Nemis tili tovush sistemasining asosiy qonuniyatlari - Лингвистика - Рефераты

Nemis tili tovush sistemasining asosiy qonuniyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

32 KB

N emis tili tovush sistemasining asosiy qonuniyatlari Reja: 1. Urg’u. 2. Ichki flektsiya.

Har qanday tilda bo‘lgani kabi nemis tilida ham tovush sistemasini xarakterlaydigan bir qator fonetik qonuniyatlar mavjud. Ular urg‘u, ablaut, Brechung va umlaut deb nomlangan qonuniyatlardan iborat. Bu qonuniyatlarning har qaysisi nemis tili tarixi davomida har xil davrlarda paydo bo‘lgan va rivojlangan. Bunday qonuniyatlar hozirgi zamon nemis tiliga ham etib kelgan. Urg‘u . Nemis tilida urg‘u boshqa german tillaridagidek turg‘un va so‘zning morfologik tuzilishiga bog‘liq bo‘ladi. Tub so‘zlarda urg‘u birinchi bo’g’inga ya’ni o‘zakli bo‘g‘inga tushadi, yasama so‘zlarda esa so‘z yasash xarakteriga qarab har -xil bo’g’inga tushishi mumkin. Umuman olganda urg‘u o‘z xarakteriga qarab barcha german tillarida bir-birlariga o‘xshash bo’lib, boshqa hind-ovropa tillaridan farq qiladi. Masalan: rus tilida urg‘u turg‘un emas, ya’ni bir so‘zning o‘zagida so‘zning grammatik talabiga ko‘ra har xil bo’g’inga tushishi mumkin : voda` - vo`dы, d`om- dom`a . Qadimgi hind ovropa va umumgerman tillarida ham urg‘u turg‘un xarakterga ega bo‘lmagan. Bu haqida bizga Verner qonuni ko‘p narsani tushuntirib beradi. Vernerning ta’kidlashicha, hind-ovropa tillarida urg‘uning tushishi har-xil bo‘lgan. Urg‘u so‘zning birinchi bo‘g‘iniga, o‘rtasiga va oxirgi bo‘g‘iniga tushgan. Masalan: urg‘uning har -xil bo’g’inlarga tushishi: q. hind. Flida : v`artari (qaytarmoq)-vav`arta-vavartim`a. Til tarixida yuz bergan bu hodisa katta ahamiyatga ega bo‘ladi, chunki buning natijasida so‘z o‘zagi so‘zning boshqa qismidan ajratila boshlanadi. Masalan: so‘zning leksik ma’nosi so‘z o‘zagidan kelib chiqadi. Suffiks va prefikslar faqat grammatik mazmunga egadir. Urg‘uning tushish joyi o‘zgarishi natijasida so‘z qo‘shimchasidagi unli tovushlar ham keyinchalik fonetik reduktsiyaga uchraydi. Ma’lumki, nemis tilida qo‘shma so‘zlarda birinchi so‘z ko‘pincha aniqlovchi funktsiyasida keladi va bunday so‘zlarda aniqlovchilar bosh urg‘u (Hauptbetonung)ni oladi, aniqlanmish esa kuchsiz, ya’ni ikkinchi darajali urg‘u (Nebenbetonung)ni oladi. Masalan : `Universitäts, gebäude ; `Heimat, stadt; `Heimat, dorf va boshqalar. Ajralmaydigan old qo‘shimchali fe’llarda urg‘u o‘zakka tushadi, old qo‘shimcha urg‘usiz tallaffuz qilinadi: beschreiben; erzählen; befinden, erlauben va boshqalar. Urg‘u oladigan bo’g’inlarda unli tovushlar o‘zgarmasdan saqlanadi, urg‘usiz bo’g’indagi

unlilar esa reduktsiyaga uchrauydi. Masalan: sehn , gehn, findn . Ajraladigan old qo‘shimchalarga ega bo‘lgan fe’llarda buni aksini ko‘rish mumkin, ya’ni bunday so‘zlarga ikki xil urg‘u tushadi: bosh va ikkinchi darajali: `ab˛nehmen, `aus˛wandern, `mit˛gehen. Chet tillaridan kirib kelgan so‘zlarda urg‘u bir xil bo‘lmaydi, chunki o‘sha tillarda mavjud bo‘lgan fonetik qonuniyatlarga qisman bo‘ysinish mumkin: Elef`ant, The`ater, Rek`tion, Stu`dent. Ichki flektsiya. Nemis tili morfologiyasi va fonetik sistemasining xarakterli tomonlaridan biri - bu so‘z o‘zagidagi unlilarning o‘zgarishidir. Bu hodisa nemis tilida juda keng tarqalgan bo‘lib, so‘z yasashda va grammatik munosabatlarni ifodalashda muhim vosita hisoblanadi. Masalan: Gast-Gäste; stark -stärker; singen-sang-gesungen . Nemis tilida unlilarning bunday o‘zgarishi «ichki flektsiya» deb ataladi. Flektsiya bu grammatik kategoriyaning o‘zgarishidir. Ichki flektsiyani asosan quyidagi uchta fonetik jarayon tashkil qiladi: Ablaut, Umlaut, Brechung. (Ular to‘g‘risida to‘laroq tushunchani - «German filologiyasiga kirish» kursi bo‘yicha olish mumkin).

Похожие

Nemis tili tarixining davrlarga bo‘linishi

Qadimgi yuqori nemis tili davrining yozma yodgorliklari

O’rta yuqori nemis tili davrining fonetik xususiyatlari

Tovush ifodasi. Transkripsiya

Artikulation artikl nemis tilida