Qadimgi yuqori nemis tili davrining yozma yodgorliklari - Лингвистика - Рефераты

Qadimgi yuqori nemis tili davrining yozma yodgorliklari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

Q adimgi yuqori nemis tili davrining yozma yodgorliklari Reja: 1. Glosslar. 2. Xristian dinigacha bo’lgan yozma yodgorliklar. 3. Xristian dini davridagi yozma yodgorliklar. 4. Xristian dini davridagi poetik yozma yodgorliklar. 5. Nemis tilining tarqalishi: sharqiy kolonizatsiya.

Qadimgi yuqori nemis tili davrida mavjud bo‘lgan yozma yodgorliklarni qo‘yidagi guruhlarga bo‘lib o‘rganish mumkin: 1. Glosslar. 2. Xristian dinigacha bo‘lgan yozma yodgorliklar. 3. Xristian dini davridagi prozaik yozma yodgorliklar. 4. Xristian dini davridagi poetik yozma yodgorliklar. Glosslar qadimgi yuqori nemis tili davrining dastlabki yodgorliklari hisoblanadi. Glosslar lotin tilidagi matnlarda uchraydigan, tushunishi qiyinroq bo‘lgan so‘z va so‘z birikmalarini tahlil qilib berishda muhim rol o‘ynagan. Alohida olingan glosslar «glossariy» deb, ya’ni o‘ziga xos lo’g‘atlar deb yuritilgan. Bunday glossariylar so‘z yoki alfavit bo‘yicha, ba’zi hollarda esa matnlarda joylashish o‘rinlariga qarab joylashtirilgan. Ayrim glossariylarda so‘zlar tematik xususiytlarga qarab joylashtirilgan. Eng qadimgi glossariy Abrogans bo‘lib, u XIII asrda yaratiladi. Abrogans shu glossariyda uchraydigan birinchi so‘zdir. Asar ana shu nom bilan ataladi. Ba’zi hollarda glosslar matnlarda uchraydigan har bir so‘zning ustiga yozib qo‘yilgan va shu tariqa o‘z tarjimasiga ega bo‘lgan. Ayrim glosslar matnlarga tushuntirish tariqasida yaratiladi. Umuman olganda, glosslar asta – sekinlik bilan yaxlit matnlarni tarjima qilish jarayonida asosiy omillardan biri bo‘lib xizmat qilgan, ya’ni lo’g‘atlar funktsiyasini bajargan. Xristian dini paydo bo‘lganiga qadar yaratilgan yozma yodgorliklar soni jihatidan juda kamchilikni tashkil qiladi. Ulardan eng asosiysi – bu «Das Hildebrandslied» ya’ni «Xiltbrand haqida qo‘shiq» bo‘lib, u mazmuni jihatidan qahramonlik eposini tashkil etadi. Xristian dini davriga oid bo‘lgan yozma yodgorliklar o‘z navbatida yana ikkiga bo‘linadi: prozaik va poetik yozma yodgorliklar. Eng qadimgi prozaik yozma yodgorlik bu «Isidor» bo‘lib, ushbu asar ispaniyalik yepiskop Isidor Sevilskiyning «Katolik dini haqida» nomli asarining tarjimasidir. Tarjimon noma’lum. Tarjima VIII asrda Reyn franki dialektida yozilgan. Isidor ham tarjima san’atining rivojlangan bir davrida paydo bo‘ladi va tarjimachilik san’atini yana bir pog‘onaga yuqori

ko‘taradi. Tarjimon puxta o‘ylangan orfografiydan foydalanadi. Lotin tilida uchraydigan murakkab gap strukturasiga ko‘r – ko‘rona ergashmaydi. IX asrning birinchi yarmida yaratilgan asarlardan yana biri - bu «Tatian»dir. Bu asar syriyalik Tatian tomonidan grek tilidan lotin tiliga tarjima qilingan va tarjima jarayonida sharqiy frank dialektidan foydalanilgan. Bulardan tashqari qadimgi yuqori nemis tili davrida xristian diniga oid bo‘lgan bir qator prozaik asarlar yaratiladi: VIII asrning oxiri va IX asrning boshlarida Buyuk Karl farmoni bilan «E’tiqod ramziy belgilari», «Bizning Vatan», «Krest shakllari» kabi bir qator diniy asarlar lotin tilidan nemis tiliga tarjima qilinadi. X asrning oxiri va XI asr boshlarida yashab ijod etgan tarjimonlardan biri sifatida «Notker der Deutsche »ni ko‘rsatib o‘tish mumkin. Notker der Deutsche – San Gallen shahridagi diniy maktabning boshlig‘i bo‘lgan. Maktabda ta’lim ishlarida foydalanish maqsadida Notker bir qator diniy asarlarni, jumladan, Arestotelning «Ritorika» va «Kategoriya» nomli asarlarini tarjima qiladi. Shu bilan bir qatorda xalq maqollarini ham to‘playdi. Notkerning asarlari janubiy nemis dialektida yozilgan bo‘lib, orfografiya nuqtai nazaridan ancha murakkablashgandir. Notker o‘z davrining buyuk olimlaridan hisoblanadi. Nemis yozma tilining shakllanishida uning hissasi juda kattadir. Qadimgi yuqori nemis tilining yozma yodgorliklari ham yangi xristian dinini targ‘ib qilishga qaratilgan. Ularning eng qadimgisi bu «Wessebrunner Gebet», ya’ni Vesseburgcha «e’tiqod»dir. Bu bavar tilida tuzilgan. Asarda dunyoning paydo bo‘lishi to‘g‘risida fikr yuritiladi. IX asrning ikkinchi yarmida bavar dialektida «Muspill » ya’ni «Muspilli » nomli poema ham yaratiladi. Xristian dini davriga oid poetik asarlar yaratgan ko‘plab shoirlar va tarjimonlarning nomlari bizgacha yetib kelmagan. Nomi ma’lum bo‘lgan shoirlardan - bu Otfriddir. Umuman olganda, qadimgi yuqori nemis tili so‘zsiz cherkovlarda hukmron bo‘lgan lotin tili ta’sirida rivojlanadi. Albatta, dastlabki yozma yodgorliklarning tili ancha sodda ekanligi, keyinchalik esa murakkablashib, lotin tilida yozilgan diniy – falsafiy asarlarni aks ettira olishini ko‘rish mumkin. Ayni paytda tilning lo’g‘at tarkibi boylib boradi, uning sintaktik strukturasi esa bir qator o‘zgarishlarga uchrab turadi. O‘rta yuqori nemis tili davri . XII asrga kelib Ovropada feodal davlatning tuzilish jarayoni tugallanadi. Sotsial- iqtisodiy jihatdan XII-XIV asrlarda Germaniya hududida ko‘plab

kichik – kichik feodal davlatlar mavjud bo‘lgan. Hukmron sinf feodal jamiyatida katta imtiyozga ega bo‘ladi. Tilda yangi tushunchalarni ifodalash uchun yangi so‘zlar paydo bo‘la boshlagan: masalan – ritter va – courtois (ritsar va kurtuaz – so‘zlari saroy qabilalariga tegishli) kabi bir qator yangi so‘zlar. Bu davrga kelib qo‘shni Frantsiyadan yangi g‘oyalar, madaniyat va adabiyotlar kirib keladi. Saroy adabiyoti bu davrga kelib keng ko‘lam yoyadi, bunday adabiyotlar asosan sheriy janrlarda mavjud bo‘ladi va o‘z mohiyati bilan nemis tilida yozilgan dastlabki badiiy yodgorliklar hisoblanadi. Natijada dinga va cherkovga oid bo‘lgan adabiyotlar o'z mavqeini birmuncha yo'qotadi. O‘rta yuqori nemis tili davrida ham xuddi qadimgi yuqori nemis tili davridagidek bir qator yozma yodgorliklar paydo bo‘ladi. Ularni quyidagi guruhlarga bo‘lib o‘rganish mumkin: 1. Qahramonlik eposi. 2. Kurtuaz eposi (saroy tabaqalariga tegishli) 3. Sevgi lirikasi (Minnezang). Qahramonlik eposi kelib chiqishi jihatidan eng qadimgi xalq janri hisoblanadi. Bu janr asosan IV-VI asrlarda, ya’ni xalqlarning buyuk ko’chishi davriga to‘g‘ri keladi. Feodal jamiyatining paydo bo‘lishi bilan birgalikda xalq og‘zaki ijodida yashab kelayotgan qahramonlik eposi albatta ritsarlar g‘oyalari, shuningdek, xristianlik g‘oyalari ta’siriga uchraydi. Shu tarzda qahramonlik eposlari birinchi marta XIII asrda yozib olinadi. Qahramonlik eposi janrida yozilgan muhim asarlardan biri «Nibelung haqida qo‘shiq»dir. ( Nibelungslied ). Ushbu asar germanlar yaratgan qahramonlik eposlari ichida eng kattasi bo‘lib, hajmi jihatidan 10 ming qator she’rni tashkil qiladi. Asosiy tema sifatida unda rim sarkardasi Aetsiy gunnlar bilan birgalikda 436 yilda burgundlar shohi Gundikariyning tor – mor etishi tasvirlanadi. Kurtuaz eposi. Kurtuaz eposi Germaniyada XII asrning 70-yillarida Frantsiyadan kirib kelgan. Frantsiyada feodal ritsarlik ideologiyasi Ovropada boshqa mamlakatlarga nisbatan ancha oldin rivojlanadi. Germaniyada bu janrda yaratilgan asarlar asosan Frantsiyada yaratilgan asarlarning tarjimasi edi xolos. Bu yerda shu janrning nomoyandasi Kreten de Trua bo‘lib, uning asarlari ko‘pchilikni tashkil qilgan. Ushbu asarning temasi va syujeti «Artur tsikli» (tsikl- so‘zi ma’lum davr ichida sodir

bo‘ladigan ish, hodisa, jarayon) deb ataluvchi asarlar to‘plamidan iborat. Bu asarlarda asosan Britan qiroli Artur va uning ritsarlari to‘g‘risida to‘plangan rivoyatlar tasvirlanadi. Bu asarning asosida dastlabki tuzumda qadimgi kelt afsonalari yotadi, ya’ni irland variantida. «Artur tsikl» romanida ayollarga nisbatan bo‘lgan yuqori his –tuyg‘u aks ettiriladi. Nemis kurtuaz eposining eng ko‘zga ko‘ringan vakillaridan bu – Genrix Von Felde, Gartman fon Aue, Gotfrid Strasburgskiy, Volfram fon Eshhenbaxlardir. Minnezang. O‘rta yuqori nemis tili adabiyotida yangi janr «minnezang» ikkinchi o‘rinda turadi. Uning taraqqioyot jarayoni XII asrning ikkinchi yarmi va XIII asrgacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi, asosan 1160-1170 yillar ushbu janrning nomi o‘rta yuqori nemis tilidagi «minne»ga borib taqaladi. Bu so‘z ko‘p ma’noli: bir vaqtda «xotira», «sevgi», «do‘stlik» hissiyoti ma’nolariga ega bo‘lsa, uning yangi ma’nosi yuqori ruhdagi «sevgi»dir. Ritsar poeziyasida «minnezang»ning ko‘p sonli vakillari ichida Valter Von der Fogelveyde alohida ajralib turadi: Uning poeziyasida kurtuaz stiling badiiy ustunligi, tabiylik, samimiylik bilan birikib ketadi. Bu xil stil xalq ijodiga xos. Valter Von der Fogelveydening 29 qo‘shig‘i «Minnezang»ning eng katta to‘plamiga qo‘lyozma shaklida kiritilgan. «Die Große Heidelberger Liederhandschrift» 1340 yilda Shvetsariyada yaratilgan. Bu davrning adabiy tili, xarakteri ayniqsa uning leksikasida aniq ifodalanadi, y’ani ayolga, ritsarga xizmat qilish g‘oyasi, ritsarlikka xos bo‘lgan butun terminalogiya, qurollar - hammasi bu yerda ma’lum darajada aks ettirilgan . Ritsarlik madaniyati Germaniyaga Fransiyadan kelganligi tufayli, bunday so‘zlarning ko‘pchiligi frantsuz tilidan nemis tiliga o‘zlashtirib olinadi. Masalan, o‘rta yuqori nemis tilida turner , fjoste (otda jang qilish), ritter , palas-Palast ; kampanie (jamiyat)ga merzi (katta rahmat ), amis (o‘rtoq ), ade –(xayr) va boshqalar. XIV-XVI asrlarga kelib bu so‘zlarning juda ko‘pchiligi ishlatishdan chiqarilgan.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR : 1.Адмони В. Г. Исторический синтаксис немецкого языка. М., 1963. 2.Бах. А. История немецкого языка (перевод с немецкого) . М., 1956. 3.Гухман М . М . От языка немецкой народности к немецкому национальному языку. Ч. 1-2, 1955-59. 4.Жирмунский В. М. История немецкого языка. М., 1965. 5.Зиндер Л. Р., Строева Т . В. Историческая фонетика немецкого языка. М. -Л., 1965. 6.Зиндер Л. Р., Строева Т . В. Историческая фонетика немецкого языка. М . - Л., 1968. 7.Москалская О. И. DeutscheSprachgeschichte . Leningrad, 1969. 8.Турсунов Б. Т. Герман филологиясига кириш. Самарканд. СамДУ., 2000 йил 70 бет. Sinder L. R. Stroeva T. V. Einfuhrung in das Studium der deutschen Sprachgeschichte. L. , 1977 – S. 303.

Похожие

O’rta yuqori nemis tili davrining fonetik xususiyatlari

Nemis tili tarixining davrlarga bo‘linishi

Nemis tili tovush sistemasining asosiy qonuniyatlari

Uyg`ur yozuvi va uning kelib chiqishi haqida

Muqaddas kitob, pars qabilalari, gujarat tili, eroniy gebrlar. Zend avesto