Ўзбек миллий кийимлар тавсифи - Текстиль - Рефераты

Ўзбек миллий кийимлар тавсифи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

465.5 KB

Ўзбек миллий кийимлар тавсифи Режа: 1. Миллий кийимлар тарихидан маълумот 2. Аёллар ўзбекча кўйлагини техник моделлаш 3. Аёллар нимчасини техник моделлаш 4. Ўзбекча миллий лозимни лойихалаш

Ўзбек миллий кийимлар тавсифи 1. Миллий кийимлар тарихидан маълумот Ўзбекча кийимнинг кўп асрли бой тарихи бор. Унда халқимизнинг ўтмиши, иқлим шароитимиз, турмуш тарзимиз кўзгуда акс этгандек ифода топган. А. Македонский юришлари, мўғуллар босқинчилиги, Темурийлар юришлари ва хукмронлиги, ниҳоят, мустабидлик даври – буларнинг ҳаммаси кийимда ўз аксини топди. Антик дунё даврида (милоддан аввалги IV асрдан милоднинг IV асригача) аёллар кўйлаги юнонча хитонга ўхшаш, лекин ўзига хос хусусиятлари бўлар эди: олд ва орт бўлаклар этагининг ён бурчаклари ўзаро бириктирилиб, бу фақат антик шарқ учунгина хос бўлган муайян драпировка кўриниши ҳосил бўлиб турарди. Аёлларга у пайтларда лозим кийиш одат эди. Бош кийим, сочни турмаклаш шакллари ҳар хил бўларди. Тиллақошлар, шокилалар, жеваклар, билакузуклар тақиларди. Илк ўрта асрлар даврида ( V - VIII асрлар) аёллар гавдага жуда ёпишиб турадиган тунукасимон бичимли кўйлак ва фақат чап томон қайтармали, кўндаланг тахламалар ичига киритиб қўйиладиган узун енглари бор тунукасимон уст кийимда юришарди. Кийимни ёрқин гулли ва сернақш шойи газламалардан тикишар эди. Сочларини силлиқ тараб, чекка қисмини қулоқлар устидан уларга ёпиштириб ўтказиб, соч ўримига қўшиб қўйишар, заргарлик буюмларидан жуда хилма-хил тақинчоқлар тақишар эди. Марказий Осиё Уйғониш даврида ( IX - XIV асрлар) аёллар иккита кўйлак кийишарди: ич кўйлак гавдага жуда ёпишиб турадиган тунукасимон бичимли, узун, тор енгли, кўкрак қисмида вертикал кесими бор бўлса, уст кўйлак ҳам гавдага жуда ёпишиб турадиган, белдан паст қисми тугмасиз

очиқ, енглари калта-калта бўларди. Кўйлаклар ип газламадан ва шойи газламадан сернақш қилиб тикиларди. У давр кийими ҳақидаги маълумотни одам расмини чизиш ман этилмаган вақтларда тузилиб, бизгача етиб келган ажойиб китоб миниатюрасидан олишимиз мумкин. У вақтларда аёллар юзларини бекитмай ёки юзларининг пастки қисминигина дока рўмол билан бекитиб юрардилар. Паранжи ёпиниш XVIII асрда одат бўлди. Бу турмушни биқиқликка олиб келган, социал ўзгаришлар билан боғлиқ бўлган. Паранжи арабча «фарожи», эркаклар уст кийими – тўн сўзидан келиб чиққан. Тўн аста-секин бошга ёпилиб, гавдани ҳам яшириб туришга хизмат қиладиган, орт томонидан пастки қисми бир-бирига чатилган иккита узун сохта енги (бандак) бор аёллар кийими бўлиб қолган. Бетга эса паранжи остидан чачвон – отнинг дум қилидан тўқилган тўр парда тутилган. XIX асрдаги аёллар кийимининг ҳамма ёш ва ижтимоий группалар учун бичими бир хилда тунукасимон, декоратив ечимлари ниҳоятда кўп хил бўлгани кўзга ташланади. Аёллар кўйлаклари тўпиққача узунликда бўлиб, унинг этак қисми тўғри ва айрим ҳолларда кенгайтириб тикилган. Қиз болалар кўйлагининг бўйин уйиндисидаги тақилмалар горизонтал равишда олиниб, битта тугмада қадаб қўйилар ёки кўйлак газламаси рангидаги тасмалар билан боғлаб қўйилар эди. Турмуш қурган аёллар кўйлаклари тақилмалари эса вертикал холатда олиниб, унинг узунлиги олд бўлак ўртасидан 25 см гача узунликда бўлган тақилмага тасмалар билан ишлов берилган, у битта тугма ёки безак тўғнағич билан тақилган. Кўйлак енглари кенг ва узун бўлиб, улар бармоқларни ҳам беркитиб турган.

Марказий Осиёни Россияга қўшилиши натижасида аёллар кўйлакларида тик ёқалар урф бўла бошлади. XIX аср охирларида кўйлакда кокеткалар пайдо бўлди, яъни кўкрак бурма кўйлаклар кийиш одат тусига кирди ва ҳозирги кунгача бундай кўйлаклар кийилади. 1920 йилда ўзбек аёллар кийими янги замонга, янгича турмуш тарзига, замонавий модага мувофиқ ривожланишида давом этди. Узуна яхлит, кокеткали анъанавий куйлак миллий мансублик символи бўлгани учунгина эмас, балки асосан халқ кийимида иқлим хусусиятларига, теварак-атрофдаги табиатга ва турмуш тарзига тўғри келадиган рационал шакллар, бичимлар бир неча асрлардан бери сараланиб келгани учун сақланиб қолди. Аёллар куйлагидаги ёрқин ранглар мутаносиблиги ўлкамиз табиатига монанд тушган бўлиб, шаклнинг бемалол тушиб туриши жазирама қуруқ иқлим шароитига мос келади (бунда кийим таги қатламидаги ҳавонинг вентиляцияси яхши). Мода «шабадаси» аёлларнинг анъанавий куйлагига ҳеч аямай замона ўзгаришларини киритиб боради. Кокеткаларнинг узунлиги ва шакли (овал, тўғри тўртбурчак, бурчак), кўйлакдаги узунлик, шакл (тўғи тўртбурчак, трапециясимон) ва шакл ҳосил қилиш принциплари (бурмалар, тахламалар, плиссе, гофрэ, қия бичиқ, қуёш, қийиқ бўлаклар), енг узунлиги, шакли ва бичими (ўтқазма, реглан, яхлит бичилган) ўзгариб бормоқда; ёқа турларининг (инглизча классик, шолсимон, тик, қайтарма, яхлит бичилган ва ҳоказо) ва ёқа ўмизининг («у» - симон, овал, каре, «қайиқча» ва бошқалар) ниҳоятда кўп хилма хиллиги кўзга ташланади. Ишлатиладиган декоратив безак турлари ҳам турли-туман: кашта, қўйма бурма, кант ва бошқалар. Қизиқарли янгиликлардан бири – тахлама бурма сифатида кўйлак пастки томонининг юқори қирқимини озроқ- озроқ териб қўйилиши (47-расм).

Ишлатиладиган материаллар тури, улардаги ранг бойлиги ва нақшлар ечими бутунлай мода йўналишига қараб ҳал қилинади. Лекин анъанавий хонатлас ҳамиша бир хилда машҳур бўлиб келади. Унинг нақш мотиви ҳам замон, воқелик, давр таъсирида ўзгариб туради. Хонатласдан тикилган кўйлаклар устида олиб борилган тадқикотларнинг кўрсатишича, ундаги раппортнинг катталиги, расмларининг аниқ- равшанлиги ва қатъийлиги бу кийимни кўп бўлаклардан тикишга имкон бермайди, унинг шакли аниқ, тўғри тўртбурчакка яқин бўлиши керак. Ранг тусларининг турлари ва нақшгул ечимлари бой бўлгани сабабли кўйлак композициясига безак тариқасида бошқа материаллар, кашта гуллар (ҳатто люрекс-ялтироқ қопламали ингичка иплар) аралаштириш тавсия этилмайди. Хонатлас кўйлакларни моделлашга материал расмидан қизиқарли қилиб фойдаланиш, деталларнинг шакли аниқлиги мутаносиблиги ва ёқанинг хилма-хиллиги ҳисобига эришилади. Лозим аёллар кийимининг ажралмас қисми бўлиб келган. Аёллар кийимининг бу тури милод бошларидаги хотин-қизлар тасвирида учрайди. Лозимнинг ҳам ўз тарихи бор. У шакл, ишлатиладиган материали, декори жиҳатидан ўзгариб турган бўлса ҳам, тескари трапециясимон бичимини сақлаб қолган. ХХ аср иккинчи ярмидан бошлаб, кенглигини камайтириш мақсадида, лозим бичимини аёллар шими лойиҳасига яқинлаштириш бошланган. Лозимни кўйлак билан бир хилда моделлаш керак, чунки улар гавданинг идрок этилишида бир бутунни ташкил этади. Бунда шакл жиҳатидан ҳам, мутаносиблик, ранг, ишлатиладиган материаллар ва декор жиҳатидан ҳам бир хиллилик бўлиши керак. Шунинг билан бирга газлама танлашда гигиеник талабларни ҳам ҳисобга олиш муҳим бўлади.

47- расм . Ўзбекча кўйлак моделлари ../../2015/ ТЕКИСТЕЛНЫЙ /tikuvchilik/Tikuvchilik (E)/AutoPlay/Docs/Tikuvchilik.htm - mun#mun 2. Аёллар ўзбекча кўйлагини техник моделлаш Анъанавий миллий кўйлак гавда қисми тўғри бичимли , кокетка чизиғи бўйлаб бурмали бўлади . Кокетка асосан кўйлакнинг гавда қисмига уланадиган чизиғи бўйлаб думалоқ бўлади . Олд томонда кокетка бўлаклари бир - бирининг устига ўтиб туради . Ёқаси қирқма , ёқа ўмизи бўйлаб ўтқазма , қайтарма қисмининг шакли ҳар хил бўлади . Бундай кўйлакнинг лойиҳасини тузиш методларининг бой тарихи бўлиб , унда халқ анъаналари ҳисобга олинади . Мазкур қўлланмада миллий кўйлак лойиҳасини бели қирқма бўлмаган овропача кўйлак лойиҳаси асосининг чизмасида тузиш варианти

(48- расм ) таклиф этилган . Олд ва орт бўлаклар чизмасида олдин виточкани бекитиб , типик кокетка чизиғи ўтказилади . Кокетка чизиғи орт бўлакда Л нуқтасидан , олд булакда эса Л 1 нуқтасида ўтказилгани маъқул . Олд бўлакда кокетка чизиғи кўкракнинг юқори нуқтасидан 2,5-3 см юқорироқдан ўтиши керак , бу чизиқ аста - секин симметрия чизиғига тушиб , ундан 2,5-3 см га ўтади ( кокетканинг бир - бири устига ўтиш кенглиги ). Типик виточкани тўғнағич билан тўғнаб , белгиланган чизиқлар бўйлаб қирқилади . Л 1 нуқта сурилиб янги ҳолат Л 1 / га ўтади . Шундай қилиб , кўкрак виточкаси кокетка чизиғига кўчирилади . Орт бўлак елка виточкасини ўз ўрнида қолдириш мумкин . Лекин , баъзан газлама гули бузилмаслиги учун орт бўлак кокетка деталининг елка виточкасини ҳам кокетка чизиғига кўчириш мумкин . Бунинг учун елка виточка учидан кокетка чизиғигача вертикал чизиқ ўтказилади. Шу белги чизиқ бўйлаб кокетка қирқилади. Елкадаги виточка тўғнағич билан тўғналади-да, бу виточка кокетка чизиғига ва вертикал қирқилган жойга кўчирилади. Ҳосил қилган андоза контурлари бўйлаб, орт бўлак кокеткасининг шакли олинади. Шундай қилиб, олд бўлакдаги кокетка чизиғи - Л 1 / 1, олд бўлакнинг гавда қисмини кокеткага улаш чизиғи - Л 1 1; орт бўлакнинг кокетка чизиғи – Л / 2, орт бўлакнинг гавда қисмини кокеткага улаш қисми Л2 бўлади. Кокеткага улаш чизиғи бўйлаб газламадан бурма ҳосил қилишга мўлжаллаб, кўйлакнинг ҳам олд, ҳам орт бўлак гавда қисми кенгайтириш қўйими исталганча, ихтиёрий олинади. Бунинг учун олд ва орт бўлаклар симметрия чизиқларини гавда қисмини кенгайтирмоқчи бўлган миқдорга сурилади: 22 / = КК / = БлБл / = ЭЭ / = Бл 1 Бл / = Бк 1 Бк 1 / = Э 1 Э 1 / = 10 см Кўйлак гавда қисмининг минимал кенгайтирилиши 10 см га тенг бўлади. Агар бу кенгайтириш етарли бўлмаса, олд ва орт бўлаклар қўшимча

сурилади. Бунинг учун суриш чизиғи белгилаб олинади. Бу чизиқлар орт бўлакда белдаги виточка марказидан, олд бўлакда эса белдаги иккала виточка марказидан вертикал ўтказилади. Олд ва орт бўлаклари белги чизиқлар бўйлаб қирқиб, ҳамма бўлакларни горизонтал бўйлаб орт бўлакни ўнг томонга, олд бўлакни чап томонга сурилади. Ён қирқимлар – К 4 Э 2 вертикал йўналишда белгиланади. Олд ва орт бўлакларнинг қўшимча сурилиш кенглиги ихтиёрий бўлади. Олд ва орт бўлаклар узил-кесил сурилиб бўлгандан кейин уларнинг юқори қирқимлари шакли чизилади.

48-расм. Ўзбекча кўйлакнинг лойиҳаси Аёлларнинг анъанавий ўзбекча кўйлагида, ҳозирги пайтда маълум ўзгаришлар бўлмоқда, яъни кўйлак гавда қисмининг бичими, ҳажми ва узунлиги қисқармоқда. Кокетка, ёқа, енгларнинг катта-кичиклигига ва

шаклига кўпгина омиллар, шу жумладан мода ҳам таъсир этмоқда. Ҳозирги ўзбекча кўйлакда турли безаклар, қўйма бурмалар, айлана бурмалар, плиссе ва ҳоказолар ишлатилади. Бу эса кўйлакларнинг гавда қисми билан кокетканинг лойиҳаси бир хил бўлса ҳам уларнинг ташқи кўринишини ўзгартиради. ../../2015/ТЕКИСТЕЛНЫЙ/tikuvchilik/Tikuvchilik (E)/AutoPlay/Docs/Tikuvchilik.htm - mun#mun 3. Аёллар нимчасини техник моделлаш Аёллар нимчасини пахта, шойи, жун ва сунъий толали газламалардан тикилиши мумкин. Улар узун – бўкса чизиғидан пастга тушган ёки калта – бел чизиғигача бўлиши, бўйин ўйиндиси V – шаклда ёки овал шаклда, ёқали ёки ёқасиз, бир ёки икки ёқламали тақилмали, қирқма ёки ёпиштирма чўнтакли ҳолларда учраши мумкин. Нимчалар астарли ёки астарсиз қилиб тикилади. Астарли нимчаларнинг астари нимча андазасининг устки бўлакларига мос ҳолда бичилади. 49-расмда аёллар нимчасини моделлаш усули кўрсатиб берилган. Бунинг учун овропача кўйлак асоси чизмасининг олд ва орт бўлакларини бўкса чизиғигача, ҳамда ҳамма вертикал ва горизонтал чизиқларигача тушириб олинади. Бел чизиғидан 5-8 см тушириб нимчанинг узунлиги аниқлаб олинади. Орт бўлакда қуйидагича ўзгаришлар бўлади: бўйин ўйиндиси 2-3 см кенгайтирилади, 1-2 см эса чуқурлаштирилади. Бу нуқталар, яъни 2-3см ва 1- 2см нуқталар равон эгри чизиқ билан туташтирилади. Бўйин ўйиндиси чуқурлиги нуқтасидан 6-10 см кокетка узунлиги ўрта чизиқ бўйлаб қўйилади. Шу нуқтадан ўрта чизиққа перпендикуляр ўтказилиб, енг ўмизи билан кесишгунча давом эттирилади. Шу чизиқнинг ҳолати сақланганича

елка виточкаси ёпилади. Унинг ёпилиш қийматини 1,5-2 см ни эса енг ўмизи бўйлаб пастга қўйилади. 1, 5-2 см нуқтани кокетка чизиғининг ўрта билан равон эгри чизиқ қилиб туташтирилади. Орт бўлак бел виточкаси учи кокетка чизиғи билан кесишгунча давом эттирилиб, орт бўлакни деталларга ажратилади. Енг ўмизини 2-4 см га чуқурлаштирилади ва 1,5-2см нуқта билан равон эгри чизиқда туташтирилади. Сўнгра орт бўлак деталларига сонлар қўйиб чиқилади: I – орт бўлак кокеткаси; II – орт бўлакнинг ўрта қисми; III – орт бўлакнинг ён қисми. Олд бўлак қуйидагича моделлаштирилади. Бўйин ўйиндиси 2-3 см кенгайтирилади, 12-16 см га чуқурлаштирилади. Ўрта чизиқ бўйича 2-3 см қийматда ўтим ҳақи қўйилади. Елка чизиғидаги 2-3 см нуқта 12-16 см нуқта билан туташтирилиб, ўтим ҳақи билан кесишгунча давом эттирилади. Бу чизиқнинг ўртасидан перпендикулярда 1-3 см қўйилади. 2-3 см; 1-3 см; 2-3 см нуқталар равон эгри чизиқ билан туташтирилади.

49-расм. Аёллар нимчасини моделлаштириш Енг ўмизи чизиғининг елка нуқтадан, бўйин нуқтадан елка чизиғига параллел қилиб 6-8 см пастда кокетка чизиғи белгиланади. Ён чокда енг ўмизини 2-4 см га чуқурлаштирилади ва 6-8см нуқта билан равон эгри чизиқда туташтирилади. Олд бўлакда рельеф чизиғи ўтказилади. Бунинг учун кўкрак виточкаси учини 1-2 см га чап томонга сурилади, ҳосил бўлган нуқтани бел виточкасининг учи билан туташтирилади ва кокетканинг ўртаси топилган нуқта билан кесишгунча давом эттирилади. Бел чизиғдан 5-8 см га тушиб, виточка томонлари бўйлаб эса 10-12 см тушиб, нимчанинг этак қисми эгри чизиғи чизилади. Сўнгра олд бўлак деталларига сонлар қўйиб чиқилади. IV – олд бўлак кокеткаси;

V – олд бўлакнинг ўрта қисми; VI – олд бўлакнинг ён қисми. ../../2015/ТЕКИСТЕЛНЫЙ/tikuvchilik/Tikuvchilik (E)/AutoPlay/Docs/Tikuvchilik.htm - mun#mun 4. Ўзбекча миллий лозимни лойиҳалаш Лозим аёллар кийимининг ажралмас қисми бўлиб келган. Аёллар кийимининг бу тури милод бошларидаги хотин-қизлар тасвирида учрайди. Лозимни ҳам ўз тарихи бор. У шакл, ишлатиладиган материали, декори жиҳатидан ўзгариб турган бўлса ҳам, асл халқ бичимини сақлаб қолган. ХХ асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб, кенглигини камайтириш мақсадида лозим бичимини аёллар шими лойиҳасига яқинлаштириш бошланган. Лозимни кўйлак билан бир хилда моделлаш керак, чунки улар гавданинг идрок этилишида бир бутунни ташкил этади. Бунда шакл жиҳатидан ҳам, ранг, ишлатиладиган газламалар ва безаги жиҳатидан ҳам хиллилик бўлиши керак. Шунинг билан бирга газлама танлашда гигиеник талабларни ҳам ҳисобга олиш муҳим ҳисобланади. Лозим чизмасини тайёрлаш учун қуйидаги ўлчовлар керак бўлади. БлЯА = 38 см БкЯА = 52 см ЛУ = 90 см ПК = 20 см. ҚБк = 4-6 см. 1. Тўғри бурчак чизилиб, бурчакка Бл нуқта қўйилади. (50-расм). 2. БлП = ЛУ = 90 см (лозим узунлиги). 3. БлҚ = БкЯА:2+(10-11) = 52:2+(10-11) = 36 см (қадам чизиғи оралиғи). 4. Бл, Қ, П нуқталардан ўнг томонга горизонтал чизиқлар ўтказилади.

5. БлБл 1 = БкЯА:2+ҚБк = 52:2+(4-6) = 30 см (лозим кенглиги). 6. ҚҚ 1 = ББл 1 = 30 см (қадам чизиғидаги кенглик). 7. Қ 1 Қ 2 = БкЯА:4-2 = 52:4-2 = 11 см (оғ қисми кенглиги). 8. Қ 1 Қ 3 = Қ 1 Қ 2 = 11 см (ёрдамчи нуқта). 9. Қ 1 Қ 4 4-8 см (Қ 3 Қ 1 Қ 2 бурчак биссектриссаси). 10. Қ 3 , Қ 4 , Қ 2 нуқталар равон эгри чизиқ билан Бл 1 , Қ 3 нуқталар тўғри чизиқ билан туташтирилади ва юқорига давом эттирилади. 11. ПП 1 = ПК = 20 см. 12. П 1 нуқта Қ 2 нуқта билан чизғич ёрдамида туташтирилади, ўртасидан ўтказилган перпендикулярда 1,5 см қўйилади. 13. ПП 2 = 1,5 см (поча қисмининг кўтарилиши). 14. Қ 2 , 1,5-2 см, П 1 нуқталар ва П 2 , П 1 нуқталар равон эгри чизиқ билан туташтирилади. 15. Бл 1 , Бл 2 = БкЯА:10-1 = 52:10-1 = 4,2 см (орқа бўлак чизиғининг кўтарилиш нуқтаси). 16. Бл 1 , Бл 2 нуқтани чизғич ёрдамида туташтирилади, ўртасини топиб перпендикулярда 1,5 см қўйилади. 17. Бл 1 , 1,5 см, Бл 2 нуқталар равон эгри чизиқ билан туташтирилади.

50-расм. Лозим чизмаси

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. Г.К. Ҳ асанбаева. «Кийим моделини ишлаш ва конструкциясини тайёрлаш». Тошкент. Ўқитувчи. 1990 йил. 2. А.П.Рогова. «Эркаклар ва болалар устки кийимини конструкция- лаш асослари». Тошкент. Ўқитувчи. 1988 йил. 3. А.П.Шершнева. «Основы конструирования женской и детской одежды». Москва. Легпромбытиздат. 1982 г. 4. Г.В.Скачкова, Л.В.Мартопляс. Школа кройки и шитья на дому. Минск. "ХЭЛТОН" 2000 г. 5. Е.В.Киреева. «История костюма». Москва. "Просвещение". 1976 г. 6. Е.Б.Коблякова. «Основы конструирования одежды». Москва. "Легкая индустрия". 1980 г. 7. Т.А.Абдуллаев, С.А.Хасанова. «Одежда узбеков ( XIX начало ХХ в.)». Издательство "Фан". Узбекской ССР. Ташкент. 1978 г. 8. Л.П.Чижикова. «Кружок конструирования и моделирования одежды». Москва "Просвещение". 1990 год. 9. Г.Г.Мозговая, Г.Б.Картушина. «Швейное дело». 7-8 класс. Москва. "Просвещение". 1990 год. 10. «Уй-рўзғор энциклопедияси». Ўзбек совет энциклопедияси бош редакцияси. Тошкент. 1982 йил. 11. Т.В.Козлова, Л.Б.Рытвинская, З.М.Тимашева. «Моделирование и художественное оформление женской и детской одежды». Москва. Легпромбытиздат. 1990 год. 12. Н.В.Ерзенкова. «Блузки». Минск. "Полымя". 1994 год. Г.Н.Александрова. «100 моделей женских юбок». Минск. "Полымя". 1992 год. 14. Т.Н.Екшурская, Е.Н.Юдина, И.А.Белова. «Модное платье». Санк-Петербург. Лениздат. 1992 год. 15. Т.И.Ерёменка. «Сеҳрли игна». Тошкент. Ўқитувчи. 1990 йил.

Похожие

Ўзбек миллий кўйлакларининг тавсифи, келиб чиқиш тарихи

Белли кийимлар тавсифи. Уларнинг келиб чикиш тарихи

Кийимнинг услубий ечими турлари. Замонавий кийимлар турлари ва тавсифи

Болалар кийимларининг тавсифи

Хром бирикмаларининг эритмалари тавсифи