Charmbop, po’stinbop va mo’ynabop terilarni tovarlik xususiyatlari - Текстиль - Рефераты

Charmbop, po’stinbop va mo’ynabop terilarni tovarlik xususiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42.5 KB

Charmbop, po’stinbop va mo’ynabop terilarni tovarlik xususiyatlari REJA: 1. Terilarning maydoni va og’irligi. 2. Terilarning qalinligi va zichligi. 3. Terilarning jun qoplamining tuzilishi 4. Terilarning sath o’lchami.

Charmbop, po’stinbop va mo’ynabop terisini xom ashyolarining buyumlik xususiyati, yarim fabrikatlarga ishlov berish, sotib olishdagi narxlari, to’g’ridan- to’g’ri ularning fizika-mexanik xossasiga bog’liqdir. Bularning ichida eng muhim axamiyatga ega bo’lganlari terining maydoni- vazni, qalinligi, junining o’siqligi, to’qimasining mustahkamligi va cho’zganda uzilishga chidamliligi hisoblanadi. Terining maydoni: Keng maydonga ega bo’lgan terilardan anchagina ko’proq charm mahsulotlari olish mumkin, chunki bunday terilarni bichishda (ishlatilganda) maydoni keng bo’lganligi sababli, qiytimga ham kam chiqadi. Qo’y, echki, cho’chqa va bo’g’i terilarini qabul qilish va narx to’lash ularning maydoniga qarab aniqlanadi. Terining maydoni hayvonning turi zoti, jinsi, yoshi oziqlantirish va boqish sharoitiga bog’liq. Bundan tashqari terining maydoni ularning konservalashga qarab ham o’zgaradi. Tuzsiz konservalanganda terining maydoni o’rtacha 10 % ga, tuzlab quritilganda 6% ga qisqaradi. Qo’y va echki terilarining maydoni kvadrat disemetrlarda (terining enini bo’yiga ko’paytirish yo’li bilan, teri bo’yining yuqorigi qirrasida, quyrug’idan dumining asosigacha, jaydari , dumbali qo’y terilarini terilarini bo’ynini yuqorigi qirg’og’idan, orqangi oyoqlarining ) biriktiruvchi pastki cho’kmasigacha, enini esa oldingi oyoqlarini pastki cho’kmasidan 3-4 sm pastidan o’lchanadi. Cho’chqa terilarini bo’yini eniga ko’paytirish yo’li bilan o’lchanadi. Terisini uzunligini, bo’ynining yuqori qismidan, orqangi oyoqlarining pastki cho’kmasigacha, enini esa oldingi oyoqlarining cho’kmasidan 8-10 sm pastidan o’lchanadi. Cho’chqa terilarini yaxlit bel qismini (krupe) desimetr kvadratlarda umurtqa pog’onasi chizig’i bo’ylab yuqorigi qirrasidan to pastigacha, enida esa yaxlit bel qismini teng o’rtasidan o’lchanadi. Terining eni va bo’yini o’lchaganda o,5 dan va undan ortig’i . Qo’y va echki terilari tarang tortib quritilganda 10% maydonidan tashlab qabul qilinadi. Terining maydoni kengligini o’lchash uchun metr yoki desimetrlarga bo’lib ko’rsatilgan rishotkalarda ( planjet) ya’ni yupqa taxta yoki organik shishani ichki tarafidan 1x1 dm 2 qilib to’rda chiziqlar o’tkazsa bo’ladi. .

Rejalagichni umumiy o’lchami 12x12 dm 2 dan iborat. Rejalagichni o’ng tarafidan tik tushirilgan yon tomonidan va pastki qismidan o’tgan 0,5 dm 2 dan hoshiya qoldirilgan. Terini rejalagichga o’lchaganda, to’qima tarafini yuqoriga qilib shunday qo’yiladikim, teri uzunligini pastki nazorat nuqtasi rejalagichni etak qismini pastki qirg’og’i bilan ustma-ust tushsin, terining kengligini ung tomonini nazorat nuqtasi rejalagichni o’ng qirg’og’i bilan ustma-ust qo’yiladi. Terining maydonini, teri chap tomoni tanasidagi nazorat nuqtasini kesib o’tgan aylanmalarni tutashgan joyi standart (nazorat) nuqtasida joylashgan rejalagich raqami bilan belgilanadi, rejalagichdan foydalanish, qo’shimcha hisob kitoblar qilish uchun zaruriyat tug’dirilmaydi. Rejalagich teri maydonini tez va aniq belgilab beradi. Terining vazni – ko’pgina charm xom ashyolarini xarid qilishda ularning vaxzniga qarab qabul qilinadi. Har bir terini 100 gr gacha aniqlikdagi son ko’rsatgichlariga ega bo’lgan tarozilarda o’lchash yo’li bilan aniqlanadi. Bunda 50 gr va undan ortig’i 100 gr deb, 50 gr dan kami hisobga olinmaydi. Terining vazni maydoni qalinligi,zichligi, teri qalinligini konservalash usuli va barcha og’irlashtiruvchilarga (go’sht-yog’ qoldiqlari, kesib tashlangan bo’lagi, qoramol terilarining kalla qismining terisi, (I) J.D.S ga rioya qilmay shilingan, qotgan qon laxtalari, iflosliklar tuz va hakazolarga bog’liq). Terining vazni shuningdek xiliga, yoshiga, jinsiga, zotiga va uning semizlik darajasiga qarab o’zgaradi. Qoramollarni zo’r berib boqilganda 1,5 yoshga kirganining og’irligi 2-3 yoshidagi qoramol terisining og’irligi bilan tenglashadi. Yosh mollarning (hayvonlarning) terisining og’irligi tirik vazniga nisbatan 12% ni, qoramollar terisi esa 6% va undan ortiqroq bo’lishi mumkin. Yangi shilib olingan terilarning (konserviyalanmagan) sof vaznining 2 soatgacha sovutilib vazni aniqlaniladi, yuvilgan terilarning vaznini 2 soat ichida suvi sirqitilib keyin vazni aniqlanadi. Konserviyalangan terilarning vaznini, terida bo’lgan turli og’irlantiruvchilar ko’zda tutilib, me’yoriga yetkazib tuzlanmagan, tuz bilan haddan tashqari to’yintirilgan, me’yoridan ortiq quritib yuborilgan bo’lishi e’tiborga olingan holda aniqlaniladi. Barcha og’irlashtiruvchilarga va me’yoridan kam tuzlanganiga (nedosol) haqiqiy

vaznidan, tashlab o’ta quritilgan va o’ta tuzga to’yintirilgan terilarga esa qo’shib o’lchanadi. (I) J D. S da belgilangan nisbatlar asosida konservasiyalangan terilarning vaznini, ularning yangi shilib olingan terisining vazniga nisbatini qabul qilishda quyidagicha aniqlanadi.Foiz hisobida – yangi shilingan terini- 100, muzlatilgan-96, ko’p tuzlangan- 87, tuzli suvda to’yintirilib keyin quruq tuz bilan terini yoyib tuzlangani- 83, tuzlab quritilgan-50, tuzsiz quritilgani –40% deb qabul qilingan. Bu nisbatlar ko’p tuzlangan terilarda, ularning tuzga to’yinish darajasiga qarab o’zgarib turadi. Tuzlab quritilgan va tuzsiz quritilgan terilarda ularning atrof muhitdan namlikni yutish darajasiga qarab o’zgaradi, chunki bu terilar o’zining uta kam namlikni yutish qobiliyati bilan ajralib terining tuzga to’yinish darajasi va ko’p tuzlangan, tuzlab quritilgan tuzsiz quritilgan terilarning vaznini (I) J.D.S 13104-71 ga asosan teri tarkibida kalsiylangan soda va osh tuzini (I)J D.S 13105- 67 ga asosan aniqlaniladi. Terining qalinligi: Terining eng muhim xossalaridan biri bo’lib hisoblangan ishlab chiqarishda aniq maqsad uchun qo’llanilishini belgilab beradigan sifat ko’rsatgichlaridan biri bo’lib teri qalinligi hisoblanadi. Turli xil charm xom ashyosining yangi shilingandagi qalinligi 0,2 dan 25 mm gacha bo’lib turadi. Terining qalinligi nafaqat uning turi, uning jinsi, yoshi, saqlanish sharoiti, oziqlantirilishi, terini konserviyalash usuli va teri satxining qismlariga qarab nisbiy o’zgarib turadi. Oddatda hayvonlar terisi, urg’ochisinikiga nisbatan notekis va sezilarli darajada qalin bo’ladi. Hayvon yoshi ulg’aygan sari uning terisini qalinligi ham asta sekinlik bilan qalinlasha boradi. Tuzsiz quritilgan terilarning qalinligi 25- 40 foizga, tuzlab quritilgan terilarniki 20-30 % ga pasayadi (ingichkalashadi). Terini o’rta va pishiq qismi va yag’rini atrofi birmuncha qalin, etaklari va bo’yni biroz yupqa (kalla va oyoq qismlari o’ta qalin bo’lgan) navvos terilaridan tashqari. Chatlari oldingi oyoqlarining ichkari tomonlari o’ta yupqa bo’ladi. Ot terilarining sag’ri yag’riniga nisbatan qalinroq.

Teri qalinligini o’lchash uchun Meysker kullik o’lchovi qo’llaniladi, bu asbob bilan teri qalinligini barcha qismlari (namuna qirqib olinmay juni qirqib tashlanmay), tuz, go’sht va yog’lardan tozalab o’lchash mumkin. Maysker qalinlik o’lchoviga taka singari tilga ega bo’lgan nomer bo’lib, uning ikkita oyoqchasi (yonoqlari) atroflari (cho’kkimtir) ilgak bo’ladi. Pastki oyoqchasi harakatsiz, yuqorigisi tayanch dastak yordamida ko’tariladi. Terini shu tayoqchalar oralig’ida kirgiziladi (yuqorigi oyoqchasini terini kirgizishdan oldin tayanch dastagi bilan ko’tariladi), undan keyin tayanch dastagi tushiriladi, teri qalinlik o’lchagichini ikkala oyoqchasi oralig’ida qisilib qoladi. Hisoblagich siferblayda aniqlanayotgan terining qalinligini 0,1 mm gacha aniqlikda ko’rsatadi. Qoramol terilarining qalinligini aniqlashda standart nuqta (N) deb, umurtqa pog’onasidan 200 mm yoniga va pastki oyoqlarining cho’qisidan 250 mm yuqoriga qarab o’tkazilgan chiziqlarni o’zaro kesishgan joyiga aytiladi. Jun qoplamining tuzilishi: Terining maydon birligiga to’g’ri keladigan jun (soch) tolalari soni ko’p jihatdan teri to’qimasini pishiqligini aniqlaydi. Maydon birligiga qancha soch (jun) birligi to’g’ri kelsa shunchalik teri mustahkamligi sust bo’ladi. Junliligi yoki jun qoplamining vaziyati po’stin va movut beruvchi qo’y terilari uchun katta axamiyatga ega. Po’stin va movut ishlab chiqarishda qo’y junlarini o’rtacha balandligiga ega bo’lganlari yuqori baholanadi, chunki o’siq junli teri to’qimalarining soch (jun) tolalari ko’pincha chalkashib va yotib ketgan bo’ladi. Bunday qo’y terilari (po’stin buyim sifatida) uzoq muddat kiyish uchun chidamsiz va movut sanoatida junni qirqishda katta noqulayliklar tug’diradi.Ingichka va quyuq jun qoplamiga ega bo’lgan ko’pgina qo’y zotlarini jun (soch) xaltachalari va charm bezlari bir tekislikda joylashgan shuning uchun ham issiqa bardoshli va to’r qavvatlarining bog’lanishi kuchsiz bu esa teri yuzini qobiqlanishi va burishmalar (ajinlar) hosil qilishiga sabab bo’ladi. Mayin jun beruvchi qo’y zotlarining soch (jun) tolasining ildizlari tik emas balki buklangan holda joylashgan. Bu buklilik teriga ishlov berish tamom bo’lganidan keyin oshlangan charmga govaklik va cho’ziluvchanlik baxsh etadi. Charm olinuvchi qo’y terilarini odatda soch (jun tolasi) ildizlari tik joylashadi shu

sababli ularning terilaridan yuqori sifatli charm olinadi. Po’stin va movut olinuvchi qo’y terilarini ishlab chiqishda ulardan foydalanishni birlamchi asosiy ko’rsatkichlaridan biri bo’lib, jun qoalamining uzunligi, ingichkaligi, qiyoqligi hisoblanadi. Jun qopla-mining uzunligiga qarab dag’al junli qo’ylar terisi junining uzunligiga to 2,5 sm.gacha bulganlari – junsiz 2,5 sm dan to 6 sm gacha yarim mayin junli 6 sm da baland jun qoplamiga ega bo’lganlari junli terilar deb yuritiladi. Movut olinuvchi quy terilari 1 sm dan to 2 sm gacha jun qoplamiga ega bo’lganlarining past junli 2 sm da 5 sm gacha yarim junli, 5 sm dan baland jun qoplamiga ega bo’lganlarining junli terilar deb aytiladi. Jun qoplamining taxminiy tekislab lekin cho’zmasdan jun qoplamini asosiga millimetrli o’lchagich qo’yib, junini balandligi o’lchanadi. Jun qoplamini tig’izligini, quyuqligini, jun qoplamini tuklarini ochib aniqlanadi. Qalin jun qoplamiga ega bo’lgan qo’y terilarining jun qoplamini taxlari ochib qaralganda, teri to’qimasi aniq ko’rinmaydi. Qo’y terilarining yana bir muxim klaridan biri bo’lib, jun qoplami bilan teri to’qimasi o’rtasida bog’lanishlik mustahkamligi hisoblanadi. Po’stin va movut beruvchi qo’ylarning terisini jun qoplamini tukilishiga yo’l qo’yilmaydi. Juni tukilib ketayotgan terilarni esa yelim olish uchun ajratiladi. Terining zichligi – charm yarim fabrikatlarini fiziko-mexanik xususiyatlari – mustahkamligi, cho’ziluvchanligi, ishqalanishga qarshiligi harorat ta’siriga chidamliligi, suvga munosabati va boshqa ko’rsatgichlari terining zichligiga to’g’ridan –to’g’ri aloqadordir. Terining zichligi (puxtaligi) to’r qavvati qoplagan tolalarning o’ramlariga teri mag’z qatlamidagi yog’larning yig’ilib qolganligiga terini birlashtiruvchi qavatini bo’sh bo’lib qolishi va teri mag’z qavatining soch xaltachalari, shuningdek charm bezlari buklanganligi natijasiga bo’shashishiga ma’lum darajada bog’liq bo’ladi. Terining zichligi (organileptik) sezgi organlari bilan terining umurtqa aog’ona qismini qo’l panjalari bilan paypaslash orqali, aniqlanadi.Ho’l tuzlab konservalangan zich puxta terilar kanja bilan paypaslaganda tarang tog’aysifat teri mag’zi qavati bilan ajralib turadi. Terining sath (yuzasi) – Hayvonlarning xiliga qarab ularning terilari turli shakl ko’rinishiga ega bo’ladi. Teri qismlarining umumiy (faoliyatlari) qalinligi va

to’qimasining tuzilishi, shuningdek ularning xossalarini xarakterlanishi (tavsiflanishi)Fiziko-mexanik va kimiyoviy tarkibi – terining sathi deb aytiladi. Terining sathini bilish uchun uni to’g’ri konserviyalash, saqlash (asrash), shuningdek to’g’ri oshlash va tayyor bo’lgan charmni samarali ishlatish uchun zarurdir. Qoramol terilarining oq chiziq bo’ylab tilinib shilingan joylarini, qismlarini ushbu qismlari nisbiy qalinligi va zichligi bir xildir: kallasi, yoqasi, chati, terining o’rta qismi, sag’ri, etaklari oyoqlari hisoblanadi. Bosh qismi ancha qalin va po’kkak tuzilishga ega. Terining o’rta qismi yoqadan to’g’ri chiziq orqali oldingi oyoq cho’kmalari orqali ajratilgan bo’lib yonboshidan oldingi va orqa oyoqlari cho’kmalari orasida birlashgan masofa etaklari bilan chegaralanadi. Yoqasi va terining o’rta qismi, o’rtasidagi chegara oldingi oyoqlarining cho’kmasi orasidan o’tadi.Sag’ri terining o’rtasiga kiradigan maydonini dumg’oza o’zagidan to orqangi chatlarigacha bo’lgan masofani o’z ichiga oladi. Terining o’rta qismini savrisiz maydoni, terining yaxlit bo’lagi yoki qismi deb ataladi. Terining o’rta qismining, teri mag’z qavatini tuzilishi o’zining murakkab to’qimalariga ega bo’lib, har tomonga qalin hosil qilib tolalari bir-biri bilan jips joylashgan. Bunday tuzilish terining o’rta qalin bel qismining uzilishiga mustahkam, cho’zganda ham cho’ziluvchan bo’lishligini taminlaydi. Terining o’rta bel qismining butun qalinligi bo’ylab zichligi va mustahkamligi deyarli bir xil.Terining bel qismini orqa va etak tarafiga qarab qalinligi asta-sekinlik bilan yupqalashib boradi. Faqat navvoz terilarida terining bel qismidan yoqasiga qarab qalinlashib boradi. Yoqasi terining o’rta bel qismiga nisbatan pukkaroq, bu uni tayyor mahsulot bo’lganida baholanishini pasaytiradi. Yoqasining qalinligi notekis taqsimlanadi. Yuz qavatida burishlar bo’lib hayvonlarning orriq holda yaqqol ko’zga tashlanadi. Etaklari o’zining o’ta yupqaligi bilan ajralib turadi terining mag’z qavatiga nisbatan etaklari birmuncha po’kroq bo’ladi. Ayniqsa ko’p tulagan urg’ochi mollarning etak qismlari nisbiy yupqaroq va bo’shroq bo’ladi. Etaklariga chatlar tutashgan bo’lib, chatlari etaklariga nisbatan yupqa, cho’ziluvchan va bo’sh bo’ladi.

Old va orqa oyoqlaridan shilingan terilari o’zining yupqaligi, to’qimasining bo’shligi va kam pishiqligi bilan ajralib turadi. Otlar terisining satxi bir muncha o’zgacha taqsimlanadi. Terining sag’ri qismi birmuncha qalin va pishiq, qolgan tolalari, tutamlari baquvvat bo’lib o’zaro tig’iz tola to’qimalarini tashkil qiladi. Sag’rining ikkita botiq tig’iz tuzilishiga ega bo’lgan qismi bo’lib, son suyagi izi (tuguncha) deb ataladi. Sag’ri o’zining qalinligi va mustahkamligi bilan, poyabzal, tag charmi ishlab chiqarish uchun yaroqlidir. Ot terisining yag’ri qismi, sag’ri qismidan birmuncha farq qilib, o’zining yupqaligi qalinlashgan tolasi tizimlarining kuchsiz to’qimalari bo’lganligi sababli aoyabzal ustki qism va ostarlik uchun ishlatiladi. Sag’ri va yapog’i qismlarining, yuz tomonidan umurtqa pog’onasidan chatlari tarafiga qarab silliq yotgan junning farlaridan ajratiladi.. Cho’chqa terilarining qalin o’rta qismining qalinligi uncha katta bo’lmaydi. Yonlari, kurak va bellarida qalinligi bir muncha yupqaroq, terining eng yupqa qismi bo’lib,qorni, ko’kragi, chatlari, oyoq oraliqlari va ayniqsa kurak tarafi hisoblanadi. Nar cho’chqalarning yon taraflarida tog’ay o’simtalari bo’ladi. Cho’chqa terilari o’zining bo’shligi, po’kkakligi ko’p miqdorda yog’ kataklari bilan qoplanganligi sababli farqlanib terilardan olingan tayyor mahsulotlar ingichka qarama-qarshi tomonga qarab o’tgan tirishlardan iborat bo’ladi.

Adabiyotlar: 1. Зокиров М.Д.Атамуродов К.А.Хайдаров К.Х. Хайвонлар хом ашёси товаршуносли. Тошкент, 1999 й 2. Каспарьянц С.А. Кошилёв А.Ф. шкутов Ю.Г Товароведение и технология первичной обработки кожевенного с ы рья. Москва Легкая индустрия, 1977 й. 3. Muynabop,po’stinbop va charmbop terilarni ishlab chiqarishni uslubiy qullanmalari. Toshkent, 2008 y. 4. O’zinform agroprom targ’ibot va ilmiy- texnikaviy axborotlar Respublika markaziy «Bildirish»lari. 5. Muynabop, po’stinbop va char mbop terilari Davlat standartlari. 2000 y.

Похожие

Charmbop, po’stinbop va muynabop terilarning halq xo’jaligidagi ahamiyati

Charmbop xomashyosining xususiyati va tasnifi

Teri xom ashyosiga dastlabki ishlov berish texnologiyasi

Chambop, muynabop va pustinbop terilarni tuzilish tarkibi

Pustinbop va muynabop terilarning xususiyatlari va tasnifi