So’z tukumlarida so’z yasalishi ot yasalishi - Лингвистика - Рефераты

So’z tukumlarida so’z yasalishi ot yasalishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44 KB

So’z tukumlarida so’z yasalishi ot yasalishi R е j а : 1. So’z turkumlarining yasalish xususiyatlari. 2. Yasalish xususiyatiga ega bo’lgan so’z turkumlari. 3. Fe’l yasalishi 4. Sifat va ravish yasalishi

Mustaqil so’z turkumlari bir qator belgilari bilan yordamchi so’z turkumlaridan farq qiladi. Shnday belgilar qatoriga so’z yasalish eblgisi ham kiritilgan. Mustaqil so’z turkumlaridan to’rttasi so’zyasalish xususiyatiga ega: ot sifat, fe’l, ravish. Son va olmosh turkumlari esa yasalish xususiyatiga ega emas. Ot mustaqil so’z turkumlaridan biri bo’lib, predmetlik tushunchasini ifodalaydi. Otlar asosan, affiksaysiya va kompozitsiya usullari bilan yasaladi. Affiksatsiya usuli bilan otlar affikslar yordamida yasaladi. Bu usul bilan shaxs otlar, narsa otlari, o’rin-joy otlari, faoliyat-jarayon otlari, mavhum otlar yasaladi. Shaxs otlari quyidagi affikslar vositasida hosil bo’ladi: -chi, -kor, -dor, -kash, -soz, -furush, -shunos, -paz, -xo’r, -boz, -xon, -dosh, - navis : suvchi, paxtakor, chorvador, soatsoz, mevafurush, tilshunos, oshpaz, oshxo’r, dorboz, kitobxon, sinfdosh, hikoyanavis. Narsa otlari quyidagi affikslar vositasida hosil bo’ladi: -ma, -gi, -ki,-qi, -gich, -m, -im, -k, -q, -oq, -noma, -qin, -g’in, -in: Qatlama, supurgi, turtki, chopqi, ilgich, bilim, elak, taroq, tabriknoma, toshqin, qirg’in, yog’in. O’rin-joy otlari quyidagi affikslar vositasida hosil bo’ladi: goh,-zor, -loq,-lik,iston,-xona, -obod: saylgoh, gulzor, o’tloq, jarlik, guliston, oshxona, Yangiobod . Faoliyat-jarayon otlari quyidagi affikslar vositasida hosil bo’ladi: -chilik, -garchilik -im, -v, -uv: dehqonchilik, yog’ingarchilik, bilim, qurshov, yozuv. Mavhum otlar otlari quyidagi affikslar vositasida hosil bo’ladi: -lik, -chilik, -garchilik -m, -im, -ch: Do’stlik, dehqonchilik, yog’ingarchilik, chidam, bilim, qo’rqinch. Kompozitsiya usuli bilan qo’shma otlar yasaladi. Ular quyidagicha tarkibda hosil bo’ladi:  ot-ot: ko’zoynak, tokqaychi;  Sifat-ot: Yangiobod, xomtok;  son+ot: mingoyoq, uchburchak;

 ot+fe’l: beshiktebratar;  Fe’l+fe’l: iskabtopar Fe’l yasalishi Fe’llar ish-harakat yoki holatni ifodalovchi mustaqil so’z turkumididir. Ular affiksatsiya va kompozitsiya usullari bilan yasaladi. Quyidagi affikslar yordamida yasama fe’llar yasaladi: la, -lan, -lash, -i, -a, -ay, -sira, -ira, -illa, -ar, -ik: gulla, faxrlan, birlash, boyi, ata, pasay, suvsira, yaltira, taqilla, oqar, kechik, zo’riq Fe’l so’z turkumida ham kompozitsiya usuli bilan so’z yasaladi. Bunda ikki xil ko’rinishda qo’shma fe’llar yasaladi: 1. Fe’l+fe’l: sotib olmoq, borib kelmoq. 2. Ot ++fe’l: bayon qilmoq, tasdiq etmoq kabi. Sifat va ravish yasalishi Sifatlar predmetning belgisini bildiradi. Ularning bir qator ma’no guruhlari bor. Yasama sifatlar affiksatsiya va kompozitsiya usullari bilan yasaladi. Affiksatsiya usuli bilan sifay yasalishi quyidagicha : 1. Egalik belgisi ifodalovchi SYa: -li, -kor, -dor, ser-, -chan, ba-, bo-, -mand, - kash, -chi : suvli, zulmkor, unumdor, sermeva, uyatchan, badavlat, boodob, davlatmand, hazilkash, vahimachi. 2. Ega emaslik belgisini ifodalovchi SYalar: -siz, no-, be-, g’ayri-: suvsiz, nomunosib, beg’am, g’ayriilmiy 3. Nisbiy belgi ifodalovchi SYa: -lik, -gi, -iy, -viy, -ma, -simon, -q, -oq, -qi, - qoq, -kin, -ch, -gir : Shaharlik, kuzgi, devoriy, tarbiyaviy, to’qima, naysimon, iliq, qochoq, sayroqi, tirishqoq, tushkin, tinch, sezgir. 4. Sifatlar otdan va fe’ldan yasovchi qo’shimchalar bilan yasaladi. Binobarin, sifatyasovchilarni quyidagi gurhlarga ajratamiz: 1. Otdan sifatyasovchi affikslar: li, -gi(-ki, -qi), -siz, -iy, -viy, -chan, ser-, ba-, bo-, be-, -simon, -dor, -kor, -cha, -mand, -don, -kash, bad-, -bop, xush-, -in, -chil, - lik, -namo, -parvar. 2. Fe’ldan sifat yasovchi affikslar: -choq, -chak, -gir, -ma, -k, -q, -oq, -qi, -qoq,

-kin, -g’in, -ch, -g’ich . Sifatlar kompozitsiya usuli bilan ham yasaladi. Qo’shma sifatlar quyidagi tartibda namoyon bo’ladi: 1. Ot-ot: bodomqovoq, sheryurak; 2. Sifat-ot: qimmatbaho; 3. Sifat+sifat: xomsemiz; 4. Ravish+fe’l: tezoqar,ertapishar; 5. Ot+-aro, umum, yarim, : xalqaro, umumjahon, yarimavtomat Ravishlar ham yasaladi. Bu turkumga oid so’zlar affiksatsiya usuli bilan yasaladi. Quyidagi affikslar yordamida ravishlar yasaladi:: -cha, -larcha, -chasiga, -lab, -ona, -an,-namo, -ligicha: mardlarcha, qisqacha, dehqonchasiga, koplab, do’stona, taxminan, uyalgannamo, xomligicha. Kompozitsiya usuli bilan ravishlar quyidagicha hosil qilinadi: 1. U yoqqa, bu yerda; 2. Har vaqt, hech mahal, bir zamon; 3. Allamahal, allavaqt.

O ’quv qo’llanmalar: 1. Нурманов А. Ўзбек тили фонологияси ва морфологияси. Т., 1992 2. Турсунов У. ва бошқалар. Ҳозирги ўзбек адабий тили Т., 1993. 3. Шоабдураҳмонов Ш. ва бошқалар. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Т., 1980. 4. Ғуломов А.Ғ. Феъл. Ўздавнашр, Т., 1955. 5. Ҳожиев А. Ўзбек тилида сўз ясалиши, Т.: Ўқитувчи, 1989.

Похожие

Fe’l nisbatlari paradigmasi. Nisbatlarning so’z yasalishi va so’z o’zgartirishga munosabati

Lug’at sathi taraqqiyotidagi ichki omillar. So’z yasalishi. Morfemika

Morfologiya. Ot so’z turkumi

So‘z yasalishi

Sifat yasalishi