Илмий тадкикот ишини утказишга тайёргарлик. Услубий дастуруламал ва унинг қисмлари - Текстиль - Рефераты

Илмий тадкикот ишини утказишга тайёргарлик. Услубий дастуруламал ва унинг қисмлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82.5 KB

Илмий тадқиқот ишини ўтказишга тайёргарлик. Услубий дастуруламал ва унинг қисмлари Режа: 1. Илмий тадқиқот ишларини ўтказишга тайёргарлик этаплари. Уларни мохияти. 2. Услубий дастуруламал ва уни қисмлари. 3. Ишчи дастуруламал.

Тадқиқот ишларини ўтказишга тайёргарлик. Илмий тадқиқот ишларини ўтказишга тайёргарлик қисмида қуйидаги ишлар бажарилади: 1. Мавзу бўйича библиографик материал йиғиш, адабиётларни ўрганиш ва бошқа маълумотлар йиғиш. 2. Тажриба ўтказиш объекти билан танишиш ва улардаги жараён ва уларни хосликларини ўрганиш. 3. Технологик жараеннинг физик мохияти билан танишиш. 4. Ўрганилиши керак бўлган муаммолар, саволлар билан танишиш ва тадқиқот ишини мақсадини аниқлаш. 5. Услубий ва ишчи қўлланма тузиш. Услубий дастуруламал. Услубий дастуруламал ўтказилиши керак бўлган илмий тадқиқот ишининг энг зарур қисми бўлиб, унинг тўғри тузилишидан қўйилган масалани ижобий амалга ошиши таъминланади. Услубий дастуруламал илмий тадқиқот ишларини ўтказишда аввал тузилади ва у илмий тадқиқот ишларини лойихаси сифатида қўлланилади. Услубий дастуруламал қуйидагиларни ўз ичига олади: 1. Зарварақ (титульный лист). 2. Муқаддима (тадқиқот этилаётган масаланинг айни пайитдаги ахволи, тадқиқот мақсади). 3. Кутилган натижалар. 4. Ишчи гипотеза. 5. изланиш ишлари(агар зарурат бўлса). 6. Тадқиқот ўтказиш ишлари. 7. Тадқиқот тудошлари (вариантлари). 8. Тажриба жараёнларида ифодаланадиган кўрсаткичлар рўйхати. 9. Олинадига дастлабки кўрсаткичларнинг ёзиш усули.

10. Тадқиқот ишларида ишлатиладиган асбоб ва ускуналарнинг рўйхати ва уларнинг қисқача тавсифномалари. 11. Тажрибаларнинг қайтарилуви. 12. Тажриба натижаларига ишлов бериш ва умумлаштириш усуллари. Услубий дастуруламалнинг ҳар бир бўлими моҳиятини қараб чиқамиз. 1.Зарварақ-режанинг 1 бет қисми бўлиб, унда қуйидагилар кўрсатилади: а) Мавзу номи. б) ИТИ рахбари (исми шарифи, насаби тўла) в) Ижрочилар (ижрочилар рўйхати зарварақ бетидан кейинги бетда алфавит кетма кетлиги бўйича берилиб, насаби ёнига қавсда ижрочининг ишнинг қайси қисми ёки бобида иштирок этганлиги кўрсатилади. г) Ташкилот рахбарлари. д) Маъсул ижрочи (исми шарифи, насаби) е) Иш ўтказилган шахарнинг номи ва йили. Муқаддима. Бу бўлимда ўрганилаётган соха бўйича дастлабки маълумотларни бериш керак. Дастлабки маълумотлар адабиётлар шархлари натижалари, танланган мавзу ва муамо бўйича йиғилган манбалар асосида тузилган рефератлар (китоблардан, ойнома, мақолалардан, илмий хисоботлардан, кўрсатмалар ва бошқа манбалардан) асосида берилади. Бунда албатта муаллифнинг кимлиги кўрсатилиб, ана шу манбага йўриқ кўрсатилиши шарт. Муқаддима ишнинг мақсади ва вазифасини шакллаш билан якунланади. Бунда тадқиқот қилиншиши керак бўлган масалаларгина кўрсатилади, чунки бир иш доирасида хамма муаммо ва масалаларни ҳал этиб бўлмайди.

Кутилган натижалар. Бу бўлимда ўтказилган тадқиқот натижаларини ишлаб чиқаришга тадбиқ этилганда қандай самарадорлик олиш мумкинлиги таърифланади (масалан, хом ашё ва материалларни иқтисод қилиш, мехнат ва ускуналарнинг унумдорлигини ошиши, махсулот сифатини яхшиланиши ва х.к.) Ишдан кутилаётган натижалар амалдаги қоидалар асосида иқтисодий самарадорлик хисобида берилади (масалан, янги техника ва технологиядан фойдаланишнинг самарадорлиги, хом ашёнинг арзонлашуви, маҳсулот сифатини яхшиланишуви ва х.к.). Ишчи гипотеза. Ишчи гипотеза деб тадқиқот асосида кўрилган илмий фаразга айтилади. Бу ҳали исботланмаган, лекин маълум эхтимолликга эга бўлган фараздир. Изланиш ишлари. Тадқиқотнинг баъзи масалаларига ўзгариш киритиш лозим топилганда изланиш ишлари амалга оширилади. Изланиш ишлар кўп томонларга эътибор бермаган холда юзаки тажрибалар ўтказишга асосланган. Тадқиқот ўтказиш босқичлари. Барча илмий тадқиқот ишлари алохида босқичларга бўлинади. Ҳар бир босқич мустақил бўлим бўлиб, кейинги бўлим босқични бажариш учун муҳим босқичдир.

Тадқиқот турлари (вариантлари). Тадқиқот ишларини икки усулда ўтказиш мумкин: пассив ва актив. Пассив усулда тадқиқотни амалий режалаштириш кўзда тутилмайди. Бу усулда бўлаётган жараёнга аралашмасдан туриб, яъни жараённи кузатиш билангина олинган кўрсаткичларни белгилаб бориш етарли бўлади. Тадқиқотни режалаштиришнинг актив усули классик ва омилли режалаштириш усулларига бўлинади. Тадқиқот режалаштиришнинг классик усулида тадқиқ этилаётган омиллардан биттасигина ўзгартирилиб, колганларнинг миқдорларнинг доимийлиги сақланиб турилади. Режалаштиришнинг омилли усулда тадқиқот ишлари хамма омилларнинг бир вақтда ўзгариши асосида олиб борилади. Масалан: Айталик, 3 цилиндрли чўзиш асбобида чўзиш ва оралиқ (разводка) миқдорининг ип сифатига таъсирини ўрганиш лозим. Тадқиқот режалаштиришнинг классик усулида тажрибалар схемаси қуйдагичадир: (агар Е ва R уч даражада бўлса) Тажриба ўтказиш схемаси. Бундай тажриба занжирида, яъни R ва Е нинг уч даражасида ва 3 такрорийлик учун қанча тажриба ўтказиш керак: R 2 E 3E 2E 1R 1 E 3E 2E 1 R 3 E 3E 2E 1 1 2 31 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 

3х3х3=27 та тажриба. Омилли режалаштиришда, Е ва R нинг икки даражасига тенг миқдор даражасида ўтказилади ва тажриба сони бунда қуйидагига тенгдир: 2х2х3=12 та тажриба. Тажриба жараёнида ифодаланадиган кўрсаткичлар рўйхати. Тадқиқот жараёнининг тажриба ўтказиш даврида бирламчи кўрсаткичлар ёзиб борилади. Бу кўрсаткичларнинг тугатилиш тартиби услубий дастуруламал да айтибўтилган бўлиши керак. Тажриба жараёнида ёзиб борилган бирламчи кўрсаткичлар мажмуаси тадқиқот мавзуси шартларига ва тажриба олдига қўйилган вазифаларга боғлиқдир. Кўрсаткичлар мажмуасидаги масала шу нуқтаи назардан жуда муҳимки, унга тажриба натижасидаги самарадорлик ва уни ўтказиш муҳитлари боғлиқдир. Шунинг учун тўғри режалаштириш мақсадида энг аввал ўтказиладиган тажрибага алоқадор кўрсаткичлар рўйхати тузилади, кейин хар бир белги билан ва кўрсаткич катталигидан келиб чиқиб, уларнинг аҳамиятга моиллик даражаси аниқланади. Шундан кейин уларнинг ахамиятга моил қийматига эга бўлганлари қолдирилади. Асбоб ва укуналар. Тажриба ўтказишда қўлланиладиган асбоб ва ускуналар олдиндан танланади ва усулий режада уларнинг қўллаш шароитлари, режимлар ва бошқлар ёзилади.

Тажриба натижаларига ишлов бериш ва умумлаштириш усуллари. Услубий дастурда олинган натижалар қандай бўлса шундайлигича кўрсатилади,уларга қандай ишлов берилиши, ва олинган натижаларга ишлов берилаётганда қаандай тавсифлар эътиборга олиниши кўрсатилади. Одатда кўрсаткич натижалари умумлаштирувчи жадвал ёки корреляцион боғланиш, математик формулалар ва х.к.з. кўринимида бўлади. Тажрибалар такрорийлиги. Тажрибалар такрорийлиги тадқиқ этилаётган материалнинг, маҳсулотнинг ёки курсаткининг характерига боғлиқ. Тажрибалар сонини шундай танлаш керакки, бунда олинадиган натижаларнинг керакли даражадаги аниқлиги таъминлансин. Машина ва ускуналарни синаш билан боғлиқ тажрибалар 3-10 такрорийликни хом ашё, ип ва х.к.з.ларнинг хусусиятларини аниқлаш билан боғлиқлари анчагина кўпроқ синов миқдорини талаб қилади (50да 200 гача ва ундан ортиқ). Тажрибаларнинг керакли миқдордаги такрорийликларни хисоблаш учун дастлабки тажриба натижалари бўйича ўртача квадратик оғиш ( G T ) вариация коэфициенти (С Т ) ва квадратик нотекислик (Н Т ) лар аниқланади. Кейин кафолатланган хато ( m T )нинг катталигини бериб турган холда тажрибанинг керак миқдоридаги синаш миқдори аниқланади. бу ерда ишонч эхтимоллиги Р=0,95 га, яъни 5% лик хатога йўл қўйилганда миқдори  2 га тенг бўлган коэфициент. Х т - танловдаги белгининг ўртача миқдори.

Синашнинг стандарт ва ностандарт усуллари. Тадқиқотнинг стандарт ва ностандарт, умумий ва хусусий усуллари мавжуд. Стандарт усул деб, қандайдир материалнинг, хом ашёнинг, маҳсулотнинг, машинанинг ва приборларнинг алохида ёки гурухли белгилари синовнинг амалдаги ГОСТ, ОСТ, ТУ ҳар хил конструкциялар, типли технологик карталар ва х.к.з. томонидан қонунийлаштирилган қоида ва нормативларга амал қиладиган синов усулларига айтилади. Хусусий услуб, хар хил кўринишдаги услубдир. Унинг хусусий дейилишига сабаб, у хамма холларда бир хил бўлмаслиги мумкин. Тадқиқот ишларида стандарт ва хусусий услублардан бир хилда фойдаланавериш мумкин. Услубий дастуруламалда хусусий услуб хамма майда- чуда деталларигача баён этилади. Стандарт услубда эса синов услуби ёзилмай, балки қандай ГОСТ, ОСТ ТУ ёки маълум инструкция асосида тадқиқот ўтказилиши кўрсатилади. Услубий дастуруламалда масаланинг шундай ечилиши кўзда тутилиши керакки, бунда вариантлар ва кузатувлар миқдори минимал даражада бўлиши керак, шу билан бир вақтда шуни унутмаслик керакки, ўтказилган тажрибалар асосида олинадиган хулосалар аниқроқ бўлиши керак. Тадқиқот ишларини ўтказиш жараёнида услубий дастуруламалга аниқликлар ва хар хил ўзгаришлар киритиш мумкин. Услубий дастуруламал ишчи дастуруламални тузиш билан якунланади. Бунда ишнинг тақвим режаси (календар плани), керакли хомашё, ишчилар, ускуналар ва х.к. лар ҳисоби берилади.

Технологик жараённинг математик андозаси. Математик андоза олиш усуллари. Тўқимачилик саноатида кўпгина технологик жараёнлар анча мураккаб хисобланади. Бундай жараёнлар кўпгина факторлар, аниқлаш қийин бўлган хар хил таъсирлар остида бўлади. Шунинг учун тўқимачилик саноатида тадқиқот ишлари қуйдаги вазифаларни ўз ичига олади: 1. Технологик жараённи физик моҳиятини ўрганиш; 2. Механизм, машина ва агрегатларни оптимал ишлаш ечимини топиш ва юқори сифатли маҳсулот ишлаб чиқиш; 3. Технологик жараённи статистик ва динамик тавсифларини аниқлаш. Тадқиқот ишларини якуни жадвал, график, тенглама, яъни математик андоза холатида бўлиши мумкин. Ҳозирги вақтда технологик жараёнларни ўзгаришини математик андоза ҳолатида олиш катта ахамиятга эга. Технологик жараенни математик ифодаси объектга таъсир қилаётган куч билан муқобиллаш тавсифлари орасидаги боғланиш тенгламасидир. Технологик жараенни математик андозасини билган холда объектдан чиқаётган махсулотнинг сифат кўрсаткичларини олдиндан режалаштириш мумкин, яъни Технологик жараенни бошқариш мумкин. Математик андоза олиш усуллари. Технологик жараенни математик андозасини 2 усулда олиш мумкин: 1. Назарий усул. Бу усулда технологик жараённи физик мохияти ўрганилиб, олдиндан маълум физик қонуниятларни қўллаган холда андоза олинади. Фақат назарий йўл билан жараённ математик андозасини олиш анча мураккаб, лекин янги жараёнларни лойиҳалашда ва қидирув ишларида кенг қўлланилади. 2. Тажриба- ўтказиш.

Бу усул бўйича тажриба ўтказилиб, тажриба натижалари тахлил қилинган холда оптимал ечимлар топилади. 3. Тажрибавий назарий усул. Бу усул энг қулай бўлиб, унда тажриба ўтказилиб, натижалари олинади ва назарий усул элементларини қўллаб, тажриба натижаларига ишлов берилади.

Адабиётлар: 1. Варковецкий М.М. «Оптимизация процессов хлопкопрядения», М., 1982 г. 2. Севостьянов А.Г. «Методы и средства исследования механико- технологических процессов текстильной промышленности», М., 1986 г. 3. Поздняков Ю.П. «Методы статистичекого контроля исследования волокнистых материалов», М., 1977 г. 4. Амзаев Л.А. «Тадқиқот илмий асослари ва технологик жараённи муқобиллаш» фани бўйича маъруза матни, Т., 2000 й. 5. Амзаев Л.А. ва бошқалар «Илмий тадқиқот усул ва воситалари» фани бўйича услубий қўлланма.

Похожие

Машина ва аппаратларни назарияси ва ишини умумий масалалари

ЗАМОНАВИЙ КОСТЮМДА УСЛУБИЙ ЕЧИМЛАРИ

Замонавий костюмда услубий ечимлар

Мехнатни мухофаза килишда ташкилий ва хукук масалалари

Кийимнинг услубий ечими турлари. Замонавий кийимлар турлари ва тавсифи