Нутқнинг аниқлиги - Лингвистика - Рефераты

Нутқнинг аниқлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47 KB

Нутқнинг аниқлиги Режа: 1. Фикрни аниқ ифодалаш. 2. Ифодаламоқчи бўлган нарса ҳодисаларни яхши билиш лозимлиги.

Аслини олганда, одамлар ўртасидаги ахборот алмашуви бўлиб, унинг асосий мақсади узатилаётган ва қабул қилинаетган ахборотнинг тушунарлил игини та ъминлашдир. Бевосита (жонли мулоқот орқалм) ва билвосита (ахборот тарқатиш воситадари орқалимумкин. Ҳозирги даврда оммавий ахборот воси-талари, хусусан, радио-телевиденне, интернет тармоғи орқали ҳар каидай маълумотни дарҳол, "совутмасдан" дунёнинг истаган бурчагига етказиш мумкин бўлган ҳолда нотиққа, яъяи одамлар билан бевосита мулоқотга киришувчи шахсга не эхтиеж? Нима учун ахборот тарқатиш воситалари ўта тараққий этган бу-гунги кунда қам нотиқликнинг, жонли нутқнинг аҳамияти йўқолмай, аксинча, ҳаетдаги ўрни ва мавқеи ортиб бормоқда? Оғзаки нутқнивг кучи ва увинг бошқа мулоқот турларидан устунлиги бир қатор ўзига хос хусусиятлар билан белгиланади. Жумладан, нотиқ нутқида лисоний воситалардан ташқари энг нозикфикр ва туйғуларни ифода этиш имкониятини берувчи нутқ оҳанги, унинг ҳиссиёт билан омухта бўлиши, қўл ва тана ҳаракатлари, юз ифодаси (мимика) каби нолисоний воситалардан фойдаланиши ҳамда конкрет аудитория (тингловчи) хусусиятларини ҳисобга олиши билан таъсирчан қилишга, тўғри тушунишга ердам беради. Бошқа сўзлар билан айтганда, ҳар қандай жонли мулоқот тил, ҳаракат, мимика, оҳанг ва яна бир қатор омилларнинг ҳаракатчан ва рангдор омухтасидир. Нотиқ учун энг муҳим ва унинг маҳоратини намоён этувчи хусусият тиигловчилар билан мулоқот ўрната олишдир. Албатта, нутқнинг илмийназарий мазмундорлиги, амалий натижаларга қаратилганлиги катта аҳамиятга эга. Аммо нотиқ гапларига қулоқ солмшмаса, аудитория нутқ сўзланаётган пайтда ўз хаёли ёки ишлари билан банд бўлса, бошқа сўзлар билан айт-ганда, нутқ аудитория диққатини жалб этмаса, у мутлақо самарасиз бўлади. Француз тилшуноси П.Буаст: "Гапираетган одам экади, эшитаётган одам ҳосил йиғади", – деган эди. Демак, нотиқ сўзлаган нутқидан ҳосил олмоқни

истар экан, конкрет тингловчиларнинг онги ва қалбига йўл топмоғи, жонли қизиқишини уйғотишга, фикрлашга туртки бериши, ҳис-туйғуларига таъсир ўтказиб, уларни жунбушга келтириши лозим. Бунга фақат аудитория (тингловчи) билан мулоқот ўрнатилган тақдирдагина эришиш мумкин. Шунинг учун ҳам ўтмишдаги барча машҳур нотиқлар айни шу масалага алоҳида диққатларини қаратиб келишган. Нотиқ аудитория билан самарали мулоқот ўрнатиши бир қатор омилларга боғлиқ бўлиб, нутқ сўзлашашга жазм қилган киши улар ҳақида тасаввурга эга бўлиши ва улар билан боғлиқ қонун-қоидаларга риоя этиши керак. Ҳар қандай ўқитувчн (муаллим) ҳам нотиқ, зеро, пегогаг фаолияти ўз шогирдларига нутқ билан мурожаат этишдан иборат. Ўқитувчи аудиторияга кирар экан, касби билан боғлиқ маълум мақсадга эришиш, ўз хоҳишистакларини рўёбга чиқаришга интилади. Албатта, нутқ сўзлар экан у, аввало, талабаларга у ёки бу билимни, яъни ахборотии беришга интилади. Лекин, маълумки, ҳар қандай нутқий мулоқот у ёки бу маънода ахборотни узатиш билан боғлиқ. Ўқитувчи маъруза ўқишдан кўзлаган мақсадининг ўзига хослиги нимада? Ўзида бор билимлар билан ўртоқлашиш истагининг пайдо бўлишига нима туртки беради? Умумий тарзда уларни қуйидагича белгилаш мумкин: аввало, ўзгалардан ўз ҳамфикрларини тайёрлаш. Интеллектуал ҳамфикрлар талабалар аудиториясида ёки олайлик илмий анжуманларда шаклланади ва профессор-ўқитувчи бу жойларда маъруза ўқиб маълум масала юзасидан ўз нуқтаи назарини баён этар экан, талабалар ёки ҳамкасбларни ўз фикрларига шерик қилшига интилади. Бундан ташқари ўқитувчи-олим касбининг асосини ақлий, жумладан, илмий фаолият ташкил этади. Яъни профессор-ўқитувчи, аввало, тадқиқотчи, педагогик фаолият эса унинг илмий фаолиятининг ўзига хос давомидир. Ақлий фаолият билан доим машғул бўлган киши эса доимо интеллектуал қониқмаслик ҳолатида бўлади. Бу табиий ҳол, зеро, инсон фикрларининг тўғри эканлигидан шубҳаланган тақдирдагина фикрлайди. Ўз фикр ва ғояларини ҳақиқат дея қабул қилган ва

шубҳадан тўхтаган киши фикрлашдан ҳам тўхтайди. Шунинг учун касби фикрлаш бўлган ўқитувчи учун қадим файласуфлардан бирининг "мен шубҳаланаяпман, демак, мен яшаяпман", – деган сўзлари ўзига хос ақида вазифасини ўтайди. Муаллим ўз билимларини ёшларга узатиб, уларнинг тимсолида ҳаётини узайтиргандек бўлади, олим ўз шогирдлари тимсолида ўз руҳини келажакка кўчирса, маслакдош ҳамкасблари орқали ўз маконини кенгайтиришга ҳаракат қилади. Худди шундай сиёсий арбоб ёки раҳбар ўз ғоя ва фикрларини ҳаётга тадбиқ этиш, ўз ишларини давом эттирадиган маслакдошларни шакллантириш орқали ҳаётда из қолдириб, келажакка ошно бўлишга интилади. Демак, ҳамфикр, маслакдошларни шакллантириш ҳар бир инсонга ўз маънавий, интеллектуал ҳаётининг муддатини узайтириш учун керак. Касбий нутқ мақсад йўналишлари ҳусусида гап борар экан, унинг яна бир муҳим жиҳати эътиборга лойиқ. Маълумки, нутқ орқали инсон ўзи учун зарур бўлган обрў-эътибор қозонади, ижтимоий мавқеини оширади. Нутқий мулоқотга киритишган кишинннг мақсадлари доирасини умумлашган ҳолда қуйидагилар билан белгилаш мумкин: 1) ўзга(лар)га, муайян жамоага ўз ғоя ва фикрларини етказиш орқали ҳамфикрлар доирасини кенгайтириш, 2) маънавий (руҳий) ҳаётини узайтириш орқали ҳаётда из қолдириш; 3) ҳукмронликка бўлган интилишни амалга ошириш, 4) шартномага асосан ўз хизмат доирасида муайян (сиёсий, иқтисодий, молиявий) масалани ҳал этиш; 5) эътибор қозониш, 6) жамиятда тутган баланд мавқени сақлаб қолиш ва ҳ.к. Албатта, нотиқ (нутқий мулоқотга киришган киши) турли ҳолат ва вазиятларда турли мақсадларни ўз олдига қўяди. Аммо мақсадлар доираси каби нутқ орқали амалга оширмоқчи бўлган, ўз олдига қўйган ва ҳал этмоқчи бўлган масаладир. Бу масалани қай даражада ҳал этилиши унинг нотиқлик маҳоратига боглиқ. Нотиқ маҳорати эca аудитория (суҳбатдош)га қараб кўтарилган масала ва қўйилган мақсадга мувофиқ шакл ва усулларни танлай олиш қобилияти билан белгиланади.

Тавсия этиладиган адабиётлар 1. Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози,Ўзбекисто шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. 2. Алишер Навоий. Маҳбуб ул-қулуб.-Т.:Ғофур Ғулом номидаги нашриёт, 1993. 3. Карнеги Д. Как вырабатывать уверенность в себе и влиять на людей,выступая публично.-Т: Шарк, 1992. 4. Введенская Л.А., Павлова Л.Г. Культура и искусство речи. Современнаяриторика.2-е изд. -Ростов-на-Дону: Феникс, 1998. 5. Политические коммуникации.Учебное пособие./Петрунин Ю.Ю. и др. - М.: Аспект Пресс, 2004. 6. Кнорринг В.И. Основы искусства управления. Учебное пособие.М.:Дело, 2003. 7. Жуманиёзов Р., Салимов С. Ғоявий тарбияда нотиқлик санъати. 16.-Т.,2002. 8. П.Маҳмудов Н. Ўзимиз ва сўзимиз.-Т.: Ғофур Ғулом номидаги нашриёт, 1997.

Похожие

Нутқнинг софлиги

Нутқнинг мантиқийлиги

Нутқнинг ифодалилиги

Нутқнинг бойлиги

Нутқнинг мантиқлиги