Главная страница
Рефераты
Лингвистика
Semema va uning tarkibi
Semema va uning tarkibi
Загружено в:
20.09.2019
Скачано:
0
Размер:
86.5 KB
Скачать
Похожие
O‘zbek va rus tillarida so‘z tarkibi
Leksemaning semantik tarkibi
So'zlarning morfem tarkibi
Leksikologiya. Lug‘aviy sath. Leksema va so‘z munosabati
Urg'u va uning nutqdagi ahamiyatiohang va uning nutqdagi ahamiyati
![n u t q d a n o m e m a v a u n i n g v o q e l a n i s h i g a k a t t a e ’ t i b o r b e r i l a d i . L e k i n t i l l e k s e m a l a r i n i n g i l m i y t a d q i q i d a g i a s o s i y t a y a n c h n u q t a b o ’ l i b , l e k s e m a l a r n i n g i c h k i t o m o n i s e m e m a h i s o b l a n a d i . S e m e m a l e k s e m a n i n g i c h k i t o m o n i u n i n g m a z m u n i ; m a ’ n o s i n m a n i i f o d a l a b k e l i s h i d i r . S e m e m a k o ’ p i n c h a o n g i m i z d a m a ’ l u m b i r t u s h u n c h a v a t u s h u n c h a l a r b i l a n b o r l i q b o ’ l a d i . T u s h u n c h a — o n g , m a n t i q b i r l i g i , S e m e m a e s a t i l g a , l e k s e m a g a x o s b i r l i k d i r . J u d a k o ’ p h o l l a r d a b i r s e m e m a b i r n e c h a t u s h u n c h a n i o ’ z i c h i g a o l a d i . J u m l a d a n , [ o ’ r i k ] l e k s e m a s i n i n g s e m e m a s i q u y i d a g i t u s h u n c h a l a r d a n a m o y o n b o ’ l a d i : 1 ) t o z a , t a r m e v a n i n g b i r t u r i ( t o j . z a r d o l u ) ; 2 ) s h u m e v a n i n g q u r i t i l g a n i ( t o j . G ’ u l u n g ) ; 3 ) s h u m e v a n i b e r a d i g a n d a r a x t . B i r s e m e m a n i n g b i r n e c h a t u s h u n c h a n i o ’ z i c h i g a o l i s h i n i j u d a k o ’ p m e v a n o m l a r i d a k o ’ r i s h m u m k i n , q i y o s l a n g [ o l m a ; a n o r ; s h a f t o l i ; o l c h a ; b o d o m ; p i s t a v a h . k . ) A m m o [ u z u m ] , [ m a y i z ] , [ t o k ] l e k s e m a l a r i d a t a r m e v a , u n i n g q u r i t i l g a n i , d a r a x t i b o s h q a - b o s h q a](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-4.png)
![l e k s e m a l a r o r q a l i i f o d a l a n a d i . D e m a k , [ o ’ r i k ] l e k s e m a s i u c h t u s h u n c h a g a , v o q e a l i k d a g i u c h x i l n a r s a — p r e d m e t g a ( a t a l m i s h g a ) a l o q a d o r b o ’ l s a , [ u z u m ] , a s o s a n , b i r t u s h u n c h a g a — t a r m e v a n i n g m a ’ l u m t u r i g a , b i t t a a t a l m i s h g a a l o q a d o r d i r . S h u n g a k o ’ r a t u s h u n c h a v a s e m e m a o ’ z a r o h a m m a v a q t h a m m o s k e l m a y d i . B u h o d i s a n i , a y n i q s a , s i n o n i m l a r d a ( m a ’ n o d o s h l e k s e m a l a r d a ) y a q q o l k o ’ r i s h m u m k i n . [ y u z ] , [ b e t ] , [ a f t ] , [ b a s h a r a ] , [ t u r q ] , [ c h e h r a ] , [ j a m o l ] l e k s e m a l a r i n i n g s e m e m a l a r i , a s o s a n , b i t t a t u s h u n c h a b i l a n - o d a m b o s h i o l d t o m o n i n i n g a t a l m i s h i b i l a n b o g ’ l a n a d i . A m m o a y n i v a q t d a h a r b i r l e k s e m a u s h b u m a ’ n o n i o ’ z i g a x o s x u s u s i y a t i , q o ’ s h i m c h a m a ’ n o m u n o s a b a t i b i l a n a n g l a t i b , i f o d a l a b k e l a d i . L e k s e m a o ’ z i n i n g e n g m u h i m v a z i f a s i b o ’ l g a n v o q e a l i k d a g i , i n s o n o n g i d a g i n a r s a - b u y u m , b e l g i , x u s u s i y a t v a m o h i y a t l a r n i a t a s h n i s e m e m a o r q a l i b a j a r a d i . S e m e m a n i n g o n g i m i z d a g i t u s h u n c h a l a r b i l a n b o g ’ l i q l i g i l e k s e m a n i n g a t a s h , n o m l a s h v a z i f a s i n i b a j a r i s h g a i m k o n b e r a d i . S e m e m a o n g i m i z d a m a v j u d b o ’ l g a n t u r l i c h a t u s h u n c h a l a r b i l a n b o g ’ l a n a d i . M a n t i q f a n i d a n m a ’ l u m k i , o n g i ( m i z d a g i t u s h u n c h a l a r n i n g](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-5.png)
![h a m m a s i h a m v o q e l i k d a g i n a r s a - b u y u m , b e l g i - x u s u s i y a t , m u n o s a b a t a s o s i d a h o s i l b o ’ l m a g a n . A n i q r o g ’ i , f a q a t o n g i m i z m a h s u l i b o ’ l g a n t u s h u n c h a l a r h a m m a v j u d d i r . C h u n o n c h i « d e v » , « p a r i » , « j i n » , « a j i n a » , « a r v o h » k a b i x a y o l i y t u s h u n c h a l a r , « q i z i l l i k » , « g o ’ z a l l i k » , « a d o l a t » k a b i m a v h u m t u s h u n c h a l a r s h u l a r j u m l a s i d a n d i r . B i n o b a r i n , s e m e m a l a r s h u n d a y t u s h u n c h a l a r b i l a n h a m b o g ’ l a n a o l a d i . L e k s e m a s e m e m a l a r n a f a q a t t u s h u n c h a l a r b i l a n , b a l k i t a s a v v u r v a o b r a z l a r ( t a s v i r l a r ) b i l a n h a m b o g ’ l a n a d i . U n d o v v a t a q l i d i y l e k s e m a l a r d a s h u n d a y x u s u s i y a t n i k o ’ r i s h m u m k i n . A n i q r o g ’ i , b u l e k s e m a l a r a t a s h v a z i f a s i n i e m a s , b a l k i t a s v i r l a s h v a z i f as i n i o ’ t a y d i . M a s a l a n , [ y i l t - y i l t ] , [ m i l t - m i l t ] , [ t a q - t u q ] k a b i t a q l i d i y , [ o h ] , u h ] , [ v a h - v a h ] k a b i u n d o v s o ’ z l a r s h u n d a y t a s v i r i y i f o d a v o s i t a l a r i d i r . S h u n i h a m a y t i s h k e r a k k i , y o r d a m c h i l e k s e m a s e m e m a l a r i d a h a m t u s h u n c h a b i l a n b o g ’ l a n i s h y o ’ q . C h u n k i y o r d a m c h i l e k s e m a l a r , a y t i l g a n i d e k , q o ’ s h i m c h a l a r v a l e k s e m a l a r - z i d d i y a t i d a o r a l i q u c h i n c h i v a z i f a s i n i o ’ t a y d i . U l a r s h a k l a n ( n o m e m a s i g a k o ’ r a ) l e k s e m a , m a z m u n i ( v a z i f a s i ) , s e m e m a s i g a k o ’ r a e s a q o ’ s h i m c h a d i r ( q i y o s . : k i t o b n i a k a m g a / a k a m u c h u n o l d i m ) . S e m e m a n i n g ,](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-6.png)
![t u s h u n c h a l a r b i l a n b o g ’ l i q l i g i f a q a t m u s t a q i l l e k s e m a l a r d a g i n a y u z b e r a d i . U n d o v , t a q l i d i y s o ’ z l a r d a , y o r d a m c h i l e k s e m a l a r d a , o l m o s h l a r d a e s a b u n d a y b o g ’ l a n i s h n i k o ’ r m a y m i z . A y t i l g a n l a r d a n s h u n d a y x u l o s a q i l i s h - m u m k i n , s e m e m a — n o m e m a b i l a n b o g ’ l a n g a n m a ’ n o , m a z m u n v a v a z i f a . U l e k s e m a n i n g i c h k i t o m o n i d i r . S e m e m a j u d a m u r a k k a b t a r k i b g a e g a l i g i s a b a b l i , b u h a q d a a l o h i d a f i k r y u r i t a m i z . S e m e m a n i n g t a r k i b i . L e k s e m a n o m e m a s i f o n e m a l a r t i z m a s i d a n i b o r a t l i g i h a q i d a g a p i r i b o ’ t d i k . F o n e m a l a r t i z m a s i b i r n e c h a f o n e m a n i n g o l d i n m a - k e y i n k e l i s h i d e m a k d i r . B i n o b a r i n , h a r b i r n o m e m a t a r k i b i y q i s m l a r g a — a l o h i d a - a l o h i d a f o n e m a l a r g a a j r a l a d i . M a s a l a n , q u y i d a g i l e k s e m a l a r n i n g n o m e m a l a r i n i s o l i s h t i r s a k , b u n i n g g u v o h i b o ’ l a m i z : [ b e r ; b i r ; b o ’ r ; b u r ; b o r ; t e r ; b e r ; s h e r ; b e z ; b e k ; b e l ; b e t ] . T i l i m i z d a g i f o n e m a l a r n i n g t a r k i b i y q i s m l a r g a , m u a y y a n f a r q l o v c h i b e l g i l a r g a a j r a l i s h i n i k o ’ r i b o ’ t g a n e d i k . N o m e m a v a f o n e m a l a r d a](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-7.png)
![b o ’ l g a n i k a b i s e m e m a d a h a m t a r k i b i y q i s m l a r , s e m e m a n i t a s h k i l e t u v c h i m a n t i q i y b o ’ l a k l a r m a v j u d v a u l a r h a m a j r a t i l a d i . T i l s h u n o s l i k d a s e m e m a n i h o s i l q i l u v c h i m a ’ n o b o ’ l a k l a r i ( s e m e m a n i n g t a r k i b i y q i s m l a r i ) s e m a d e b a y t i l a d i . M a s a l a n , [ d a r a x t ] l e k s e m a s i n i n g s e m e m a s i n i o l s a k , b u s e m e m a t a x m i n a n q u y i d a g i m a ’ n o b o ’ l a k l a r i d a n , t a r k i b i y q i s m l a r d a n — s e m e m a l a r d a n i b o r a t d i r : 1 ) « p r e d m e t » , 2 ) « o ’ s i m l i k » , 3 ) « y e r d a o ’ s u v c h i » , 4 ) « t a n a l i » , 5 ) « i l d i z l i » , 6 ) « s h o x l i » , 7 ) « b a r g l i » . B i n o b a r i n , b u o ’ r i n d a [ d a r a x t ] l e k s e m a s e m e m a s i n i n g y e t t i t a m a ’ n o b o ’ l a k c h a l a r i — s e m a l a r i m a ’ l u m b o ’ l d i , x o l o s . S e m a l a r s a n o g ’ i n i y a n a d a v o m e t t i r i s h m u m k i n . A y n i v a q t d a u s h b u s e m a l a r n i n g o ’ z i y o q [ d a r a x t ] l e k s e m a s i h a q i d a m u a y y a n t a s a v v u r b e r a o l a d i . S h u n i h a m a y t i s h k e r a k k i , s e m e m a t a r k i b i d a g i s e m a l a r t a b i a t i b i r x i l e m a s . S e m a l a r m a ’ n o x u s u s i y a t i g a , u m u m i y l i k d a r a j a s i g a k o ’ r a o ’ z a r o f a r q l a n a d i . M a ’ n o x u s u s i y a t i g a k o ’ r a s e m e m a t a r k i b i d a g i s e m a l a r u c h x i l b o ’ l a d i : 1 . A t a s h s e m a l a r i ( d e n o t a t i v s e m a l a r ) . 1 . I f o d a t a s v i r , q o ’ s h i m c h a m a ’ n o s e m a l a r i ( k o n n o t a t i v](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-8.png)
![s e m a l a r ) . 2 . V a z i f a s e m a l a r i ( f u n k s i o n a l s e m a l a r ) . H a r b i r s e m e m a t a r k i b i d a s h u n d a y s e m a l a r m a v j u d d i r . A m m o u l a r n i n g ( h a r b i r s e m a n i n g ) m u a y y a n s e m e m a t a r k i b i d a g i o ’ r n i , a h a m i y a t i , m a v q e i t u r l i c h a b o ’ l a d i . A t a s h s e m a l a r i o b ’ e k t i v b o r l i q d a g i n a r s a - b u y u m , b e l g i - x u s u s i y a t , m i q d o r k a b i l a r n i a t o v c h i , n o m l o v c h i s e m a l a r d i r . U l a r o n g i m i z d a g i t u s h u n c h a l a r b i l a n s e m e m a l a r n i n g a l o q a s i n i b e l g i l a b b e r a d i . M a s a l a n , y u q o r i d a k e l t i r i l g a n [ d a r a x t ] l e k s e m a s e m e m a s i n i n g b a r c h a s e m a l a r i a t a s h s e m a l a r i d i r . A v v a l k o ’ r i b o ’ t i l g a n [ t u z u k ] , [ d u r u s t ] , [ y a x s h i ] , [ a j o y i b ] l e k s e m a s e m e m a l a r i n i n g b e l g i n i n g d a r a j a s i g a k o ’ r a a j r a t i l u v c h i z i d d i y a t b e l g i l a r i h a m a t a s h s e m a l a r i d i r . B u q a t o r d a g i s o ’ z l a r i n i n g a t a s h s e m a l a r i n i q u y i d a g i c h a k o ’ r s a t i s h m u m k i n : 1 ) « b e l g i » , 2 ) « b a r q a r o r b e l g i » , 3 ) « s i f a t b e l g i » , 4 ) « s h a x s i y b a h o » , « i j o b i y » , 5 ) « i c h k i - t a s h q i » . U s h b u a t a s h s e m a l a r i q a y d e t i l g a n s o ’ z l a r n i n g b a r c h a s i u c h u n u m u m i y d i r . A y n i s e m a l a r o r a s i d a g i f a r q e s a b e l g i n i n g m e ’ y o r d a n i k k i p o g ’ o n a ( « t u z u k » d a ) , b i r p o g ’ o n a](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-9.png)
![( « d u r u s t » d a ) p a s t l i g i , m e ’ y o r d a l i g i ( « y a x s h i » d a ) , m e ’ y o r d a n b i r p o g ’ o n a y u q o r i ( « a j o y i b » d a ) e k a n l i g i d a d i r . [ o t a ] , [ o n a ] , [ a k a ] , [ o n a ] l e k s e m a s e m e m a l a r i d a g i a t a s h s e m a l a r i n i q u y i d a g i c h a a j r a t i s h m u m k i n : 1 ) « q a r i n d o s h » , 2 ) « q o n - q a r i n d o s h » , 3 ) « b e v o s i t a m e n d a n k a t t a » . B u u c h s e m a h a r t o ’ r t a l a l e k s e m a s e m e m a l a r i u c h u n u m u m i y d i r . « I a v l o d » s e m a s i . [ o t a ] , [ o n a ] , n i [ a k a ] , [ o p a ] d a n a j r a t a d i . C h u n k i k e y i n g i i k k i l e k s e m a s e m e m a s i u c h u n 6 ) « m e n » b i l a n b i r a v l o d g a m a n s u b l i k » s e m a s i x o s d i r . [ o t a ] v a [ o n a ] , [ a k a ] v a [ o p a ] l e k s e m a s e m e m a l a r i 7 ) « e r k a k j i n s i g a m a n s u b » ; 8 ) « a y o l j i n s i g a m a n s u b » s e m a l a r i g a k o ’ r a o ’ z a r o f a r q l a n a d i . D e m a k : [ o t a ] = q a r i n d o s h , q o n = q a r i n d o s h , b e v o s i t a « m e n » d a n k a t t a ; « I a v l o d » , e r k a k . [ o n a ] = q a r i n d o s h , q o n = q a r i n d o s h , b e v o s i t a « m e n » d a n k a t t a ; « I a v l o d » , a y o l . [ a k a ] = q a r i n d o s h , q o n - q a r i n d o s h , b e v o s i t a « m e n » - d a n k a t t a ; b i r a v l o d , e r k a k . [ o p a ] = q a r i n d o s h , q o n - Q A R I N D O S H , b e v o s i t a « m e n » d a n k a t t a ,](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-10.png)
![b i r a v l o d , a y o l . S e m e m a l a r n i s e m a l a r g a a j r a t i s h d a , s e m a l a r n i n g o ’ z i g a x o s l i k l a r i n i a n i q l a s h d a s e m e m a l a r , a l b a t t a , l e k s e m a l a r q a t o r i ( p a r a d i g m a s i ) d a k o ’ r i b c h i q i l i s h i v a t a h l i l e t i l i s h i l o z i m . A k s h o l d a , q a y s i x i l s e m e - m a l a r a h a m i y a t l i ( r e l e v a n t ) , q a y s i x i l l a r i e s a a h a m i y a t s i z ( i r r e l e v a n t ) e k a n l i g i n i a n i q l o l m a y q o l a m i z . C h u n o n c h i , r u s t i l i d a « s e s t r a » l e k s e m a s e m e m a s i d a « q a r i n d o s h » , « q o n - q a r i n d o s h » , « b e v o s i t a » , « b i r a v l o d » , « a y o l » k a b i s e m a l a r m a v j u d . A m m o « m e n d a n k a t t a / / k i c h i k » s e m a s i y o ’ q . C h u n k i r u s t i l i q o n - q a r i n d o s h l i k l e k s e m a l a r i p a r a d i g m a s i d a [ s e s t r a ] l e k s e m a s i s h u b e l g i a s o s i d a b i r o r l e k s e m a g a z i d q u y i l m a y d i . O ’ z b e k t i l i d a e s a b u n d a y z i d d i y a t b o r . Q i y o s l a n g : [ o p a ] , [ s i n g i l ] ; [ a k a ] : [ u k a ] ; [ b a y t a l ] : [ b i y a ] v a b . O ’ z b e k t i l i d a g i o x i r g i h a r i k k a l a l e k s e m a , h a m « u r g ’ o c h i » s e m a s i g a e g a . A m m o b u l e k s e m a l a r o r a s i d a g i z i d d i y a t « u r g ’ o c h i » s e m a s i a s o s i d a e m a s , b a l k i — « q u l u n l i » s e m a s i a s o s i d a v o q e l a s h d i . U s h b u z i d d i y a t n o t o ’ l i q b o ’ l i b , [ b i y a ] k u c h l i , [ b a y t a l ] e s a z a i f a ’ z o d i r . R u s t i l i d a e s a [ k o b ы l a ] l e k s e m a s e m e m a s i d a « q u l u n l i / / q u l u n s i z » s e m a s i y o ’ q . C h u n k i l e k s e m a l a r p a r a d i g m a s i d a](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-11.png)
![h a m l e k s e m a l a r n i n g a y n i b e l g i g a k o ’ r a z i d d i y a t i y o ’ q . D e m a k , s e m e m a n i n g s e m a l a r t a r k i b i n i a n i q l a s h d a l e k s i k p a r a d i g m a h a l q i l u v c h i a h a m i y a t g a e g a d i r . S e m e m a n i n g s e m a l a r t a r k i b i d a g i a t a s h s e m a s h a r i s e m e m a n i n g e n g m u h i m t a r k i b i y q i s m i h i s o b l a n a d i . C h u n k i m u a y y a n l e k s e m a m a n a s h u s e m a l a r o r q a l i o n g i m i z d a g i t u s h u n c h a l a r b i l a n b o g ’ l a n a d i . S h u n i n g u c h u n a n ’ a n a v i y t i l s h u n o s l i k d a m a ’ n o d o s h l i k ( s i n o n i m i y a ) m u n o s a b a t l a r i n i a n i q l a s h d a , a s o s a n , a t a s h s e m a l a r i g a t a y a n i l a d i . A t a s h s e m a l a r i s e m e m a n i m u a y y a n t u s h u n c h a b i l a n g i n a b o g ’ l a b q o l m a y , b a l k i v o q e l i k d a g i l e k s e m a i f o d a l a n m i s h i n i n g x u s u s i y a t l a r i n i h a m o ’ z i c h i g a o l a d i . A m m o i f o d a l a n m i s h x u s u s i y a t l a r i n i i f o d a l o v c h i a t a s h s e m a l a r i s e m e m a t a r k i b i d a h a m m a v a q t h a m m a r k a z i y o ’ r i n n i e g a l l a m a y d i , b o ’ r t t i r i l m a y d i . M a s a l a n , [ o t a ] s e m e m a s i n i n g a t a s h s e m a l a r i q a t o r i d a « g ’ a m x u r » , « t a ’ m i n o t c h i » , « y o ’ l k o ’ r s a t u v c h i » k a b i , o n a s e m e m a s i d a e s a « g ’ a m x u r » , « m u s h f i q » , « h a m d a r d » k a b i a t a s h - x u s u s i y a t s e m a l a r i n i h a m k o ’ r i s h m u m k i n . I f o d a l a n m i s h x u s u s i y a t l a r i n i i f o d a l a y d i g a n a t a s h s e m a l a r i n i s h a r t l i r a v i s h d a y o ’ l d o s h - a t a s h s e m a l a r i d e b n o m l a y m i z .](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-12.png)
![T i l s h u n o s l i k d a b u n d a y s e m a l a r p e r i f e r i y a ( c h e k k a ) s e m a l a r i , y o ’ l d o s h s e m a l a r ( p e r i f e r i y n ы e i s o p u s t v u y u щ i y e s e m ы ) d e b a t a l a d i . Y o ’ l d o s h s e m a l a r d e y a r l i h a r b i r s e m e m a t a r k i b i d a m a v j u d . M a s a l a n , [ b o ’ r i ] s e m e m a s i « h a y v o n » , « s u t e m i z u v c h i h a y v o n » , « y o v v o y i h a y v o n » , « y i r t q i c h h a y v o n » , « i t l a r o i l a s n d a n » k a b i a t a s h s e m a l a r i b i l a n b i r g a « q o n x o ’ r » , « r a h m s i z » , « o ’ z m a n f a a t i d a n b o s h q a n a r s a n i k o ’ z l a m a y d i g a n » k a b i y o ’ l d o s h s e m a l a r g a h a m e g a . [ a r s l o n ] ) s e - m e m a s i e s a « q o ’ r q m a s » , « m o ’ l j a l i d a n q a y t m a s » , « o c h i q h u j u m q i l a d i g a n » k a b i y o ’ l d o s h - a t a s h s e m a l a r i g a e g a d i r . Y o ’ l d o s h - a t a s h s e m a l a r i k o ’ p h o l l a r d a i f o d a s e m a l a r i b i l a n b o g ’ l a n i b , i f o d a h a m d a a t a s h s e m a l a r i o r a s i d a o r a l i q u c h i n c h i v a z i f a s i n i o ’ t a y d i . I f o d a s e m a l a r i d e g a n d a s e m e m a t a r k i b i d a g i , a t a s h s e m a s i d a n t a s h q a r i , t u r l i q o ’ s h i m c h a m a ’ n o l a r n i ( u s l u b i y b u y o q n i , s h a x s i y m u n o s a b a t n i , q o ’ l l a n i s h d o i r a s i n i ) a n g l a t u v c h i s e m a l a r t u s h u n i l a d i . A t a s h s e m a l a r i k a b i i f o d a s e m a l a r i h a m l e k s e m a l a r p a r a d i g m a s i d a a n i q l a n a d i . C h u n o n c h i , [ y u z ] , - [ a f t ] , [ b e t ] , [ b a s h a r a ] , [ t u r q ] , [ c h e h r a ] ,](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-13.png)
![[ j a m o l ] l e k s i k p a r a d i g m a s i n i o l a y l i k . U s h b u q a t o r d a g i a t a s h s e m a l a r i b i r x i l . U l a r b i r i f o d a l a n m i s h n i ( a n g l a t m i s h n i ) i f o d a e t a d i . A m m o b u q a t o r d a g i [ y u z ] , [ b e t ] , [ a f t ] , [ b a s h a r a ] , [ t u r q ] l e k s e m a l a r i s o ’ z l o v c h i s a l b i y m u n o s a b a t i n i n g d a r a j a s i g a k o ’ r a o ’ z a r o d a r a j a l i z i d d i y a t g a e g a . B u o ’ r i n d a s a l b i y m u n o s a b a t [ a f t ] d a n [ t u r q ] q a t o m o n o ’ s i b b o r a d i . [ y u z ] : [ c h e h r a ] : [ j a m o l ] s o ’ z l a r i d a e s a a k s i n c h a . Y a ’ n i b u l e k s e m a l a r d a i j o b i y m u n o s a b a t s e m a l a r i m a v j u d . B u s o ’ z l a r h a m o ’ z a r o d a r a j a l i z i d d i y a t n i t a s h k i l e t a d i . A n i q r o g i , [ y u z ] s e m e m a s i d a s h a x s i y m u n o s a b a t a n i q b e l g i l a n m a g a n ( y a ’ n i u z i d d i y a t n i n g z a i f a ’ z o s i ) . B o s h q a l e k s e m a l a r d a e s a s h a x s i y m u n o s a b a t a n i q i f o d a l a n g a n ( y a ’ n i u l a r n o t o ’ l i q z i d d i y a t n i n g k u c h l i a ’ z o s i ) . A y n i l e k s e m a l a r o ’ z n a v b a t i d a « s a l b i y » , « i j o b i y » b e l g i s i ( s e m a s i ) a s o s i d a t e n g q i y m a t l i z i d d i y a t n i - h o s i l q i l a d i . B u l a r o ’ z n a v b a t i d a b e l g i n i n g I , I I , I I I , V I v a h . k . d a r a j a s i g a k o ’ r a o ’ z a r o m u t a n o s i b d a r a j a l i z i d d i y a t l a r n i h o s i l e t a d i . I f o d a s e m a l a r i s e m e m a t a r k i b i d a , a l b a t t a , b e r i l g a n b o ’ l a d i . U l a r l e k s e m a l a r n i f a r q l a s h g a x i z m a t q i l a d i g a n y o k i o d d i y , i f o d a l a n m a g a n ,](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-14.png)
![n e y t r a l b o ’ l i s h i m u m k i n . S h u n i n g u c h u n t i l s h u n o s l i k d a l e k s e m a l a r n i f a r q l o v c h i s e m e m a t a r k i b i d a g i i f o d a s e m a l a r i ( i n g e r e n t k o n n o t a d i y a v a m u a y y a n s h a r o i t d a g i n a ( m a t n d a , k o ’ p i n c h a k o ’ c h m a m a ’ n o d a i s h l a t i l g a n d a ) h o s i l b o ’ l a d i g a n i f o d a s e m a l a r i ( a d g e r e n t k o n n o t a t s i y a ) f a r q l a n a d i . [ y u z ] : [ b e t ] . . . p a r a d i g m a s i d a g i i f o d a s e m a l a r i s e m e m a t a r k i b i g a k i r u v c h i s e m a l a r d i r . [ d a r a x t ] s e m e m a s i d a i f o d a s e m a s i o d d i y , b e l g i l a n m a g a n d i r . [ c h i n o r ] l e k s e m a s i d a e s a i f o d a s e m a l a r i s e m e m a t a r k i b i g a k i r m a y d i . A m m o m u a y y a n m a t n d a , n u t q s h a r o i t i d a b u s o ’ z i f o d a s e m a l a r i g a ( u m r b o q i y » , « s e r s h o x » , « m u s t a h k a m » v a h . k . ) e g a b o ’ l i s h i m u m k i n . I f o d a s e m a l a r i n a f a q a t s h a x s i y m u n o s a b a t n i , b a l k i b o s h q a u s l u b i y b u y o q l a r n i , u s l u b i y x u s u s i y a t l a r n i h a m o ’ z i c h i g a o l a d i . M a s a l a n , [ t u r q ] , [ b a s h a r a ] , l e k s e m a l a r i [ a f t ] , [ a f t - a n g o r ] l e k s e m a l a r i g a « j o n l i t i l g a x o s » s e m a s i g a k o ’ r a , [ a j i b ] l e k s e m a s i [ a j o y i b ] l e k s e m a s i g a « k i t o b i y l i k » , [ g ’ a l a t i ] l e k s e m a s i e s a [ a j o y i b ] l e k s e m a s i g a « j o n l i s o ’ z l a s h u v t i l i g a x o s » s e m a s i g a k o ’ r a z i d d i r . B u s e m a l a r h a m i f o d a s e m a l a r i s i r a s i g a k i r a d i .](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-15.png)
![H o z i r g i k u n d a — « y a n g i l i k » s e m a s i b i l a n a j r a l i b t o ’ r g a n j u d a k o ’ p l e k s e m a l a r 1 9 3 0 — 8 8 y i l l a r d a q o ’ l l a n i l g a n l e k s e m a l a r o ’ r n i d a i s h l a t i l m o q d a . M a s a l a n , [ s a m o l y o t ] : [ t a y y o r a ] , [ a e r o p o r t ] : [ t a y y o r a g o h ] , [ o p p o z i t s i y a ] : [ z i d d i y a t ] , [ a s s i m i l y a t s i y a ] : [ s i n g i s h ] v a h . k . B a d i i y a d a b i y o t d a o ’ t m i s h d a v r i N U T Q I N I , r u h i n i t o ’ g ’ r i a k s e t t i r i s h u c h u n m u a l l i f l a r m a x s u s e s k i r g a n s o ’ z l a r d a n h a m k e n g f o y d a l a n a d i l a r . A r x a i z m v a i s t o r i z m d e b a t a l u v c h i b u n d a y l e k s e m a l a r « e s k i r g a n » s e m a g a e g a b o ’ l a d i , [ a e r o p l a n ] : [ s a m o l y o t ] v a h . k . I f o d a s e m a l a r i u n d o v v a t a q l i d i y s o ’ z l a r d a b e n i h o y a k u c h l i b o ’ l i b , s e m e m a t a r k i b i d a a s o s i y s a n a l a d i . [ o h ] , [ u h ] , [ v o y b u ] k a b i u n d o v l a r d a m a ’ l u m b i r h o l a t y o k i h i s - h a y a j o n n i a t a s h d a n , n o m l a s h d a n k o ’ r a u n i i f o d a l a s h , t a s v i r l a s h k u c h l i b o ’ l a d i . X u d d i s h u n g a o ’ x s h a s h h o d i s a n i [ t i q - t i q ] , [ t a q - t a q ] k a b i l e k s e m a l a r d a h a m k o ’ r i s h m u m k i n . A n ’ a n a v i y t i l s h u n o s l i k d a s o ’ z l a r n i n g u s l u b i y b u y o g ’ I ( y a ’ n i i f o d a s e m a l a r i ) a s o s i d a s o ’ z l a r n i n g u s l u b i y t a s n i f i k e n g o ’ r g a n i l g a n . B u t a s n i f d a s o ’ z l a r , a s o s a n , u m u m i s t e ’ m o l s o ’ z l a r i , q o ’ l l a n i s h i c h e k l a n g a n s o ’ z l a r , u s l u b i y b u y o q d a e g a s o ’ z l a r , k i t o b i y s o ’ z l a r v a](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-16.png)
![s o ’ z l a s h u v t i l i g a x o s s o ’ z l a r k a b i g u r u h l a r g a b o ’ l i n i b , m a k t a b v a o l i y g o h d a r s l i k l a r i d a , i l m i y t a d q i q o t l a r d a k e n g i z o h l a n g a n . V a z i f a s e m a l a r i s e m e m a t a r k i b i g a k i r u v c h i v a l e k s e m a n i n g n u t q d a q a n d a y v a z i f a l a r d a k e l a o l i s h i n i ( s i n t a k t i k q u r i l i s h q o l i p l a r i d a q a n d a y o ’ r i n n i e g a l l a y o l i s h i n i ) b i l d i r u v c h i s e m a l a r d i r . V a z i f a s e m a l a r i l e k s e m a n i n g b i r i k u v c h a n l i g i n i ( s i n t a k t i k v a l e n t l i g i n i ) h a m b e l g i l a b k e l a d i . M a s a l a n , [ k i t o b ] , [ m a k t a b ] , [ a d o l a t ] , [ y o z ] k a b i l e k s e m a l a r g a n d a t u r l i c h a g a p b o ’ l a k l a r i v a z i f a s i d a k e l a o l a d i . S h u n i n g u c h u n u l a r d a v a z i f a s e m a l a r i o d d i y [ n e y t r a l ] v a o ’ t a k e n g b o ’ l a d i . [ e n d i ] , [ b i r d a n ] , [ s h a x d a m ] k a b i l e k s e m a l a r d a v a z i f a s e m a s i b e l g i n i n g b e l g i s i n i i f o d a l a s h ; [ q a t ’ i y ] , [ k e s k i n ] , [ m o v i y ] v a [ q i z g ’ i s h ] k a b i l e k s e m a l a r d a e s a n a r s a - b u y u m v a b e l g i n i n g b e l g i s i n i i f o d a l a s h v a z i f a s i b i l a n c h e k l a n a d i . V a z i f a s e m a l a r i y o r d a m c h i l e k s e m a l a r d a a l o h i d a r a n g - b a r a n g l i k k a s h f e t a d i , x i l m a - x i l k o ’ r i n i s h v a x u s u s i y a t l a r g a e g a b o ’ l a d i . M a s a l a n , [ q o ’ y ] l e k s e m a s i y o r d a m c h i f e ’ l v a z i f a s i d a k e l g a n d a , u « h a r a k a t n i n g t o ’ s a t d a n , b e i x t i y o r s o d i r b o ’ l i s h i » v a z i f a s e m a s i n i q a b u l](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-17.png)
![q i l a d i v a [ q o ’ y - ] y o r d a m c h i f e ’ l i n i [ y u b o r ] , [ q o l - ] , [ b e r ] y o r d a m c h i f e ’ l l a r i b i l a n o ’ x s h a s h l i k m u n o s a b a t i g a k i r i t a d i : ( B u g a p n i a y t i b q o ’ y d i / / a y t i b q o l d i | a y t i b y u b o r d i / a y t i b b e r d i ) . B O G ’ L O V C H I , k o ’ m a k c h i , y u k l a m a k a b i y o r d a m c h i l e k s e m a s e m e m a l a r i d a v a z i f a s e m a l a r i y e t a k c h i l i k q i l a d i . C h u n o n c h i , [ v a ] y o r d a m c h i l e k s e m a s e m e m a s i d a « n u t q d a s o ’ z v a g a p l a r n i b o g ’ l a s h » s e m a s i a s o s i y t a r k i b i y q i s m s a n a l a d i . L e k s e m a s e m e m a l a r i n i n g v a z i f a s e m a l a r i o ’ z b e k t i l s h u n o s l i g i d a e n g k a m o ’ r g a n i l g a n s o h a b o ’ l i b , q o ’ l l a n m a d a b u h a q d a t o r d o i r a d a f i k r y u r i t d i k , x o l o s . A n i q r o g ’ i , u s h b u i s h d a a y n i h o d i s a n i m a s a l a s i f a t i d a q o ’ y i s h b i l a n c h e k l a n d i k . S e m e m a s e m a l a r i n i n g m u n o s a b a t i . L e k s e m a s e m e m a l a r i n i n g t a r k i b i d a g i a t a s h , i f o d a v a v a z i f a s e m a l a r i o ’ z a r o d i a l e k t i k b o g ’ l a n i s h d a v a t e s k a r i m u t a n o s i b l i k d a ( t e s k a r i p r o p o r s i o n a l ) b o ’ l a d i . A n i q r o g i , h a r b i r s e m e m a d a u s h b u u c h x i l s e m a l a r ( m a v j u d d i r . A m m o b a ’ z i s e m a l a r n i n g k u c h a y i s h i , a n i q l a s h i s h i , b o ’ r t t i r i l i s h i b o s h q a s e m a l a r n i n g z a i f l a s h i s h i g a , k u c h s i z l a n i s h i g a o l i b k e l a d i . J u m l a d a n , m u s t a q i l l e k s e m a s e m e m a l a r i d a a t a s h s e m a l a r i k u c h a y g a n d a , i f o d a v a](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-18.png)
![v a z i f a s e m a l a r i z a i f l a s h a d i . A k s i n c h a , u n d o v v a t a q l i d i y l e k s e m a s e m e m a l a r i d a a t a s h s e m a l a r i z a i f l a s h g a n d a , i f o d a s e m a l a r i k u c h a y a d i . Y o r d a m c h i l e k s e m a l a r d a e s a i f o d a v a a t a s h s e m a l a r i - z a i f l a s h g a n d a , v a z i f a s e m a l a r i k u c h a y a d i . M u s t a t s i l m a ’ n o l i s o ’ z l a r d a h a m j u d a k o ’ p h o l l a r d a b u n i k o ’ r i s h i m i z m u m k i n . M a s a l a n , [ y u z ] , [ b e t ] . . . l e k s i k p a r a d i g m a s i d a g i l e k s e m a l a r a t a s h s e m a l a r i j i h a t i d a n b a t a m o m o ’ x s h a s h l i g i v a f a q a t i f o d a s e m a l a r i b i l a n g i n a f a r q l a n i s h i n i o l d i n g i b o ’ l i m d a k o ’ r i b o ’ t d i k . J u d a k o ’ p h o l l a r d a s h a k l d o s h l i k ( s i n o n i m i y a ) q a t o r i d a , o d d i y — e s k i r g a n — y a n g i l e k s e m a l a r q a t o r i d a s e m e m a l a r n i v a l e k s e m a l a r n i f a r q l a s h d a i f o d a s e m a l a r i y e t a k c h i l i k q i l a d i . S e m e m a l a r t a r k i b i d a g i t u r l i c h a s e m a l a r n i n g o ’ z a r o m u n o s a b a t i m a s a l a s i o ’ z b e k s e m a s i o l o g i y a s i f a n i n i n g o ’ r g a n i s h i z a r u r b o ’ l g a n d o l z a r b m a s a l a l a r i d a n d i r . S e m a l a r n i n g d a r a j a s i g a k o ’ r a t u r l a r i . S e m e m a t a r k i b i d a g i s e m a l a r d a r a j a s i g a k o ’ r a h a m t a s n i f q i l i n a d i . D a r a j a s i g a k o ’ r a s e m e m a s e m a l a r i b i r l a s h t i r u v c h i s e m a l a r g a ( i n t e g r a l s e m a l a r ) v a f a r q l o v c h i](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-19.png)
![s e m a l a r g a ( d i f f e r e n s i a l s e m a l a r g a ) a j r a t i l a d i . B i r l a s h t i r u v c h i , s e m a l a r d e b i k k i v a u n d a n o r t i q l e k s e m a l a r n i b i r g u r u h g a b i r l a s h t i r u v c h i , b i r n e c h a s e m e m a l a r u c h u n u m u m i y s a n a l u v c h i s e m a l a r g a a y t i l a d i . J u m l a d a n , [ o t a ] , [ o n a ] , [ a k a ] , [ o n a ] l e k s e m a s e m e m a l a r i u c h u n 1 ) q a r i n d o s h , 2 ) q o n - q a r i n d o s h , 3 ) b e v o s i t a s a r i n d o s h , 4 ) m e n d a n k a t t a k a b i b i r l a s h t i r u v c h i , u m u m i y s e m a l a r h i s o b l a n a d i . C h u n k i b u s e m a l a r u s h b u l e k s e m a l a r i n i n g t a r k i b i d a m a v j u d d i r . F a r q l o v c h i s e m a l a r d e b i k k i l e k s e m a n i ( y o k i l e k s e m a l a r n i n g i k k i g u r u h i n i ) b i r - b i r i d a n f a r q l o v c h i s e m a l a r g a a y t i l a d i . C h u n o n c h i [ o t a ] v a [ o n a ] l e k s e m a l a r i « e r k a k » v a « a y o l » s e m a l a r i g a k o ’ r a o ’ z a r o f a r q l a n i b t u r a d i . A y n a n s h u s e m a l a r [ a k a ] v a [ o p a ] l e k s e m a s e m e m a l a r i d a h a m k o ’ z a t i l a d i . Y O K I [ o t a ] v a [ o n a ] l e k s e m a l a r i « I a v l o d » s e m a s i a s o s i d a b i r l a s h i b , « b i r a v l o d » s e m a s i g a e g a [ a k a ] v a [ o p a ] l e k s e m a l a r i b i l a n t e n g q i y m a t l i z i d d i y a t h o s i l q i l a d i . F a r q l o v c h i s e m a v a z i f a s i n i n a f a t s a t a t a s h s e m a l a r i , b a l k i i f o d a v a v a z i f a s e m a l a r i h a m o ’ t a y v e r a d i . J u m l a d a n , [ a j o y i b ] v a [ r a l a t i ] , [ a j o y i b ] v a [ a j i b ] l e k s e m a s e m e m a l a r i d a g i « s o ’ z l a s h u v n u t q i g a x o s l i k » , « k i t o b i y n u t q q a x o s l i k »](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-20.png)
![s e m a l a r i f a r q l o v c h i s e m a v a s z i f a s i n i b a j a r a d i . S h u n i a y t i s h k e r a k k i , s e m a l a r n i b i r l a s h t i r u v c h i v a f a r q l o v c h i s e m a l a r g a a j r a t i s h o ’ t a s h a r t l i d i r . C h u n k i k o ’ p h o l l a r d a , a y n i q s a , l e k s e m a l a r n i n g k a t t a g u r u h l a r i d a n p o g ’ o n a l i u s u l d a k i c h i k , u n d a n v a y a n a h a m k i c h i k g u r u h l a r a j r a t i l g a n d a , a y n i b i r s e m a k i c h i k r o q g u r u h n i k a t t a r o q g u r u h n i n g b o s h q a m a ’ n o t u r l a r i d a n f a r q l a y d i ( y a ’ n i f a r q l o v c h i s e m a v a z i f a s i n i o ’ t a y d i ) . A y n i v a q t d a u a j r a t i l g a n g u r u h d a g i l e k s e m a l a r n i o ’ z a r o b i r l a s h t i r a d i . M a s a l a n , [ t u z u k ] , [ d u r u s t ] , [ y a x s h i ] v a [ a j o y i b ] k a b i l e k s e m a l a r q a t o r i d a 1 ) « b e l g i » , 2 ) « b a r q a r o r b e l g i » , 3 ) « s i f a t b e l g i » , 4 ) « b a h o l a s h » , 5 ) « u m u m i y b a h o » , 6 ) « i j o b i y l i k » k a b i o l t i t a s e m a u m u m l a s h t i r u v c h i , b i r l a s h t i r u v c h i s e m a l a r h i s o b l a n a d i . L e k i n b u q a t o r d a t o m m a ’ n o d a g i b i r l a s h t i r u v c h i s e m a « i j o b i y l i k » s e m a s i d i r . C h u n k i « b e l g i » s e m a s i s i f a t , q i s m a n r a v i s h v a f e ’ l t u r k u m l a r i n i b i r l a s h t i r i b , o t v a s o n l a r d a n f a r q l a y d i . “ B a r q a r o r b e l g i » s e m a s i e s a s i f a t l a r n i f e ’ l l a r d a n a j r a t a d i v a u l a r n i a l o h i d a g u r u h g a b i r l a s h t i r a d i . « S i f a t b e l g i » s e m a s i a s l i y s i f a t l a r n i ( - r o q q o ’ s h i m c h a s i b i l a n b i r i k a o l a d i g a n s i f a t l a r n i ) s i f a t n i n g b o s h q a m a ’ n o t u r l a r i d a n a j r a t a d i v a](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-21.png)
![u l a r n i s h u s e m a a s o s i d a b i r l a s h g a n g u r u h g a k i r i t a d i . « B a h o l a s h » s e m a s i s h a x s i y b a h o v a m u n o s a b a t n i i f o d a l o v c h i s i f a t l a r n i ( y a x s h i , y o m o n , d o n o , z u k k o , s e z g i r , a h m o k . . . . ) a s l i y s i f a t l a r n i n g b o s h q a t u r l a r i d a n f a r q l a y d i v a a l o h i d a g u r u h g a b i r l a s h t i r a d i . « U m u m i y b a h o » s e m a s i s h u m a ’ n o x u s u s i y a t i g a e g a b o ’ l g a n b a h o l a s h s i f a t l a r i n i [ y a x s h i ] , [ y o m o n ] b o s h q a x u s u s i y b a h o [ d o n o ] , [ c h a q q o n ] , [ a h m o q ] . . . s i f a t l a r i d a n a j r a t a d i . « I j o b i y l i k ” s e m a s i e s a [ y a x s h i ] q a t o r i n i « s a l b i y l i k » s e m a s i g a e g a [ y o m o n ] q a t o r i d a n a j r a t a d i v a b u q a t o r n i a l o h i d a g u r u h g a b i r l a s h t i r a d i . K o ’ r i n i b t u r i b d i k i , b i r l a s h t i r u v c h i v a f a r q l o v c h i s e m a l a r t u s h u n c h a s i o ’ t a n i s b i y b o ’ l i b , a y n i b i r s e m a b i r j i h a t d a n f a r q l o v c h i , i k k i n c h i j i h a t d a n e s a b i r l a s h t i r u v c h i s e m a v a z i f a s i n i o ’ t a y d i ( m a ’ l u m b i r k i c h i k g u r u h n i b i r l a s h t i r i b , s h u g u r u h n i u k i r a d i g a n k a t t a r o q g u r u h n i n g b o s h q a g u r u h c h a l a r i d a n f a r q l a y d i ) . S h u b o ’ l i n i s h d a [ t u z u k ] , [ d u r u s t ] , [ y a x s h i ) ] , [ a j o y i b ] l e k s i k p a r a d i g m a s i d a « b e l g i n i n g I , I I , I I I , I V d a r a j a s i » s e m a s i f a r q l o v c h i s e m a v a z i f a s i n i o ’ t a y d i . B i r l a s h t i r u v c h i v a f a r q l o v c h i s e m a l a r n i n g n i s b i y l i g i b o s h q a b i r](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-22.png)
![h o d i s a d a h a m n a m o y o n b o ’ l a d i . J u m l a d a n , [ o t a ] , [ o n a ] l e k s e m a l a r i d a « e r k a k » v a « a y o l » f a r q l o v c h i s e m a v a z i f a s i n i o ’ t a y d i . A m m o [ b o b o ] , [ o t a ] , [ a k a ] , [ t o g ’ a ] , [ a m a k i ] , [ o ’ g ’ i l ] l e k s e m a l a r i q a t o r i d a « e r k a k » , [ b u v i ] , [ o n a ] , [ o p a ] , [ x o l a ] , [ a m m a ] , [ q i z ] q a t o r i d a e s a « a y o l » s e m a s i b i r l a s h t i r u v c h i s e m a v a z i f a s i n i o ’ t a y d i . B i r l a s h t i r u v c h i v a f a r q l o v c h i s e m a l a r n i n g a j r a t i l i s h i s h a r t l i v a n i s b i y b o ’ l g a n l i g i u c h u n s e m e m a t a r k i b i d a g i s e m a l a r n i j o y l a s h t i r i s h d a a l o h i d a q o i d a g a r i o y a q i l i n a d i . K a t t a r o q g u r u h l a r n i b i r l a s h t i r u v c h i s e m a l a r k i c h i k r o q g u r u h l a r n i f a r q l o v c h i v a b i r l a s h t i r u v c h i s e m a l a r d a n o l d i n b e r i l a d i . U l a r d a n k e y i n m u t a n o s i b z i d d i 1 y a t h o s i l q i l a d i g a n s e m a l a r b e r i l a d i . S o ’ n g b e l g i n i n g d a r a j a s i s e m a l a r i v a o x i r i d a e s a i f o d a s e m a l a r i b e r i l a d i . M a s a l a n , [ p a d a r ] l e k s e m a s e m e m a s i n i n g m a ’ n o t a r k i b i q u y i d a g i c h a b e r i l i s h i m u m k i n : [ p a d a r ] = 1 ) p r e d m e t ; 2 ) s h a x s ; 3 ) q a r i n d o s h l i k ; 4 ) q o n - q a r i n d o s h l i k ; 5 ) b e v o s i t a ; 6 ) 1 - a v l o d ; 7 ) « m e n » d a n k a t t a ; 8 ) e r k a k ; 9 ) k i t o b i y ; 1 0 ) k o ’ t a r i n k i . B u s e m e m a d a g i I — I V s e m a l a r m a x s u s g u r u h l a r n i f a r q l a y d i v a b i r l a s h t i r a d i . V — V I I I s e m a l a r q a r i n d o s h l i k n o m l a r i i c h i d a](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-23.png)
![m u t a n o s i b z i d d i y a t l a r h o s i l q i l a d i . Y a ’ n i , a y n i s h u b e l g i b i r n e c h a z i d d i y a t d a t a k r o r l a n a d i . C h u n o n c h i , « e r k a k » , « a y o l » , s e m a s i n a f a q a t [ o t a ] : [ o n a ] , b a l k i [ b o b o ] : [ b u v a ] , [ k u y o v ] : [ k e l i n ] , [ a m a k i ] : [ a m m a ] z i d d i y a t l a r i d a h a m , « 1 - a v l o d » s e m a s i [ o t a ] : [ o n a ] ; [ t o g ’ a ] : [ a m a k i ] ; [ x o l a ] : [ a m m a ] v a [ o ’ g ’ i l ] : [ q i z ] z i d d i y a t l a r i d a h a m t a k r o r l a n a d i + . I X , X s e m a l a r i f o d a s e m a l a r i s i f a t i d a [ p a d a r ] l e k s e m a s i n i [ o t a ] l e k s e m a s i d a n t o m m a ’ n o d a f a r q l a y d i . U l a r f a r q l o v c h i s e m a v a z i f a s i n i o ’ t a y d i . L e k s e m a s e m e m a s i n i t a r k i b i y q i s m l a r g a , s e m a l a r g a a j r a t i b t a x l i l q i l i s h k o m p o n e n t t a h l i l u s u l i d e b a y t i l a d i . B u u s u l s i s t e m t i l s h u n o s l i k d a t i l b i r l i k l a r i n i n g m a ’ n o ( m a z m u n ) t o m o n i n i o ’ r g a n i s h d a a s o s i y h i s o b l a n a d i . S o ’ z m a ’ n o s i n i t a r k i b i y q i s m l a r g a a j r a t i b o ’ r g a n i s h u s u l i n a f a q a t l e k s i k m a ’ n o n i , b a l k i g r a m m a t i k , m a ’ n o n i o ’ r g a n i s h d a h a m k e n g q o ’ l l a n i l a d i . A n i q r o g ’ i , u s h b u u s u l s o ’ z m a ’ n o s i n i o ’ r g a n i s h d a e n g q u l a y u s u l l a r d a n s a n a l a d i . C h u n k i b u u s u l s a n o q l i s e m a l a r y o r d a m i d a s o n - s a n o q s i z s e m e m a l a r n i n g v a s o ’ z l a r n i n g + Bu leksemalar “men”ga nisbatan I avlodani atab keladi. [Ota] : [ona] “men”dan katta” bo’lsa, [o’g’il] : [qiz] I avlod, lekin “men”dan kichikdir.](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-24.png)
![v a q o ’ s h n i c h i l i k m u n o s a b a t l a r i o r q a l i a n i q l a n i s h i d i r . J u m l a d a n , [ o n a ] l e k s e m a s i n i o l a y l i k . U n i n g m a ’ n o s i q u y i d a g i c h a : « B i r o t a - o n a d a n t u g ’ i l g a n f a r z a n d l a r i c h i d a o ’ z i d a n k i c h i k l a r g a ( u k a l a r i g a , s i n g i l l a r i g a ) n i s b a t a n k a t t a q i z » . D e m a k [ o n a ] l e k s e m a s i n i n g s e m e m a s i b e v o s i t a s h u l e k s e m a n i n g o ’ z i d a n e m a s , b a l k i u n i n g [ o t a ] , [ o n a ] , [ f a r z a n d ] , [ u k a ] , [ s i n g i l ] k a b i l e k s e m a l a r o r a s i d a m a v j u d b o ’ l g a n , b e v o s i t a k u z a t i s h d a b e r i l m a g a n , a m m o a y n i v a q t d a o n g i m i z d a y a s h o v c h i m u n o s a b a t l a r n i n g j a m i o r q a l i a n i q l a n a d i . Y O K I [ o l ] f e ’ l l e k s e m a s i n i n g s e m e m a s i s h u l e k s e m a n i n g [ b e r - ] , [ s o t - ] , [ u z a t - ] k a b i l e k s e m a l a r b i l a n b o ’ l g a n m a ’ n o v a v a z i f a m u n o s a b a t l a r i o r q a l i a n i q l a n a d i . L e k s e m a l a r o r a s i d a g i y u q o r i d a q a y d e t i l g a n m u n o s a b a t l a r a s l i d a o n g i m i z d a m a v j u d d i r . Y a ’ n i , b u n d a y , ( M u n o s a b a t l a r h a h i q i y b o ’ l i b , u l a r l e k s e m a l a r n i n g z i d d i y a t l a r i d a , o ’ x s h a s h l i k v a q o ’ s h n i c h i l i k m u n o s a b a t l a r i d a a k s e t a d i . S e m e m a t i l b i r l i g i g a x o s t o m o n b o ’ l g a n l i g i u c h u n b e v o s i t a k u z a t i s h d a b e r i l m a y d i . U l e k s e m a l a r n i n g o ’ z a r o m u n o s a b a t l a r i , l e k s e m a l a r n i n g t a h l i l i o r q a l i o c h i l a d i . B a r c h a t i l b i r l i k l a r i k a b i](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-26.png)
![e n g a s o s i y t u s h u n c h a l a r i : b a r q a r o r b u t u n l i k b a r q a r o r t i l b i r l i g i ( i n v a r i a n t ) v a o ’ z g a r u v c h a n n u t q i y k o ’ r i n i s h ( v a r i a n t ) t u s h u n c h a l a r i d i r . B a r q a r o r b i r l i k l a r v a n u t q i y m a ’ n o . T i l b i r l i k l a r i b e v o s i t a k u z a t i s h d a b e r i l m a g a n l i g i , m u a y y a n m o d d i y s h a k l g a e g a b o ’ l m a g a n l i g i s a b a b l i u l a r b a r q a r o r b i r l i k l a r h i s o b l a n a d i . T i l b i r l i k l a r i m a ’ l u m b i r b u t u n l i k l a r n i n g t i z i m l a r n i n g t a r k i b i y q i s m i , e l e m e n t i s i f a t i d a a y n i b u t u n l i k q u r i l i s h i d a b a r q a r o r o ’ r i n g a e g a b o ’ l a d i . C h u n o n c h i , t o r , l a b l a n g a n u n l i b o ’ l g a n [ u ] o ’ z b e k t i l i u n l i l a r t i z i m i d a s h u i k k i b a r q a r o r b e l g i s i g a k o ’ r a o ’ z i n i n g a n i q o ’ r n i g a e g a d i r . U u n l i l a r s i s t e m a s i d a t o r l i k b e l g i s i g a k o ’ r a o ’ r t a k e n g , [ u ] v a l a b l a n g a n l i k b e l g i s i g a k o ’ r a e s a t o r , l a b l a n m a g a n [ i ] g a z i d d i r . B i n o b a r i n , [ t o r , l a b l a n g a n u n l i ] b a r q a r o r t i l b i r l i g i ( b u t u n l i k ) s a n a l a d i . B u b a r q a r o r b u t u n l i k n u t q d a , n u t q s h a k l i , n u t q d a g i o ’ z q u r s h o v i t a ’ s i r i o s t i d a t u r l i c h a k o ’ r i n i s h l a r d a v o q e l a s h a d i . J u m l a d a n ( u ) t o v u s h i ( b u r u n , b u t u n , t u t u n ) k a b i s o ’ z l a r d a o r a l i q v a o ’ t a q i s q a ( q u r , q u l , q u s h , q u r u q . . . ) s o ’ z l a r i d a q a t t i q v a q i s q a , ( k o ’ r a k , t u n , t u s h k u n ,](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-28.png)
![s u r g u n . . . ) s o ’ z l a r i d a y u m s h o q v a q i s q a , ( b u , u n l i , u , u n d o s h . . . ) s o ’ z l a r i d a e s a o r a l i q v a c h o ’ z i q k a b i k o ’ r i n i s h l a r d a n a m o y o n b o ’ l a d i . B u l a r d a n t a s h q a r i , h a r b i r s h a x s n i n g n u t q a ’ z o l a r i , o v o z i ( y o z u v d a e s a d a s t x a t i ) o ’ z i g a x o s l i k l a r g a e g a d i r . H a r b i r s h a x s u u n l i s i n i o ’ z i g a x o s t a l a f f u z e t a d i ( y o z a d i ) . B u l a r n i n g b a r c h a s i t i l d a b a r q a r o r b u t u n l i k b o ’ l g a n [ - t o r , l a b l a n g a n ] u u n l i s i n i n g n u t q i y k o ’ r i n i s h l a r i d i r . B u n d a y k o ’ r i n i s h l a r m o d d i y x u s u s i y a t l a r i b i l a n b i r - b i r i d a n a n c h a f a r q q i l i s h i m u m k i n . M a s a l a n , e s k i t u r k i y t i l d a – g ’ u n ( t u r g ’ u n s o ’ z i d a ) v a - k i n ( k e s k i n s o ’ z i d a ) o r a s i d a a n c h a g i n a j i d d i y f a r q b o ’ l i s h i g a q a r a m a y , u l a r a s l i d a m o r f e m a n i n g ( q o ’ s h i m c h a n i n g ) t u r l i c h a n u t q i y k o ’ r i n i s h l a r i d i r . Y O K I H O z i r g i o ’ z b e k t i l i n i n g ( i s h l a t ) s o ’ z i d a g i ( t ) v a ( y o z d i r ) s o ’ z i d a g i ( - d i r ) a y n i b i r q o ’ u s h i m c h a ( o r t t i r m a n i s b a t m o r f e m a s i ) n i n g i k k i n u t q i y k o ’ r i n i s h i d i r . S i s t e m t a h l i l n u t q i y k o ’ r i n i s h l a r n i v a b a r q a r o r t i l b i r l i k l a r i n i f a r q l a s h u c h u n b o g ’ l i k q ( n o o ’ x s h a s h ) q u r s h o v ( q o ’ s h i m c h a d i s t r i b u t s i y a , d o p o l n i t e l n a y a d i s t r i b u t s i y a ) v a e r k i n ( o ’ x s h a s h ) q u r s h o v ( k o n t r a s t , z i d , q a r a m a - q a r s h i d i s t r i b u t s i y a ) t u s h u n c h a l a r i d a n](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-29.png)
![f o y d a l a n a d i . E r k i n ( o ’ x s h a s h ) q u r s h o v b a r q a r o r , m u s t a q i l t i l b i r l i k l a r i g a x o s d i r . M a s a l a n , ( b e r , b i r , b o r , b o ’ r , b u r ) u n l i l a r i n i n g n u t q i y q u r s h o v i b i r x i l , a m m o s o ’ z l a r n i n g m a ’ n o s i b o s h q a - b o s h q a . S h u n i n g u c h u n b u s o ’ z l a r d a g i u n l i t o v u s h l a r t i l d a g i m u s t a t s i l f o n e m a l a r n i n g i n ’ i k o s i h i s o b l a n a d i . ( q u l , k u l ) s o ’ z l a r i d a h a m ( u ) t o v u s h l a r i t a l a f f u z d a f a r q l a n a d i . A N I Q R O G ’ I , [ u ] n i n g q a t t i q s h a k l i h a m i s h a ( q , G ’ , X , o v a h . k . ) t o v u s h l a r i b i l a n , y u m s h o q s h a k l i e s a ( k , g , e v a h . k . ) t o v u s h l a r i b i l a n y o n m a - y o n k e l g a n d a y u z a g a c h i q a d i . D e m a k , y u m s h o q ( u ) v a q a t t i q . ( u ) b o g ’ l i q , b e l g i l a n g a n , n o o ’ x s h a s h q u r s h o v l a r d a v o q e l a s h a d i , n a m o y o n b o ’ l a d i . B O R L I Q q u r s h o v l a r d a g i n a y u z a g a c h i q a d i g a n n u t q b i r l i k l a r i t i l d a g i b i r b a r q a r o r b i r l i k n i n g n u t q i y k o ’ r i n i s h l a r i d i r . S h u n i n g u c h u n ( q u l v a k u l ) s o ’ z l a r i d a h a m b i t t a b i r l i k n i n g [ t o r , l a b l a n m a g a n u n l i ] i k k i n u t q i y k o ’ r i n i s h i , v o q e l a s h g a n . L e k s e m a s e m e m a s i v a n u t q d a g i s o ’ z m a ’ n o l a r i o r a s i d a g i m u n o s a b a t n i a n i q l a s h d a s i s t e m t a h l i l y u q o r i d a q a y d e t i l g a n b a r q a r o r b i r l i k l a r v a n u t q i y k o ’ r i n i s h e r k i n ( o ’ x s h a s h ) v a b o g ’ l i q ( n o o ’ x s h a s h ) q u r s h o v t u s h u n c h a l a r i d a n f o y d a l a n a d i .](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-30.png)
![L e k s e m a s e m e m a s i v a u n i n g t a r k i b i d a g i s e m a l a r , y u q o r i d a k o ’ r s a t g a n i m i z d e k , l e k s e m a l a r n i n g o ’ x s h a s h l i k v a q o ’ s h n i c h i l i k m u n o s a b a t l a r i a s o s i d a , m a ’ n o , i f o d a v a v a z i f a s e m a l a r i n i n g j a m i s i f a t i d a a n i q l a n a d i . S e m e m a t i l b i r l i g i b o ’ l g a n l e k s e m a n i n g m a z m u n i n i t a s h k i l e t a d i , b a r q a r o r b i r l i k s a n a l a d i . U n u t q d a t u r l i c h a k o ’ r i n i s h l a r d a n a m o y o n b o ’ l i b , o ’ z i g a , s h u m a t n g a , s h a r o i t g a x o s q o ’ s h i m c h a m a ’ n o b o ’ y o q l a r i , j i l v a l a r i , q i r r a l a r i ( o t t e n k a l a r i ) b i l a n v o q e l a s h a d i . C h u n o n c h i , [ y a x s h i ] l e k s e m a s e m e m a s i n i n g t a r k i b i « b e l g i » , ; « b a r q a r o r b e l g i » , « s i f a t b e l g i » , « b a h o b e l g i s i » , « i j o b i y » , « u m u m i y b a h o » , « i c h k i v a t a s h q i » , « m e ’ y o r d a » , « o d d i y » ( n e y t r a l ) k a b i l a r s i f a t i d a y u q o r i d a q a y d e t i l g a n e d i . U s h b u a y t i l g a n l a r n i n a z a r d a t u t i b , [ y a x s h i ] l e k s e m a s i g a q u y i d a g i c h a t a ’ r i f b e r i s h m u m k i n : « U m u m i y i c h k i v a t a s h q i x u s u s i y a t n i , s o ’ z l o v c h i n i n g i j o b i y m u n o s a b a t i n i , m e ’ y o r d a d e b s a n a l g a n i j o b i y s h a x s i y b a h o n i u s l u b i y b o ’ y o q j i h a t i d a n o d d i y s i f a t i d a i f o d a l o v c h i a s l i y s i f a t » . B i n o b a r i n , a y n i s e m e m a [ y a x s h i ] l e k s e m a s i n i n g b a r q a r o r , t i l b i r l i g i s i f a t i d a g i t o m o n i s a n a l a d i . N u t q d a e s a b u m a z m u n y u z l a b m a ’ n o k o ’ r i n i s h l a r i d a](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-31.png)
![S h u n g a k o ’ r a [ y a x s h i ) s o ’ z i n i n g u s h b u q u r s h o v i a v v a l g i q u r s h o v g a m u t l a q o ’ x s h a m a y d i . D e m a k , b u q u r s h o v d a [ y a x s h i ] l e k s e m a s i a v - v a l g i , y a ’ n i y u q o r i d a k o ’ r s a t i l g a n i j o b i y s h a x s i y b a h o s e m e m a s i n i e m a s , b a l k i b o s h q a b i r s e m e m a s i n i y u z a g a c h i q a r g a n . B i n o b a r i n , [ y a x s h i ] l e k s e m a s i d a k a m i d a i k k i s e m e m a , i k k i x i l q u r s h o v d a v o q e l a n u v c h i m a z m u n , m a ’ n o k o ’ r i n i s h l a r i m a v j u d d i r . B u h o l d a [ y a x s h i ] i k k i s e m e m a l i b i t t a l e k s e m a m i y o k i s h a k l d o s h ( o m o n i m ) i k k i l e k s i m a m i d e g a n s a v o l t u g ’ i l a d i . U s h b u m a s a l a a n ’ a n a v i y t i l s h u n o s l i k d a s i s t e m t i l s h u n o s l i k k a n i s b a t a n c h u q u r r o q v a i l m i y j i h a t d a n t o ’ l a r o q o ’ r g a n i l g a n . B u n i n g s a b a b i s h u n d a k i , a n ’ a n a v i y t i l s h u n o s l i k a y n i s e m e m a l a r o r a s i d a g i t a r i x i y b o g ’ l a n i s h l a r g a t a y a n a d i . S i s t e m t i l s h n o s l i k e s a s e m e m a l a r o r a s i d a g i t a r i x i y b o g ’ l a n i s h l a r g a t a y a n a o l m a y d i . A n ’ a n a v i y t i l s h u n o s l i k m a ’ n o t u r l a r i ( s e m e m a l a r ) o r a s i d a g i b o g ’ l a n i s h z a n j i r i g a t a y a n a d i . A g a r i k k i s e m e m a o r a s i d a b o g ’ l a n i s h z a n j i r i , u z l u k s i z l i k , b i r i n - k e t i n l i k , b i r i n i n g i k k i n c h i s i d a n k e l i b c h i q i s h i m a v j u d b o ’ l s a , b u n d a y s e m e m a l a r b i r l e k s e m a d a g i i k k i v a u n d a n o r t i q s e m e m a l a r s i f a t i d a t a l q i n e t i l a d i](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-33.png)
![[ y a x s h i ] l e k s e m a s i n i n g y u q o r i d a k o ’ r s a t i l g a n h a r i k k i s e m e m a s i d a h a m « i j o b i y b a h o » s e m a s i m a v j u d d i r . S h u a s o s d a b u i k k i s e m e m a b i r l e k s e m a g a b i r l a s h i s h i m u m k i n . Y u q o r i d a a y t i l g a n l a r g a k o ’ r a s i s t e m t a h l i l b i r s e m e m a l i v a k o ’ p s e m e m a l i l e k s e m a l a r n i f a r q l a y d i . N u t q d a b i r s e m e m a l i l e k s e m a h a m , k o ’ p s e m e m a l i l e k s e m a h a m k o ’ p m a ’ n o l i s o ’ z l a r s i f a t i d a v o q e l a n i s h i m u m k i n . Y a ’ n i t u r l i q u r s h o v l a r d a m u a y y a n l e k s e m a m u a y y a n s e m e m a s i n i ( y o k i y a g o n a s e m e m a s i n i ) t u r l i k o ’ r i n i s h l a r o r q a l i , m a ’ n o b u y o q d o r l i g i o r q a l i n a m o y o n q i l i s h i m u m k i n . L e k s e m a k o ’ p s e m e m a l i b o ’ l s a , h a r b i r s e m e m a n i n g n u t q d a v o q e l a n i s h i d a g i q u r s h o v i o ’ z i g a x o s , e r k i n b o ’ l g a n l i g i u c h u n l e k s e m a n u t q d a , m a t n d a f a q a t b i t t a s e m e m a s i n i n g n u t q i y k o ’ r i n i s h i n i y u z a g a c h i q a r a o l a d i . [ D o n a ] l e k s e m a s i n i o l i b k o ’ r a y l i k . L u g ’ a t d a b u l e k s e m a n i n g 6 m a ’ n o s i q a y d e t i l g a n . M i s o l l a r i q u y i d a g i l a r : 1 ) b e s h d o n a t u x u m ; 2 ) a n o r d o n a s i ; 3 ) q u m d o n a l a r i ; 4 ) m a t e r i y a a l o h i d a d o n a l a r y i g ’ i n d i s i d a n t u z i l a d i ; 5 ) s a t r a n j t a x t a s i d a g i d o n a ; 6 ) c h o ’ p d o n a l a r i .](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-34.png)
![B u m a ’ n o l a r n i o s o n l i k c h a i k k i t a a l o h i d a q u r s h o v d a y u z a g a c h i q a d i g a n s e m e m a l a r g a b i r l a s h t i r i s h m u m k i n . K o ’ r s a t i l g a n m a ’ n o l a r d a n b i r i n c h i s i [ s a n o q s o n + d o n a ] q o l i p i o r q a l i v o q e l a s h a d i . B u q o l i p d a ( D O N A ) a l o h i d a m a ’ n o g a e g a . U [ - t a ] q o ’ s h i m c h a s i g a m a ’ n o d o s h : ( o ’ t t i z d o n a t u x u m — o ’ t t i z t a t u x u m ) . I k k i n c h i q o l i p e s a q u y i d a g i c h a : [ m u r a k k a b t u z i l i s h g a e g a b o ’ l g a n n a r s a - b u y u m n o m i + d o n a ] . B u q o l i p d a ( d o n a ) 2 — 6 — m a ’ n o l a r i n i y u z a g a c h i q a r a d i . U o ’ z i b o g ’ l a n i b k e l g a n s o ’ z n i n g m a ’ n o s i g a , a t a l m i s h i g a M O S r a v i s h d a u n i n g t a r k i b i y q i s m l a r i n i i f o d a l a b k e l a d i . S h u n i n g u c h u n ( q u m d o n a l a r i ) b i l a n ( s a t r a n j d o n a l a r i ) k a b i s o ’ z b i r i k m a l a r i d a ( d o n a ) t u r l i c h a m a ’ n o l a r g a e g a b o ’ l s a h a m , b u m a ’ n o l a r b i t t a s e m e m a n i n g ( m u r a k k a b t u z i l i s h g a e g a b o ’ l g a n m u a y y a n n a r s a - b u y u m n i n g ) e n g k i c h i k t a r k i b i y q i s m i y o k i t u r l i n u t q i y k o ’ r i n i s h i d i r . D e m a k , [ d o n a ] l e k s e m a s i d a k a m i d a i k k i s e m e m a n i a j r a t i s h m u m k i n . 2 — 6 - m a ’ n o l a r n i n g n o m u s t a q i l l i g i n i , u l a r n i n g m a x s u s m a t n d a , b o r l i q q u r s h o v d a y u z a g a c h i q i s h i n i q u y i d a g i t a j r i b a h a m o s o n g i n a i s b o t l a y d i . D e m a k , ( d o n a ) s o ’ z i n i m a t n d a n a j r a t g a n h o l d a , a l o h i d a o l s a k , b u h o l d a y u q o r i d a q a y d e t i l g a n i k k i](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-35.png)
![m a z m u n n i g i n a e s l a y m i z , x o l o s . « F i g u r a » L M K — s a t r a n j b i l a n a l o q a d o r m a t n d a , « z a r r a » m a ’ n o s i q u m v a s h u n g a o ’ x s h a s h n a r s a l a r b i l a n b o g ’ l i q m a t n l a r d a y u z a g a c h i q a d i , v o q e l a s h a d i , y a ’ n i u b i r s e m e m a m a n i n g t u r l i k o ’ r i n i s h i b o ’ l a d i . K o ’ p s e m e m a l i l e k s e m a o ’ z i n i n g h a r b i r s e m e m a s i o r q a l i t u r l i c h a l e k s e m a l a r b i l a n o ’ x s h a s h l i k v a q o ’ s h n i c h i l i k m u n o s a b a t l a r i g a k i r i s h a d i . M a s a l a n , [ t a n a ] l e k s e m a s i n i o l a y l i k . L u g ’ a t d a b u l e k - s e m a n i n g t o ’ r t t a u m u m i s t e ’ m o l d a g i v a b i t t a i x t i s o s l a s h g a n m a ’ n o t u r i b e r i l a d i . M i s o l l a r i q u y i d a g i l a r : 1 ) t a n a s i y o ’ g ’ o n o d a m ; 2 ) t a n a m n i n g j a r o h a t i . . . t u z a l a r ; 3 ) t a n a s i b o s h q a d a r d b i l m a s ; 4 ) . . . y o ’ g ’ o n q a y r a g ’ o c h l a r , t a n a l a r i q u l o c h g a s i g ’ m a y d i . 1 — 3 - m i s o l l a r d a b i r s e m e m a n i n g ( g a v d a n i n g b o s h b i l a n s o n o r a l i g ’ i ) t u r l i c h a k o ’ r i n i s h l a r i v o q e l a s h a d i . C h u n k i b u m i s o l l a r n i n g b a r c h a s i d a [ t a n a ] l e k s e m a s i [ b o s h ] , [ b o ’ y i n ] , [ o y o q . ] , [ q o ’ l ] l e k s e m a l a r i b i l a n o ’ x s h a s h l i k m u n o s a b a t i d a k o ’ z a t i l a d i . A m m o t o ’ r t i n c h i m i s o l d a e s a [ t a n a ] l e k s e m a s i [ s h o x ] , [ i l d i z ] , [ b a r g ] l e k s e m a l a r i b i l a n o ’ x s h a s h l i k m u n o s a b a t i g a k i r i s h a d i . B u e s a [ t a n a ]](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-36.png)
![l e k s e m a s i d a g i a y n i s e m e m a n i n g a l o h i d a , i k k i n c h i s e m e m a e k a n l i g i d a n d a l o l a t b e r a d i . R u h i y t a j r i b a h a m b u n i t a s d i q l a y d i . Y a ’ n i [ t a n a ] l e k s e m a s i n i e s g a o l s a k , x o t i r a m i z d a 1 ) i n s o n g a v d a s i v a 2 ) d a r a h t a s o s i g a v d a l a n a d i . U s h b u i k k i s e m a m a n i n g o ’ z a r o b o g ’ l i q , a m m o a l o h i d a - a l o h i d a s e m e m a l a r e k a n l i g i n i b u s e m e m a l a r n i n g b i r x i l q u r s h o v d a v o q e l a n a o l i s h i h a m t a s d i q l a y d i . M a s a l a n , ( t a n a s i n i k e s d i ] s o ’ z b i r i i k m a s d a h a r i k k a l a s e m e m a y u z a g a c h i q i s h i v a b o s h q a - b o s h q a m a ’ n o l a r n i a n g l a t i s h i m u m k i n . B i r x i l q u r s h o v d a v o q e l a s h i s h i , s h u q u r s h o v d a q a t ’ i y m a z m u n i v a v a z i f a s i n i s a q l a s h i t i l b i r l i k l a r i n i n g m u s t a q i l l i g i n i i s b o t l o v c h i e n g m u h i m d a l i l e k a n l i g i n i t a ’ k i d l a s h o r t i q c h a d i r . B i r s e m e m a l i l e k s e m a h a m n u t q d a k o ’ p m a ’ n o l i b o ’ l i s h i m u m k i n . M a s a l a n , a s o s a n , b i r s e m e m a g a e g a » ( b o ’ l g a n [ t a n ] l e k s e m a s i i n s o n n i n g j i s m o n i y m o d d i y t o m o n i n i i f o d a l o v c h i s i f a t i d a u n i n g r u h i y t o m o n i , m o h i y a t i n i i f o d a l o v c h i [ j o n ] l e k s e m a s i g a z i d d i r . A m m o n u t q d a u i k k i - t o ’ r t m a ’ n o g a e g a b o ’ l i s h i m u m k i n . L u g ’ a t d a s h u m a ’ n o l a r d a n i k k i t a s i q a y d e t i l g a n . M i s o l l a r i q u y i d a g i l a r : 1 ) b u n d a](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-37.png)
![q o l a r s e n i n g t a n i n g ; 2 ) s o g ’ t a n d a , s o g ’ A Q L . A y n i v a q t d a [ t a n ] l e k s e m a s i n i n g y a n a b o s h q a n u t q i y m a ’ n o l a r i h a m b o r ( m a s a l a n : O i l a m i z k i c h i k , t o ’ r t t a n d a n i b o r a t e d i ) . S h u n d a y q i l i b , t i l d a b i r s e m e m a l i v a k o ’ p s e m e m a l i l e k s e m a l a r n i f a r q l a s h l o z i m . N u t q d a e s a u s h b u l e k s e m a l a r k o ’ p m a ’ n o l i s o ’ z l a r s i f a t i d a y u z a g a c h i q i s h i , v o q e l a n i s h i m u m k i n . C h u n k i n u t q d a f a q a t l e k s e m a s e m e m a s i n i n g k o ’ r i n i s h l a r i b e r i l a d i . B a r q a r o r b u t u n l i k l a r n i n g n u t q i y k o ’ r i n i s h l a r i , x i l l a r i e s a c h e k s i z d i r .](/data/documents/b44a2164-a8d2-44dd-bbec-82d9eae01173/page-38.png)
