- Главная страница
- Рефераты
- Лингвистика
- Son. Uning UGMsi, lug’aviy shakllari. Sonning lugaviy ma’no guruhlari. Numerativ (o’lchov) so’zlar. Sonning sintaktik vazifalari
Son. Uning UGMsi, lug’aviy shakllari. Sonning lugaviy ma’no guruhlari. Numerativ (o’lchov) so’zlar. Sonning sintaktik vazifalari
![Taqsim sonlar narsalarning taqsimlangan miqdor ma’nosini anglatish uchun qo’llanadi va -tadan lug’aviy shakl hosil quluvchi qo’shimcha orqali hosil qilinadi: beshtadan, o’ntadan. Tartib sonlar narsa-buyumning tartib belgisini ifodalaydi. Tartib son yasovchi -nchi (-inchi) qo’shimchasi qo’shma sanoq sonlarda faqat oxirgi songa qo’shiladi: bir ming to’qqiz yuz oltmish yettinchi yil kabi. Tartib sonlardan ”birinchi” tartib soni o’z ma’nodoshlariga ega: birinchi bahor-ilk bahor- dastlabki bahor kabi. Tartib sonlar arab raqamlari bilan yozilganda -nchi (-inchi) qo’shimchalari o’rnida chiziqcha qo’yiladi, rim raqamlari bilan yozilganda esa hech qanday belgi qo’yilmaydi: 20-uy, 6-sinf, 25-dekabr, 2000-yil, 6-bo’lim, IV sinf, XXI asr, II bob kabi. Bayramlarni ifodalovchi sanalar harf bilan yozilganda Sakkizinchi mart, Birinchi sentabr; arab raqamlari bilan yozilganda 8-Mart, 1-Sentabr, 21- Mart shakliga ega bo’ladi. Yuqoridagi dona sonni hosil qiluvchi - ta, tartib sonni hosil qiluvchi -nchi (-inchi), taqsim sonni hosil qiluvchi -tadan, jamlovchi sonni hosil qiluvchi –ov(–ovlon), -ala, chama sonni hosil qiluvchi -larcha, -lab, -cha kabi qo’shimchalar lug’aviy shakl hosil qiluvchi qo’shimchalar sirasiga kiradi. Hisob so’zlar predmet, narsa, buyumning sonini, hajmini, o’lchovini bildiradi. Hisob (o’lchov) so’zlar otga bog’lanib, quyidagi qolipni hosil qiladi: [sanoq son+hajm, ko’lam, vazn, vaqt… ma’noli otlar+sanaladigan (o’lchanadigan) buyum nomi]. Narsaning miqdorini aniqlashda quyudagi o’lchov so’zlar ishlatiladi: 1. Predmetni donalab hisoblash uchun ishlatiladigan o ’ lchov so ’ zlar : o ’ n dona kitob , ikki bosh qoramol , bir tup olcha , ikki nafar askar . 2. Butunning qismini hisoblash uchun ishlatiladigan o ’ lchov so ’ zlar : bir burda non , uch varaq xat , ikki og ’ iz so ’ z , ikki karch qovun , bir chimdim choy . 3. To’da ma’noli o’lchov so’zlar: bir gala qush, bir dasta gul, bir to’da bolalar. To’dani ifodalashda ko’pincha “bir” sanoq soni ishlatiladi. 4. Og’irlikni ifodalovchi so’zlar: qadoq, tup, botmon, kilogramm, sentner, tonna… Predmetlarning joylashgan idish yoki narsalari hisobi bilan o’lchash o’zbek tilida juda ko’p uchraydigan hodisadir: bir piyola asal, ikki qop un, bir tog’ora somsa, bir lagan osh, ikki mashina don kabi.](/data/documents/6c10e591-8334-4fda-b435-59224e455f04/page-5.png)
