Ipakchilikni kelib chiqish tarixi va halq xo’jaligida tutgan o’rni - Текстиль - Рефераты

Ipakchilikni kelib chiqish tarixi va halq xo’jaligida tutgan o’rni

Загружено в:

26.11.2022

Скачано:

0

Размер:

6571.3359375 KB

Ipakchilikni kelib chiqish tarixi va halq xo’jaligida tutgan o’rni Ipakchilikning vatani Xitoy davlati hisoblanib, eramizdan III ming yil oldin Xitoy davlatining Shan-tun (hozirgi kunda Shandun deb ataladi) provinsiyasida (viloyatida) ipak qurtlari boqilgan. Shan-tun viloyati Xitoyning chetki provinsiyalaridan biri bo’lib, Sariq dengizi va Chjili ko’rfazining o’rtasidagi yarim orolda joylashgan. Undagi ob-havo ya’ni harorat va havo namligi ipak qurtining yaxshi rivojlanishi uchun qulay bo’lganligi va ozuqa beruvchi daraxtzorlarning ko’pligi sabab ipak qurtlarining rivojlanishiga qulay hisoblanadi. 1- rasm.A.B. Tut daraxtida tabiiy sharoitda ipak qurtlarini rivojlanishi, A-qadimda B-hozirda

Pilla va ipak so’zlari ham Xitoy xalqi tomonidan birinchi marotaba nom berib atalgan. Yevropaliklar Xitoy davlati bilan savdo-sotiq qilib, xitoyliklarni serklar, vatanini esa Serk davlati deb atashgan. Shundan kelib chiqib, ipakning lotincha nomi ham serk deb ataladi. Tarixiy manbalarda pilla va ipak to’g’risidagi ma’lumotlar afsonaviy xususiyatga egaligi bayon etilgan. Xitoy tarixchisi Chu-Kingning ma’lumotlarida Xitoy davlati rahbari Shinam ipakchilikni rivojlantirish uchun katta xizmat ko’rsatgan. Xitoyliklar asta-sekin ipak qurtlarini boqib, ko’paytirib va o’rgana borib, ulardan pilla va pilladan ipak momig’i olishga o’tganlar. Ipak momig’idan asta-sekin qimmatbaho mato tayyorlaganlar. Eramizdan avvalgi 2698 yilda Xitoy imperatorining rafiqasi Si Lingchi (boshqa bir ma’lumotlarga qaraganda imperator qizi Luichen) birinchi marotaba ipak qurti o’ragan pilladan tola olish yo’lini topgan. Si-Linchining ma’lumotiga ko’ra Xitoy imperatorining rafiqasi va qizi pillachilik xudosi deb atalgan. Chunki pilladan tola olgach undan chiroyli liboslar tayyorlangan. Ipak tolasi va undan tayyorlangan liboslar faqat imperatorlar va ularning oila a’zolariga sovg’a sifatida tortiq qilingan. Keyinchalik esa bunday liboslardan imperatorlar qarindoshlari va boy zodagonlarning oilalari ham foydalanishga ruxsat etilgan. Bunday qimmatbaho liboslarni tayyorlash uchun Xitoy imperatorlari qurt boqish va pilla olish uchun alohida e’tiborni qaratib, pillachilikni rivojlantirish to’g’risida farmoyishlar chiqarib, taraqqiyotga katta hissa qo’shgan. Bunday e’tibor to’g’risida Xitoy tarixchisi Konfutsiya (eramizdan 551-479 yillar) ma’lumotlarida bayon etilgan. Boshqa bir tarixiy ma’lumotlarda Xitoyda eramizdan 2357 yil oldin ipak qurtlarini boqish uchun imperatorlar va knyazlarning maxsus qurtxonalari bo’lgan. Eramizdan 2255 yil oldin Shandun provinsiyasi Xitoy imperatoriga pilla yetishtirib, ipak tayyorlagani va uni sotganligi uchun soliq to’lagan.

Xitoyda eramizdan 2200 yil oldin pilladan ipak tolasi olinib, unga rang berganligi tarixda yozib qoldirilgan. Ipak olish rang berish ishlari avloddan avlodga o’tib kelib hozirgi vaqtda ham Xitoyda pilladan ipak olish va rang berish ishlari va tabiiy ipakdan kashta tikish an’analari saqlanib kelmoqda. 2- rasm 1.2.[19] Qadimda ipak qurti boqish va pillasidan ipak olish jarayonlari. Xitoy tarixchisi Konfutsiyning ma’lumotiga ko’ra eramizdan 2022 yil oldin xitoylik pillachilar imperator Yunga qizil va qora rangga bo’yalgan matodan tayyorlangan libosni sovg’a qilganlar. Eramizdan 2000 yil oldin ipakdan tayyorlangan matolardan turli rangdagi bayroq va soyabonlar tayyorlaganlar.

3.-rasm.1. Imperator va 2. malika ipakdan tayyorlangan qimmatbaho libosda Bunda mamlakatdagi har bir elat va urug’lar o’zining bayrog’iga ega bo’lib, bu bayroqlar turli ranglarda: sariq, yashil, havorang, qizil, qora va boshqa ranglarda mavjud bo’lgan . 4-rasm [19] Hozirgi vaqtda ham Xitoyda ipakni yigirish dastgohlari mavjud bo’lib qo’l mehnati yordamida ishlaydi Tarixchi Zilbermanning ma’lumotiga ko’ra, ipakchilik Xitoyda dinastiyalar tarixiga (davlatni boshqaruvchilar) ega bo’lib, qaysi dinastiya hukmdor bo’lsa, uning ipak bayrog’i alohida rangda ajralib turgan. Eramizdan 2205 yil ilgari imperator Yun maxsus farmoyish chiqarib, ipak qurti boqishni rivojlantirish va undan ko’proq hosil olish uchun xalq ommasini 5 - rasm [ 21 ] Sof tabiiy ipaklar bilan kashta tikish 6 - rasm [ 21 ] Ipakni ranglash jarayonlari.

pillachilik bilan shug’ullanishi uchun maxsus tadbir ishlab chiqqan. Shundan keyin mamlakatda qurt boqish uchun ob-havo sharoiti to’g’ri kelgan joylarda tut daraxtlarini ekish va qurt urug’ini ko’paytirish ishlari yo’lga qo’yilgan. Zilbermanning ma’lumotlariga ko’ra eramizdan 2200 yil oldin Shandun viloyatida ipakdan juda ko’p miqdorda matolar va kiyim – boshlar tayyorlangan. 7-rasm Ipakdan tayyorlangan qimmatbaho liboslar. Bu kiyimlar o’zining chiroyligi va nafisligi bilan bebaho hisoblanib, noyob mato sifatida foydalanilgan. Bunday matolarni tayyorlash yildan-yilga hajmi ortib borgan. Shuningdek, matolarga oltin suvi va qimmatbaho qush va parranda- larning patlaridan qo’shib, to’qila boshlangan. Shuning uchun o’sha davrdan boshlab, ko’p asrlar davomida Xitoyda ipak pul muomila vositasi bo’lib, undan qarzlarni to’lash mulki sifatida ham foydalanilgan. Xitoy davlati IV-asr boshlariga qadar ipak bilan boshqa mamlakatlarda savdo-sotiq ishlarini qilmagan. Ipak qurtini boqish va undan ipak olish mamlakatning siri bo’lib ipak Xitoy davlatining shon-shuhrati hisoblangan. Xitoyliklar tut barg bilan ipak qurti boqib, pilla yetishtirib, pilladan ipak olish yo’llari kashf etilgandan keyin Xitoy uning sirini oshkor qilishni qat’iy man etgan. Shunga qaramay ipak qurti boqish asta-sekin 2000 yil oldin Koreyaga, so’ngra Yaponiyaga va IV asrda Eron orqali O’rta Osiyoga, V-VI asrlarda Kavkaz ortiga ham ma’lum bo’ladi.

Simate Yano ma’lumotlarida, Xitoy chegaralarida ipakni olib chiqishga yo’l ochilishiga sabablar quyidagicha bayon etilgan. Eramizdan II-asr oldin Xitoy imperatori Sin-Shixuandi mamlakatni qattiqqo’llik bilan boshqarib, xalqqa azob berganligi uchun Xitoyda xalq qo’zg’olon ko’targan, imperator esa qo’zg’olonni ayovsiz bostirib, xalqqa jabr ko’rsatgan. Ayrim elat va urug’lar Xitoyni tashlab, Koreyaga ko’chib o’tadilar. Shunda ular o’zlari bilan ipak qurti urug’ini olib o’tadi. Natijada pillachilik birinchi marotaba Xitoy chegarasidan tashqariga chiqadi. Oqibatda Xitoy imperatori o’zgartilib, Xan hukmronlik qila boshlaydi. Ungacha Xitoy davlatidan tashqariga ipak qurti urug’ini olib o’tish va qurt boqish sirlarini tarqatish qat’iy man etilib, bu qonunni buzgan har bir xitoylik va uning oila a’zolari o’lim jazosiga hukm etilgan. Xan imperatorligidan keyin ipak va ipakdan tayyorlangan matolar asta- sekin boy savdogarlar tomonidan dunyoning boshqa mamlakatlariga mahsulot sifatida chiqarilgan va savdo qilingan. Dunyo xalqlarini bunday qimmatbaho va nafis matoga bo’lgan talabi, yildan- yilga ortib borgan. Natijada, ipak mahsulotlari Xitoydan O’zbekistonga, O’rta Osiyoga, va nihoyat Rimgacha tarqala boshlangan va dunyoda ipak yo’lining paydo bo’lishiga sababchi bo’lgan. Dunyo mamlakatlarini ipakka bo’lgan talabini yanada ortib borganligi sababli Xitoyda pilla yetishtirish yildan-yilga ko’payib borgan. Tarixchi Parizening xabar berishicha 1(bir) kg ipak o’sha davrda Rimda 2000 oltin tangaga teng bo’lgan. Boshqa mamlakatlarda esa 1(bir) kg ipak yoki undan tayyorlangan mato o’z og’irligidagi oltinga ayribosh qilingan yoki bo’lmasa shu oltin bahosidagi boshqa matolarga, foydali hayvonlar va qimmatbaho narsalarga almashtirilgan. Rim tarixchisi Plinyaning ma’lumotiga ko’ra eramizning I-asrida Rim davlati har yili Xitoy va Hindistondan 100 mln. oltinga teng ipak tolasi va matolarini sotib olgan.

Shunga qaramasdan, Rim va Yevropaning boshqa mamlakatlarida ipakni nimadan va qanday yo’l bilan tayyorlanishi noma’lum bo’lgan. Natijada Yevropa mamlakatlarining hukmdorlari olimlardan ipak olish sirini topishni buyurgan. O’sha davr tarixchisi Teredot va Teofristlarning fikricha olimlar bunday matoni maxsus daraxtlardan yoki qushlardan olinib, ular faqatgina Xitoyda bo’ladi, deb javob berishgan. Tarixchi Ammion shunday deb ta’riflagan: Xitoyliklar maxsus daraxtlar tagida o’tirib, ulardan ipak tolasi olgan va to’qib mato tayyorlashgan. II- asrga kelibgina, dunyo xalqlari ipak tolasini hayvonot dunyosiga kiruvchi ipak qurtlaridan olinishiga oid, to’g’ri ma’lumotga ega bo’lgan II-asrdan boshlab eng nafis ipak tolasi va matolar tut ipak qurtidan olinishi ma’lum bo’lgan. Shundan keyin ipakni eman va boshqa daraxt barglari bilan boqilgan qurtlardan ham olinishi aniqlangan. Lekin ulardan olingan pillalar yomon yigirilib, sifatsiz matolar tayyorlangan. Ipakchilik bizning eramizga kelib, boshqa mamlakatlarga tarqala boshlagan. Jumladan, Yaponiyaga II-asrning oxirida Koreyadan o’tgan. Boshqa ma’lumotlarga qaraganda Xitoydan ipakchilik III- asr oxirida Xiu-Siu oroliga va undan IV asr boshida Yaponiyaga o’tgan. Umuman olganda, Xitoyda ipakchilik Vasrdan boshlab, kuchli rivojlanib maxsus sohaga aylangan, natijada Yaponlar boshqa ekinlarni ekishdan (sholi va boshqa ekinlarni), tut o’stirish va qurt boqishga o’ta boshlagan. Oqibatda Yaponiya davlati hukmdori alohida qonun chiqarib, bu ishni chegaralab qo’ygan, chunki mamlakatda ocharchilik xavfi tug’ilgan. Tarixchi Zilbermanning xabar berishicha, ipak Xitoydan boshqa davlatlarga o’tgunga qadar Hindiston o’zini pilla yetishtirish sohasiga ega bo’lib, sariq pilla o’raydigan tut ipak qurtlarini boqish bilan shug’ullangan. Biroq pilladan tola olish noma’lum bo’lgan.

Ipakchilik Xitoydan Osiyo mamlakatlariga tarqalgach, asta-sekin G’arb tomonga ya’ni Yevropa hududlariga tarqala boshladi. Bu eramizning 527-565 yillarida Vizantiya imperatori Yustenian rahbarlik qilgan davrga to’g’ri keladi. Tarixiy ma’lumotlarga qaraganda 557 yillarda imperator Yustenian topshirig’iga binoan ipak qurti urug’ini O’rta Osiyodan Vizantiyaga olib keladi. Vizantiyada o’sha davrda ipak va ipak matolari Xitoydan ko’plab sotib olinar edi. Bu mamlakatda xalqni ipak mahsulotlariga bo’lgan talabi yildan yilga ortib boradi. Tarixchi Parizinning ma’lumotlariga qaraganda 1 kg ipak 7 ming oltinga sotib olingan. Imperator Yustenian mamlakat iqtisodiyotini ko’tarish maqsadida mamlakatda ipakchilikni rivojlanishi uchun maxsus farmonlar chiqarib, pilla yetishtirishni yildan -yilga oshirib boradi. Ammo pilla va ipakka qo’yilgan soliqning ko’payib borishi pillachilikni imperator xohlagan darajada rivojlantirishga to’sqinlik qiladi. VI asrda Vizantiya imperatori Yustinian bir qancha kishini ipak qurti tuxumini olib kelish uchun josus sifatida Xitoyga jo’natadi. Ikki darvesh (rohib) ipak qurti tuxumini maxsus ishlangan hassa ichiga yashirib, Xo’tandan Yunonistonga olib boradi va tezda imperiyaga ipakchilik tarqaladi. U yerdan pillachilik Janubiy Yevropa va Kichik Osiyo mamlakatlariga tarqaladi. Yevropada pillachilik o’sha davrda ayniqsa Piloponesa yarim orolida kuchli rivojlanadi.

8- rasm. Vizantiya imperatori Yustinian ipak qurti tuxumini olib kelish uchun josus sifatida Xitoyga jo’natgan ikki darvesh (rohib) 9- rasm 1-2.Rohiblarning ipak qurti urug’ini yashirin olib o’tishga ishlangan maxsus hassasi. Natijada bu yarim orolchada tut daraxtlari ko’p ekilib, minglab gektarlab tutzorlar tashkil etilishi natijasida Morie, ya’ni tutzorlar yarim oroli degan nom oldi (Tut daraxtini lotincha Morus deb ataladi). Pilla yetishtirish asta-sekin Kos orolida rivojlana boshlandi, chunki uning iqlimiy sharoiti ipak qurtini parvarishlash uchun juda qulay bo’lgan. Gretsiyada ipakchilikning rivojlanishi Konstantinopol shahrida ipakni yigirish fabrikasini qurilishipaxta va kanop tolalariga ipak aralashtirib chiroyli matolar chiqarila boshlandi. Yevropada ipakchilikni tarqalishiga arab bosqinchilarning ta’siri ham kuchli bo’lgan. Arablar Eron va O’rta Osiyoni bosib olgach, pillachilikni Sharq mamlakatlarida rivojlanishiga ta’sir ko’rsatib, Afrikagacha etib borishiga asos solindi. Arablar keyinchalik Ispaniya va Kavkaz mamlakatlarida ham pillachilik bilan shug’ullanishni yo’lga qo’yishadi. Ipakchilik Fransiyaga XIV-asrda kirib keldi. O’sha davrda Fransiyaning janubiy qismida Qoratut ko’plab o’stirilar edi. Bu esa ipak qurti rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatmadi. Shuning uchun fransuzlar 1495 yilda Italiyaning Neopal viloyatidan Oq tut ko’chatlari va urug’ini olib kelib, uni ko’paytira boshlashdi. 1589-1610 yillarda Genrix–IV hukmdorligida Fransiyada ipakchilikka katta e’tibor berilib, pilla yetishtirish salmog’i yildan -yilga ortib

bordi. Genrix –IV xukmdorligini 1599-yilida mashhur pillachi agronom Olive Di-Serr «Ipak hosildorligi» nomli qo’llanma yaratib, qurt boqish shart-sharoitlari va ipak mahsulotlari yetishtirish atroflicha yoritildi. 1601 yilda Parij shahriga 2000 dona Oq tut ko’chati o’tqazilib, nafaqat pillachilikni rivojlanishi, balki Parij shahrini chiroyli va ko’rkam bo’lishiga sabab bo’lgan. Fransiyada ipakchilikni yanada rivojlantirish maqsadida qishloq aholisiga tekinga yerlar va ipak qurti urug’i, tut urug’i tarqatildi. Oqibatda ipakchilik butun Fransiya bo’yicha rivojlana boshlandi. Ipakka bo’lgan talabning yildan- yilga oshishi Fransiyada ipak qurti zotlarini yaxshilanishga va serhosil yangi zotlarini yaratilishiga asos soladi. Natijada, XIX asr o’rtalariga kelib (1853 yilda), Fransiyada 26 ming tonna pilla yetishtirildi. Biroq tez orada ipak qurtida pebrina kasalligini kelib chiqishi sababli pillachilik yildan yilga sustlashib, hosildorlik keskin pasayib ketdi. Shunda pillakorlar davlat rahbarlariga murojat qilib, kasallikni yo’qotish tadbirini ishlab chiqarishni so’radilar. Fransiya hukmdori yetakchi biolog olimlarni to’plab bu masalani o’rganib, uni ijobiy hal qilish masalasini o’rtaga tashlaydi. Fransiyaning buyuk mikrobiolog olimi Lui Paster boshqa olimlar qatorida shu ish bilan shug’ullanish uchun Fransiyaning rivojlangan janubiy qismiga ko’chib borib, 4-5 yil ipak qurti kasalliklarini o’rganish bilan shug’ullandi. Natijada, kasallik ipak qurti urug’i orqali tarqalayotganligini aniqladi va kasallikning oldini olish chorasini topdi. Buning uchun urg’ochi kapalaklarni tuxum tashlagandan keyin mikroskopda tekshirib kasallik tarqatuvchi mikroorganizmlar bor-yo’qligi aniqlangan. Kasallik mavjud bo’lgan kapalaklarni tashlagan urug’i bilan birgalikda kuydirib tashlash, sog’lomlaridan esa urug’ olib, kelgusi yil qurt boqish uchun qoldirilgan. Bu usulni ipakchilikda sellyulyar usulda urug’ tayyorlash deb nomlanib, hozirgi kungacha qo’llanib kelmoqda. Shunga qaramasdan, Fransiyada ipakchilik oldingi mavqeini tiklay olmadi va pilla tayyorlash yildan -yilga kamayib ketdi .

XVIII-asrga kelib, Amerika qishloqlarida pilla tayyorlashga qiziqish va ipak matolariga bo’lgan talabning ortishi bilan shu asrning 70 yillarida Kaliforniya shtatida ipakchilik birmuncha rivojlana boshlagan. Ammo pillani qayta ishlash va yigiruv fabrikalar va mutaxassislar yo’qligi, qurt boquvchilarning tajribasizligi, Amerikada pillachilikning rivojlanishga barham bergan . Yevropaning boshqa mamlakatlariga ham ipakchilik asta -sekin tarqala boshladi. Jumladan Belgiya, Shveysariya, Avstriya, Vengriya kabi mamlakatlarida ham qurt boqish va pilla yetishtirish bilan shug’ullandilar, biroq iqlimiy sharoit, tut daraxtlarining yo’qligi bu mamlakatlarda kuchli rivojlanishga imkoniyat tug’dirmadi. XIX asrga kelib, Avstriya va Vengriya davlatlari hukmdorlarining ipak mahsulotlariga bo’lgan qiziqishi evaziga pillachilik yana taraqqiy eta boshladi. XIX asrning 80- yillariga kelib, Vengriya va Avstriya 2 ming tonnadan pilla tayyorlashga erishdilar. O’sha asrda Germaniyada ham pillachilik bilan shug’ullanishga qiziqish uyg’onib, maxsus farmonlar chiqarildi. Natijada tut ko’chatlari o’tkazilib, ipak qurti boqila boshlandi. Ammo shart-sharoit, tajriba va mutaxassislarning yo’qligi bu mamlakatda ham pillachilikning barham topishiga sababchi bo’ldi. Rossiyada ipakchilik . Rossiyada ipakchilik to’g’risidagi dastlabki ma’lumotlar 1600 yillarga to’g’ri keladi Boris Godunov hukumronligida Moskva viloyati atrofida birinchi marotaba qurt boqish ishlari amalga oshirilgan. Ammo bu ish muvaffaqiyatsiz yakunlangan. Ushbu tajriba 1625 yil sinab ko’rilgan va natijasiz tugagan. Rossiya XIV asr oxirlarigacha ipak mahsulotlarini chet mamlakatlaridan sotib olardi. Lekin Rossiya ham o’z ipagiga, pillasiga ega bo’lish yo’llarini qidira boshladi. XVI asrlarda ipak qurti boqishga dastlab Moskva yaqinidagi viloyatlarda harakat qilindi. Ammo turli sabablarga ko’ra Rossiyada ipakchilik rivojlanmadi.

A.Zlotin (1973) ning ma’lumotlariga qaraganda rus pillachiligiga asos solishda Pyotr 1 ning hissasi katta bo’lgan. U 1700 yilda Astraxan o’lkasida pillachilikni kengaytirish haqida farmon chiqaradi. Farmonda tut daraxtini boshqa maqsadlar uchun qirqqan kishi o’lim jazosiga mahkum etilishi ham ko’rsatilgan edi. Bu farmonga binoan Kievda, Kizlarda (hozirgi Dog’istondagi shahar), Oqtepada (hozirgi Qozog’istonda), Voronejda tutzorlar barpo etildi, qurtxonalar va pilla chuvish korxonalari qurildi. Qurt tuxumi Italiyadan sotib olinar edi. Xalqni qiziqtirish maqsadida qurt tuxumi tayyorlab beruvchi xususiy shaxslarga Pyotr 1 tomonidan turli imtiyozlar bilan yerlar berilgan. Yekaterina II davrida 1773 yil farmon chiqarilib, Xarkov guberniyasining Novo-Vodolaga qishlog’ida ipak ishlab chiqaruvchi korxona (« Шелковое производство ») tashkil qilindi. Saritsin (hozirgi Volgograd) yaqinida qurtxonalar quriladi. 1774 yilda 20 ta yosh yigitga ipakchilik ilmi o’rgatilib ipak qurti boqishni joylarda tashkil etish uchun 10 ta unter ofitser biriktirildi, tut ko’chatlarini ko’paytirish qurtxonalar qurish ishlari yo’lga qo’yiladi. Hatto 12 ta pilla yigiradigan stanok o’rnatilib, ipak tolasi olina boshlaydi. 1775 yilda esa pillachilik bo’yicha birinchi qo’llanma chop ettiriladi. 1798 yilda pillachilik bo’yicha dastlabki qo’llanma I. Lepyoxinning « Краткое руководство к разведению шелка в России » kitobi bosilib chiqqan. 1800 yilda har bir dehqon yiliga kamida 10 tup tut ekishi va ko’kartirishi lozimligi haqida hukumat buyrug’i chiqdi. Bu borada yaxshi ishlagan dvoryanlarga mukofotlar berildi, tut ekish uchun yer ajratildi. Pillachilikni rivojlantirish uchun xukumat tomonidan qilingan bunday harakatlarga qaramay, bu soha yaxshi rivoj topmadi. XIX asr o’rtalarida Fransiyada pebrina epizootiyasi boshlandi. 1858 yilda u yerda 26 ming tonna pilla tayyorlangan bo’lsa, 1865 yilga kelib bu raqam 5,5 tonnaga tushib qoldi. Pebrina tez orada Ispaniya, Italiya, Hindiston va boshqa mamlakatlar, shu jumladan, O’rta Osiyo va Rossiyaga ham yetib keldi va pillachilikning rivojlanishiga katta zarar yetkazdi.

Pillachilik Yevropa va Amerika mamlakatlariga nisbatan Osiyo mamlakatlari– Xitoy, Yaponiya, Koreya, O’rta Osiyo, Afg’oniston, Eron kabi mamlakatlarda yaxshi rivojlangan. Ukraina guberniyasining janubiy rayonlarida ipak qurti boqish uchun shartsharoit bo’lishiga qaramasdan, Rossiyada ipakchilik juda sust rivojlana boshladi. Bunday bo’lishiga sabab mutaxassislar yo’qligi, dehqonlar bu sohani bilmasligi, davlat qiziqishi kamligi va qator kamchiliklar mavjudligidadir. Rossiya O’rta Osiyoni bosib olgach, ipakchilik bilan koloniyalarni shug’ullantirish, pilla tayyorlash miqdorini yildan-yilga oshirib bordi, ipakchilik birmuncha rivojlandi. Natijada ayrim joylarda maxsus qurtxonalar qurish, tut o’stirish va qurt boqish ishlari rivojlana boshlaydi. Kavkaz respublikalari pillachiligi tarixi uzoq o’tmishga ega, lekin bunga oid ma’lumotlar juda kam. Tarixiy manbalardan ma’lum bo’lishicha, Kavkazga pillachilik V asrda kirib keldi. Faqat XIV asrdagina biroz rivojlandi. U Shirvon, Gruziya, Qorabog’ va Lezgistonda keng tarqaldi. Shemaxa Kavkaz orti mamlakatlari pillachilikning markazi bo’lganligi bayon etilgan. M.Eyvazov (1968) ning ma’lumotiga ko’ra Ozarbayjonda XVIII asrdayoq pillachilik Sheki, Tog’li Qorabog’, Naxchevan, Shemaxada yaxshi rivojlangan. U yerdan ipak Italiya, Iroq, Eron va boshqa mamlakatlarga eksport qilinardi. Ipakdan tashqari Yevropaga ipak qurti urug’ini ham chiqarilgan. Pillachilik u yerda ayniqsa XIX asr va XX asr boshlarida yanada rivojlandi, lekin juda qoloq texnikaga asoslangan, ilm-fan bilan bog’lanmagani uchun pilla va ipakning sifati zamon talabi darajasiga yetmagan. « Туркистанские ведомости » jurnalida yozilishicha: «Turkiston o’lkasini Rossiya bosib olgan paytda bu yerda pillachilik yaxshi rivojlangan bo’lib, har yili 100 ming pud ipak tayyorlanib, uning 20 ming pudi Rossiyaga jo’natilgan».

Foydalanilgan adabiyotlar 1. “Turkistanskie” vedomosti jurnali 1871y.№ 47,48 son 2. «Шелководство и шелковая промышленность» jurnali.1913, №12. 3. Abduqodirov SH. – Pillachiligimiz tarixidan lavhalar. Toshkent, «Fan», 2000 y 4. Biology and Behaviour of the Silkworms Lochinska. 5. Bombyx mori-the selkworms bloq Serying the Tiny Masters may.2004 6. K.M.Rojdestvenskiy, Z.T.Toirov, A.A.SHeveleva. «Tut ipak qurti biologiyasi ». “ O’qituvchi ” nashriyoti . Toshkent -1965 y. 7. Morphology and histology of Lyonet’s gland of the tropical. Journal of insect Science www.insectscience.org . Sudip Patra, Ravindra Nath Singt 8. Muxamedov M.M. – «Buyuk ipak yo’li», - madaniyatlarini birlashtiruvchi yo’l. Ipak jurnali, 1996, 3-son,.

Похожие

Ipak qurtining zoologik sistematikada tutgan o’rni

Charmbop, po’stinbop va muynabop terilarning halq xo’jaligidagi ahamiyati

O`zbekistonda ipakchilikni rivojlanisi. Buyuk ipak yo’li

Milliy bosh kiyimlar tarixi va rivojlanishi

Qadimgi Bobil va Ossuriya kostyum tarixi