logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Текстиль
  4. Кийим композицияси асослари

Кийим композицияси асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

253.5 KB
Скачать
Кийим композицияси асослари Р е ж а : 1. . Кийим силуэти ва чизиқлар 2. Костюмдаги пропорциялар ва нисбатлар 3. Костюм тузишдаги метрик ва ритмик қ онуниятлар 4. Костюм композициясида рангнинг аҳамияти 1 . К о м п о з и ц и я т ў ғ р и с и д а т у ш у н ч а К о м п о з и ц и я - бадиий асар шаклининг барча элементла рини мазкур асарнинг образли ғоявий-бадиий мазмунини ифо да этувчи узвий бир бутунликка бирлаштириш. Кийим композицияси - кийим шакли барча элементларини, унинг мазмунини ифода этадиган бирликни барпо этиш воситалари ёрдамида тузиб чиқиш. Кийимнинг мазмуни унинг ни мага мўлжалланганига қараб белгиланади. Кийим шаклининг композицияси унинг мазмунини очиб беришга олиб келиши керак. Композиция махсус бадиий тилдан иборат бўлиб, унинг ёрдамида санъаткор борлиқни акс эттирувчи ғоя ва туйғуларни тасвирлаб беради. Бадиий образ борлиқ инъикосининг эстетик шакли ҳисобланади. Кийимнинг бадиий образи - бу кийимнинг конкрет вазифасини ва борлиқни акс эттирувчи асосий ғояни ифодаловчи моделнинг умумий қиёфаси. Шундай қилиб, кийимнинг образли ифодавийлигига компо зиция санъати воситасида, яъни кийимни ташкил этувчи ҳажмлар, ранглар, чизиқлар, деталлар ва безак элементларини ягона узвий бир бутун қилиб бирлаштириш воситасида эришилади. Бироқ модельернинг кийим ва бутун костюм образи устидаги иши энг муҳим жиҳатга, яъни вазифа нуқтаи назаридан қулай, ҳаётда ўринли костюм яратишга бўйсундирилган бўлибгина қолмай, балки ифодали бўлиши хам керак. Композиция санъати санъаткорнинг қизиқ ва муҳим жиҳ атларни кўра билиш ва алоҳида тарқоқ компонентларни бир бутунликка уюштира билиш маҳоратидан иборат. Модельер-рассом ўз ишида унинг тасаввури ва фантазиясини озуқа бериб бойитадиган турли ижодий манбааларга мурожаат этади. Халқнинг тарихий ўтмиши ва ҳозирги жамият ҳаёти, атроф-табиатнинг хилма-хиллиги, тарихий костюмлар ва халқ костюмларининг бойлиги, бадиий адабиёт, мусиқа, кино, театр ва ҳоказолар ҳозирги замон рассоми ижодининг манбаала ри бўлиб хизмат қилади. Рассом ўйларини етиштиришга ва кон кретлаштиришга ёрдам берадиган айрим мотивлардан фойдаланиб, ана шу манбаалардан ўз ғоялари ва образларини тўплаб боради. Композициянинг хусусиятлари Костюм композициясининг уйғун бир бутунлик сифатида шаклнинг яхлитлиги, симметрик ва асимметрик, статиклик ва динамиклик каби бир қатор хусусиятлари бор. Шаклнинг яхлитлиги. Шаклнинг яхлитлиги конструктив ечим билан унинг композицион мужассамлиги ўртасидаги алоқа мант иқини ва уйғунлигини акс эттирган бўлади. Ҳар қандай композицияни асосий элементлар билан аҳамияти камроқ ва иккинчи даражалироқ, элементларнинг бир бирига бўйсунганлигига асосланган муайян система деб қаралса бўлади. Бунда асосий ва бўйсунган қисмлар бир бутунлик ташкил этиб, узаро бир-бирини кучайтиради. Композицион тузилган шаклда, шу жумладан костюмда хам албатта асосий қисм ёки композицион марказ мавжуд бўлиб, бошқа қисмлар унга бўйсундирилиши керак. Асосий қ исми яхлит композицияда ҳ укмрон б ў либ туради. Композицион марказ гавданинг исталган қ исмида б ў лиши мумкин. Масалан, у юзга я қ ин жойда, белда, к ў кракда, б ў ксада, оё қ я қ инида, олдинда ёки ор қ ада ва ҳ оказо ерда б ў лади. Костюмнинг исталган қ исми - масалан, бош кийим, уст кийим, оё қ кийим, сумка, бирон безак ва ҳ оказо композицион марказ б ў лиши мумкин. Уст кийимнинг исталган қ исми хам - к ў крак қ исми , юбка, енглар, ё қ а ва бош қ алар - композицион марказ б ў лиши мумкин. Асосий қ исмини костюмда қ андай жойлаштириш жинс-ёш аломатларига (катта ёшлилар уни юз я қ инида жойлаштиришади, ясли ёшидаги болалар учун эса у юз атрофида ёки оё қ я қ инида б ў лади), гавда тузилиш турига (т ў ла кишилар учун асосий қ исмни белда, б ў ксада б ў лиши тавсия этилади) ва кийимнинг нимага м ў лжалланганига бо ғ ли қ . Шакл элементларининг ў заро тенгсизликни белгилайдиган композицион марказнинг бош қ а қ исмлардан устунлигини таъкидлаб берадиган хусусиятларнинг қ онуниятлари асосида композицион марказни б ў рттириб к ў рсатишга эришилади. Қ уйида шу қ онуниятларни к ў риб чи қ амиз. Ми қ дор қ онуни. Бир турли безакнинг катта-кичиклиги, ҳ аж ми, массаси ёки ми қ дори каттаро қ б ў лган бош қ а қ исмларидан устунро қ келиб туради. Марказда б ў лиш қ онуни. Б ў рттириб к ў рсатиладиган қ исмнинг нисбатан марказий жойда б ў лиши бош қ а хамма жи ҳ атлари тенг б ў лган ҳ олда шу қ исмни асосий композицион марказ қ илиб к ў рсатади. Сифат қ онуни. Хусусияти ёки бир гуру ҳ хусусиятлари жи ҳ а тидан к ў про қ б ў лган қ исм устун б ў либ туради. Расмий характерда б ў лган ҳ ар қ андай турли безакларнинг ҳ ар хил активли гидан ва сифатидан фойдаланиш асосий қ исмни бир бутундан ажратиб к ў рсатиш усул ларидан бири б ў лади. Маъно омили қ онуни. Бир бутуннинг маъноси бор безакли қ исми (эмблема, гуллар ва бош қ алар) расмий характердаги безакли қ исмлардан устун туради . Симметрия ва асимметрия. Симметрия - композициянинг энг ёр қ ин ва к ў зга ташланиб турадиган хусусиятларидан бири. «Симметрия... унинг ёрдамида инсон бир неча асрлардан бери тартибга, г ў залликка ва камолотга етишмо қ чи ва буни яратмо қ чи б ў либ келган ў ша ғ оядир» ( Г . Вейль). Демак, симметрия оддий бир такрорланиш эмас, балки ў зига хос г ў заллик нормаси экан. Кийим композициясида симметрия масалалари му ҳ им роль ў йнайди. Бу икки жи ҳ атда: материалдаги расм композициясида ва костюмнинг ў зини шакллантиришда ў з аксини топади. Костюмларда кийимнинг ало ҳ ида қ исмлари, унинг деталлари, ран ги, безаги, фурнитураси ва шу кабиларни симметрик жойлаштирилиши мумкин . Табиатда абсолют (мутла қ ) симметрия б ў лмайди. Костюмда хам к ў пинча симметриядан четга чи қ ишлар б ў либ, бу унинг нимага м ў лжалланганига, ишлатилиш шароитининг характерига, ишлаб чи қ аришдаги технологик шароитга, бадиий образлилик вазифаларига бо ғ ли қ б ў лади. Асимметрик композиция хам симметрик композиция сингари функционал вазифани ҳ ал этишнинг объектив натижаси б ў лади. Лекин асимметрик шакл устида ишлаш мураккабро қ -у композицион мувозанатни нозик ҳ ис этишни, бадиий бутунликни таъминлаш даражасида тара ққ ий топган интуицияни талаб қ илади. Асимметриянинг кундалик костюм композициясида ёр қ ин к ў зга ташланадиган эмаслиги ундан шакл хусусиятларининг оз ги на қ исмида фойдаланишни билдиради. Амалда бундай композициялар симметрия ичида асимметрияни к ў рсатиш ма қ садида ҳ ал этилади . Башанг кийимдаги ёр қ ин ифода эти лган асимметрия кийимни одатдагидан бош қ ача, ёр қ ин к ў рин ишли, динамик қ илиб туради. Статиклик ва динамиклик. Композициянинг ифодалилиги, унинг тушунишга қ улайлиги шаклнинг б ў йсунган қ исмлардан бош композицион марказ томон ҳ аракатда б ў либ к ў риниши (ди намикаси) қ ай даражада ҳ осил қ илинганлигига бо ғ лик. Нимаики б ў рттирилаётгани ани қ б ў лиши учун, ҳ аракатни костюмнинг қ айси қ исмига қ аралса хам, динамика рассомнинг б ў рттириб қў йган қ исмини к ў рсатадиган б ў лиши керак. Статиклик - шакл тур ғ унлигининг, тинчлик ҳ олатининг б ў рттириб ифода этилганидир. Шаклнинг статиклиги ў лчамлар тенглигини ёки ў лчамлар нюансини характерлайди . Ў лчамлардаги контрастлик қ айси ми қ дор к ў про қ б ў лса, ў ша томонга й ў налган динамика ҳ осил қ илади . Шаклнинг динамикаси хам шаклни қ исмларга контраст б ў лаклашда пайдо б ў лади. Бундай ҳ олда каттаро қ қ исмдан ки чикро қ қ исм томон ҳ аракат пайдо б ў лади . Шакл ичидаги чизи қ лар й ў налишининг характери қ андайли гига қ араб шаклнинг турлича й ў налганлиги ҳ осил б ў лади, унинг динамиклиги кучаяди . Бир тусли, лекин т ўқ лиги ҳ ар хил б ў лган иккита хроматик ранглар ёки оч-т ўқ лиги ҳ ар хил иккита ахроматик ранглар бирга қў шилганда ҳ аракатда б ў либ к ў риниш юзага келади. Актив ранглар ў зи томон ҳ аракат ҳ осил қ илади. Кийимни моделлаштиришда тузилмалар динамикаси кенг ишлатилади . Гавдани к ў риб идрок этиш костюмдаги динамикага қ андай таъсир этилганига бо ғ ли қ : агар ҳ аракат ю қ орига томон й ў налган б ў лса, гавда дарозро қ дай, пастга томон й ў налган б ў лса, калтаро қ дай к ў ринади. 2. Кийим силуэти ва чизиқлар Кийим шаклининг текисликка туширилган энг ифодали проекциясини костюмнииг с и л у э т и деб аталадиган б ў лган. Одатда костюм шаклини асосан фронтал силуэтлар ва камро қ пайтларда профиль силуэтлар характерлайди. Силуэт, маълум давр мобайнида модада юз берган характерли ў згаришларни умумий тарзда ани қ лаш имкониии беради. Силуэтларни қу йидагича классификациялаш мумкин: гавдага ёпишиб туриш даражасига биноан - ёпишиб турадиган, сал ёпишиб турадиган, бемалол турадиган ; бел чизи ғ ин инг ҳ олатига биноан - бел чизи ғ и табиий жойда, бел чизи ғ и ю қ ориро қ да к ў тарилган ёки пастро қ тушган, бел чизи ғ и сезил майдиган ; этак чизи ғ ининг тиззага нисбатан ҳ олатига биноан - кийим узунлиги тиззагача, “ мини ” - тиззадан ю қ ори турадиган калта, “ миди ” болдирлар ярмигача тушадиган ў ртача ва “ макси ” - т ў пи ққ ача тушадиган узун; б ў кса, к ў крак чизи қ ларини сезилиш даражасига биноан ва елка чизи қ ларининг ҳ олатига биноан (елкалари к ў тарилган, елкалари кенгайтирилган ). Ани қ ро қ тасаввур этиш учун силу э тни геометрик шаклларга (т ўғ ри т ў ртбурчак, трапеция, овалга ) нисбат бериб қ аралади, уни ало ҳ ида предм етларга: б о чкачага, урчу ққ а ва ҳ оказо; ў симликларга: чучм ў мага, очилмаган лолага, бананга ва шу кабилар; харфларга: Х-симон, У-симон, А, Д, Т ва ҳ оказоларга та ққ осланади. Шаклнинг табиий чегараларини ташкил этувчи силуэт рамкадан иборат б ў либ, костюмнинг ечимлари шу рамка доирасида ҳ ал қ илинади. Кийимнинг контурларини кийим ало ҳ ида қ исмларининг, дет а лларининг контурлари чизи қ лар деб олса б ў лади. Кийим композицияси т ўғ ри, эгри ва сини қ чизи қ лардан тузилади. Кийимда қу йидаги асосий чизи қ гу рух лари б ў лади. с илуэт чизи қ лари - шаклнинг таш қ и контурларини чегараловчи чизи қ лар ; конструктив чизи қ лар - кийим шаклини ҳ осил қ илишдагина қ атнашадиган чизи қ лар : елка чоклари, ё н чоклар, виточкалар, енг ў тказиш чоклари ва ҳ оказо ; конструктив-декоратив чизиқлар хам шакл ҳосил қилувчи, хам декоратив вазифаларни бажарувчи чизиқлар: бўртмалар, кокетларни улаш чоклари, қирқмалар, майда тахламалар, тахламалар, бўртма бурмалар, драпировкалар, бурмалар ва ҳоказо; декоратив чизиқлар - декоратив вазифаларнигина бажарув чи чизиқлар: қўйма бурмалар, икки томонлама қўйма бурмалар, тасмалар, тўрлар, безак деталлар, фурнитура, кашталар, бантлар ва ҳоказо . Чизиқлар кийимда катта роль ўйнайди, чунки улар назари мизни шаклнинг конструктив юзаси бўйлаб етаклаб, ҳаракат (динамика) ҳосил қилади-да, бу киши гавдасини маълум кўри нишда идрок этилишига таьсир қилади (гавдани узайтириб ёки пасайтириб, гавда ҳажмини кенгайтириб ёки кичрайтириб кўрсатади). Бундан ташқари назаримиз (қарашимиз) ҳаракатини чизиқлар ёрдамида гавданинг маълум қисмида (белда, бўксада, кўкракда) тўхтатиб туриш имкониятига эга бўламиз. Ш а к л н и н г к а т т а-к и ч и к л и г и. Шаклнинг бу хусу сиятига кийим шакли катта-кичиклиги билан одам гавдасининг нисбати тариқасида, шунингдек икки ёки уч шаклнинг уларни бир-бирига таққослаётгандаги нисбати тариқасида қаралади. Фақат кўриниши ўхшаш кийимларнигина ва уларнинг таркибий қ исмларинигина катта-кичиклик жиҳатидан таққослаш мумкин . Катта билан кичикни таққослаётганда шаклнинг катта-ки чиклиги умуман ҳаёлдагина катталашиб ёки кичиклашиб кўринади. М а с с а - бу умуман кийим шаклини ёки ундаги алоҳида кийимларнинг кўринишидаги оғирлик миқдори. Шакл массасининг кўриб идрок этилишига куйидагилар таъсир этади; Шаклнинг катта-кичиклиги - каттаро қ шаклнинг массаси каттаро қ туюлади; ҳ ажмдорлик даражаси - ҳ ажм характеридаги шаклнинг массаси максимал, чизи қ ли характердаги шакл массаси эса минимал б ў либ к ў ринади ; шаклнинг ў з чегараси доирасида конструктив, конструктив-декоратив ва декоратив чизи қ ларга қ анчалар т ў лганлик дара жаси - кийим шакли чизи қ ларга сийрак т ў лган б ў лса, массаси минимал, энг к ў п т ў лган б ў лса массаси максимал б ў либ к ў ринади ; материалнинг ранги, расми ва фактураси - фонини зич т ў лдириб турган йирик расмли одми ёки т ўқ рангли материаллар ва фактураси ялтиро қ материаллар массаси максимал, фонини сийрак т ў лдириб турган майда расмли очи қ ранг, о қ иш матери аллар ва фактураси сийрак материаллар массаси минимал б ў либ к ў ринади . Кийимларни лойиҳалаётганда унинг массасини ёшга, мавсумга ва нимага мўлжалланганига боғлаб ҳисобга олиш керак. Масалан, ясли ёшидаги ва мактабгача ёшдаги болалар кийимининг массаси енгил бўлиши керак, шунинг учун уларни хамма вакт очиқ, майин рангли, майда сийрак расмли материаллардан тикилади; қишки кийим хам кўринишда енгил бўлиши керак, чунки унинг табиий вазни нисбатан катта бўлади, шунинг учун улар хурпайган тукли фактурали материаллардан тикилади; мактаб битирувчиларининг тантана маросимидаги кўйлакларини оқ, пушти, ҳаворанг ва бошқа рангдор гулли материаллардан тикилади, чунки бунда, ёшликка ҳаёлчанлик хос бўлгани учун шухчанлик, қушдек енгиллик, парвоз ҳисси сезилиб туриши керак. 3. Костюмдаги пропорциялар ва нисбатлар Композиция воситалари орасида пропорцияларни, ўлчам нис батларини биринчи ўринга қўйиш керак - бутун композицияни кўришнинг асоси мана шу. Кийим деталлари ўзича қанчалик ях ши бўлмасин, лекин бутун ҳажмий- фазовий структурани аниқ пропорционал система бирлаштириб турмаса, шаклнинг бир бу тун бўлиб чиқиши қийин. Кийим шакли монолит бўлмайди ва одатда, уни ташкил этувчи бутун бир қатор қисмлардан иборат бўлади. Шаклнинг бўлаклардан иборатлиги одам гавдаси тузилишининг мураккаблигидан, унинг қад-қоматидан, неча ёшдалигидан; материалнинг характеридан ва кийимни тикиш технологиясидан; моданинг нимага мўлжалланганлиги ва йўналиши қандайлигидан келиб чиқади. Пропорциялар - бу кийим алоҳида қисмлардаги мос ўлчамл арнинг бир- бирига ҳамда одам гавдасидаги мос ўлчамларга бўлган нисбатидир. Костюм композициясида икки хил асосий нисбат б ў либ, уларни оддий нисбатлар ва ирриционал нисбат деб аталади. Оддий нисбатлар - бу бутун сонлар нисбати. 1 дан 8 гача б ў лган сонлар оддий нисбатларнинг чегараси ҳ исобланади. Уларни амалда инсон идрок этадиган микдорлар мослигини а ни қ идрок этиш чегараси дейиш мумкин. Костюм устидаги тад қ и қ отлар к ў рсатишича, 7/8, 3/4, 1/3, 2/3 нисбатлари энг к ў п учраб турар экан. Ирриционал нисбатлар - бу к ў пинча геометрик тузилма ёрдамида олинадиган каср сонлар нисбати. “ Олтин кесим ” пропорциялари иррационал сонларни ишлатиш қ улайро қ б ў лиши учун сонлар қа тори тарзида ифода этиладиган математик қ атори қ илиши мумкин. Бу қ атордаги ра қ амлар ў зидан олдинги иккита сон йи ғ индиси тарзида ҳ осил б ў лади (1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55 ва ҳ оказо), ҳ ар қ айси жуфтдаги сонлар нисбати (3/5, 5/8, 8/13, 13/21 ва бош қ алар) эса «олтин кесим» нисбатига я қ ин. Костюмда шаклнинг хамма хусусият жи ҳ атларини пропорциялаб олинади, яъни деталларнинг ў лчамлари пропорцияси- нигина эмас, балки ифодали фактура сат ҳ ининг, гул, декаратив элементлар, шакл ало ҳ ида қ исмлари сат ҳ ининг пропорциялари хам топиб олинади. Қ андай пропорционал нисбатларни танлаш кийимга қў йиладиган функционал талабларга бо ғ ли қ . Шунинг учун хамма ҳ ол ларда бир хилда яхши б ў лаверадиган қ андайдир пропорция б ў лиши мумкин эмас. Пропорция танлаш киши гавдасининг хусусиятларига хам - унинг б ў йи, т ў лалиги, қ омат расолиги қ андайлигига ва, албатта, ёшига хам бо ғ ли қ . Масштаб ва масштаблилик. Кийимда пропорция гармониянинг яна бир му ҳ им воситаси - масштаблилик билан ажралмасликда б ў лади. М а с ш т а б л и л и к - шаклнинг ва ундаги элементларнинг одамга ннсбатан, теварак-атроф фазога ва бош қ а шаклларга нисбатан мослигида. “ Инсон - хамма нарсаларнинг меъёри ” - бу с ў злар қ адимги Юнонистонн и нг Дельфа ша ҳ ридаги ибодатхона мармар деворига ў йиб ёзилган. Бу с ў злар предметлар оламининг инсон ў зи учун нимаики яратган б ў лса, хаммасининг мо ҳ иятини ани қ ифо да этади. Кийимнинг масштаблилиги унинг абсолют катта-кичиклигига эмас, балки унинг одамга мослигига қ араб белгиланади. Кос тюм ва уни ташкил этган хамма элементлар (уст кийим, оё қ кийим, бош кийим ва бош қ алар) одамнинг ў лчамларига - унинг б ў йига, гавда тузилишига хамма ва қ т бирон нисбатда, яъни мос б ў лади. Костюмнинг масштаблилиги унинг нимага м ў лжалланганига, м авсумига, одам қ андай атроф-му ҳ итда б ў лишига бо ғ ли қ . Масштаблиликнинг идрок этилиши б илан шакл б ў лаклари ў ртасида бо ғ ли қ лик бор. Шакл б ў лаклари қ анча йирик б ў лса, шунча катта масштабли б ў лади. Бўлинмаган шакл бўлинган шаклдан кўра йирикроқ кўринади, горизонтал бўлинган шакл вертикалига бўлинган шаклга қараганда йирик туюлади. Костюм ва ундаги қисмларнинг масштаблилиги материалларнинг хусусиятларини қандай тушунишга, кийим конструкцияси ва уни қандай тикилишига боғлиқ. Предметларнинг реал катталиги ёки масштаблилиги ҳақида тушунча уларни бир-бирига чоғиштириш жараёнида хам юзага келади. Масштаблиликка эришиш пропорциялаш билан боғлик бўлади. Пропорцияларни ўзгартириш йўли билан гавдани катталаштириб ёки кичиклаштириб кўрсатиб, гавдага чинакам ёки сунъий масштаб бериш мумкин. Контраст, нюанс, ўхшашлик. Шакл элементлари ўхшашлик принципига контрастлик принципига биноан бирлашган бўлиши, яъни хамма қисмлар такрорланишга асосланган ёки шакл, ранг, ҳажмлилик даражаси, фактурадаги чизиқлар жиҳатидан бир-бирига қарама-қарши қўйилган бўлиши мумкин. Контраст композициядаги турли йўналишларнинг кураши, бир-бирига қарама-қаршилиги бўлиб, бу рассомларнинг хамма вақт энг кенг фойдаланиб келган воситаларидан бири бўлиб келган. Костюм тарихида контрастлик мавзуси асар характери, давр услуби, муаллиф индивидуаллиги қандайлигига қараб энг хилма хил ифода топиб асрлар давомида ўзгариб келган. Контрастга асосланиб тузилган композициянинг мо ҳ ияти унинг к ў риниш таъсири активлигида. Нюанс нисбатларидан контраст нисбатларнинг фар қ и шундаки, булар дархол к ў зга ташланади. Зерикарли геометрик шаклнинг ифодалилигини ундаги ички чизи қ ларнинг, рангнинг, фактуранинг бир-бирига таъсири контрастлигидан фойдаланиб оширса б ў лади. Лекин контрастнинг шаклдаги роли хилма-хил: баъзи ҳ олларда у шаклнинг конструктив асосига бо ғ ли қ б ў лса, бош қ а бир ҳ олларда шакл структурасини тузиш воситаларига бо ғ л иқ б ў лади. Шуниси ғ алатики, контрастнинг кучлилиги унинг заиф томони б ў либ чи қ ади. Идрок этишга актив таъсир ў тказувчи восита б ў латуриб, унда салбий томонлар хам бор: у кишини тез чарчатади, тез-тез ишлатаверилган нарса жонга тегади. Ҳ ар қ андай кучли таъсир этувчи восита э ҳ тиёт б ў лишни талаб этади , бундай воситанинг ҳ аддан орти қ лиги ҳ ар қ андай таассуротни бузиб юборади. Контраст мана шундай. Композицияда ундан фойдаланганда муайян даражадан ошмаслик, контраст меъёрини са қ лаш керак. Контраст спорт кийимда (ранглар контрасти), башанг кийим б илан то мо ша кийимда ишлатилгани маъ қ ул. Ў хшашлик принципи - бу асос қ илиб олинган элементни костюм композициясида тара ққ ий топиб, турли вариантларда ривожлана бориши. К ў п ҳ олларда костюмда би т та шакл ҳ укмронлик қ илиб, бош қ а асосий қ исмларнинг хам м аси унга б ў йсунган б ў лади-ю, лекин костюм к ў п қ аватли, мураккаблашган структурадек таассурот қ олдиради. Контраст билан ў хшашлик кийимнинг асосий структурасини белгилаб беради, лекин а йни ва қ тда майинро қ “ к ў ркамлик самараси ” берадиган қў шимча б ў лиши заруратини ту ғ диради; композициядаги контраст нозик аккомпанемент, ж ў рлик қ иладиган нюанслар б ў лиши заруратини келтириб чи қ аради - бусиз композиция одатда да ғ ал, примитив б ў либ қ олади. Шакл элементларини нюансли ишлаш, ани қ - равшан ҳ ал этилган шаклда озро ққ ина безак б ў лиши композиция ғ оясини фа қ ат таъкидлаб беради, уни ифодалиро қ ва образлиро қ даражага к ў таради. Нюанслар композиция воситаси тари қ асида пропорцияларда, маромда, гул ва тус нисбатларида, безакда, пластикада, лекало қў йиб чизиладиган мураккаб эгри чизи қ лар ёрдамида шакллар тузишда ва ҳ оказоларда к ў ринади. Пропорция нюанслари, контрастдагининг аксича, дар ҳ ол тушуниб етилмайдиган, осойишта, ў зига хос шакл асосини ҳ осил қ илади. Пластик нюанслар аввало шакл характерида к ў зга к ў риниб, унга санъатга хос, ало ҳ ида или қ лик беради. Нюанс - энг нозик восита. “ Сал-пал дегани қ аерда бошланса, санъат ў ша ерда бошланади ” , - деганида буюк К. Брюлов санъатнинг энг характерли хусусиятини айтган б ў лса ажаб эмас. Костюм композициясини нюансли ҳ ал этилиши хамма ёшдагиларга, хамма тур қ оматлиларга ва ҳ ар қ андай ишга м ў лжалланганда хам т ўғ ри келаверади. .4. Костюм тузишдаги метрик ва ритмик қ онуниятлар Ритм тушунчаси умумий к ў ринишда - бу шакл элементлар и нинг навбатма-навбат қ онуний алмашиниб туриши. Костюм композициясидаги ритм костюмни ташкил этган шаклнинг хамма қ исмларини бир-бирига бо ғ ловчи воситалардан| бири ҳ исобланади. Ритм ҳ осил қ иладиган бо ғ ланиш кучи ан чагина б ў либ, у костюмнинг хамма қ исмларига таъсир этиб т уради. Ритм ҳ ар қ андай асарга муси қ ийлик ба х ш этади, уни ҳ аракатга солади. Ритм сабабли бош композицион ғ оянииг жарангдорлиги ортади, муайян тартиб ва равонлик киритилади. Шакл элементларининг ва улар ў ртасидаги интервалнинг такрорийлиги ритмнинг характерли аломати ҳ исобланади. Акцентли (эътибор тортадиган) элементлар актив элементлар дейилади, акцентсизлари эса пассив элементлар деб юритилади. Актив элементлар ў ртасидаги орали қ (интервал) динамик одим деб аталади. Элементлар ҳ аракатининг орта бориш тезлиги суръат дейилади. Оддий метрик қ атор, яъни бир хил шаклларнинг тенг интер валларда такрорланиши композиция тузишга асос қ илиб олинадиган энг оддий қ онуният ҳ исобланади. Метрик такрорланишлар қ уйидаги сингари ҳ ар хил б ў лиши мумкин: - тенг шаклларнинг тенг интервалларда такрорланиши ; -тенг шаклларнинг ҳар қайси шакл тугаган жойдан бошлаб (интервалсиз) такрорланиши; -шакл элементларини радиал жонлаштирилиши . Икки ёки ундан ортиқ оддий метрик қаторларнинг бирга қў шилганидан иборат қатор мураккаб метрик қатор деб аталади. Бироқ метрик қаторни ҳаддан ташқари кўп ишлатиб бўл маслигини ёдда тутиш керак, чунки бир турли элементларини тез-тез такрорланиши зерикарли бир хилликка олиб келади. Шаклларнинг ва улар ўртасидаги интервалларнинг бирин кетин қонуний ўзгара бориши (катталаш ёки кичрая бориши шакллар жойланишининг ритмик тартиби дейилади. Ритмик қ атор арифметик прогрессия ёки геометрик прогрес с ия қ онуниятларига асосланган б ў лади. Қ аторни арифметик п рогрессияга асосланиб тузилганда қ атордаги қў шни элементлар ёки интерваллар ми қ дори ў ртасида ў згармас фар қ б ў лишига геометрик прогрессияга асосланиб тузилганда эса ў згармас фар қ б ў лишига риоя қ илинади. Ритмик тартиблар қ уйидаги схемаларда б ў лиши мумкин: - тенг элементлар такрорланиб туради-ю, улар ў ртасидаги интерваллар ў згара боради ; - шакл элементлари катталаша ёки кичрая боради-ю, интервалар ў згармайд и ; - шакл элементлари хам, улар ў ртасида интерваллар хам катталаша ёки кичрая боради ; - шакл элементлари радиал й ў налишда катталаша ёки кичрая боради. Ритм камая борадиган ёки орта борадиган б ў лади. Бундаги суръат секин, ў ртача, тез б ў лиши мумкин. Бу костюмда дин а мика ҳ осил қ илади. Одам гавдасининг симметрия ўқ ига нисбатан ечимларнни турл и хил қ илишдан фойдаланиб, шакл элементларининг ритмик т узилишига эришса б ў лади. Костюм компози циясида ритмик тузилишнинг биргина тури дан фойдаланиш камдан-кам учрайди. Шакл элементларининг метроритмик (мураккаб ритм) б ў либ , бирга қў шилганини к ў про қ к ў р иш мумкин. Шаклнинг хамма элементлари - ҳ ажм, чизи қ лар, фактура, деталлар, безак ва ҳ оказолар ритмик тузилиши мумкин. Костюм элементла рининг бирлашиш схе масига биноан ритмик тузилиш вертикал, горизонтал, диагонал спираль, нурсимон, ра диал, бир томонли, қ а рама- қ арши ва аралаш й ў налишли б ў лади. Элементларнинг ри вожлана боришида ў з қ онуният борлиги ком позицияни ритмик ҳ ал қ илишнинг характерли хусусиятидир. Бу қ онуниятнинг бузили ши, яъни аритмия композиция яхлит идрок этилишига путур етказади. .5. Костюм композициясида рангнинг аҳамияти Буюм нинг энг му ҳ им информацион сифатларидан бири ранг ҳ исобланади. Амалий санъат буюм ларида рангнинг вазифаси турлича. Булар психологик, ижтимоий, эстетик вазифалардир. Ранг ҳ аёт ва мамот рамзи, қ увонч ва хафалик ифодаси б ў либ келган: у или қ лик ва сову қ лик, қ уру қ лик ва намлик, енгиллик ва вазминлик ҳ иссини бериши мумкин; бизнинг ҳ ис-туй ғ уларимизда хам ранг таъсири бор: “қ ора кун ” , “ о қ к ў нгил ” , “ ёр қ ин ниятлар ” , “қ ора ният ” , “ о қ й ў л ” - буларнинг хаммаси рангнинг психологик вазифасини билдиради. Турли тарихий даврларда ранга, ранг символикасига муносабат турлича б ў лган. Масалан, к ў чманчилар ё ркин т ўқ рангларни маъ қ ул к ў рган б ў лса, ў тро қ хал қ лар очи қ ро қ мураккаб рангларни ё қ тирган. Ранг маълум ижтимоий таба қ аланишни ифода этган. Масалан, қ адимий Римда қ ирмизи тога плашч кийишга императоргина ҳ а қ ли эди. Диний мансублик қ айси рангли костюм кийишни белгилаб берарди. Масалан, инглиз пу ританлари қ ора кийинсалар, католиклар, аксинча, олачипор костюм киярдилар. Урушлар, эпидемия, очарчилик одми кийимлар тар қ алишига сабаб б ў лса, улардан кейин ёр қ ин рангли кийиниш анъана тусига к ирар эди. Ранг хамма ва қ тларда жинс-ёш фар қ ини билдирадиган восита б ў лган. Болалар кийими нозикро қ тусли б ў лади, ў смирлар к о н т р а с т рангларни маъ қ улро қ к ў ради, катта ёшлиларга чукур ро қ ранг туслари ё қ ади. Аёлларнинг кийими эркаклар кийимидан к ў ра ёр қ инро қ ва к ў п ранглиро қ б ў лади. Табиатдаги хамма ранглар хроматик (спектр ранглари би лан қ ирмизи) ва ахроматик (о қ , кулранг, қ ора) рангларга б ў линади. Хроматик рангларнинг хусусиятлари қ уйидагилар: ранг туси - рангнинг шартли белгиси ( қ изил, к ў к, т ўқ сари қ , ҳ аво ранг ва ҳ оказо) рангнинг номи шартли ёки биронта предмет, ў симлик номига я қ инлаштириб айтилади) лимонранг, апельсинранг, ў рикранг ва ҳ оказо); ранг т ўқ лиги - ранг кучининг ва хроматик рангга ахрома тик ранг аралашгани билан характерланадиган ранг туси қ анчалик софлигининг к ў рсаткичи; о қ ишлик - хроматик рангнинг о қ рангга я қ инлик даражаси. Ахроматик рангларда фа қ ат о қ ишлик хусусиятигина б ў лади. Спектрдаги ранглар энг соф, энг т ўқ ранглар б ў лади. О қ аралаш рангларни (пушти, ҳ аворанг, баргикарам) пастель (майин) ранглар дейилади. Кулранг қў шилса, т ўқ лиги кам б ў лган одми ранглар чи қ ади. Агар спектр рангларига қ ирмизи ранг қў шиб, уларни доира б ў йлаб жойлаштирилса, ранглар доираси ҳ осил б ў лади. Сари қ , к ў к, қ изил ва яшил ранглар шу доирадаги асосий ранглар ҳ и собланади, чунки уларда ранглар доирасидаги ў зларига қў шни ранглар туси хам, аралашмаси хам б ў лмайди. Доирадаги қ олган ранглар орали қ ранглар ҳ исобланиб, улар бир-бирига қў шни асосий рангларни аралаштиришдан келиб чи қ ади. Диаметрларнинг қ арама- қ арши учларидаги ранглар қў шимча ранглар дейилади. Оптик аралашиш натижасида улар о қ ранг ҳ осил қ илади. Бу рангларда бир-бирини т ўқ ро қ , ва кучай тириб к ў рсатиш қ обилияти бор. Масалан, яшил ранг қ изил ранг ёнида яшилро қ , қ изил ранг эса қ изилро қ к ў ринади (яшил ў тло қ даги лола қ из ғ алдо қ бунга мисол б ў лади ). Рангларнинг гавдани ў згартириб к ў рсатиш хусусияти хам бор. Гавдани илиқ (сарғиш қизил ва сарғиш яшил) ранглар яқинлаштириб ва катталаштириб кўрсатади, совуқ (кўкиш қизил ва кўкиш яшил) ранглар узоқлаштириб ва кичрайтириб кўрсатади. Қора ранг гавдани максимал узоқлаштириб ва кичрайтириб, оқ ранг эса максимал яқинлаштириб ва катталаштириб кўрсатади. Костюм композициясини яратишда ранглар монандлиги (гармонияси) катта а ҳ амиятга эга. Кийимда к ў пинча монохром (яккарангли) бирга қў шилишлар учрайди- бу ранг туси жи ҳ атидан бир хил, лекин о қ ишлиги ҳ ар хил рангларнинг бирга қў шилиб келиши. Хроматик рангларнинг икки рангли монандлиги қ уйидаги принципларда юзага келади: ў хшаш ранглар - бир хил асосий ранглардан ҳ осил б ў лган ва ранглар доирасининг бир чорагидаги рангларнинг бирга қў шилгани; контраст ранглар - ҳ ар хил асосий ранглардан ҳ осил б ў лган ва ранглар доирасининг қ арама- қ арши турган чоракларидаги рангларнинг (сар ғ иш қ изил билан к ў киш яшилнинг ва к ў киш қ изил билан сар ғ иш яшилнинг) бирига қў шилгани; ў хшаш контраст ранглар - би т та муштарак асосий ранги ва ранглар доирасининг ёнма-ён чоракларидаги контраст асосий ранглари бор ранглар (сар ғ иш қ изил билан к ў киш қ изиллар, к ў киш қ изил билан к ў киш яшиллар, к ў киш яшил б илан сар ғ иш яшиллар ва сар ғ иш яшил б илан сар ғ иш қ изиллар) бирга қў шилгани; Кў п рангли монандлик учбурчак ва т ў ртбурчак принципида тузилади; Ахроматик рангларнинг икки рангли бирга қў шилганидаги монандлик контрастлик ва нюанс принципида, уч рангли бирга қў шилганликдаги монандлик эса ми қ дор ва сифат (о қ ишлик) жи ҳ атидан ў заро турли нисбатлар асосида тузилади. Масалан, к ў плаб о қ иш ранглар б илан о қ ишлиги унга я қ ин ў ртача ва кам даража одми рангдан. Хроматик ва ахроматик рангларнинг бирга қў шилгани кийим композициясида жуда ифодали б ў либ чи қ ади. О қ ранг соф хроматик ранг тусининг кучи ва жарангдорлиги юзага келади-да, байрамона манзаралилик ҳ исси ту ғ илади; о қ ранг билан майин ранглар (о қ - ҳ аво, о қ -баргикарам ва бош қ алар) узвий ва осонгига қў шилиб, софлик ва башанглик ҳ иссини юзага келтиради. Қ ора ранг б илан соф хроматик ранг бирга қў шилиб, к ў зга ташланиб турадиган ва кескин к ў ринадиган ранглар ҳ осил қ илади. Қ ора ранг туснинг ёр қ инлигини ва софлигини бир қ адар камайтириш хусусиятига эга. Орали қ ранглар хам ҳ удди шу қ онуниятга б ў йсунади. Монандлик умуман бирлашадиган рангларнинг ми қ дорига хам, сифатига хам бо ғ ли қ . Ранглар композициясини ишлаб чи қ аётганда рангларнинг баравар контрастлиги ҳ одисасини - рангнинг унга тегиб турган ва уни ў раб турган рангларга бо ғ ли қ ў згариб к ў ринишини ҳ и собга олиш керак. Бунда хроматик контраст ва о қ ишлилик кон трасти б ў лади. Масалан, сари қ , лимон қ изил дастурхонда т ўқ сари қ тусга киради, сари қ дастурхон устида эса очро қ сари қ б ў либ к ў ринади. Атрофидаги ранглар таъсирида ранг о қ ишлигининг ў згариши о қ ишлилик контрасти дейилади. Масалан, ли мон одми дастурхонда очро қ , о қ дастурхонда эса т ўқ ро қ рангли к ў ринади. Тегишиб турган ранглар билан ў заро таъсири й ўқ ранглар нейтрал ранглар дейилади. Кулранг, к ў кимтир кулранг, яшилро қ кулранг ва бош қ а ранглар ана шундай рангларга киради. Баравар контрастлик ҳ одисасини ҳ исобга олиш - бет, к ў з, соч рангига мослаб кийим рангини танлашда жуда му ҳ им. Нома қ бул ранг контрасти б ў либ қ олса, бет билан кийим орасига ней трал рангли ё қ а, безак газлама, шарф, р ў мол, ва бош қ а к ў ринишидаги нейтрал рангли й ў л қў шиш керак. Рангни идрок этиш сунъий ёритиш, материалнинг фактураси ва зичлиги қ андайлигига қ араб ў згаради. Ранглар доираси 6. Костюм композициясида материаллар ва безак лар ўрни Кийимни ҳ ажмли шакл деб қ аралганда унинг қ андай материалдан тикилганини билиш керак (газламалар, трикотаж, м ў йна, чарм, замша, нот ўқ има материаллар қ ават газламалар, плёнка, ё ғ оч, пластмасса, шиша ва бош қ алар). Бу материаллардан ҳ ар бирининг ў з пластик хусусиятлари (майинлик, осилувчанлик, да ғ аллик ва шу кабилар), декоративлиги (фактура, ранг, на қ ш , гул), физик-механик хусусиятлари (зичлик, қ айиш қ о қ лик, ч ў зилувчанлик, киришувчанлик, тити лувчанлик ва бош қ алар) ва гигиеник хусусиятлари ( ҳ аво ў тка зувчанлик, нам ў тказувчанлик, чанг ў тказувчанлик, исси қ ў тка зувчанлик ва ҳ оказо) б ў либ, шаклнинг характери ва конструктив ечим қ андай ҳ ал этилишини шу хусусиятлар белгилаб беради. Масалан, ҳ арир шифон газламалар майин, осилувчан, драпи ровкабоп б ў лади, шунинг учун улардан чоклари минимал даражада кам, юмшо қ овалсимон шакл яратилиши керак. Бунда драпировкалар, бурмалар, майин тахламалар, клёш бичи қ ҳ исобига шакл ҳ осил қ илади; йилтиро қ , ташланиб турадиган (крепсатин типидаги) газламаларнинг драпировкабоп эканлиги етарли дара жада ҳ ажмли, гавда б ў йлаб «сирпаниб» осилиб турадиган кийим тикиш имконини бериб, газламанинг жимирлаши унинг ю қ оридаги хусусиятларини кучайтириб к ў рсатади; синтетика аралаш жун газламалардан жуда ани қ , қ атъиян геометрик шаклдаги буюмлар тикилади. Физик-механик хусусятларни билиш т ўғ ри шакл бериш учун хам (масалан, трикотажнинг ч ў зилувчанлиги киши гавдасига ёпишиб турадиган кийим тикиш имконини беради), зарурат б ў лганда тикишдан олдин материалларни декатировка қ илиб олиш (намлаб-иситиб ишлов бериб, киришмайдиган қ илиб олиш) учун имкон беради. Материалларнинг гигиеник хусусиятлари хам кийим шаклини ҳ ос ил қ илишга таъсир этади. Масалан, ҳ аво ў тказиши ва нам ў тказиши ёмон материаллардан б ў лган кийимларни, кийим тагидаги ҳ аво вентиляция б ў либ туриши учун, гавдага ёпишмайдиган очи қ шаклли қ илиб тикиш тавсия этилади. Газламаларнинг декоратив хусусиятлари шаклнинг геометрик к ў ринишини танлашдагина эмас, балки шакл ҳ осил қ илиш принципларини хам, шаклдаги ички ечимларни танлашда хам катта а ҳ амиятга эга. Фактура материалнинг энг ифодали хусусиятларидан бири ҳ исобланади. У сезилувчан ахборот манбаи б ў либ хизмат қ илади. Фактура - бу материал юзасининг тузилишини характерловчи хусусият. Фактура табиий (м ў йна, тери, ё ғ оч, замша ва бош қ алар) ва механик й ў л билан олинган ҳ осила б ў лади. Материаллар силли қ , ғ адир-будур, ялтиро қ , хира, тукли ва ҳ оказо фактурали б ў лиши мумкин. Ҳ осила фактуранинг характери материалнинг қ андай усулда (т ўқ имачиликда, т ў р т ўқ ишда ва ҳ оказо) олинганига, юзасидаги б ў рти қ қ исмларининг баланд- пастлигини ва ипларнинг материал зичлигини белгилайдиган чал ишиш характерига бо ғ ли қ . Сат ҳ бирлигига т ўғ ри келадиган фактура элементларининг катта-кичиклиги ва ми қ дорига қ араб материалларнинг юзаси ифодалилиги жи ҳ атидан ҳ ар хил б ў лади. Ҳ ар бир фактурада бадиий образ белгилари б ў лади. Факту ра сову қ лик ва или қ лик, енгиллик ва вазминлик ва бош қ а таассуротлар ҳ осил қ илиши мумкин. Фактура танлашда мавсум, кийимнинг нимага м ў лжаллангани, одамнинг жинси, ёши ва гавда тузилиши тури ҳ исобга олиниши ке рак. Кеч қ урунги башанг кийимларга олижаноб ялтиллайдиган сидир ғ а материаллар ишлатилади, лекин олачипор газла малар зин ҳ ор-базин ҳ ор т ўғ ри келмайди. Газламаларнинг фактура хусусиятлари умуман шаклни ва унинг қ исмларини идрок қ илишда к ў з алданиши пайдо б ў лишига к ў рсатиши мумкин. Масалан, к ў риниши вазмин, хира, и фактуралар шаклни катталаштириб к ў рсатади. Фактура хусусиятларига етарли эътибор бермаслик к ў пинча, битта кийимда турли материаллар но қ улай бирга қў шилиб қ олишига олиб келиб, бу шаклни б ў линиб ва номонанд к ў ринади ган қ илиб қў яди. Бадиий режа ва ечимлар турлилиги сабабли, эксплуатацион, технологик ёки и қ тисодий зарурат боисидан бит та кийимда ҳ ар хил фактуралар ишлатиши мумкин. Бунда бирон кийимда хам, умуман костюмда хам фактураларнинг сифат ва ми қ дор жи ҳ атидан бирга қў шилишларини б ў рттириб к ў рсатган маъ қ ул. Шаклнинг ва умуман гавданинг идрок этилишида на қ ш гул нинг му ҳ им а ҳ амияти бор. Шаклни на қ ш гулдан ажратиб б ў лмайди. Ҳ амонки шаклда на қ ш гул бор экан, демак на қ ш гул, шаклнинг зарур компоненти, бир қ исми б ў либ туради. На қ ш гулнинг хам костюм сингари к ў п асрли тарихи, хал қ ларга, миллатларга мансублиги бор. Материалларнинг к ў пдан-к ў п хил гулларини қу йидаги декоратив мотивлар к ў ринишида б ў лади деб қ араш мумкин: 1. Абстракт ёки геометрик мотивлар. 2. Реалистик ёки предметли мотивлар ( ў симликлар, ҳ айвонлар, предметлар). Аралаш мотивлардан иборат расмлари жуда к ў п ишлатилади. Расм тасвири натуралистик ёки стиллаштирилган, ясси ёки ҳ ажмли б ў лиши мумкин. На қ ш гул юзани бир текис т ў лдириб туриши (мотор- ҳ ара катлантирувчи ёки раппорт-такрорланувчи б ў лиши) мумкин, ё ҳ уд муайян участкаларда жойлашган (купон ҳ олидаги ёки хо шиядаги) б ў лиши мумкин. Расм майда, ў ртача, йирик б ў лиши мумкин. Турли кийим турларини моделлаштиришда на қ ш гул танлашга жиддий муносабатда б ў лиш керак ва на қ ш гул характери билан хусусиятларини жинс-ёшга, гавда тузилишининг типига, кийим нимага ва қ айси мавсумга м ў лжалланганига, тикиш услуби га қ араб ҳ исобга олиш керак. Болалар кийимидаги на қ ш гул композицияси айни қ са ани қ - равшан, тушуниш осон, к ў пинча қ изи қ - қ изи қ расмли б ў лиши керак, чунки болалар ки й имидаги на қ ш гулининг фа қ ат эстетик эмас, балки билим орттириш вазифаси хам бор. Катта ёшли кишилар майда ёки ў ртача гулли, боси қ ро қ б ўғ и қ тус н и маъ қ ул к ў ришади. Тасвирий мотивларнинг, размерга бо ғ ли қ ранг ва тус ечимларининг ва расм жойлаштирилишининг энг эмоционал жарангдорлиги, ифодалилиги, хилма-хиллиги ёшларнинг кийимида б ў лади, деб ҳ исобланади. Кундалик кийимда майда ва ў ртача гулли газлама ишлатилади, борди-ю, газлама йирик гулли б ў лса, унда гуллар сокин колоритли б ў лиши керак. Башанг кийимларда расмлар диапазони жуда кенг б ўл ади. Расми мураккаб (расми йирик, раппорти катта, расми й ў налишли, купон ҳ олатидаги ёки хошиядаги) материаллардан кийим моделлаштирганда хамма деталларда расмлар й ў налиши бир томонга қ араган б ў лишини, ўқ чизи қ ларининг жойланиши нинг, умумий ранг ечимини ҳ исобга олиш керак. Кийимни бичаётганда жуфт деталларда, виточкаларда, чокларда расмлар мос келишини, деталлар чокида раппорт са қ ланишини назорат қ илиб бориш керак. На қ ш гулли материалларда турли чизи қ лар, б ў ртма чоклар, драпи ровкалар, майда деталлар кам сезиладиган б ў лгани учун, улар ифодали чи қ маслигини ё дда тутиш керак. Уларни к ў ринарли қ илиш учун сидир ғ а газламадан ма ғ из, тасма ва ҳ оказолар қўй иб, қў шимча безаш керак б ў лади. Костюмдаги декоратив безак . Безак композициянинг муста қ ил элементи эмас - бу қў шимча, зийнат б ў либ, кийимда у й ўқ б ў лиши хам мумкин. Кийим тарихининг ҳ ар қ айси бос қ ичига ў з безак турлари ва уларни ишлатиш усуллари х ос б ў лади. Кийимни моделлаш тажрибасида ишлатиладиган безак тур лари хилма- хил б ў либ, улар композициядаги асосий ғ оя б ў лиши ёки костюмдаги м ў лжалланган бадиий-образли ниятни кучайт ирадиган ва бойитадиган б ў лиши мумкин. Безакдан кийим шаклини ёки унинг бир қ исмини б ў рттириб, шаклни б ў лакларга ажратиб к ў рсатиш учун фойдаланилади. Декоратив безакнинг декоратив ва конструктив а ҳ амияти (драпировка, б ў ртма бурма, майда тахлама, гофрэ, плиссе ва ҳ оказо, декоратив ва ути- литар а ҳ амияти (белбо ғ лар, қ оплама ч ў нтаклар, тугмалар, фур нитура ва шу кабилар) ва фа қ ат декоратив а ҳ амияти (кашталар, қў йма бурмалар, аппликация ва бош қ алар) б ў лиши мумкин. Ҳ озирги сон-сано қ сиз безакларни материали ва шаклига биноан қ уйидаги г урух ларга ажратса б ў лади: 1. Барча турдаги б ў рттирма чокларни, тахламалар, б ў ртма бурмалар, драпировкалар, плиссе, гофрэ, безак ба ҳ я қ аторларни тикиш натижасида ҳ осил б ў ладиган безаклар. 2. Кийимни ў з материалидан ёки безак газламадан ясалган деталлар ёрдамида безаш ( қў йма бурмалар, икки томонлама қў йма бурмалар, айлана бурмалар, бейкалар, ма ғ излар, б ў ртма ма ғ излар, бантлар, галстуклар, хлястиклар, фаталар, погонлар ва ҳ оказо). 3. Махсус безак материаллар (т ў р, тасма, попук, ленталар, гуллар ва бош қ алар) ёрдамида безаш. 4. Фурнитура (тугмалар, декоратив пистонлар, блоч к а-пистонлар, “ молниялар ” ва бош қ алар). 5. Кашта, қ оплама безак, эмблемалар. 6. Бош қ а материаллар (м ў йна, тери, трикотаж, замша, т ў р полотно ва ҳ оказолар) ёрдамида безаш. 7. Кийим деталларини босма гул солиб безаш. Безаш турини, унинг жойини танлаш кийимнинг тури ва нимага м ў лжалланганига, кийим шаклига, материалнинг фактурасига, жинс-ёш омилига, одам гавдасининг турига, гавданинг шахсий хусусиятларига, характерига бо ғ ли қ . 7. Кийим моделини яратишда иллюзиянинг ўрни. Кўз алданиши. Либосларга назар ташлаганда кўзга кўринган биринчи таассуротлар, яъни либос катталиги ва ҳажми; унинг шакли ва ранги; кийим пропорциялари ҳар хил шароитда турлича ўзгариб, кўриш қобилиятидаги иллюзияларни (ёки бошқача килиб айтганда саробларни) келтириб чиқаради. Бунга асосий сабаб, кўриш қобилиятининг таъсирчанлиги бўлиб, йўқ нарсаларни ҳам кўраётгандек туюлиши мумкин. Биз ҳозирда ҳам ўз либосларимизни танлаётганда ички туйғу орқали ҳар хил саробларга йўл қўямиз. Яъни пайдо бўладиган иллюзиялар ёрдамида гавда тузилишимиз ва унга кийдирилган либосимизни корректирлаб турамиз. Либослардаги сароблар, асосан кийим шаклини ташкил этувчи турли геометрик шаклларнинг ўзаро таъсири, кийим конструктив чизиқлари, матонинг расми, ранги, декоратив чизиқлар, безаклар ҳисобига ҳосил бўлади. Масалан, вертикал чизиқлар ва деталлар инсон бўйини баландроқдеқ ва келишган қилиб кўрсатади. Аксинча, ҳар қандай горизонтал чизиқлар гавдани кенгайтириб, тўлалик аломатларини пайдо этади. Либосларнинг горизонтал бўлиниши гавдани (кийим силуэтини) кўндаланг қилиб, одам бўйини паст, ёки қоматдаги айрим қисмларни қисқартириб кўрсатади. Диагонал чизиқлар вертикал ва горизонтал чизиқлар оралиғида бўлиб, либос композициясига динамиклик бахш этиб, унга анча жозиба беради ва гавданинг ассиметрик кўришини бир мунча камайтиради. Ҳар хил тўртбурчаклар (квадратлар), катак-катак мато либос ҳажмини ошириб кўрсатади, катаклар қанча катта ва йирик бўлса, бу эффект шунча ортиб боради. Бўйиндан юқорига қараб чўзилган чизиқлар) узун бўйчанлик таассуротини беради. Марказдан пастга караб таралган чизиқлар пастки қисмни ва белни кенгайтириб кўрсатади, бунда марказдан юқори қисмлар камайиб кўринади. Реглан бичимли енг, клёш юбка ва шимлар елка қисмини кичрайтириб кўрсатади. Тўлқинсимон чизиқлар (матодаги тўлқинсимон расмлар, рюшлар, воланлар) тананинг юмалоқлигига, эгилган қисмларига урғу бериб, тана ҳажмини бўрттириб, катталаштириб кўрсатади. Доиралар, айлана чизиқлар ҳам тана ҳажмини бўрттириб, қоматда юмалоқлик тасвирини яратади, уни думалоқлаштиради. Матоларнинг ранги ҳам кўриш қобилиятидаги сароб (иллюзия)ларни яратиб, тана тузилишининг пропорцияларини ўзгартириши мумкин. Шуниси аёнки, қора кўйлакдаги аёлнинг қомати, бошқаларга нисбатан, анча сарв бўлиб кўринади. Чунки қора ва қорамтир либослар бошқа рангларни ютиб, ҳажмни анча кичрайтириб кўрсатади. Ёрқин рангли либосларда эса бунинг акси кўзга ташланади. Бир хил рангли ёки монохром (контраст бўлмаган) ранглар гаммасидан ташкил топган либосларда инсон сарвқомат ва баландроқ кўринади. Агар либос композицияси контраст ранглардан ёки оч ва тўқ ранглар алмашувидан тузилган бўлса, бунда инсон бўйи пастроқ ва ўзи семизроқ бўлиб кўринади. Либосдаги ёрқин ва қорамтир рангларни ўз ўрнида ишлатиш , ёки бичимнинг чизиқларини ўзгартириш асосида гавда тузилишининг асосий кўрсатгичлари бўйича таассуротни ўзгартириш мумкин. Декор ва расмлар. Матодаги расмлар, уларнинг ранги либос тикилишининг асосий йўналишини белгилаб беради; маълум кайфиятни, руҳиятни, услубни бахш этиб, инсон ҳақидаги биринчи таассуротни юзага келтиради. Мато расмлари тўғри танланса, улар шахснинг ўзлиги, унинг индивидуал характери, темпераменти ҳақида гувоҳлик беради. Либосларга мато ёки материал расмларини танлашда яратилажак шаклнинг инсон қиёфаси билан гармоник чиқиши лозимлигини унутмаслик лозим. Расмларнинг шакли ва катталигини танлаш гавданинг пропорционал тузилиши, унинг ўлчамлари билан узвий боғлиқдир, яъни бу ерда одам гавдаси ўлчамлари билан декор ўлчамларининг бир - бирига масштаби жиҳатидан ўзаро мослиги масаласи ечилиши лозим. 8. Кийим услуб ечимининг турлари. Ҳозирги кийимнинг асосий хусусияти қулайлик ва функционалликка интилиш бўлиб, бу конструкцияни соддалаштиришда, кийимнинг ҳар қандай гавдага мосланиши осон, ёпишмай, бемалол турувчи шаклида ифода топади. Ҳзирги кийимнинг хусусиятлари қуйидагилар: -кийим ансамблининг ёрқин образлилиги; -нимага мўлжалланганига қараб қўшимчалар танланиши; - якка кийим турларидаги материалларнинг ихтиёрий композицияси; - кун вазифалилик, мавсумга қ арамаслик, турланувчанлик кийимнинг ишбоплигини ва универсаллигини билдириши. Кийимнинг янги турларини яратишга ва газламаларни нима га ишлатиш жи ҳ атидан қ айта та қ симлашга мойиллик кучаймокда. Материалларнинг универсалланиши, эркаклар кийими газла маларини аёллар кийимида ишлатиш, юп қ аро қ ва енгилро қ ма териаллардан уст кийим тикиш, енгил кийим турларини (эркак лар к ў йлаги, майкалар, нимчаларни) уст кийим тарзида кийиш юз бермо қ да. Аралаш услублар, кийимнинг гибрит шакллари, анъанавий б ў лмаган пропорциялар, узунлик, ҳ ажм, силуэтларнинг кон траст бирга қў шилишлари, комплектларнинг к ў п қ атламлиги, к ў п қ аватлиги, нотипиклиги афзал б ў либ бормо қ да. Спортбоп-ишбоп услубнинг етакчилик роли классик структу рали газламалар ҳ укмронлик қ илишига, ки м ё вий толалардан, табиий хом ашёдан т ўқ илган газлама хусусияти бор газламалар яратишга, хамма газлама турлари вазнини енгиллатишга сабаб б ў лмокда. Бадиий услубларни бир-бирига қў шиш ёки услублар контрасти, услублар, газламаларни, кийим турларини эклектик бирга қў шиш (услубларни қ ориштириб юбориш) хамма ёш г уруҳ ларига характерли б ў либ, бу янги эстетик сифат юзага келганини билдиради. Кийим ансамбли композициясида кийим қ исмларини хилма-хил тарзда, ҳ ар хил бирга қў шиб ва турли вариантларда кийиб юриш пайдо б ў лмо қ да. Турли ёшдаги кишилар гардеробида функционал кийимлар тобора камайиб бормо қ да. XX аср костюм шаклининг тара ққ иёти ҳ ар хил вазифага м ў лжалланган кийим шаклларининг асосий услуб ечимларини вужудга келтирди. К ў пдан- к ў п услубларнинг барчасини учта асосий гу рух га б ў лса б ў лади. Булар: классик услуб, спорт услуби ва “ фантази ” услуби. Классик услубга функционал ва эстетик жи ҳ атларнинг айни қ са монандлиги характерли. Функционаллик конструкция ва ишлаб чи қ ариш усули ёрдамида таъминланса, эстетиклик костюмиинг замон идеалига мувофи қ лиги, костюмдаги бадиий хусусиятлар ёрдамида таъминланади. Классик услуб аста-секин ташкил топган б ў либ, унда костюм тара ққ иётидаги анъаналар билан XX аср учун энг қ адрли юту қ лар узвий бирлашиб кетган б ў лади. Классик услубдаги кийимнинг ў зига хос хусусиятлари қ уйидагилар : - шаклнинг я ққ ол жиддийлиги ва батартиблиги; - кийимнинг асосий б ў линишлари гавданинг табиий б ў линиш жойларидан ў тиши; - декоратив безакларнинг деярли й ўқ лиги; - хамма чизи қ лар, одатда, конструктив а ҳ амиятга эга б ў лади; - газламалардаги ранглар гаммаси ва расмларнинг боси қ лик ва жиддийлиги; - енглар ў т қ азма ёки олд ва орт б ў лаклар билан яхлит қ илиб бичилг анлиги; - силуэтнинг гавдага ёпишиб ва сал ёпишиб турадиган, камро қ пайтларда ёпишмай бемалол турадиган б ў лиши. Одам асосан ў рта ёшли ва катта ёшли б ў либ, унинг феъл-атворини ва қ иёфасини, дунё қ арашининг етуклиги ва оиладаги, жамиятдаги ролини белгилаб берадиган б ў либ қ олганда у умуман боси қ лик, қ исмлари ва бутун хаммаси бир-бирига пластик монанд классик услубдаги кийимни маъ қ улро қ к ў ради. Бу услубдаги кийимлар кундалик кийим, расмий-амалий кийим ва тантанавор-башанг кийим сифатида кийилаверади. Спорт услубидаги кийимнинг ў зига хос хусусиятлари қ уйидагилар : - шаклининг актив ҳ аракат қ илиш учун қ улай, я ққ ол бемалол иги; - чизи қ ларининг геометриклиги; -қ оплама деталлари, фурнитурасининг йириклиги ва ифодалилиги; - безак бахя қ аторлар сероблиги; - енгларининг бичилиши реглан, ў т қ азма, олд ва орт б ў лаклар билан яхлит бичилган, аралаш бичи қ лилиги; - тахламалари, кесимлари, кокеткалари борлиги; - силуэтнинг гавдага ёпишмай, бемалол турадиган ва сал ёпишиб турадиган, камроқ пайтларда бир қатор трапециясимон бўлиши; -аёллар костюмида шакллари, узунликлари ва декоратив ечимлари ҳар хил бўлган шимларнинг борлиги. С п о р т услуби турли ёшдаги кишиларга хос батартибликни, динамикликни, ма қ сад сари интилишни я ққ ол к ў рсатиб туради. “ Фантази ” услубидаги кийимда ни ҳ оятда х ил ма- хил шакл ва деталлар, одатдагидан бош қ ача шакл ва б ў линишлар, мураккаб бичим ва конструктив ечимлар, кутилмаган чизи қ лар, симметрик ва асим м етрик б ў линишлар, ашанг ва хилма-хил безаклар билан зийнатлар б ў лади. Конструктив чизи қ ларни одатда, я ққ ол к ў ринадиган эмас, балки к ў пинча яширин қ илинади. Материал ни ҳ оятда хилма-хил расмли, колоритли ва фактурали б ў лиши мумкин. Енглар ў т қ азма ёки олд ва орт б ў лаклар билан яхлит бичилгаи б ў лади. “ Фантази ” услубининг романтикаси орзупараст, жуш қ ин, сал енгилтакро қ ёшликка к ў про қ мос келади. Ҳ ар қ айси услуб ечимида классик услубдан таш қ ари унинг к ў пдан-к ў п турли к ў ринишлари б ў лади. Ҳ озирги моделларнинг ҳ ар бири заминида услуб ғ ояси ётади. Ҳатти ҳаракат услуби сингари кийимнинг услуби хам одамнинг ўз-ўзини ифода этиш усулларидан бири ҳисобланади. Одам теварагидаги нарсалар дунёсининг стандартлиги ҳар бир одамн инг шахсияти аниқлашга жиддий эҳтиёж туғдириб турган ҳ озирги кунда бу айниқса муҳим. Шунинг учун моделлар яратаётганда одатдаги таниш услуб ечимлари билан бир қаторда характер жиҳатидан тамомила бошқа-бошқа услублар элементларини бирлаштирган мантиқий вариантлар тобора кўп пайдо бўлмоқда. Бу ўзини- ўзи ифодалаш воситаси сифатида хам ба диий, хам психологик нуқтаи назардан қизиқарли. Қарама-қаршиликларни такрорлаш, ташкил топган анъана ларни бузиш одатдан ташқари кескинлашиб ва ифодалаши боряпти, чунки бунда композициянинг кутилмаган ва одатдагидан бошқачалиги нарсаларнинг максимал қулайлиги ва функционаллиги билан, уларни тайёрлашнинг оддий рационал методлар и билан бирга қўшилиб кетади. Услуб бирга қўшилишининг ҳ озирги мода учун характерли бўлган бундай кўпдан-кўп хиллари турли ёшдаги кишилар кийимида турлича ўзгариб акс этади . Масалан: катта ёшлилар учун - спорт услуби + классик услуб; ў рта ёшлилар учун - спорт услуби + романтик услуб; кичик ёшлилар учун - спорт услуби + “ фантази ” .

Похожие

Кийим ассортименти
Кийим ҳақида маълумот
Кийим конструкциялаш методлари
Кийим хакида умумий маълумот
Кийим тугрисида умумий маълумотлар кийим сифати ва унга нисбатан куйиладиган талаблар