Yengil sanoat to’g’risida ma’lumot. Tikuvchilik sanoati tarixi. O’zbekistonda tikuvchilik sanoati rivojlanishi - Текстиль - Рефераты

Yengil sanoat to’g’risida ma’lumot. Tikuvchilik sanoati tarixi. O’zbekistonda tikuvchilik sanoati rivojlanishi

Загружено в:

21.04.2023

Скачано:

0

Размер:

467 KB

Yengil sanoat to’g’risida ma’lumot. Tikuvchilik sanoati tarixi. O’zbekistonda tikuvchilik sanoati rivojlanishi Reja: 1. Respublikamiz yengil sanoati to’g’risida. 2. Respublikamizda yengil sanoatning hududiy tashkil etilishi. 3. To’qimachilik va tikuvchilik sanoatlari.

Tayanch iboralar: Yengil sanoat, tarmoq, korxona, tola, gazlama, yigirish, to’qish, tikuvchilik, to’quvchilik, mahsulot, xom ashyo , sanoat, gilam, paxta, soha, noto’qima . Respublikamiz yengil sanoati to’g’risida. Yengil sanoat-shunday sanoatki ya’ni og’ir sanoatdan ko’ra kanroq mablag’ talab qiladigan, tadbirkorlikdan ko’ra ko’proq xaridorga mo’ljallangan sanoat turidir Yengil sanoatning qulayliklari odatda og’ir sanoat bilan bog’liq bo’lgan sanoat turlaridan ko’ra atrof muhitga (tabiatga) ta’siri kamroqdir va hududiy qonunlari aholi yashaydigan joy yaqinida ruxsat ruxsat etilgan. Yengil sanoat korxonalarinikiga o’xshaydi. U kichik iste’molchi mahsulotlari ishlab chiqarishdir. Yagona iqtisodiy tarifda ta’kidlanganidek yengil sanoat bu- “shunday ishlab chiqaruvchi faoliyatki, u o’rtacha miqdordagi qisman ishlov beradigan matolarning yuqori darajadagi og’rlik birligiga nisbatan ishlab chiqariladigan mahsulotidir. Yengilsanoatnamunalarikiyim–bosh, oyoqliyimi, jihozlar, maishiyelaktrjihozlarivauyanjomlarinio’zichigaoladi. Aksinchakemasozlikkabisanoatturlariog’irsanoatturigategishlidir. Tolavato’qimachilikmatolaridantayyorlangankiyimlartanagakiyiladi. Kiyim kiyish insoniyat bilan cheklanadi va bu deyarli barcha inson jamiyatlarning oziga xos. Bugungi kunda O’zbekiston to’qimachilik va yengil sanoatidagi ishlab chiqarish korxonalari yuqori darajada jihozlangan ko’p tarmoqli yirik sanoat kompleksidan iborat. «O’zbekyengilsanoat» davlat aksiyadorlik kompaniyasi tarkibidagi sanoat muassasalari ip-kalava, mato, turfa xildagi tikuvchilik, tikuvchiliktrikotaj mahsulotlari, maxsus kiyimlar kabi keng turdagi yuksak sifatli mahsulotlar ishlab chiqarmoqda _________________________________

Respublikamizda yengil sanoatning hududiy tashkil etilishi. Mamlakat asosiy fondlarning 40 foizi sanoatga to’g’ri keladi, yalpi ichki mahsulotning 15 foizi sanoatda yaratiladi. Iqtisodiyotda band bo’lgan mehnat resurslarining salkam 13 foizi (yoki 2,1 mln.dan ortiq kishi) sanoat tarmoqlarida ishlaydi. Eslatib o’tish joizki, bu sohada yuqori malakali muhandis-texnik xodimlar, malakali ishchilar ishlaydi. Mustaqillik yillarida respublikada sanoatni ustivor rivojlantirishga katta ahamiyat berildi. Ichki va xorijiy investitsiyalardan samarali foydalanish, yangi korxonalar qurish, eskilarini qayta jihozlash, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, korxonalar mulk shakllarini o’zgartirish, resurslardan oqilona foydalanish va h.k. sanoatning barqaror rivojlanishini ta’minlamoqda. 1-rasm. Respublikamizda yengil sanoatning hududiy tashkil etilishi. Islohotlarni chuqurlashtirish, xususiylashtirish va davlat tasarrufidan chiqarish dasturiga muvofiq 1912 ob’ektlar mulkchilikning yangi shakllariga aylantirildi hamda juda ko’p qo’shma korxonalar qurildi. Milliy iqtisodiyot yengil sanoatning qator tarmoqlarini yangi texnika va texnologiya bilan ta’minlagan holda, bugungi kunda ishlab chiqariladigan mahsulotlarimizning sifati bilan butun jahon bozori mahsulotlari bilan raqotlasha oladagan tovarlar ishlab chiqarilmaoqda, bu esa iqtisodiyotning rivojlanishida katta ahamiyat kasb etadi. Ammo yengil sanoat mohiyati va uning tutgan o’rni bu bilan chegaralanmaydi. U aholining turli tuman mahsulotlarga bo’lgan talab ehtiyojini

qondirishda, uning moddiy farovonligini oshirishda ham ahamiyatga ega. Bir so’z bilan aytadigan bo’lsak, milliy iqtisodiyotning eng muhim tarmog’i bo’lgan yengil sanoat, ishlab chiqarishining fundamenti hisoblanadi. 2-rasm. Soha tarmoqlari 1-Elektr energetika; 2-Yoqilg’i sanoati; 3-Rangli metallurgiya; 4-qora metallurgiya; 5-Mashinasozlik va metalni qayta ishlash; 6-Kimyo va neft-kimyo sanoati; 7-Yog’ochsozlik va sellyuloza-qog’oz sanoati; 8-qurilish materiallari sanoati; 9-Oyna, chinni va fayans buyumlari sanoatgi; 10- yengil sanoat; 11-Oziq- ovqat sanoati; 12-Un tortish, yorma-omuxta sanoati 2015 yilda mamlakatimiz korxonalari tomonidan 952 mlrd. so’mlik sanoat mahsulotlari (o’sish sur’ati 112,1%), shundan 181 mlrd. so’mlik xalq iste’mol mollari (115,3%) ishlab chiqarildi. Iste’mol tovarlari turlari va assortimentini kengaytirish bo’yicha tarmoqda amalga oshirilgan kompleks chora-tadbirlar natijasida, yangi 15 ta turdagi va 52 ta assortimentdagi 43,5 mlrd. so’mlik tayyor mahsulotlar ishlab chiqarildi. O’tgan davrda yangi mahsulot turlarini ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi, bular: gabardin, vafel gazlamalar, har xil matolar, kostyumlar, kattalar va bolalar uchun shimlar, paxmoq tikuvchilik va uy-ro’zg’or tikuvchilik buyumlari hamda bo’yalgan kalavalardir. 2. Respublikamizda yengil sanoatning hududiy tashkil etilishi. Mamlakat yengil sanoati ko’p tarmoqli industrial majmui bo’lib, uning tarkibida paxta tozalash zavodlari, to’qimachilik korxonalari, trikotaj va shoyi

to’qish, tikuvchilik va ko’n-poyabzal, gilamchilik, chinni-fayans buyumlari va boshqa maxsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalar bor. Respublika yengil sanoati tarmoqlari yiliga 456 mln. m 2 ip gazlama, 474 ming m 2 jun gazlama, 47 mln. m 2 shoyi gazlama, 32,1 mln. dona trikotaj mahsulotlari, 64,5 mln. juft paypoq, 5,5 mln. juft poyabzal, 2 mln. m 2 gilam va gilam mahsulotlari ishlab chiqarmoqda. Paxta tozalash sanoati. U yengil sanoat tarmoqlari orasida etakchi o’rinda turadi. Respublikaning yirik shaharlarida, barcha viloyatlarida va aksariyat tumanlarida zamonaviy texnologiyaga ega bo’lgan paxta tozalash sanoati (birinchi navbatda paxta tozalash zavodlari) mavjud. Respublika paxta tozalash sanoati yagona boshqaruvda ishlaydigan paxta tayyorlash punktlari, quritish-tozalash sexlari, transport xo’jaliklari, paxta tozalash zavodlarini o’z ichiga oladi. Tarkibida 119 ta paxta tozalash zavodi, 560 ta paxta punkti faoliyat ko’rsatmoqda (1997). Paxtadan tola chiqishi o’rtacha 31—32 foizni tashkil qiladi. Tolasi ajratib olingan texnik chigit yog’-moy kombinatlarida qayta ishlanadi. Mamlakatda yiliga 1,2 mln. tonnadan ko’p tola va 200 ming tonnadan ortiq urug’lik chigit tayyorlanadi. 3-rasm . Paxta tozalash mashinalari. O’zbekiston mustaqillik yillarida paxta maydonlarini yarim million gektarga kamaytirdi. Bu narsa paxta sanoati faoliyatiga ta’sir ko’rsatdi. Mustamlakachilik yillarida O’zbekistonda qayta ishlangan paxta tolasining 92—95 foizi Rossiya, Ukrainaga jo’natilar edi. Hozirgi vaqtda O’zbekiston paxta tolasi 40ga yaqin xorijiy mamlakatlarga, jumladan, Buyuk Britaniya, Belgiya, Janubiy Koreya, Shvetsariya, AQSH, Turkiya va boshqa mamlakatlarga eksport qilinmoqda.

To’qimachilik sanoati. U ip va ip gazlama, ipak (shoyi) gazlama, jun gazlama ishlab chiqarishni o’z ichiga oladi. O’zbekistonda to’qimachilikning tarkib topishi va rivojlanishi uzoq tarixga borib taqaladi. Biroq, O’zbekiston to’qimachilik sanoati yaqin o’tmishda yaxshi rivojlantirilmadi. Bu sanoat uchun asosiy xom ashyo bo’lgan paxta tolasining g’oyat katta qismi o’zga rayonlarga tashib ketildi. Respublika to’qimachilik sanoatini rivojlantirishning asosiy yo’nalishlaridan biri raqobatbardosh gazlama ishlab chiqarishni ko’paytirishdan iborat. Shu maqsadda deyarli barcha viloyatlarda zamonaviy texnika va texnologiya bilan jihozlangan o’nlarcha yirik to’qimachilik korxonalari qurildi, ayniqsa, AQSH, Italiya, Turkiya, Pokiston, Hindis-ton, Koreya firmalari bilan hamkorlikda ip gazlama ishlab chiqaradigan yangi qo’shma korxonalar qurildi. Jumladan, “Supertekstil” paxta ipyigiruv O’zbekiston-AQSH qo’shma korxonasi (Toshkent, 1993), ipak gilamlar ishlab chiqaradigan “Afg’on — Buxoro — Samarqand” qo’shma korxonalari (Samarqand, Buxoro, 1993) va Turkiyaning “Yazeks” kor- poratsiyasi bilan hamkorlikda Qoraqalpog’istonning Ellikqal’a tumanida “Panfen” qo’shma korxonasining ip yigirish fabrikasi, To’ytepa, Toshkent (Ko’kcha) fabrikalari qurilishi hamda eskilarini ta’mirlash, jihozlash, to’qimachilik sanoatining istiqbolini ochib bermoqda. Ammo, to’qimachilik sanoatida yuz berayotgan katta o’zgarishlarga qaramasdan respublikada ishlab chiqarilayotgan paxta tolasining kam qismi mamlakatimiz sanoat korxonalarida qayta ishlanmoqda. Yaqin kelajakda esa respublikada etishtiriladigan paxta tolasining teng yarmini qayta ishlashga erishish vazifasi qo’yilmoqda. Buning uchun mamlakatimizning barcha paxta etishtiradigan hududlarida turli quvvatga ega bo’lgan to’qimachilik korxonalari qurilishi rejalashtirilgan. Respublika ipakchilik sanoatida tabiiy ipak, kimyoviy va aralash iplardan mahsulot ishlab chiqariladi. O’zbekistonda sanoatning bu turi qadimdan Marg’ilon, Namangan, Qo’qon, Buxoro, Samarqand shaharlarida shoyi gazlamalar ishlab chiqarish bilan mashxur bo’lgan. Shoyi gazlama va zarli kiyimlar ishlab chiqarishda katta tajribaga ega bo’lgan o’zbek xalqi o’z udumlarini asrlar osha davom ettirib va takomillashtirib kelmoqda.

Respublikamizda dastlabki pillakashlik fabrikalari 1926-1932 yillarda Samarqand, Buxoro va Marg’ilonda qurilgan. 1937 yilda sun’iy ipak gazlamalar ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan. Hozirgi vaqtda esa ushbu sohada Marg’ilon (1926), Farg’ona (1926), Samarqand (1927), Buxoro (1927), Toshkent (1959), Namangan (1966), Urganch (1975), Shahrisabz (1976) va Buloqboshi (1989) pillakashlik fabrikalari va ularning 12 ta filiali ishlab turibdi. Respublikada shoyi to’qish sohasida Marg’ilon shoyi to’qish kombinati (1928), Marg’ilon “Atlas” (1925) va Namangan (1966) shoyi ishlab chiqarish birlashmalari, Namangan abrli gazlamalar kombinata (1925), Samarqand shoyi ishlab chiqarish birlashmasi (1934), Qo’qon shoyi to’qish fabrikasi (1926), Sho’rchi va Boysun shoyi to’qish fabrikalari faoliyat ko’rsatmoqda. Mamlakat shoyi va atlas to’qish sanoat korxonalarida ishlab chiqarilayotgan krepdeshin, krepshifon, krep-jorjet, atlas, xonatlas, beqasam, shoyi, sun’iy iplardan to’qilgan abrli gazlamalar xalqimiz ehtiyojini qondirib kelmoqda va xorijga eksport qilinmoqda. Mamlakat to’qimachilik sanoati majmuida trikotaj buyumlari ishlab chiqarish hamda tikuvchilik ham taraqqiy etmoqda. Sanoatning mazkur tarmoqlariga ixtisoslashgan yirik korxona (fabrika va kombinat) lar Toshkent, Samarqand, Buxoro, Andijon va boshqa o’nlab shaharlarda faoliyat ko’rsatmoqda. Mazkur korxonalarda chiroyli kiyim-kechaklar bilan birga qo’lda tikilgan chopon, ko’rpa- to’shak, gulko’rpa, zarbof to’n, choyshab, so’zana, kashta kabi buyumlar yuksak milliy san’at mahsuli darajasida ishlab chiqarilmoqda. Kun-poyabzal ishlab chiqarishning geografiyasi katta. Uning yirik korxonalari ko’pchilik viloyat markazlarida faoliyat ko’rsatmoqda. Ayniqsa, Toshkentdagi ikkita (1927, 1935), Buxoro, Samarqand, Andijon, Qo’qon, Chirchiq va Namangandagi poyabzal fabrikalari mashhurdir. Ularda hayvonlar terisidan yumshoq va qattik charm, tabiiy va sun’iy charmdan turli poyabzal (tufli, botinka, etik, sandal, shippak, piyma, kalish va b.), shuningdek, telpak, ot-ulov asboblari, attorlik buyumlari ishlab chiqariladi. Poyabzal ishlab chiqarishni takomillashtirish sohasida xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlik yaxshi yo’lga qo’yilgan. Masalan,

1995 yildan “Farg’onapoyabzal” aksiyadorlik jamiyati Germaniyaning “Salamander” firmasi bilan hamkorlikda “O’zsalamander” qo’shma korxonasi barpo etilib, eksportbop mahsulot chiqara boshladi. Ushbu korxonaning yilliga 8 turdagi 500 ming juft erkaklar poyabzali ishlab chiqarish quvvatiga ega. Toshkent ko’n-mo’yna zavodida ayollar va bolalar uchun mo’ynali palto, bosh kiyimlar, astari muyna, avrasi gazlama bo’lgan buyumlar ishlab chiqariladi. Buxoro — Qorako’l zavodida Qorako’l terilariga ishlov beriladi. O’zbekiston yengil sanoatida chinni idishlar tayyorlash ham yaxshi yo’lga qo’yilgan. ayniqsa, Toshkent, Samarqand, Kuvasoy chinni zavodlarida chevar qo’llar orqali tayyorlangan (gullangan) kosa, piyola, choynak, laganlarning dovrug’i etti iqlimga ketgan. Masalan, Toshkent chinni zavodida ishlab chiqarilayotgan “Oq oltin”, “Tong” va Samarqand chinni zavodida ishlab chiqariladigan “Uzum” va boshqa chinni idish to’plamlari xalqaro yarmarka va ko’rgazmalarda faxrli o’rinlarni egallagan. Respublikada kanop tolasidan turli xil mahsulotlar ishlab chiqariladi. Uning Toshkent va Yangiyo’lda, Jumabozor va Ketmontepada, Yangihayot va Qo’rg’onchada, Quyi Chirchiq va Yuqori Chirchiqda yirik sanoat korxonalari ishga tushirilgan. Kanop tolasidan brezent, poyandozlar, noto’qima matolar, qop- o’rov gazlamasi, arqon, kabel ipi va boshqa mahsulotlar ishlab chiqariladi. Mustaqillik yillarida mamlakat to’qimachilik sanoatining hududiy tarkibi va ishlab chiqarish hajmida sezilarli o’zgarishlar bo’ldi. Erkin raqobatga asoslangan iqtisodiyot hamda jahon bozoriga integratsiyalashuv, mamlakat to’qimachilik sanoatining zaif tomonlarini ochib tashladi. Jumladan, hududiy tarkibining nomukammalligi, mavjud quvvatlar samarador-ligining pastligi, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifat, dizayn va estetik jihatdan chet el turdosh mahsulotlariga raqobatbardosh emasligi bunga misol bo’laoladi. Ushbu va boshqa obektiv sabablarga ko’ra to’qimachilik sanoatining barcha tarmoqlarida ishlab chiqarish sur’ati asta-sekinlik bilan izchil qisqarib bordi. Ayniqsa bu jarayon ipak gazlama va noto’qima materiallar va jun gazlama sanoatida kekin yuz berdi.

Mustaqillikning dastlabki yillaridan mamlakat xo’jaligini rivojlantirish uchun olib borilayotgan itisodiy islohotlar, boshqa tarmoqlar qatorida to’qimachilik sanoatiga ham joriy etildi. Chunonchi, 90-yillarning o’rtalaridan tarmoqqa xorijiy sarmoyalar jadal kiritila boshlandi. Respublikaning turli mintaqalarida yangi quvvatlar tashkil etilishi barobarida to’qimachilik korxonalarining katta qismi zamonaviy texnologiyalar bilan qurollantirildi. Natijada 2000 yillar boshidan, to’qimachilik sanoatida ishlab chiqarish qisqarishi sur’ati turg’unlashdi va tarmoq hududiy tarkibi biroz takomillashdi To’qimachilik sanoatining turli tarmoqlari hozirda respublikaning deyarli barcha viloyatlarida mavjud. Biroq tarmoq quvvatlari va ishlab chiqarish hududiy tarkibida katta farq mavjud. Tarmoq mahsulotining asosiy qismi Toshkent, Buxoro, Namangan, Andijon va Farg’ona viloyatlarida ishlab chiqarilmoqda. Masalan, mamlakat to’qimachilik mahsulotining 23,7 foizini beruvchi Toshkent viloyatida tarmoq mahsulotining viloyat yalpi sanoat mahulotiga bo’lgan nisbat ko’rsatkichi 1,5-ni tashkil etadi. Bu ko’rsatkich tarmoq mahsulotining 5,4 fozini beruvchi Xorazm viloyatinikidan 1,9 marta, 5,0 foizini ishlab chiqaruvchi Qoraqalpog’iston Respublikasinikidan esa 2,7 marta kamdir. Boshqacha qilib aytganda, respublikaning sanoat salohiyati pastroq bo’lgan Namangan, Buxoro, Xorazm viloyatlarida va Qoraqalpog’iston Respublikasida to’qimachilik ishlab chiqarish ularning sanoatida muhim o’rinni egallaydi. To’qimachilik va tikuvchilik sanoatlari . 2016-yil yakunlariga ko’ra, ushbu korxonalar qiymati 3 trillion so’mdan ortiq sanoat mahsulotlari, 1 trillion so’mlik xalq iste’moli tovarlari ishlab chiqardi. Kalava va gazlama, trikotaj polotno va buyumlar, noto’qima materiallar, shoyi va boshqa asosiy turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi ko’paydi. Umuman,

o’tgan yili soha korxonalari 188 turdagi y yengil sanoat tovarlari ishlab chiqarib, 75 turdagi yangi mahsulotlar tayyorlashni o’zlashtirdi. Sohada sport mahsulotlari ishlab chiqarishga alohida e’tibor qaratilayotir. Bugun 85 korxona sport buyumlari, jumladan, bolalar sporti kiyimlari ishlab chiqarishga ixtisoslashtirilgan. Milliy liboslar yaratish va ishlab chiqarish ham muhim yo’nalishga aylangan. Mamlakatimiz hududlari va poytaxtimizda yurtimiz bozorlarida kundalik kiyimlar, sport formasi, ro’zg’orga kerakli to’qimachilik buyumlari, paypoq va boshqa turli mahsulotlarni arzon narxlarda xarid qilish mumkin. 4-rasm. Ip gazlamalar Zamonaviy liboslar yaratish uchun xorijlik dizaynerlarni jalb qilish va keyinchalik ularni mamlakatimiz korxonalarida ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish borasida ham salmoqli ishlar amalga oshirilmoqda. Shu maqsadda yurtimizda O’zbekiston dizaynerlari va xorijiy davlatlardagi yetakchi moda hamda dizayn maktablari vakillari ishtirokida «Moda va dizayn – 2016» xalqaro festivali tashkil etildi. Unda Italiya, Fransiya, Yaponiya, Janubiy Koreya va boshqa mamlakatlardan jahon moda sanoati vakillari qatnashdi. Festival doirasida korxonalarimizning 160 dan ortiq dizaynerlari va mamlakatimizning taniqli dizaynerlik guruhlari tomonidan yaratilgan liboslar namoyish etildi.

Chet el investitsiyalarini jalb qilish, yangi zamonaviy korxonalar tashkil etish va faoliyat ko’rsatayotgan ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirish mamlakatimizda y yengil sanoat sohasini yanada rivojlantirish imkonini bermoqda. O’tgan yil yakunlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasining 2015-yilga mo’ljallangan Investitsiya dasturi doirasida sohaga 187,3 million dollar jalb etildi va bu 2014-yilga nisbatan 2,7 foizga ko’pdir. 2016-yilda 33 yangi korxona ishga tushirilib, 12 mingdan ziyod yangi ish o’rinlari yaratildi. O’tgan yilning oxirida Toshkent viloyatidagi «Maksim Gold» mas’uliyati cheklangan jamiyati bazasida qiymati 7 million dollar bo’lgan investitsiya loyihasi hayotga tatbiq etildi. Bu yerda yiliga 3,5 ming tonna kalava ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi. Andijon viloyatida ham qiymati 2,44 million dollarga teng loyiha amalga oshirildi. Bankrotga uchragan «Bobur» ochiq aksiyadorlik jamiyati bo’linmalari bazasida 1 million dona trikotaj buyumlar ishlab chiqarish tashkil etildi. «Lemon International» xorijiy kompaniyasi (Gonkong) bunga investitsiya kiritdi. Jizzax viloyatidagi «Do’stlik» mashina-traktor parki bazasida esa yiliga 3,5 million dona tayyor mahsulot ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi. O’tgan yili soha korxonalarida energiya sarfini kamaytirish va energiya tejaydigan texnologiyalarni joriy qilish bo’yicha tizimli ishlar davom ettirildi. Masalan, 2015-yilda qiymati 1 milliard so’mlik mahsulotlar ishlab chiqarish uchun elektr energiyasi sarfi 6 foiz, tabiiy gaz iste’moli 9,8 foizga kamaydi. Yengil sanoat korxonalari o’z faoliyatida mahsulotlarni eksport qilishni kengaytirishga alohida e’tibor qaratmoqda. Buning samarasida sohada eksport hajmining ortib borayotgani va ichki bozorlarimiz mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan sifatli mahsulotlar bilan ta’minlanayotgani kuzatilmoqda. Jumladan, o’tgan yili qiymati 1 milliard dollardan ziyod y yengil sanoat mahsulotlari eksport qilindi. O’tgan davrda eksportchi korxonalar soni 254 taga yetdi va bu «O’zbekyengilsanoat» korxonalari umumiy sonining 89 foizini tashkil qiladi.

Bugungi kunda kompaniya korxonalari eksportga yetkazib berilayotgan tayyor buyumlar turini kengaytirish borasida ham samarali ishlarni amalga oshirayotir. Misol uchun, o’tgan yilning yanvar-dekabr oylarida soha korxonalari eksport qilayotgan mahsulotlar tarkibiga bambukli, modal va aralash kalava, jakkard va ringel mato, yangi tur va modeldagi, turli rasmlar solingan tayyor tikuvchilik- trikotaj buyumlari kiritildi. Ayni paytda umumiy eksport hajmida yuqori qo’shimcha qiymatga ega tovarlar ulushi 40 foizga yetdi. O’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligining tashqi savdo kompaniyalari bilan yaqin hamkorligi samarasida jahon bozorida to’qimachilik hamda tikuvchilik-trikotaj mahsulotlariga bo’lgan talab inobatga olingan holda, eksport ko’lamini kengaytirish ishlari amalga oshirilayotir. Tashqi savdo bozorlarini diversifikatsiya qilish, eksport qilinadigan tovarlar turini kengaytirish maqsadida soha korxonalari Xitoy, Rossiya, Belarus, Latviya, Koreya Respublikasi, Germaniya va boshqa davlatlarda o’tkazilgan xalqaro ixtisoslashtirilgan ko’rgazma-yarmarkalarda ishtirok etdi. Bugun mamlakatimizda tayyorlanayotgan to’qimachilik mahsulotlari dunyoning 55 dan ortiq davlatiga eksport qilinmoqda. 2016-yilda mahsulotlarimizni Kolumbiya, Braziliya, Salvador, Pokiston, Xorvatiya, Nigeriya va boshqa mamlakatlarga yetkazib berish yo’lga qo’yildi. Ipak gazlama tarmog’ida ham mustaqillik yillarida hududiy ixtisoslashuv darajasi ancha o’zgarib ketdi. Ushbu sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish yildanyilga pasayib borishi, an’anaviy ipakchilik markazi Farg’ona iqtisodiy rayonida pilla tayyorlash va ishlab chiqarishning qisqarib ketishi bilan tavsiflanadi. Tarmoqda hududiy ixtisoslashuv koeffitsienti 80-yillar ko’rsatkichidan farq qiladi. Hozirda bu ko’rsatkich Samarqand viloyatida) yuqori, Namangan viloyatida o’rta, Farg’ona viloyatida past darajaga ega. Jun gazlama sanoatida hududiy ixtisoslashuv darajasi, hududiy mujasamlashuv darajasidan biroz farq qiladi. Tarmoqda hududiy ixtisoslashuv darajasi Namangan viloyatida yuqori, Farg’onada o’rta, Navoiy viloyatida esa past.

Gilam to’qimachilik sanoatida keyingi yillarda Samarqand va Toshkent viloyatlarida ishlab chiqarishning jonlanishi tufayli ma’lum o’zgarishlar ro’y berdi. Tarmoqda hududiy ixtisoslashuv darajasi Xorazm viloyatida yuqori, Toshkent va Samarqand, viloyatlarida o’rta, Navoiy viloyatida past ko’ratkichlidir. So’nggi uch-to’rt yil ichida noto’qima materiallar sanoatida tarmoq hududiy tarkibining takomillashishi sababli soha hududiy ixtisoslashuv darajasida ayrim o’zgarishlar ko’zga tashlanadi. Sohada hududiy ixtisoslashuv Namangan viloyatida eng yuqoriligicha qolmoqda. Ushbu ko’rsatkich Farg’ona va Andijon viloyatlarida o’rta, Xorazm, Samarqand viloyatlari va Qoraqalpog’iston Respublikasida past ko’rsatkichga ega. Yuqoridagi tahlillardan kelib chiqqan holda viloyatlarda to’qimachilik sanoatining hududiy mujassamlashuv va ixtisoslashuv darajasiga qarab, ularni bir nechta guruhga ajratsa bo’ladi. Masalan, hududiy mujassamlashuv ko’rsatkichi yuqori bo’lgan guruhga Namangan, Farg’ona va Andijon, viloyatlari kiradi. Ushbu ko’rsatkich Buxoro, Xorazm, Samarqand, Toshkent viloyatlarida o’rta, Qoraqalpog’iston Respublikasi, Qashqadaryo, Surxondaryo, Navoiy viloyatlari va Toshkent shahrida past. Hududiy ixtisoslashuv darajasiga ko’ra esa viloyatlar quyidagicha guruhlanadi; ixtisoslashuv darajasi yuqori bo’lgan viloyatlar-Farg’ona, Namangan va Xorazm; ixtisoslashuv darajasi o’rta bo’lgan hududlar-Buxoro, Andijon, Toshkent va Samarqand viloyatlari; ixtisoslashuv darajasi past bo’lgan ma’muriy birliklar: Qoraqalpog’iston Respublikasi, Qashqadaryo, Surxondaryo, Sirdaryo, Navoiy viloyatlari va Toshkent shahri. Shuni ta’kidlash lozimki, hozirga kelib to’qimachilik sanoati hududiy tarkibida ancha ijobiy siljishlar kuzatilmoqda. Biroq shunga qaramay, mazkur sanoat tarmoqlarining hududiy tarkibini takomillashtirishda katta muammolar mavjud. Ushbu muammoni hal etishda esa zamonaviy so’nggi texnika va texnologilardan sanoat sohasiga olib kirish hamda hududiy jihatdan mamlakatni

o’rgangan holda yangidan yangi innovatsion g’oyalarni ishlab chiqib sohaga tadbiq qila olishdan iboratdir.

Adabiyotlar: 1.Abirkulov K.N. O’zbekiston iqtisodiy geografiyasi. -T.: 2004. 2.Nabiev E., Qayumov A. O’zbekistonning iqtisodiy salohiyati. -T., 2000. 3.SolievA.S., Axmedov E.A., Muxamadaliev R.I. va b. Mintaqaviy iqtisodiyot. O’quv qo’llanma. -T:” Universitet”, 2003. 4.Soliev A., Tojieva Z. Iqtisodiy va sotsial geografiya asoslari. -T., 2001. 5.From Wikipedia, the free encyclopedia

Похожие

Tikuvchilik sanoatining umumiy tavsifnomasi, persektiv rivojlanishi

Tikuvchilik korxonalari jihozlari haqida ma’lumot. Mdx va chet mamlakatlarida tikuv sanoati mashinalarini ishlab chiqaruvchi firmalar va korxonalar

Tikuvchilik iplаrining sifаtini ko’tаrish usullаri

Ip gazlamalar to’g’risida umumiy ma’lumot

Tikuvchilik sаnоаti хоm аshyo bаzаsini kimyolаshtirish