Телевидениенинг бошқа соҳалар билан алоқадорлиги - Лингвистика - Рефераты

Телевидениенинг бошқа соҳалар билан алоқадорлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58 KB

Телевидениенинг бошқа соҳалар билан алоқадорлиги Режа: 1. Телевидение ва радио 2. Телевидение ва театр 3. Телевидение ва кино

Инсон ахборотнинг ярмидан кўпини кўз орқали қабул қилади. Балки сиёсий суҳбат пайтида унинг асосий мазмуни қулоқ орқали кирар, лекин табиий компонентлар йўқолади. Сиз газета ва журналда интервью ўқиганингизда, интервью олган киши, ҳақида қандайдир тасаввурга эга бўласиз. Бироқ, унинг айтганларини тўппа- тўғри қабул қила олмайсиз, чунки у бошқачароқ ҳам гапирган бўлиши мумкин. Иккинчидан бу шахснинг интеллектуал қобилияти ҳақида маълум тасаввурга эга бўласиз, бироқ, унинг ўзига хос жисмоний хусусиятлари яширин бўлади. Радиоэшиттиришлар ҳам деярли шундай. «Деярли» ўрнига «Худди шундай» дейиш мумкин амас, чунки овоз қайсидир маънода инсоннинг борлиги. Бевосита тирик овоз орқали сиз инсон ҳ ақида қандайдир маълумот оласиз: ахир у ёки бу овоз тиниқлиги, жарангдорлиги, интонация, гапириш усули – буларнинг ҳаммаси маълум киши ҳақида хабар беради. Сиз сўзловчи нутқига эътибор бермасдан, биргина овозининг ўзидан нафақат унинг ёш ёки қарилигини, балки уни қувноқ ёки зерикарлигини, бағри кенг ёки бахиллигини ҳам билишингиз мумкин. Ҳамда унинг одамларга бўлган муносабати, самимийлик даражаси, маънавий дунёси ҳам маълум бўлади. Кўз ўнгимиздаги киши ҳикоясини айтиб туриб чеҳраси, ҳиссиёти, таассуротлари билан сизга кучлироқ таъсир қилади. Шу ерда психологик механизм ишлай бошлайди, олимлар уни «ишониш ва ишонмаслик фильтри» деб аташади. Агар одам чеҳраси бу фильтрни эгаллай олса, у нинг нутқи таъсири бир неча бор ошади, бу эса ҳар қандай далиллардан кучлироқ ишонтиради. Шундай қилиб, радиоэшиттириш ва телекўрсатувнинг орасидаги энг муҳим шарти шундаки, радио фақат эшитиш қобилятига таъсир қилса, телевидениеда эса кўриш имконияти ҳам бор. Радиоспектакьлни телевидениега механик тарзда кўчириш ҳоллари фақат муваффақиятсизлик билан тугаган десак бўлади. Бу омадсизликлардан бири актёрларнинг ташқи кўриниши (овозининг сифати тўғри келганда ҳам) экранга тушмайди. Бироқ буни ҳам бир амалласа бўлиши мумкин. Ахир

радиопьесани телевидениеда ижро этиш учун драмматургия талабларига жавоб берувчи бошқа актёрларни чақириш мумкин. Муваффақиятсизликка асосан бошқа ҳолатлар ҳам сабаб бўлиши мумкин. Яхши радиопьеса радиодраматругиянинг ўзига хос хусусиятларга эга. Драматургия қонунлари шуни талаб қиладики, радиопьесада айтиладиган сўз нафақат персонажнинг фикр ва ғояларини акс эттириш керак, балки воқеа-ҳодиса ривожини, вазиятни кўз олдига келтириш учун ҳам хизмат қилиш керак. Телевиденияда бундай талаб қўйилмайди. Чунки жой ҳолати, кўриниш, персонажнинг жисмоний ҳаракати бевосита экранда тасвирланади. Инсон кўз олдида жонли, ҳаракатланувчи тасвир пайдо бўлганда, у психологик ва физиологик сабабларга кўра кўрсатувнинг асосий элементига айланади, овоз эса (нутқ, мусиқа, шовқин) иккиламчи роль ўйнайди. Радиопьеса эса ягона овоз компонентига мўлжалланиб яратилган. Шунга кўра радиопьеса драматургияси кўриш компоненти йўқлигига мўлжалланган. Биз радионинг тасвирлаш ҳусусияти йўқ бўлгани учун телевидениега нисбатан ахборот воситаси сифатида ёки бадиийлик жиҳатидан даражаси пастлигини исботлаб бермоқчи эмасмиз. Аввало радионинг ҳам ўзига хос хусусияти бор: уни ҳамма ерда, ҳар қандай шароитда ва ҳар қачон ишлатиш мумкин. Ундан ташқари, энг муҳими радио биргина овози билан телевидениега нисбатан аҳамиятли томони бор: якка овози билан инсон таассуроти, унинг тасаввурига кучлироқ таъсир қилиши мумкин. Сўз-буюк қудрат, бироқ тасвир сўздан фойдаланишни чеклаб қўяди, уни бошқача ишлатишни талаб қилади. Шуни таъкидлаб ў тиш лозимки, телевидение кўриш орқали одамни анча толиқтиради. Радио эшиттириш, айниқса мусиқий бўлса, у приёмник олдига бутунлай берилиб ўтиришни талаб қилмайди, телевидение эса аксинча. Телевидение декорация, грим, кастюм, ракурс, план ва бошқа му ҳ им омиллари мавжудлиги билан радиоэшиттиришдан фарқланад и .

Радиоэшиттириш билан телек ў рсатув аспектда битта нарса: эфир б ў йича ахборот узатишда марказидан электрон магнит тўлқинларини бир вақтнинг ўзида миллион ну қ талар қабул қ илади. Радиода электромагнитик сигнал фа қ ат овоз ҳ а қ ида маълумот етказса, телевидениеда эса овоз ва тасвир ҳақида е тказади. Шу техник сабабларга кўра радио ва телевидение программаси бир хил характерда аудиторияга қаратилган ва шунга кўра, радиопро гра мма билан телепро гр амма умумий мақсад ва вазифаларга эга. Телевидениенинг ижтимоий вазифаси радиоэшиттиришнинг ижтимоий вазифасига мос тушсада таъсир этиш воситалари турлилиги билан бир- биридан фарқланади. Шу хусусияти бўйича аудиторияга таъсир этиш усули ҳам бошқача. Энди телевидениенинг бошқа «қариндош»и – театрга мурожаат қиламиз. Биз тасвирлаган суҳбат саҳнада бўлиши ҳам мумкин. Айтайлик, қайсидир спектаклда икки қатнашчи – машҳур сайёҳ ва мухбир ўртасида сухбат кетяпти. Мана шундай интервью телевизион интервьюдан нимаси билан ф арқ қи л ади-ю, нимаси билан ўхшаш. Ўх ш ашлиги шундаки, телекўрсатув ва театр томошабинлари интервью иштирокчилари билан бир вақтда бўлишади. Яъни улар интервью содир бўлаётган пайтда гувоҳ бўладилар. Бу эса томошабинни жалб қилишда жуда муҳим. Телевидение ва театрда яна бир ўхшаш л ик н и кўришимиз мумк ин . Экран олдида ўтиргандай, саҳна тўғрисида ўтириб ҳодисини кўрамиз ва эшитамиз, радиода эса фақат эшитамиз. Телевизион кўрсатув тайёрловчилари (сценарий муаллифи, режиссёр, актёр) нуқтаи назаридан телевидениенинг театр билан яқинлаштирувчи жиҳатлар кўп экан. Биринчи галда, бу макон ва замон ҳаққонийлигидир. Мисол тариқасида бир пьесани оладиган бўлсак, у ерда асосий хом ашё сифатида сўз қўлланилади. Шу сабабдан телевидение бу сўзларни томошабинга етказиб бериш имкониятига эга бўлганлиги сабабли

телевидениенинг ҳам драматург яратган асари ўзгармас ҳолда қўлланиши мумкин. Театр ва телевидениеда кинодан фарқли ўлароқ кўрсатиш вақти жисмоний ҳаракат вақти билан бир. Айнан содир бўлаётган ҳаракатнинг бир вақтлилиги ва уни телевизион камералар томонидан намойиш этилиши бу ҳолда ҳаракатни макон ва замонда «қисқартиришга» ва «кенгайтиришга» йўл қўймайди. Театр драматурги театр саҳнасида бир қатор имкониятларга эга бўлиб, томошабин тасаввурида ҳаракат вақтини қисқартириши мумкин. Театр саҳнасида фактни қис қ артиришнинг энг осон йўли – пардаларни туширишдир. Бундан кейин пардаларни кўтариб 3 кун ўтди деб айтса ҳам бўлади. Масалан, саҳнада дарс намойиш этилса залда ўтирган ҳар бир томошабинга маълум бўлган 45 дақиқалик дарсни драматург, томошабин ишончидан фойдаланиб дарс бошланганидан бери 10-15 дақиқа ўтгач у тугаганлиги ҳақидаги кўнғироқни бериши мумкин ва томошабин бу шартга кўнади (бу театр шартларидан бири). Ҳақиқий мактаб дарсни тўғридан-тўғри трансляциясида бундай қисқартириш томошабинда рўй бераётган ҳодисанинг ҳаққонийлигига шубҳа уйғотади. Демак, телевизион сценарий муаллифи бундай усулни қўллашга ҳаққи йўқ (томошабин билиши зарур бўлган ёзув ва монтаж ҳақида сўз бормаётганида; бу ерда «ўйин қоидалари» умуман бошқача). Аташ жоиз бўлса, макон ва замон тў х товсизлиги театр ва телевидение учун технологик жиҳатдан умуми й дир. Телевидение макон ва замон борасида театрга нисбатан кўпроқ техник имкониятларга эга; ҳаракат бир вақтнинг ўзида бир неча майдончада рўй бериши мумкин. Бундай имкониятларнинг энг муҳими – видеомагнит ёзув монтажи худди кинодагидек каби осонлик билан макон-замон давомийлигини енгиб ўтиш учун имконият яратади. Телевидение ва театрни ўрганиб, энди улар ўртасидаги фарқларни ҳам кўриб чиқайлик. Аввало, театр залида ўтириб сиз саҳнанинг мавжуд ҳажмий борлиғини, мавжуд ҳақиқий одамларни, мавжуд нарсаларни кўрасиз. Телевидение экранида эса сизга одамларнинг ва предметларнинг тасвир ва

ранглар уйғунлиги намоён бўлади. Албатта, томошабин учун телевизорни қўйиб Хозирда камера олдида турган одамнинг тасвирини кўриши (тўғридан-тўғри эфирга узатиладиган телекўрсатув бўлса) катта аҳамиятга эга. Аммо унинг қаршисида бари бир ҳақиқий одам эмас, балки оптик эффект, саҳнанинг реал кўриниши эмас, балки экран ойнасидир. Бошқача қилиб айтганда, телевидениеда «тескари алоқа», яъни томошабиннинг актёрга таъсири йўқ (айрим кўрсатувлардаги телефон алоқадан ташқари). Бу ерда аудитория характеридаги ҳамда телевидение ва театрдаги томоша шартларидаги фарқларни таъкидлаб ўтиш лоз и м. Телевизион аудитория сифат жиҳатидан ҳам, сон жиҳатидан ҳам театрникидан фарқ қилади. Унинг ҳис-туйғу ҳолати умуман бошқача. Театрга бориш ҳамма учун кичик бир байрам ва ҳамма унга тайёрланади. Театрга бориш кишини доимо қандайдир бир ҳис-туйғу ҳолатига, у кун бўйи кутиб юргандек фарқланадиган ҳолатга келишига олиб келади. Театрга келиб сиз яшайдиган муҳитдан бошқача муҳитга тушиб қоласиз. Фойенинг ўзидаёқ сиз ушбу бинода спектакль кўришга ва қайсидир маънода ўзини кўрсатишга чоғланган чиройли кийиниб олган одамлар оқимига қўшилиб кетасиз. Сизнинг бу ҳолатингиз ўз уйингизда, оилангиз даврасидаги, уй жиҳозлари ёнида жойлашган телеэкран ёнидаги ҳолатингиздан кескин фарқ қилади. Театр томошабинидан фарқли ўлароқ телетомошабинни у ўз таъсир предмети билан юзма-юз эканлигини назарда тутган ҳолда китобхон билан таққослаш мумкин. Телевидение билан театрни фар қ ловчи яна бир омил — бу телевизион камеранинг борли қ қ исмини «кесиб олиш» қобилиятидир. Бу ердан телевидениенинг театрдан яна бир муҳим фарқи – биз рўй бераётган ҳаракатни қандай кўришимиздан келиб чиқади. Саҳнада ўтирган уч нафар одамни биз биринчидан, бир хил катталикда, яъни, бир хил планда, иккинчидан зални доимо бир хил нуқтадан кўрамиз. Катталикни ва нуқтаи ўзгартираётган режиссёр камераларни ишлатиб томошабинга бир одамни, кейин иккинчисини, кейин уччаласини кўрсатганлигини эсланг. Театрда сиз саҳнанинг бутун борлиғини кўрасиз, кўришнинг бошқа имконияти сизда

йўқ. Экранда (камера билан «қирқилган», экран билан чекланган) борлиқ қисмини, яъни «кадрни» кўриш мумкин. Ҳамма санъат турларидан кўра кинога кўпроқ телевидение яқинро қ дир, негаки экрандаги кўриниш, ҳаракатлар ва товушлар худди кинодагидекдир. Кинонинг ҳақиқатга яқинроқ эканлигига сабаб ундаги тасвир бир қанча фотосуратларнинг ҳаракати туфайли юзага келади. Тасвир плёнка ёки қоғозга туширилмаса ҳам телевидение ҳам худди шу принцип бўйича ишлайди. Бирон бир нарсанинг тасвирини тушуриш учун предметдан тарқалган ёруғлик нури объективдаги линза системасидан ўтказиш керак бўлади. Кинокамера ва телевизион камералари ҳ ам худди шу объектив ёрдамида ишлайди. Оптика қонунига бўйсунган ҳолда тасвир биринчи бўлиб объектив орқасидаги плёнкага, иккинчи ҳолатда эса нур ва электр сезувчи пластинкага тушади. Шунинг учун бўлса керак «фотография» сўзи нурни қайд этиш маъносини англатади, лекин бу сўз биз учун кўпроқ қоғо з га туширилган фотосурат маъносини эслатади. Кинодаги тасвир – юқорида айтиб ўтилган принцип бўйича объектив орқали физика қонунига кўра кимёвий реакция бўлиб плёнкага тушади. Киноэкрандаги тасвир бир неча фотосуратларнинг тез ҳаракатидан юзага келиб, бу фотосуратлар киноплёнкада акс эттирилган, узил-кесил бўлаклардан монтаж қилинган бўлади. Телевидение ҳам худди шу принцип билан ишлайди, лекин бу усул телевидение учун бошқача қўлла н илади. Телеэкран тасвири физика нуқтаи назари бўйича нурни қайд этиш. Экранда тасвирланаётган воқеаларни кўрган бирон бир томошабин бу воқеани ҳақиқатдан ҳам кўз олдида бўлаётганлигига ишонмайди, албатта бу худди фантазияни тасвирга тушургандай гaп. Аммо кинотасвирга томошабин қизиқиб кетишига режиссёрнинг маҳорати катта роль ўйнайди. Телевидение ўз унсурларини кинодан олган бўлса ҳам, кино телевидение каби бўлаётган воқеани бир вақт ичидан тасвирга олиб

томошабинларга ҳавола этмайди. Негаки кинодаги тасвир воқеаси бир вақтлар содир этилган бўлади. Кинонинг телевидениедан асосий фарқи шундадир. Телевидениенинг кинодан асосий фарқи яна шундаки, унинг бир хусусияти – кўриш шароитлари ва аудиториянинг характеридир. Ушбу хусусиятлар қолганларидан кўра муҳимроқдир. Кўришнинг ўзига хос шароитлари, яъни телевизор экранининг кичик ҳажмли томошабин ва экрандаги инсон ўртасида ўзига хос алоқа ўрнатишни талаб этадики, мазкур алоқа ҳаётда мавжуд бўлган шахсий алоқага яқин туради. (Телевизион коммуникацияларида алоҳида маънавий ва жисмоний фазилатлар талаб қилинади). Қисқаси кўрсатувни қабул қилиш шартлари телеэкран ва аудитория ўртасидаги ўзига хос тавсифий ҳолатлардир. Кино маълум бир вақт томоша қилинса, телевид е ниени т ўхтовсиз томоша қилиниб турилади. Кино санъат тури сифатида омма онгига йўналтирилса, телевидение эса жамоатчилик фикрини ифода этиб қолмасдан уни шакллантиришга йўналтирилади. Шундай қилиб, телевидениенинг кинодан фарқи унинг ижтимоий вазифасидан келиб чиқади: телевидение журналистик вазифани бажарса, кино санъат вазифасини бажаради.

Адабиётлар рўйхати: 1. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов « Оммавий ахборот воситалари ҳақида » т ўплам – Тошкент . 1997. 2. Бакулев Г.П. « Телевидение без границ » – М., 1994. 3. Борецкий Р. , Кузнецов Г. « Журналист ТВ: за кадром и в кадре » – М., 1990. 4. Вачнадзе Г. « Всемирное телевидение » – Тбилиси, 1989. 5. Вильчек В. « Под знаком ТВ » – М . , 1987. 6. Голушко Р.И. «Телевидение капиталических стран» – М., 1980. 7. Голядкин Н.А. « ТВ информация в США » – М., 1996. 8. Голядкин Н.А. « Телепрограммировани е в США специфика и приём ы» – М., 1997.

Похожие

Телевидениенинг жамиятдаги вазифалари

Телевидениенинг ўзига хос хусусиятлари

Чет тили ўқитиш методикасининг бошқа фанлар билан алоқаси

Телевидениенинг пайдо бўлиши ва ривожланиши

Оммавий ахборот воситалари тизимида телевидениенинг ўрни ва аҳамияти