Композицион категориялари. Тектоника ва шакл - Текстиль - Рефераты

Композицион категориялари. Тектоника ва шакл

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

Композицион категориялари. Тектоника ва шакл Режа I. Тектоника - материал хусусиятлари ва тектоника; - буюмни ишлаб чиқариш технологияси ва тектоника; - шакл ва тектоника; - фигурани тузилиши ва тектоника; - буюммни нимага мўлжалланганлиги ва тектоника. II. Шакл ва унинг хусусиятлари. - шакл элементлари; - шакл хусусиятлари; - шаклнинг хажмдорлик даражаси; - силуэт; - чизиқлар; - шаклнинг катта кичиклиги; - шакл вазни.

Композиция назарияси кузатилаётган ходисалар орасидаги энг умумий ва энг муҳим алоқалар ва муносабатларни акс эттирувчи катерорияларга асосланган бўлади. Костюм композициясида тектоника билан ҳажмий- фазовий структура ҳисобланади. Т е к т о н и к а - бу буюм шаклида материал ва конструкцияни ишлашини акс эттирилиши. Шакл ифодаликлигини эстетик воситаларидан бири бўлиб, тектоника буюмни материал-конструктив асоси ва ишлаб чиқариш технологияси билан боқланган. Бу боқланиш турли даражада кўриниши мумкин. Баъзан, тектоник усул устунлик қилиб, композицион ечимни белгилайди. Рассом онгли равшда материални танлайди, хусусиятларини аниқлайди ва таъқидлайди, конструкцияда унинг бажардиган иши ва буюмни тикув технологиясини умумий қояга бўйсундиради, яъни бадиий ва композицион қояга. Эстетик ифодалилик нуқтаи назардан шаклни шубҳасиз афзаллигидан бири-технологик ҳаққонийлилиги, яъни шаклда қўлланган материаллар ва конструкциялар ўзига хос энг муҳим ва характерли хусусиятларини аниқлаш. Матеириалнинг барча имкониятларини, уларнинг технологик хусусиятлари билан боқлиқ ташқи кўринишни тўлиқ билиш, композицион жараёнида материални кенг ва эркин қўллашга рассомга ёрдам беради. Ўар бир материални ўзига хос хусусиятлари бўлиб, ана шу хусусиятлар муайян шаклга асос қилиб олинади. Масалан, газлама, трикотаж, нотўқима ва пленкали материяллар махсус пластик хусусиятларга эга. Улар шаклнинг характерини, яъни юмшоқлгини, оқиб турганлигини, ҳайкалга оидлигини, қаттиқлигини ва б. шаклни конструктив ечимини аниқлайди. Масалан, шифондан бўлаклари минимал миқдорда бўлган майин, пластик, енгил шакл ясалса, парчадан, каттик, «қуруқ», геометрик шакл ясалади. Юпқа ҳарир капрон матолар бирмунча тарангликка эга, шунинг учун буюм шакли кенг бўлиб, чоклари минимал бўлиши керак. «Ёқли»

тўкилиб турадиган ялтироқ газмоллар (креп-сатин, креп-атлас) яхши драпировкаланади ва керакли даражада шакл яратишга ёрдам беради, улар гавдада пластик сирқаниб шуъла яратади. «Қуруқ» газмоллардан (лавсанли жун, зиқир) одми, аниқ шаклларни ҳосил қилади. Трикотаж матоларни пластикаси юмшоқ, гавдада сирқанадиган шаклни яратишга талаб қилади, аммо трикотажни технологик хусусиятлари буюмда кам чокли бўлишига мажбур қилади. Костюм шаклини пластиклиги туқрисида гапирганда (унинг геометрик аниқлиги, овалликлиги, юмшоқлиги, қаттиқлиги ва х .), биз доимо материални пластик хусусиятларини кўзда тутамиз. Шунинг учун маълум геометрик турли шаклни яратганда, қоят катта хилма-хилликдан фақат ўз пластик хусусиятлари билан шу шаклни турқунлигини сақлайдигани танланади. Композицион ечими ва ишлаш технологияси билан боІлиі махсус танланган материал хусусиятлари ҳар хил, баъзан, контраст ечимларни яратишга имкон беради. Масалан, жун газмолдан кўйлакнинг ёкасига ва бортига қотирма қўйилса, юбкаси эса клёш бўлса, бу ҳолда газмол қаттиқ, ҳайкалсимон ва пластик юмшоқ қўринади. Демак бир хил матералдан ҳар хил шакл яратишга турли технология имкон беради. Бошқа бадиий воситаларига нисбатан ИТИнинг ютуқлари тектониканинг ўзига хос хусусисятларига таъсир этади. Фан ва техникани жиддий алоқаси олдин яратилган тектоник системаларга ўзгариш киритади. Янги материал янги шакл талаб этади. Лекин ҳозирги замонда сунъий ва синтетик материалларга табиий материлларнинг хусусиятлари берилади. Агар материални ўзига хос хусусиятлари қўлланмаса, унда эстетик зуравонлик юз бериб, нотектоник бўлади. Тектоникага боқлиқ саволларни ечганда муаллиф буюмни мақсадга мувоффиқлигини, мустаҳкамликни, оддий тайёрлашликни ва тежамлиликни ҳисобга олиш керак.

Бадиий конструкция шакл буюмларини ўзаро функционал боқланишларни акс этади, унинг роли - бирлик ва муваззанат таассуротни яратиш. Материалдан буюмнинг қандай ишлаш нуқтаи назаридан фойдаланиш, ҳар қандай буюмнинг чинакам тектониклигига эришишнинг муҳим шартидир. Агар муайян материалнинг потенциал-конструктив имкониятларидан фойдаланмаса ёки бундан ҳам ёмони, уни қайритабиий тарзда ишлашга мажбур этилса (масалан, зич тўқилган, дақал материалдан драпировка қилинса, ёки пластик газмолдан аниқ геометрик силуэт лойиҳалаштирилса), унда тектоника бузилишидан қутилиб бўлмайди. Одамнинг харакатлари натижасида чинакам зўр келишлар ҳисобга олинмаса, шакл конструкциясини ишлаётганда нотектониклик юзага келади. Қачонки тектоника муайян бадиий яхлитликнинг узвий қисми бўлса, шундагина у аниқ ва ифодали бўлиб чиқади. Нима учун тектоника композициясининг асосий категорияларидан бири ҳисобланади? Гап шундаки, конструкция ва шаклнинг конкрет материалда ифода топган ўзаро боқлиқлиги - бу энг муҳим жиҳат бўлиб, у бутун буюмнинг композициясини ва композиция устида олиб борилган ишни, яъни композицион воситалардан бошлаб, шакл харктерини ҳамда унинг нюансларини топишга қадар ишни белгилаб беради. Буюмни ташқи кўринишини ва чегарасини ифодалайдиган геометрик моҳияти-шакл деб ҳисобланади. Ш а к л (лот. Forma ) - ташқи кўриниш, чегара. Шаклни танлаш ва уни тузилишидан санъат бошланади дейишади. Шакл - буюмнинг мавжудлигини усули, техник ва эстетик зарурлиги билан таърифланади. Шакл маълум психологик маънони ифодалайди ва маълум образли мазмунни ифодаловчи рамз системаси бґлади. Ўар бир буюм шаклига унинг ҳамма элементларининг бир-бири билан ва фазо билан ўзаро муайян таъсир этиш нуқтаи назаридан қараш ҳажмий-

фазовий структура деб ҳисоблаш мумкин. Бу структура баъзан оддий ва ихчам, баъзан эса жуда мараккаб бўлади. Ўажмий-фазовий стуктруранинг мураккаблик даражаси қандайлигидан қатий назар ундаги барча элементларнинг ўзаро алоқадорлик системаси тектоника билан бир қаторда чинакам уйгунликка эришишда ҳал килувчи аҳамиятга эга бўлади. Композицияниг иккита асосий категориялари ўзаро мустаҳкам боқлиқдир. Тектониканинг бузилиши саноат буюм структураси элементларининг узвий алоқодорлигига албатта таъсир этади, шунингдек ҳажмий-фазовий ечимнинг принцип жиҳатидан нотўқри ҳал этилиши тентоник характердаги хатоликларга олиб келади. Костюм яратаётганда унинг нимага мўлжалланганлигини ва қандай шароитда ишлатилишини билиш керак. Костюм қулай, ишбоб ва чиройли бўлиши керак. Шунинг учун костюмнинг шакли, конструктив ҳал этилиши, материалларнинг танланиши, безаклари ва ранги унинг асосий вазифаларига, яъни эстетик ва амалий вазифаларига итоат этган бўлади. Қисмларнинг муайян тартибда ташқил топганлиги, яъни структураси костюмни характерлаб беради. Структура деганда образли, функционал ва техник ечимга боқлиқ бўлган геометрик шакл элементларининг муайян фазовий системасини тушуниш керак. Костюмни маълум с т р у к т у р а ифодалайди - бу унинг бўлимларини структураларидан иборат. Структура элементи - бу энг оддий геометрик шакл, яъни шакл яратиш учун «қўрилиш» материал. Костюм структурасини аниқлаш учун ҳажмларнинг геометрик асосларини ажратиб олиш керак. Бу ҳолда, албатта, безак элементлари ҳисобга олинмайди. Костюмда асосан учбурчак, туқри тўртбурчак, трапеция ва овал каби геометрик шакллар структура элементларида учрайди. Костюм шаклини қуйидаги хусисиятлари ифодалайди: шаклнинг геометрик тури, унинг ҳажмдорлик даражаси, силуэти, чизиқлари; шаклнинг катта кичиклиги; шаклнинг вазни.

Ш а к л н и н г г е о м е т р и к т у р и шаклнинг фазовий координатларидаги ўлчам миқдорларининг нисбати билан, умуман шакл юзасининг характери билан белгиланади. Костюм шаклини кўриб чиқаётганимиздаги дастлабки таассурот шаклнинг ҳажмдорлик даражасидан, силуэт ва чизиқларидан чиқиб келади. Ў а ж и м д о р л и к д а р а ж а с и - бу учта фазовий координата бўйлаб шакл ўлчамларининг нисбатидир. Шаклнинг ҳажимдорлик даражаси битта (вертикал бўйлаб) ўлчами устунлик қилса, шкал чизиқли характерда бўлади; икки (бўй ва эн) ўлчамлари устунлик қилса, шакл текислик характерда бўлади ва шаклда уч ўлчами устунлик қилса, у ҳажм характерида бўлади. Буюмни ҳажмдорлик даражасини танлаш костюмнинг нимага мўлжалланганлиги ва гавдани тузулиши билан боІлиі. Масалан, чизиқли характердаги шакл башанг кийимлар учун тавсия этилади; текислик характердагиси ҳар қандай ишга мўлжалланган костюм учун ва барча турдаги гавдалар учун тавсия этилиш мумкин; ҳажм характердаги шакл эса асосан бўйчан, озқин гавдаларга мўлжалланган башанг кийимлар учун тавсия этилиши мумкин. Kostyum shaklini eng ifodali pro е ktsiyasi (yoki pro е ktsiyalari) s i l u e t d е b ataladi. Odatda kostyum shaklini asosan frontal (oldi ko`rinishi ) va ayrim payitlarda profil (yon ko`rinishi) pro е ktsiyasi ifodalaydi. Kostyum siluetini turlarini qo`yidagicha tasniflash mumkin: shaklning g е om е trik turi, shaklda b е l chiziqini joylanishi, shaklni gavdaga yopishib turish darajasi. Aval ko`rsatganday kostyumda uchraydigan asosiy g е om е trik shakllar bu to`qri to`rtburchak, trap е tsiya va oval. L е kin shaklni aniqroq tasavur etish uchun uni ba'zi buyumlarga (bo`chkacha, urchuq, yashchik, p е nal va x.), ґ simliklarga (lola, chuchmo`ma, banan va x.) va harflarga (X-simon, U-simon, A, D, T va x.) taqqoslanadi. Gavdaga yopishib turish darajasiga binoan kiyim siluetlari yopishib turadigan, nim yopishib turadigan va erkin bo`ladi.

B е l chiziqi holatiga binoan siluetlar quyidagi bo`lishi mumkin: b е l chiziqi tabiiy holdan yuqoriroqda, tabiiy joyida, pastroq tushgan va s е zilmaydigan. Kostyum siluetini ifodalaydigan qo`shimcha xususiyatlari: - etak chiziqini tizzaga nisbatan holatiga binoan - mikromini, mini, midi, bal е t uzunligi, maksi, sup е rmaksi; - е lka chiziqini holatiga binoan - е lkalari ko`tarilgan, k е ngaytirilgan, tabiiy joyida; - bo`ksa chiziqini holatiga binoan; - ko`krak chiziqini holatiga binoan. Shaklning ifodalavchi siluet ch е garalardan iborat bo`lsa, kostyumning е chimlari esa shu ch е gara doiyrasida hal qilinadi. Kiyimning ch е garalari, alohida qismlarining, d е tallarining ch е garalari, choklar, b е zaklar, drapirovkalar va x. ch i z i k l a r d е b hisoblanadi. Kostyum kompozitsiyasida ikki gurux chiziqlar uchraydi: - o`zgarmas radiusli chiziqlar; - o`zgaruvchan radiusli chiziqlar. Chiziqlar turi odamga har xil ta'sir etadi. o`zgarmas radiusli chiziqlar statiklik, osoishtalik va turqunlikni aks etadi; o`zgaruvchan radiusli chiziqlar esa, dinamiklik b е radi va ko`zga yaqqol tashlanadi. Kostyumdagi chiziqlar uzuliksiz va uzulikli bo`lishi mumkin, siniq chiziqlar ham kostyumda uchraydi. Bajarayotgan vazifasiga ko`ra, kostyumda quyidagi asosiy chiziq gruxlari bo`ladi: - siluet chiziqlari - shaklni tashqi konturlarini ch е garalovchi chiziqlar; - konstruktiv chiziqlar - kiyim shaklini hosil qiluvchi chiziqlar ( е lka va yon choklar, vitochkalar, е ng o`tkazish choklari va x); - konstruktiv - d е korativ chiziqlar - kiyim shaklini hosil qiluvchi ham d е korativ vazifalarni bajaruvchi chiziqlar (bo`rtmalar, kok е tkalarni ulash choklari, qirqimlar, taxlamalar, drapirovkalar, r е l е flar, bufo`lar va x.); - d е korativ chiziqlar - shaklni b е zatuvchi chiziqlar (qo`yma burmalar, tasmalar, kashata, furnitura, b е zak d е tallar va x.).

Chiziqlar kostyumda katta rol uynaydi, chunki ular nazarimizni shaklning yuzasi bo`ylab е taklab, dinamika hosil qiladi va gavdani ma'lum ko`rinishda idrok etilishiga ta'sir etadi. Ш а к л н и н г к а т т а к и ч и г л и г и. Шаклнинг бу хусусиятига кийим шакли катта-кичиглиги билан одам гавдасининг нисбати тариқасида, шунингдек икки ёки уч шаклнинг бир-бирига таққослаётгандаги нисбати тариқасида қаралади. Фақат кўриниши ўхшаш кийимларгина катта-кичиклик жиҳатидан таққослаш мумкин. Шаклнинг катта-кичиглиги костюмни нимага мўлжалланганига ва гавдани тузилишига кўра танланади ва мода йўналишида белгиланади. В а з н (масса) - бу умуман кийим шаклини ёки ундаги алоҳида қисмларининг кўринишдаги оқрлик миқдори. Шакл вазнини кўриб идроқ этилишига қуйидагилар таъсир этади: - шаклнинг ҳажмдорлик даражаси - ҳажм характердаги шаклнинг вазни оқиррок, максимал; чизиқли характердаги шакл вазни эса енгил, минимал бўлиб кўринади; - шаклнинг катта-кичиглиги - каттарок шаклнинг вазни оқирроқ туюлади; - шаклнинг ўз чегараси доирасида конструктив, конструктив - декоратив, декоратив чизиқларга қанчалик тўлганлик даражаси шаклни вазнини ҳар хил кўрсатади. Масалан, кийим шаклида чизиқлар сийрак бўлса, вазни енгил, кўп бўлса - вазни оқир бўлиб туюлади; - материалнинг ранги, структураси, тола тури, фактураси ва нақши шаклни оқирлигини ҳар хил қилиб кўрсатади. Масалан, сийирак структуралар, ипак ва пахта газмоллар, фонни сийрак тўлдирган майда нақшлар шаклни енгил қилиб кўрсатади; тўқ ранглар, зич тўлган расмлар, қатта расмлар, ялтироқ фактура ва б. шаклни оқир қилиб кўрсатади; - кийимни чап томонида жолашган деталлар енгилроқ сезилади, унг томонидагилари эса оқирроқ туюлади; - кийимни белидан пастроқ жойлашган деталлар енгилроқ, белидан юқори жойлашганлари эса - оқирроқ туюлади;

- марказда жойланган деталлар переферияда жоланган деталларга нисбатан енгилроқ туюлади. Костюмни лойиҳалаётганда унинг вазни мавсумга, одамни ёшга, гавдани тузилишига, киймни нимага мўлжалланига асосланиб ечилади.

Похожие

Композиция категориялари

Симметрия ва асимметрия. Композицион мувозанати

Композиция тушунчаларини аниклаш

Конструкторлик ишлари сифатини назорат килиш

Тикув буюм деталларида шакл ҳосил қилиш ва шакл сақлаш усуллари