nosozliklarni sababini hamma vaqt murakkab bo`lmagan va mehnat sarfi kam operatsiyadan boshlash maqsadga muvofiq. Agar dvigatel yonmasa nosozlikni qo`yidagi taxminiy tartib bo`yicha qidirishni taklif qilish mumkin. Avval karbyuratordagi elektromagnit klapanni ishlashini (odatda yondirishni ulaganda chiqqillash harakteri bo`yicha tekshiriladi) hamda yonilg`i nasosi bilan karbyuratorga yonilg`ini uzatilishi tekshiriladi, Buning uchun yonilg`i nasosidan karbyuratorga kelgan yonilg`i o`tkazgichni uzib yonilg`i nasosi qo`l nasosini ishlatish lozim. Agar karbyuratorni elektromagnit klapani to`la ishlasa va yonilg`i nasosi yetarli bosim bilan yonilg`i uzatsa, yondirish tizimi tekshirildai. YOndirish tizimi asboblari va yuqori kuchlanishli uzatmalaridagi iflosliklar tozalanadi, namlangan bo`lsa quritiladi. Avtomobillarga TXK shaxobchalarida dvigatelni yondirish tizimi maxsus stendlarda tekshiriladi. Bunday stendlar bo`lmganda yoki yondirish tizimidagi nosozlikni o`rnida to’ish uchun yondirish tizimi qo`yidagi tartibda tekshiriladi. Kontakt yondirish tizimli dvigatellarda yondirish tizimi asboblarini soz ishlashini oson aniqlash mumkin, yondirish g`altagidan taqsimlagichni markaziy teshigiga undan yondirish shamiga borgan yuqori kuchlanishli uzatmalarda kuchlanish borligi tekshiriladi («uchqunni» tekshirish). Buning uchun taqsimlagichni markaziy teshigidagi yoki yondirish shamidagi yuqori kuchlanishli uzatma olib uni «massadan» 3...7 mm uzoqlikda ushlab turib dvigatelni tirsakli vali startyor yoki aylantirish dastasi yordamida aylantiriladi. Uchqun bo`lmaganda past kuchlanishli zanjirdagi kuchlanishni tekshirishga o`tiladi, bunda indikator yoki lampochka yordamida yondirish taqsimlagichini past kuchlanishli klemmasiga kelayotgan tok tekshiriladi. Elektron kontaktsiz yondirish tizimli dvigatellarda «uchqunni» tekshirish uslubi bilan yondirish tizimini tekshirish tavsiya qilinmaydi. Bunday dvigatellarda avval kommutatordan yondirish g`altagiga borgan past kuchlanishli tok im’ulsi

tekshiriladi. Buning uchun kommutatorni yondirish g`altagiga ulangan uzatmasi uziladi va unga indikatorni yoki lampochkani bitta kontakti ulanadi, ikkinchi kontakt «massa» ga ulanadi. Dvigatel tirsakli valini startyor bilan aylantirganda indikator yoki lampochkani li’-li’ etib yonib-o`chishi kommutatorni sozligini va yondirish g`altagiga past kuchlanishli tok im’ulsi uzatishni ta`minlashini bildiradi. So`ng maxsus razryadlovchi yordamida yuqori kuchlanish zanjirini tekshirishga o`tiladi. Eng oddiy razryadlovchi elektr ihotalovchi material ichiga bir-biridan 7...10 mm uzoqlikda joylashgan va uchlari o`tkirlangan ikkita metall o`zakdan (sterjendan) iborat. Birinchi o`zakka yondirish shamidan yechib olingan yuqori kuchlanishli uzatgich, ikkinchisiga avtomobil «massasi» ulanadi va dvigatel tirsakli valini startyor bilan aylantirganda razryadchi elektrodlari orasida uchqun borligi aniqlanadi. YOndirish shamlarida uchqun yaxshi (me`yorida) bo`lganda yondirishni ilgarilanish burchagi tekshiriladi. So`ng karbyuratorni ish hajmi ko’proq operatsiyalariga o`tiladi. Buning uchun karbyuratordan yonilg`i filtri shtutseri yechib olinadi va filtr damlash nasosi yordamida ‘udab iflosliklardan tozalanadi. Agar bu yetarli bo`lmasa karbyurator qo’qog`i olinadi, po`kakli kameradagi yonilg`i sathi tekshiraladi va sozlanadi, jiklyorlar ‘udab tozalanadi. Agar bunda ham karbyuratorni me`yorida ishlashi ta`minlanmasa, unda karbyuratorni ta`mirlash uchun avtomobildan yechib olinadi. YOnmayotgan dvigateldagi nosozlikni to’ishda shuni unutmaslik kerakki, yonilg`i me`yorida uzatilayotganda va uchqunlanish buzilganda dvigatel tirsakli valini startyor bilan aylantirganda yondirish shamlari benzin bilan namlanadi va ular me`yorida ishlashi buziladi. SHuning uchun dvigatelni ko’p marta yondirishda tsilindrlarni «shamollatish» bilan dvigatelni o`t oldirishdan foydalanish lozim. Buning uchun gaz pedalini oxirigacha bosish bilan karbyuratorni drossel zaslonkasi hamda havo zaslonkasi to`liq ochiladi. Tirsakli valni startyor bilan aylantirganda «alanga» paydo bo`lishi bilan dvigatelni ishga tushish momentigacha havo zaslonkasi yo’ilib boradi.

YOnilg`i tizimini (yonilg`i nasosi, karbyurator) nosozligida yonilg`i yetarlicha uzatmasligi va yondirish tizimi elementlarini nosozligi yoki yondirishni ilgarilanish burchagini buzilishida uchqunlanish me`yorini buzilishi hamda gaz taqsimlash mexanizmi detallarini yeyilishi tufayli dvigatel turg`un ishlamaydi yoki salt ishlashda o`chib qoladi . YOndirish tizimini nosozliklari (yondirishni ilgarilanish burchagini buzilishi, taqsimlagich yoki datchik-taqsimlagichni, kondensatorni, yondirish shamini nosozliklari), ta`minlash tizimini nosozliklari (karbyuratorni po`kakli kamerasida yonilg`i sathini buzilishi, tezlatgich nasosini nosozligi yoki jiklyor yoki karbyurator kanallarini ifloslanishi), gaz taqsimlash mexanizmi detallarini yeyilishi (taqsimlash vali mushtchalarini yeyilishi, klapanlar prujinasini bikrligini kamayishi), klapanlar issiqlik tirqishini buzilishi, ularni kuyishi yoki deformatsiyalanashi hamda tsilindr porshen guruhi detallarini yeyilishi (tsilindrlarni yeyilishi, porshen halqalarini yeyilishi yoki kuyishi, porshenlar yoki tsilindrlar kallagini kuyishi) tufayli dvigatel tsilindridagi kompressiyani bo`lmasligi sababli dvigatel to`la quvvat ololmaydi . Bundan tashqari dvigatel o`ta qiziganda ham to`la quvvat ololmaydi. Dvigatel birikmalarini bo`shab qolgan va yeyilgan yoki shikastlangan joylari orqali moyni sizib chiqishi moy sarfini ko’payishiga olib keladi. Birikmalardan moy sizib chiqmaganda, porshen halqalarini yeyilishi yoki kokslanishi, porshen va tsilindrlar devorini yeyilishi sabali moy sarfi ko’payadi. Bundan tashqari karterni shamollatish tizimini buzilishi, klapanlarni, ularni yo`naltiruvchi vtulkalarini hamda moy sidiruvchi halqalarni o`ta yeyilishi ham moy sarfini ko’payishiga olib keladi. Dvigatelni texnik tavsifnomasida moyni ishlatmaslik, moy nasosini yeyilishi, reduktsion klapanni nosozligi hamda tirsakli val bo`yinlari va vkladishlarini yeyilishi moy bosimini pasayishiga olib keladi. Karterdagi moy sathini kamayishi, uni suyulishi (moyni o`z vaqtida almashtirmaslik yoki yonilg`i nasosi nosozligi sababli yonilg`ini karterga o`tib ketishi), tirsakli val o`zak va shatun bo`yinlarini va shesternya tishlarini yeyilishi,

reduktsion klapanni zich yo’ilmasligi yoki yeyilishi sababli moy bosimi yetarli bo`lmaydi. Moy nasosi ishini buzilishi, ko’proq moy nasosi uzatmasini sinishi natijasida moy bosimi bo`lmaydi. Moy bosimi yetarli bo`lmaganda dvigatel detallarini yeyilish jadalligi oshadi. Agar moy bosimi umuman pasayib ketsa tezda dvigatelni to`xtatish lozim, aks holda tirsakli valni (odatda shatun bo`yni) podshipniklari aylanib ketadi va dvigatel valini jilvirlashga yoki uni almashtirishga to`g`ri keladi. Moy nasosini reduktsion klapanini nosozligi, moy tizimi moy o`tkazgichlarini ifloslanishi hamda dvigatelni mos moy bilan to`ldirmaslik moy bosimini me`yoridan ko’payib ketishiga olib keladi. Moy bosimi me`yoridan ko’p bo`lganda dvigatelni ishlatish moyni zichlik va qistirmalardan chiqib ketishiga olib keladi. Dvigatel ishlagandagi taqqillash va shovqinlar . Dvigatel ishlaganda tirsakli valdan (o`zak va shatun podshipniklardagi taqqillash), porshenlardan, porshen halqalaridan, klapanlardan, taqsimlash validan hamda taqsimlash vali uzatmalaridan taqqillash va shovqin eshitiladi. Bundan tashqari ilgarilanish burchagini odatdan tashqari ertaligi, yonish kamerasi devorlaridagi va porshen tubidagi qurum, oktan soni talab qilinganidan past bo`lgan benzinni ishlatish hamda dvigatelni qizishi natijasida dvigatelda detonatsiya paydo bo`lishi mumkin. Tirsakli valni taqqillashi . O`zak va shatun bo`yinlarini yeyilishi, tayanch halqalarni ko’p yeyilishida, tirsakli valni o`q bo`ylab siljishi sababli tirsakli valda taqqillash paydo bo`ladi. O`zak podshipniklar taqqillashi past ovozda to`ng, shatun podshipniklarniki esa yuqori va tez bo`ladi. Bu taqqillashlar dvigatelni salt yurishida drossel zaslonkalarini birdaniga ochganda yaxshi eshitiladi. Taqqillash chastotasi tirsakli val aylanishlar soni o`sishi bilan ko’payadi. Tirsakli valni o`q bo`ylab tirqishini ko’payishi teng bo`lmagan oraliqda tez taqqillagan ovoz chiqadi, bu tirsakli valni aylanishlar soni bir tekisda ko’paytirish yoki kamaytirishda seziladi. porshen etagini taqqillashi . porshen va tsilindrlar hamda porshen va porshendagi ariqchalar orasidagi tirqishni ko’payishi natijasida porshen etagida

taqqillash paydo bo`ladi. porshen va tsilindr orasidagi tirqishni ko’payishi bo`g`iq ovozda bo`ladi. Boshqa taqqillashlardan farqi tirsakli valni kichik aylanishlar sonida qizimagan dvigatelda va dvigatel yuklama bilan ishlaganda yaxshi eshitiladi. Dvigatel qizib borishi bilan porshenni taqqillashi kamayib boradi. porshen barmoqlarini taqqillashi . porshen barmog`i va porshen bobishkasi hamda porshen barmog`i va shatun yuqori kallagi vtulkasi orasidagi tirqishni ko’payishi natijasida porshen barmog`ida taqqillash paydo bo`ladi. porshen barmoqlarini taqqillashi metall ovozi singari jiringlaydi, u dvigatelni salt yurishida yaxshi eshitiladi. Klapanlarni taqqillashi . Klapanlar mexanizmidagi tirqishni ko’payishi (klapan va koromislo orasidagi tirqishni buzilishi) hamda klapan prujinasini sinishi va taqsimlash vali mushtchalarini yeyilishi sababli klapanlarda taqqillash paydo bo`ladi. Klapanlarni taqqillashi dvigatelni salt yurishida tirsakli valni kichik aylanalarida yaxshi eshitiladi va jiringlagan ovozga ega. Klapanlarni taqqillashi odatda teng oraliqlarda dvigatelni boshqa taqqillashlariga qaraganda kichik chastotada o`tadi, chunki taqsimlash vali tirsakli valga nisbatan ikki marta sekin aylanadi. Taqsimlash valini taqqillashi . Taqsimlash vali bo`yinlari va podshipniklarini yeyilishi natijasida taqsimlash valida taqqillash paydo bo`ladi. Bu taqqillash qizigan dvigatelda tirsakli valni kichik aylanalar sonida yaxshi eshitiladi. Zanjir uzatmali dvigatellarda taqsimlash vali zanjir uzatmasidagi shovqin . Zanjir taranglovchisini yeyilishi natijasida bo`shab qolishi, yulduzchani hamda zanjirni tinchlantiruvchi va taranglovchi qurilmalar detallarini yeyilishi zanjirli uzatmada shovqin paydo bo`lishiga olib keldai. Bu shovqin qizigan dvigatelda tirsakli valni kichik aylanishlar sonida yaxshi e shitiladi. Dvigatelda tebranishlarni kuchayishi. YOndirish tizimini va karbyuratorni nosozligi, klapanlarda tirqishni bo`lmasligi, dvigatel osmasini yeyilishi yoki yostig`ini qattiqligi hamda dvigatelni ta`mirlashda Sifatsiz yig`ish (massasi bo`yicha bir xil bo`lmagan porshenlar, maxovik va ilashish muftasi bilan

birgalikda muvozanatlanmagan tirsakli valni o`rnatish) sababli dvigatelda tebranishlar kuchayadi. Dvigatelni o`ta qizib ketishi . Sovutish tizimini nosozligi (suv nasosi va shamollatgich uzatmasi tasmasini tarangligini pasayishi yoki uzilishi, sovutish suyuqligi sathini yetarli emasligi, radiatorni tashqi sirtini qattiq ifloslanishi yoki radiator ichida va sovutish kopylaklarida quyqa paydo bo`lishi, termostatni, suv nasosini va shamollatgich elektrodvigatelini nosozligi), yondirishni ilgarilanish burchagini buzilishi hamda mos oktan sonli benzin ishlatilmaslik sababli dvigatel o`ta qiziydi. Sovutish suyuqligi sathini tez pasayib ketishi . Sovutish tizimini germetikligini buzilishi va nozichliklardan va ichaklarni bo`shab qolgan birikmalaridan hamda shikastlangan ichak, suv nasosi zichlagichi va radiatorlardan suyuqlikni sizib chiqishi natijasida sovutish suyuqligi sathi tez pasayib ketadi. YOnilg`i s a rfini ko’pa yishi . YOndirish tizimini (yondirishni ilgarilanish burchagini buzilishi, yondirish shamlarini namlanib qolishi va nosozligi), karbyuratorni nosozligi (ninasimon klapanni g e rm e tikligini yoki po`kakli m e xanizm sozligini buzilishi natijasida yonilg`i sathini ko’payishi, havo zaslonkasini to`la ochilmasligi, havo jiklyorlarini ifloslanishi, salt yurishni noto`g`ri sozlanganligi hamda majburiy salt yurish ekonomayzerini nosozligi) hamda avtomobil harakatiga qarshilikni kuchayishi (shinalardagi bosimni pastligi, tormoz tizimini nosozligi, g`ildirak stupitsasi va yarim o`qlar podshipniklarini shikastlanishi) natijasida yonilg`i sarfi ko’payadi. Dvigat e lni t e xnik holatini avtomobilda diagnostikalash Dvigat e lni t e xnik holatini diagnostika qilish qo`yidagilarni o`z ichiga oladi: dvigat e lni quvvatini, t e jamkorligini, moy sarfini, tsilindrdagi kompressiyani, dvigat e l ishlaganda taqqillash va shovqin chiqishini va ishlab chiqilgan gazlar zaharliligi t e kshiriladi. Dvigat e l quvvati avtomobilni dinamik sifatini o`zgarishi- eng katta t e zligini hamda t e zlanish dinamikasini kamayishi bo`yicha t e kshiriladi. Eng katta t e zlik va

t e zlanish (razgon) dinamikasi yurish qismi to`la soz bo`lganda yo`lda sinash natijasi bo`yicha aniqlanadi. Avtomobilni yurish qismini sozligi avtomobilni ravon (vo`beg) yurishi bilan, ya`ni avtomobil n e ytral uzatmada 50 kmg`s t e zlikda qancha masofada to`xtashi bo`yicha aniqlanadi. Eng katta t e zlik va t e zlanish olish vaqti 1 km uzunlikdagi yo`lni nazorat bo`limida aniqlanadi. Hamma yo`l sinovlari to`la qizdirilgan dvigat e lda gorizontal chiziqli t e kis asfalt yoki b e ton qoplamali yo`lda avtomobilni kabinasida haydovchi bilan ikki kishi bo`lganda, quruq havoda shamol t e zligi past bo`lganda o`tkaziladi. Avtomobilni ravonligi yuqoridagi sanab o`tilgan sharoitlarga rioya qilgan holda o`zaro qarama-qarshi yo`nalishda ikki marta borib k e lishi bo`yicha o`rtchasi olinadi. yengil avtomobilni ravonligi odatda 400 m dan kam bo`lmasligi lozim. Avtomobilni eng katta t e zligi uni yuqori uzatmada o`zaro qarama-qarshi yo`nalishda avtomobil nazorat yo`lini eng katta t e zlikda o`tishi natijasi bo`yicha aniqlanadi. Bunda 1 km li yo`lni nazorat bo`limini t vaqtda o`tishi o`lchanadi, bu vaqt bo`yicha eng katta t e zlik aniqlanadi, yani V=3600/t. Haqiqiy eng katta t e zlik o`zaro qarama-qarshi yo`nalishdagi eng katta t e zliklarni o`rtacha arifm e tik qiymati qabul qilinadi. Avtomobilni yugurish dinamikasi avtomobilni 100 km/s t e zlikka e rishish vaqti yoki o`rnidan uzatmalarni t e z-t e z almashtirish bilan 1 km masofani qancha vaqtda o`tishi bo`yicha aniqlanadi. Yo`l sin o vl a ri bo`yich a o ling a n n a tij a l a rni a vt o m o bilni pasport m a `lum o tl a ri bil a n s o lishtiril a di. Eng katta t e zlikni 10-15 foizga kamayishi hamda yugurish vaqtini 20-25 foizga ko’payishi dvigat e l quvvatini yetarli emaligini koprsatadi va uni quvvatini kamayish sabablarini aniqlash maqsadida t e xnik holatini to`laroq t e kshirish lozim bo`ladi. Dvigat e lni t e jamkorligi . Avtomobilni dvigat e li qizdirilgan va yurish qismi soz bo`lganda yonilg`ini nazorat sarfi bo`yicha t e kshiriladi. YOnilg`ini nazorat sarfi asfaltlangan t e kis, quruq 3...5 km li yo`l bo`limida avtomobilni doimiy 90 km/ s t e zligida o`zaro qarama-qarshi yo`nalishlarda borib-k e lishi bilan aniqlanadi. Bunda b e nzin dvigat e lga o`lchov idishidan uzatiladi. Yo`l sinovlarida olingan

yonilg`ini o`rtacha nazorat sarfi avtomobilni pasport tavsifnomasi bilan solishtiriladi, agar yonilg`ini olingan nazorat sarfi pasportdagisidan 10 foizga ko’paygan bo`lsa, yonilg`i sarfini ko’payishi sababi aniqlanadi va bartaraf qilinadi. Moy sarfini dvigat e lda navbatdagi moy almashtirishlar orasida avtomobilni bosib o`tgan yo`lida moy sarfini o`lchash natijasi bo`yicha t e kshiriladi. M o y s a rfi a vt o m o bilni 100 k m b o sib o`tg a n yo`li bo`yich a qo`yid a gi f o rmul a bil a n a niql a n a di: G = 100 ( q 1 - q 2 qq 3 )/ S, g bu yerd a G -m o yni Ekspluat ats i o n srfi, g/100 k m; q 1 -m o y a lm a shtirishd a yangi quyilg a n m o y miqd o ri, g; q 2 -n a vb a td a gi m o y a lm a shtirishl a r o r a sid a qo`shimch a quyilg a n m o y miqd o ri; q 3 -dvig a t e ld a n to` k ilg a n ishl a tilg a n m o y miqd o ri, g; S-n a vb a td a gi m o y a lm a shtirishl a r o r a sid a a vt o m o bilni b o sib o`tg a n yo`li, k m. M o yni Ekspluat ats i o n s a rfini a niq bilish uchun dvig a t e lni ka rt e rid a n to` k il a yotg a n m o yni h a r o r a ti 60 0 S d a n, to` k ish d a v o miyligi es a d a qiq a d a n ka m bo`lm a sligi l o zim. Moyni Ekspluatatsion sarfini t e zda aniqlash lozim bo`lganda avtomobil 50...60 km/s t e zlik bilan harakatlanganda 200 km bosib o`tgan yo`li bilan ch e klanish mukin. M o yni Ekspluat ats i o n s a rfi 100 k m b o sib o`tilg a n yo`lg a yengil a vt o m o bill a r uchun 200 g d a n o shm a sligi l o zim. Aks holda qoida bo`yicha shatun-’orsh e n guruhini (birinchi navbatda porshen halqalari hamda guruhni boshqa d e tallari almashtiriladi) ta`mirlash talab etiladi. Kompressiyani (siqish taktini oxirida dvigat e l tsilindridagi bosim) klapanlarni issiqlik tirqishi t e kshirilib sozlagandan so`ng dvigat e l 80...90 0 S gacha qizdirilganda kompressom e tr yoki kompressograf yordamida t e kshiriladi. Kompressom e tr dastali manom e tr va tsilindrlar kallagidagi yondirish shami

o`rnatiladigan teshik ka o`rnatiladigan r e zinali yoki r e zbali uchlikli 1 kiruvchi quvurdan iborat. Kompressograf olingan ma`lumotlarni o`zi yozib boruvchi qurilmali kompressom e trdir. Karbyuratorli dvigat e ldagi kompressiyani o`lchash uchun hamma yondirish shamlari olinadi, karbyuratorni havo va dross e l zaslonkalari to`la ochiq bo`lganda kompressom e tr uchligi t e kshirilayotgan tsilindrdagi yondirish shami qotiriladigan teshik ka zich qilib o`rnatiladi. So`ng startyor yordamida tirsakli valni manom e tr mili ko’payishdan to`xtaguncha aylantiriladi va koprsatkich yozib olinadi. qolgan tsilindrlardagi kompressiya ham xuddi shu usulda o`lchanadi. Diz e l dvigat e llaridagi kompressiya ham xuddi shunday tsilindrlar navbat bilan o`lchanadi, l e kin ular salt yurishda, ya`ni tirsakli valni 450...550 ayl g`min da va dvigat e l harorati 80...90 0 S bo`lganda o`lchanadi. Dvigat e lni har bir tsilindridagi kompressiya karbyuratorli dvigat e llarda 1,0 MPa dan, diz e lli dvigat e llarda esa 6,0 MPa dan kam bo`lmasligi lozim. TSilindrlardagi kompressiya bir-biridan 0,1 MPa dan ko’pga farq qilmasligi lozim. A g a r kompres siya m e `yorid a n ka m bo`ls a , ts ilindrg a 20...25 sm 3 m o t o r m o yi quyib kompres siyani q a yt a t ek shirish t a vsiya etil a di. Agar kompressiya oshsa porshen halqalarini nosozligini bildiradi, agar kompressiya d e yarli o`zgarmasa klapanlar to`la b e kilmaydi yoki tsilindrlar kallagini qistirmasi shikastlangan. Dvig a t e llni t a qqill a sh v a sh o vqin bo`yich a t ek shirish. Dvigat e ldagi taqqillash va shovqin bo`yicha d e tallar birikmalarida yeyilish natijasida tirqishlarni kengayishini, tirsakli val va taqsimlash vallari va podshipniklar, porshen va tsilindrlar, porshen va halqalar, klapanlar va koromislo yoki sozlovchi vintlar, taqsimlash shest e rnyalari hamda yengil avtomobillarda taqsimlash m e xanizmi uzatmasidagi zanjir va yulduzcha orasidagi tirqishlarni aniqlash mumkin. Kuchli shovqinni dvigat e l ishlab turganda e shitib aniqlash qiyin emas, l e kin qaysi d e tallar birikmasida taqqillash ovozi chiqayotganini faqat malakali avtom e xaniklar bilishi mumkin. Buning uchun elektron yoki odatiy st e tosko’dan foydalaniladi. St e tosko’ yordamida shovqin va taqqillashlarni e shitishda, uning e shitish o`zagi yoki

dvigat e ldagi taxmin qilinayotgan shovqin chiqayotgan sirtga qo`yiladi va taqqillash yoki shovqin e shitgich yoki uchlik orqali e shitiladi. Dvig a t e ld a gi sh o vqin v a t a qqill a shl a rni e shitish mint a q a si 3.5-r a smd a ke ltirilg a n. Blok tsilindrlarini pastki qismida (1-mintaqa) tirsakli valni o`zak podshipniklarini, yuqorisida (2-mintaqa) shatun podshipniklarini hamda porshen va tsilindrlarni taqqillashi e shitiladi. TSilindrlar kallagini yon sirtlarida (3-mintaqa) klapanlar va klapanlar o`rnini taqqillashi e shitiladi. Klapanlar qo’qog`ini yon d e vorlarida (4-mintaqa) taqsimlash vali podshipniklarini, taqsimlash yulduzchasi yoki shest e rnya qo’qog`i d e vorida (5-mintaqa) zanjir va yulduzcha yoki taqsimlash shest e rnyasi shovqini e shitiladi. SHovqinlar tavsifi va ularni aniqlash ish tartiblari va dvigat e lni issiqlik holati yuqorida dvigat e lni nosozliklarini yozishda k e ltirilgan. 3.1-rasm. Dvigat e ldagi taqqillash va shovqinlarni e shitish mintaqalari: I va II -blok tsilindrlarni pastki va yuqori qismi; III-tsilindrlar kallagi; IV -klapanlar qo’qog`i; V -taqsimlash shest e rnyasi (yulduzcha) qo’qog`i. Ishlatilgan gazlarni zaharliligi bo`yicha dvigat e lni t e xnik holati q izdirilgan dvigat e lda, yondirishni ilgarilanish burchagi va klapanlarni issiqlik tirqishi soz bo`lganda dvigat e lni salt yurishida t e kshiriladi. Tirsakli valni aylanishlar chastotasi 700...900 min -1 (salt yurish) hamda o`rtacha aylanmalarda, ya`ni tirsakli valni nominal aylanishini 60 foizida gaz tahlil qilgich yordamida ishlatilgan gazlardagi SO va SN miqdori aniqlanadi. SO miqdori salt yurishda 1,5 foizdan, o`rtacha aylanada 2,0 foizdan, SN esa mos ravishda 1200 va 600 birlikdan oshmasligi lozim. Aks holda karbyuratorni salt yurish tizimi sozlanadi, agar bu ham yordam b e rmasa, unda tsilindr-’orsh e n guruhi yoki gaz taqsimlash m e xanizmi d e tallari yeyilishini aniqlash uchun chiqayotgan gazlarni tutunliligi moy sarfi bo`yicha kompressiya o`lchanadi.

Krivoshi’-shatunli va gaz taqsimlash m e xanizmlariga TXK va JT t e xnologiyasi K riv o shi’-sh a tunli m exa nizmning ( K SHM) buzuqli k l a ri v a n o s o zli k l a ri, ul a rning b e lgil a ri. Krivoshi’-shatunli m e xanizmning asosiy buzuqliklariga porshen halqalarini sinishi, tsilindrlar oyna sirtini uyulishi, porshenlarni tsilindr ichida qotib qolishi, podshipniklarni (vkladishlarni) e rib ketishi, blok tsilindrlar va tsilindrlar kallagini yorilishi yoki darz paydo bo`lishi taalluqlidir. KSHMning asosiy nosozliklariga tsilindrlarni, porshen halqalarini, ariqchalarini, porshen bobishkasi d e vorini va t e shigini, shatun kallagi vtulkasini, tirsakli val bo`yinlarini va vkladishlarini yeyilishi, halqalarni kokslanishi, porshen tubini qurum bosishi, tsilindrlar oyna sirtini chizilishi taalluqlidir. KSHM ning nosozliklari va buzuqliklarini b e lgilari tsilindrlardagi kompressiyani kamayishi, dvigat e l ishlaganda shovqin va taqqillagan ovozlarni paydo bo`lishi, kart e rga gazlarni o`tib ketishi va quyish bo`ynidan hidli kopkimtir tutunni paydo bo`lishi, moy sarfini ko’payib ketishi, siqish taktida ishchi aralashmani kart e rga o`tib ketishi natijasida moyni suyulib ketishi, yondirish shamlarini moy bilan ifloslanishidir. G a z t a qsiml a sh m exa nizmining (GTM) buzuqli k l a ri v a n o s o zli k l a ri, ul a rning b e lgil a ri. GTM ning harakt e rli buzilishlariga klapanlar prujinalarini sinishi va bikrligini kamayishi, taqsimlash vali shest e rnyalari tishlarini sinishi, klapanlarni kuyishi kiradi. GTM ning asosiy nosozliklariga turtkilar va ularning yo`naltiruvchi vtulkalarini, klapanlar tar e lkasini va ularning uyalarini, taqsimlash vali shest e rnyalarini, mushtchalari va tayanch bo`yinlarini yeyilishi hamda klapanlar o`zaklari va koromislo (turtki) orasidagi issiqlik tirqishini buzilishi kiradi. GTM buzuqliklar va nosozliklarini b e lgilari dvigat e ldagi taqqillash, karbyuratordan alanga va ovoz so`ndirgichdan taqqillashni paydo bo`lishidir.

KSHM va GTM ga t e xnik xizmat koprsatish dvigat e lga TXK ni bir qismi bo`lib, t e kshirish, mahkamlash joylarini tortish, dvigat e lni diagnostikalash, sozlash va moylash ishlarini o`z ichiga oladi. Qotirish ishlari dvigat e lni hamma birikmalarini holatini qotirilganligini t e kshirish uchun o`tkaziladi: dvigat e l tayanchini ramaga, tsilindrlar kallagini va poddon kart e rni blokka, kirish va chiqish quvurlari flan e tsi va boshqa birikmalar. Gazlar va sovutish suyuqligi tsilindrlar kallagi qistirmasidan sizib chiqishini oldini olish uchun t e kshiriladi va lozim bo`lganda uni blokka ma`lum mom e nt bilan («X») xoch usulida qotiriladi. Buni dinamom e trik kalit yordamida amalga oshiriladi. Gaykalarni qotirish mom e nti va k e tma-k e tligi ishlab chiqaruvchi zavod tomonidan o`rnatilgan. CHo`yanli tsilindrlar kallagini qizitib, alyuminiy qorishmali tsilindrlar kallagini sovuq holatda qotiriladi. poddon kart e r boltlari qotirilganligini t e kshirishda d e formatsiyalanish va g e rm e tikligini buzilishini oldini olish uchun ma`lum k e tma-k e tlikda diam e tral joylashgan boltlar bo`yicha qotiriladi. Avtotransport korxonalarida KSHM va GTM ni t e xnik holatini diagnostikalash kart e rga o`tib k e tayotgan gazlar miqdori, siqish takti oxiridagi bosim va tsilindrlardan siqilgan havoni chiqib ketishi bo`yicha amalga oshiriladi. Dvigat e l kart e riga porshen halqasi va tsilindr orasidan o`tib k e tayotgan gazlar miqdorini gazli sarf o`lchagich yordamida aniqlanadi. Bunda moy shchupi o`rni t e shigi va kart e rni shamollatish tizimi gaz chiqaruvchi quvuri r e zinali tiqin yordamida b e rkitilib dvigat e l kart e ri zichlanadi. O`lch o vl a r din a m o m e tri k st e ndd a to`l a yu k l a m a d a v a tirs ak li v a lni eng ka tt a a yl a nishl a r ch a st o t a sid a o`t ka zil a di. YAngi dvig a t e ll a r uchun ka rt e rg a o`tib ke t a yotg a n g a zl a r miqd o ri dvig a t e lni m o d e lig a q a r a b 16...28 l / min ni t a sh k il et a di. Bu usulni oddiyligiga qaramay amalda qo`llash bir qator qiyinchiliklar tug`diradi, bular to`la yuklama b e rish lozimligi va o`tib k e tayotgan gazlarni doimiy emasligiga bog`liq. KSHM va GTM ni diagnostikalashni ko’pincha siqish taktini oxiridagi bosimni kompressom e tr yordamida o`lchash bilan o`tkaziladi, bu g e rm e tiklik

koprsatkichi bo`lib xizmat qiladi va tsilindrlar, porshenlar halqasi bilan va klapanlar holatini tavsiflaydi. KSHM va GTM ni diagnostikalashni zamonaviy usullaridan biri tsilindrlar ichiga yondirish shami t e shigi orqali majburiy yuborilgan siqilgan havoni sizib chiqib ketishini maxsus asboblar yordamida o`lchashdir. St e tosko’ yordamida KSHM va GTM birikmalaridagi tirqishlarni buzilishi natijasida k e lib chiqadigan shovqin va taqqillashlarini e shitib ham dvigat e lni diagnostikalash mumkin. L ek in buning uchun ka tt a a m a liy m a l aka g a eg a bo`lish l o zim. S o zl a sh ishl a ri di a gn o sti ka l a shd a n so`ng o`t ka zil a di. Klapanlarda taqqillash paydo bo`lganda va 2-TXK da klapanlar o`zagi va koromislo orasidagi issiqlik tirqishi sozlanadi. ZMZ-53 dvigat e lidagi issiqlik tirqishini sozlashda birinchi tsilindr porshenini siqish taktida yuqori ch e tki nuqtaga (YUCHN) o`rnatiladi, buning uchun yondirish shamini tsilindrlar kallagidagi t e shik tiqin bilan zichlab yo’iladi va tirsakli valni dasta yordamida toki tiqin otilgunicha aylantiriladi. Tiqin otilgandan so`ng shkivdagi kesik va taqsimlagich shest e rnyasi qo’qog`iga o`rnatilgan tishli koprsatkichni o`rtasi bilan mos tushishi lozim. Bu holatda birinchi tsilindrni klapanlar o`zagi va koromislo o`rtasidagi tirqish sozlanadi. Qolgan klapanlarni issiqlik tirqishlarini tsilindrdan tsilindrga o`tishda tirsakli valni 90 gradusga aylantirib tsilindrlarni ishlash tartibi (1-5-2-4-6-3-7-8) bo`yicha sozlanadi. Issiqlik tirqishini sozlashni boshqa uslubi mavjud (ZIL-130 misolida) bo`lib, unda birinchi tsilindrni YUCHN o`rnatilgandan so`ng birinchi tsilindrdagi ikkala klapan, 2, 4 va 5 tsilindrlarni chiqish klapanlar, 3, 7 va 8 tsilindrlarni kirish klapanlari sozlanadi. qolgan klapanlar esa tirsakli valni to`la aylantirgandan so`ng sozlanadi. KamAZ-740 avtomobili klapanini sozlash uchun maxovik kart e riga o`rnatilgan fiksatordan foydalanilanib birinchi tsilindrni yonilg`ini uzatishni boshlanishiga mos holatiga tirsakli val o`natiladi. So`ng ilashish muftasi kart e ridagi darcha (lyuk) orqali tirsakli val 60 gradusga aylantiriladi va birinchi va

b e shinchi tsilindrlardagi klapanlar sozlanadi. Ke yin tirs ak li v a lni 180, 360 v a 540 gr a dusl a rg a a yl a ntirib m o s r a vishd a 4 v a 2, 6 v a 3, 7 v a 8 ts ilindrl a rd a gi klapan l a r s o zl a n a di. Tirsakli valni o`rnatishdan qat`i nazar sozlanayotgan kirish va chiqish klapanlari b e rk holatda bo`lishi lozim. K SHM v a GTM ni j o riy t a `mirl a sh. KSHM va GTM ni joriy ta`mirlashda gilzalarni, porshenlarni, porshen halqalarini, porshen barmoqlarini, shatun va o`zak podshipniklar vkladishlarini, klapanlar va ularni o`tirish uyalarini va prujinalarni, turtkilarni almashtirish hamda klapanlar va ularni o`tirish uyalarini birga jilvirlash (pritirka) ishlari bajariladi. TSilindrlar bloki gilzasini yeyilishi ruxsat etilgan chegaradan ko’payib ketsa, singanda, yorilganda va ichki sirti uyilganda hamda yuqori va pastki o`tirish b e lbog`lari yeyilganda almashtiriladi. Gilzani blokdan ajratib olish juda mushkul. SHuning uchun ularni maxsus ajratib olgich (s`yomnik) yordamida olish maqsadga muvofiq. Bunda ajratib olgichni ushlagichlari gilzani pastki tor e tsiga ilintiriladi. Gilzani olishda boshqa usullardan foydalanish ruxsat etilmaydi, chunki bu gilzani blokdagi o`tirish uyalarini va gilzani o`zini shikastlashi mumkin. YAngi gilzani presslashdan oldin blok tsilindrlari bo`yicha ularni shunday tanlash k e rakki, uni yuqoridagi tor e tsi blok kallagi bilan ulangan t e kislikdan chiqib turishi ta`minlansin. Buning uchun gilzani zichlashtiruvchi halqasiz blok tsilindrlariga o`rnatiladi, blok tsilindrlari usti t e kshirish plitasi bilan yo’iladi va shchup yordamida t e kshirish plitasi va tsilindrlar bloki o`rtasidagi tirqish o`lchanadi. TSilindrlar blokiga o`rnatilgan zichlagichsiz o`rnatilgan gilza erkin aylanishi lozim. Gilz a l a rni ts ilindrg a to`l a o`rn a tishd a n o ldin ts ilindrl a r bl ok id a gi o`tirish uyal a ri h o l a ti o bd o n t ek shiril a di. Agar ular qattiq zanglagan va chuqurchalari bo`lsa, ularni cho`yan qirindi aralashtirilgan e ’oksidli smola yordamida ta`mirlash lozim. Blokni yuqori qismi qirralarini jilvir qog`oz yordamida tozalash lozim, chunki gilzalarni tsilindrlar blokiga presslab kirgizishda zichlatgich r e zinalar shikastlanishi mumkin.

R e zin a li zichl a gichl a r o`rn a tilg a n gilz a l a r ts ilidrl a r bl ok ig a press yord a mid a pressl a n a di. Bu operatsiyani maxsus moslama yordamida ham amalga oshirish mumkin. Zichlagich r e zinalarini kiydirishda ularni qattiq cho`zish hamda gilzalarni tsilindrlr bloki ichida aylanishi ruxsat etilmaydi. porshenni almashtirish . porshenlar e tak qismida uyulish paydo bo`lganda, porshen tubini va yuqoridagi kompression halqa sirtini kuyishi, porshen halqasi ariqchasini yeyilishi ruxsat etilganidan ko’payganda ular almashtiriladi. Porshenni dvigat e lni avtomobildan yechmay almashtiriladi: poddon kart e rdan moy to`kiladi, blok kallagi va poddon kart e r yechib olinadi, shatun boltlarini sh’linti olinadi va bo`shatib olinadi, shatun pastki kallagi olinadi va shkastlangan porshen shatun va porshen halqalari bilan birgalikda yuqoriga sug`urib olinadi, so`ng porshen bobishkasi t e shigidan stopor halqasi olinib press yordamida porshen barmog`i olinib shatundan porshen ajratib olinadi. Lozim bo`lganda shu press yordamida shatunni yuqori kallagidagi bronzali vtulka chiqarib olinadi. porshenl a rni a lm a shtirishd a n o ldin, ul a rni ts ilindr bo`yich a t a nl a sh l o zim. Buning uchun porshenni shunday tanlash lozimki, uning ta`mir guruhi gilzani (tsilindr) ta`mir guruhiga mos tushsin va tsilindrga tushirilgan porshenni l e nta- shchup yordamida o`lchanadi. Buning uchun porshenni kallagini pastga qaratib gilza ichiga tushiriladi, bunda porshen e tagi ch e ti gilza tortsasi bilan tushishi, gilza va porshen orasidagi l e nta-shchup esa porshen barmog`i o`qiga ‘kr’ e ndikulyar t e kislikda bo`lishi lozim. So`ng din a m o m e tr bil a n l e nt a -shchup t o rtil a di v a t o rtish k uchi o`lch a n a di. Bunda tortish kuchi ruxsat etilgan chegarada bo`lishi lozim. L e nta-shchup o`lchovi va tortish kuchi har xil avtomobillar uchun Ekspluatatsiya bo`yicha yo`riqnomada yoki ta`mir bo`yicha qo`llanmada b e rilgan. Mis o l, ZIL-130 dvig a tt e li uchun yog` o nligi 0,08 mm, ke ngligi 13 mm li l e nt a -shchup ishl a til a di, bund a t o rtish k uchi 35...45 N bo`lishi l o zim. Agar tortish kuchi tavsiya etilganidan farq qilsa, shu o`lchov gurihidagi boshqa porshen yoki istisno tarzida qo`shni o`lchov guruhi olinadi va yana uni tsilindr bo`yicha tanlanadi.

ZIL-130 dvig a t e li porshen v a gilz a l a rini n o min a l v a h a r bir t a `mir guruhid a o ltit a o`lch o v guruhi m a vjud. TSilindrlar diam e trlari bir-biridan 0,01 mm ga farq qiladi. Gilza va porshenlarni nominal o`lchov guruhi ind e ksi A, AA, B, BB, V, VV, birinchi ta`mir o`lchovi guruhi ind e ksi G, GG, D, DD, E , EE va hokazo, ular gilzani yuqori tortsasi va porshennni tubida b e lgilanadi. Avtomobillarni boshqa dvigat e llari ham har bir ta`mir o`lchovi chegarasida xuddi shunga o`xshagan o`lchov guruhiga ega. A vt o m o bild a n yechib o ling a n dvig a t e ll a rd a porshenl a rni ts ilindrl a r bo`yich a t a nl a sh x uddi yuq o rid a gid a y a m a lg a o shiril a di. A vt o m o bill a rni ishl a b chiq a ruvchi z a v o dl a rd a dvig a t e ll a rni yig`ishd a h a m porshenl a r x uddi shund a y t a nl a n a di. porshenl a rni ts ilindrl a r bo`yich a t a nl a shd a n t a shq a ri ul a rni m a ss a si bo`yich a h a m t a n a l a n a di. Bitta dvigat e lga o`rnatilayotgan eng og`ir va eng yengil porshenlar massasidagi farq yengil avtomobillarida 8 g dan, yuk avtmoobillarida 10 g dan ko’pga farq qilmasligi lozim. Bitta dvigat e lga o`rnatilayotgan shatunlar ham massasi bo`yicha yengil avtomobillarda 8 g dan, yuk avtomobillarida esa 10 g dan ko’pga farq qilmasligi lozim. SH a tun, porshen, porshen h a lq a l a ri, v a b a rm o g`i bil a n birg a li k d a bir-birid a n yengil a vt o m o bill a rd a 15 g d a n yu k a vt o m o bill a rid a 20 g d a n ko’p g a f a rq qilm a sligi l o zim. porshen b a rm o ql a rini porshen v a sh a tung a ul a rg a surtilg a n bo`yoq r a ngi bo`yich a t a nl a n a di. Bund a porshen b a rm o g`ig a porshen t e shigig a v a sh a tunni yuq o ri ka ll a gig a surtilg a n bo`yoq bir x il bo`lishi l o zim. Bund a n t a shq a ri b a `zi yu k a vt o m o bill a rid a «porshen- b a rm o q-sh a tun» h a rfl a r bil a n m a r k ir o v ka qilin a di. Bunda M harfi kichik o`lchamdagi, BM o`rtacha o`lchamdagi va B katta o`lchamdagi guruh hisoblanadi. TS ilindr porshen guruhini to`l a a lm a shtirishd a t a nl a sh mu a mm o si tug`ilm a ydi, chun k i ul a r ehtiyot qisml a r sif a tid a porshen, porshen b a rm o g`i, porshen h a lq a l a ri o ldind a n t a nl a ng a n bo`l a di. SHuning uchun shatun porshen guruhini yig`ishda d e tallarni markirovkasi bo`yicha tanlanganligiga ishonch hosil qilish va porshen gilza orasidagi tirqishni l e nta-shchup yordamida t e kshirish lozim. L e nt a -shchup bo`lm a g a nd a qo`yid a gi usul bil a n t a nl a sh mum k in.

VAZ avtomobillarida porshen barmoqlari porshen va shatunga shunday tanlab olinadiki, xona harorati motor moyi bilan moylangan porshen barmog`i porshen t e shigiga bosh barmoq kuchi yordamida kirishi va o`z og`irligi bilan porshen t e shigidan tushib k e tmasligi lozim hamda shatunni yuqori kallagiga shatun 240 0 S qizdirilib natyag bilan kirishi lozim. qolgan dvigat e llarda shatunni yuqori kallagiga bosh barmoq kuchi bilan kirishi va porshen t e shigiga esa 60...80 0 S li moyda qizdirilib kiritiladi. Porshenni sh a tun bil a n ul a shd a n o ldin sh a tun ka ll ak l a rini ‘ a r a ll e ligini t ek shirish l o zim. Buni indi ka t o r ka ll ak li m o sl a m a d a a m a lg a o shiril a di. SH a tunni ru x s a t etilg a n ch e g a r a d a n ko’p r o qg a d e f o rm ats iyal a nm a s a ul a r to`g`ril a n a di. So`ng porshen moyli vannaga joylashtirilib 60...85 0 S gacha qizdiriladi va porshen barmog`i opravka yordamida porshen bobishkasi t e shigiga va shatunni yuqori kallagiga presslab kiritiladi. presslashdan so`ng bobishka ariqchasiga stopor halqasi qo`yiladi. SHatunni yuqori kallagi vtulkasini, porshen barmog`ini hamda porshen halqalarini almashtirishsh ham yuqorida koprsatilganid e k amalga oshiriladi. N o s o z vtul ka l a r press yord a mid a sh a tunni yuq o ri ka l a gid a n chiq a ril a di v a yangisi pressl a b k iritil a di. So`ng vtul ka l a r g o riz o nt a l-yo`nish d a stg o hid a yo`nil a di yo k i r a zvyort ka yord a mid a ishl o v b e ril a di. Vtulkani ichki sirti toza, chizilmagan, g`adir-budirligi Ra =0,63 mkm, ovalliligi va konusliligi 0,004 mm dan oshmasligi lozim. porshen v a sh a tunni yig`m a h o ld a ts ilindrg a o`rn a tishd a n o ldin porshen a riqch a l a rig a porshen h a lq a l a ri komplekt i k iydiril a di. porshen halqalari mos tsilindrga o`rnatilganda porshen halqasi qulfidagi tirqish o`lchovi bo`yicha tanlanadi., porshenga esa porshen ariqchasi va halqasi orasidagi tirqish bo`yicha tanlanadi. porshen halqalari tanlangandan so`ng maxsus moslama yordamida porshen ariqchalariga, porshenlar halqalari bilan maxsus opravka yoki l e ntali qurilma yordamida tsilindrga o`rnatiladi. porshen h a lq a l a ri qulfl a rini a yl a n a bo`yich a bir- birid a n bir x il m a s o f a d a yotishi l o zim. Kompression halqalarni faskasi yuqoriga

qaragan bo`lishi lozim. porshen halqalari porshen ariqchalarida erkin aylanishi lozim. porshen h a lq a l a rini porsheng a qo`yishd a n o ldin dvig a t e ld a ishl a g a n qurum b o sg a n porshen a riqch a l a rini m ax sus m o sl a m a yord a mid a t o z a l a n a di. Tirsakli val vkladishlarini almashtirish. Tirsakli val podshipniklarida taqqillash paydo bo`lganda va moy nasosi hamda r e duktsion klapan soz ishlaganda tirsakli valni aylanishlar soni 500…600 ayl / min, moy magistralidagi bosim 0,5 kgs / sm 2 dan pasayganda vkladishlar almashtiriladi. Vkladishlarni almashtirish lozimligi o`zak va shatun podshipniklaridagi diam e tral tirqish bilan shartlanadi: agar u ruxsat etilganidan katta bo`lsa yangisiga almashtiriladi. Dvigat e l mod e llariga qarab vkladish va o`zak bo`yinlari orasidagi tirqish 0,026...0,12 mm, vkladish va shatun bo`yinlari orasidagi tirqish 0,026...0,11 mm bo`lishi lozim. Tirs ak li v a l podshipnikl a rid a gi tirqish n a z o r a t l a tun plastin ka l a ri yord a mid a a niql a n a di. ZIL v a G A Z a vt o m o bill a ri dvig a t e ll a rid a q a linligi 0,025; 0,05; 0,075 mm li, e ni 6…7 mm li v a uzunligi v k l a dish ke ngligid a n 5 mm k ichi k bo`lg a n miss f o lg a li plastin ka l a r ishl a til a di. Moylangan plastinka val va vkladish orasiga qo`yiladi, aniq mom e nt bilan dinamom e trik kalit yordamida podshipnik qa’qog`i boltlari qotiriladi (ZIL-130 dvigat e li uchun bu mom e nt o`zak bo`yinlari uchun 110...130 N.m va shatun bo`yinlari uchun 70...80 N.m ni tashkil etadi). Agar 0,025 mm qalinlikdagi plastinka o`rnatilganda tirsakli val juda yengil aylansa, demak tirqish 0,025 mm dan katta, k e yingi o`lchamdagi plastinka toki tirsakli val s e zilarli kuch bilan aylantirguncha almashtiriladi, bu tirsakli val va vkladish orasidagi haqiqiy tirqishga mos k e ladi. Bitt a podshipnik t ek shirishd a q o lg a n podshipnikl a r b o ltl a ri bo`sh a tilg a n bo`lishi l o zim. SHunday holda boshqa podshipniklar navbat bilan t e kshiriladi. Vkladishlarni almashtirishda tirsakli val bo`yinlarida uyulishlar bo`lmasligi lozim. Tirsakli val bo`yinlari yoyilgan va uyulgan bo`lsa vkladishlarni almashtirish maqsadga muvofiq emas. Bunday hollarda tirsakli val almashtiriladi.

Tirsakli val bo`yinlari holati t e kshirilgandan so`ng k e rakli o`lchamdagi vkladish yuviladi, artiladi hamda motor moyi bilan dastlab moylab podshipnikni shatun va o`zak bo`yinlar to`shagiga (o`rniga) o`rnatiladi. ZIL-130 a vt o m o bili dvig a t e ll a rid a tirs ak li v a li sh a tun v a o`z ak bo`yinl a rini n o min a l o`lch a mid a n t a shq a ri b e sht a t a `mir o`lch o vl a ri m a vjud. Mos ravishda oltita vkladishlar komplekti ishlab chiqariladi: nominal 1-chi; 2-chi; 3-chi; 4-chi; 5-chi ta`mir o`lchovlari. ZMZ-53 dvigat e llari va YAMZ dvigat e llarini hamma mod e llarida oltita shatun va o`zak podshipniklarni ta`mir o`lchovlari va shuncha o`zak va shatun vkladishlar komplekti mavjud. ZIL-130 v a ZMZ-53 dvig a t e ll a rid a tirs ak li v a lni o`q bo`yl a b lyufti t a yanch sh a yb a l a rni t a nl a sh bil a n a niql a n a di. ZMZ-53 dvigat e li tirsakli valini oldingi tayanch tortsasi va orqa tayanch shaybasi orasidagi o`q bo`ylab tirqishi 0,075...0,175 mm, ZIL-130 dvigat e lida esa 0,075...0,245 mm bo`lishi lozim. YAMZ dvigat e llarida tirsakli valni o`q tirqishi orqa o`zak bo`yinlarni uzunligiga bog`liq holda yarim halqa o`rnatish bilan sozlanadi. T a yanch podshipnikd a gi o`q bo`yl a b tirqishi 0,08...0,23 mm bo`lishi l o zim. Avtomobillarni ishlatish jarayonida podshipniklarni o`q bo`ylab tirqishini nominalga nisbatan mos ravishda 0,1; 0,2; 0,3 mm qalinlikdagi tayanch shayba yoki yarim halqa o`rnatib sozlanadi. Bloklar kallagini asosiy nosozliklari: blok tsilindrlar bilan tutashgan sirtidagi, sovutish kopylaklaridagi tirqishlar, blok tsilindrlar bilan tutashgan sirtlardagi tob tashlash (korobl e nsh), klapanlarni yo`naltiruvchi vtulkalari o`rnida yoyilish, klapanlar s e dlosi faskalaridagi yoyilish a chuqurchalar, klapanlar uyasida klapanlar uyasini bo`shab qolishi. Bl ok bil a n tut a shg a n ka ll ak sirtid a gi 150 mm d a n ko’p bo`lm a g a n d a rzl a r payvandl a n a di. payvandlashdan oldin alyuminiy qorishmasidan tayyorlangan bloklar kallagida darzlarni ikki uchidan 4 mm li teshik parmalanadi va uni uzunligi bo`yicha 3 mm chuqurlikda 90 0 burchak ostida ariqcha yo`niladi. So`ngra bloklar kallagini elektro’ e chda 200 0 S gacha qizdiriladi va m e tali cho`tka yordamida chok

tozalangandan k e yin maxsus elektrod bilan teskari qutbli doimiy tok yordamida to`g`ri chok bilan yoriqlik payvandlanadi. Gazli payvandlashda №4 uchlili gor e lka va 6 mm diam e trga ega bo`lgan AL 4 markali sim hamda AF-4A flyusi ishlatiladi. payvandlagandan so`ng chok flyus qoldiqlaridan tozalanadi va avval 10 foizli azot kislotasi bilan, k e yin qaynoq suv bilan yuviladi. Bund a n ke yin ch ok jilvir a yl a n a si bil a n a s o siy m e t a ll bil a n bir x il bo`lgunch a t o z a l a n a di. TSilindrlar kallagi suv kopylaklaridagi 150 mm gacha bo`lgan yoriqliklar e ’oksid pasta yordamida payvandlanadi. Dastlab yoriqlik payvandlashga tayyorlashdagid e k ariqcha yo`niladi, ats e ton bilan moysizlantiriladi va ikki qatlam alyuminiy kukuni aralashtirilgan e ’oksid smolasi surtiladi va 18-20 0 S haroratda 48 soat ushlab turiladi. Bl ok ts ilindrl a r bil a n biri ka dig a n ka ll ak sirti t o b t a shl a g a nd a jilvir yo k i fr e z a yord a mid a t ek isl a n a di. TSilindrlar kallagi ishlov b e rilganidan so`ng nazorat plitasida t e kshiriladi. TSilindrlar kallagi va plita orasidan 0,15 mm qalinlikdagi shchup o`tmasligi lozim. Klapan l a rni yo`n a ltirish vtul ka si t e shigi yeyilg a nd a , ul a r a lm a shtiril a di. YAngi vtul ka l a r t e shigi n o min a l yo k i t a `mir o`lch o vig a r a zvyort ka qilin a di. Yo`naltiruvchi vtulkalarni chiqarib olish va presslash uchun opravka va gidravlik press qo`llaniladi. Klapanlar o`tirg`ichi faskasidagi yeyilish va rakovinalarni pritirkalash va jilvirlash bilan bartaraf qilinadi. pritirka ‘n e v-matik dr e l yordamida amalga oshiriladi. Klapanlarni pritirka qilish uchun pritirkalovchi pasta (155 M20 yoki M12 ok elektrokoruid kukuni, 15 g M40 bor karbid iva M10 G 2 yoki M10 V 2 motor moyi) yoki pasta GOI ishlatiladi. pritirka qilingan klapan va o`tirg`ich faskasida butun aylana uzunligi bo`ylab t e kis 1…1,5 mm li loyqa koprinishida (matoviy) b e lboq bo`lishi lozim.

pritir ka sif a tini klapan ustid a o rtiqch a b o sim h o sil qil a dig a n a sb o b yord a mid a t ek shiril a di. Klapan ustid a h o sil qiling a n 0,07 MPa b o sim 1 minut d a v o mid a o`zg a rm a sligi l o zim. pritir ka sif a tini diz e l yonilg`isi yord a mid a h a m t ek shirish mum k in. Bunda klapan tar e lkasi tozalab artiladi va unga bo`r surtiladi va tsilindrlar kallagi og`darilib klapanli m e xanizmga diz e l yonilg`isi qo`yiladi va bir muddat ushlab turiladi. So`ngra kallag ag`darilib klapan usti t e kshiriladi. Klapanning ustki qismi namlanmagan bo`lsa yaxshi pritirka qilingan bo`ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Texnicheskaya Ekspluatatsiya avtomobiley.-Uchebnik dlya VUZov g`’od.red ye.S.Kuznetsova.-M.:Transport, 2004 2. Texnicheskaya Ekspluatatsiya avtomobiley.-Uchebnik dlya VUZov g`’od.red G.V.Kramarenko.-M.:Transport, 1985 3. SHestopalov S.K. Ustroystva, texniseskoe obslujivanie i remont legkovo`x avtomobiley.-M.: IR’O; «Akademiya», 2000 4. Na’olskiy G.M. texnologicheskoe ‘roektirovanie avtotransportno`x pred’riyatiy i stantsiy texobslujivaniya avtomobiley.- M.: Transport, 1994 5. Usmanov D.I. O`zbekiston Respublikasi avtomobil transporti harakatlanuvchi tarkibiga TXK va T to`g`risidagi Nizom.-Toshkent, 1999 6. S a rb ae v V.I. i dr. M exa niz ats iya ‘r o izv o dstv e nni x ‘r ots ess o v T O i R a vt o m o bil e y.-M o s k v a , 2003 7. F a st o v ts ev G.F. O rg a niz ats iya te x niches ko g o o bslujiv a niya i r e m o nt leg ko vi x a vt o m o biley.-M.: Transport, 1989

Похожие

Kabina va kuzovlarga texnik xizmat ko’rsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi

Avtomobil dvigatelining sovutish va moylash tizimiga texnik xizmat ko`rsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi

Avtomobil dvigateliga txk va ta'mirlash ishlari texnologiyasi

Avtomobilning boshqaruv mexanizmlariga texnik xizmat ko`rsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi

Avtomobillarning yurish qismiga texnik xizmat ko`rsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi