Morfemika

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52 KB

Скачать

Morfemika REJA: 1. Morfemalarni aniqlash. 2. O`zak va affiks morfemalarni ajratish. 3. Affiks morfemalarning turlarini aniqlash. 4. Affiks morfemalarni tuzilishiga ko`ra turini aniqlash. 5. Affiks morfemalar qanday negiz hosil qilishini aniqlash. 1

Namuna: kitobxonlardan. Bu so`zda to`rtta morfema bor. Kitob – o`zak morfema qolganlari affiks morfemalardir. -xon – so`z yasovchi affiks morfema (lug`aviy negiz)? -lar – shakl yasovchi affiks morfema (morfologik negiz)? -dan – so`z o`zgartiruvchi affiks morfema (sintaktik negiz). Barcha affiks morfemalar tuzilishiga ko`ra sodda. Yog`ingarchilik so`zida uchta morfema mavjud. Yog` – o`zak, -in so`z yasovchi affiks morfema (lug`aviy negiz), garchilik – so`z yasovchi affiks morfema (lug`aviy negiz). -in, tuzilishiga ko`ra sodda, garchilik, -gar, -chi, -lik qismlardan tashkil topgan murakkab qo`shimchadir. 1-mashq . Mustaqil so`zlarni lug`aviy va grammatik ma`noli qismlarga ajrating. 1.Bahor odamlarni uydan etaklab chiqqan, oftob zax uylarning derazasidan mo`ralab qishdan qolgan rutubatni haydamoqda. (S.A.) 2. Qiz xayrlashib avtobusga chiqqanida xuddi bir zarur gapi bo`lib, unutganday orqasiga – Saidiyga qaradi. (A.Q.) 3. E`tiroz bildirgan kishining tovushi supurgi bilan urilgan arining tovushiday birdan o`chdi. (A.Q.) 4. Hovlining to`rt tarafi turlik ehtiyoj binolari bilan va to`rdagi binoning ikki biqini katta uylar bilan o`ralgan bo`lib bu ikki uyning orasig`a o’lturgan koshinkor va naqshin chorxari ayvon bu hovlining birinchi martaba ko`zga chalinadirg`an ortiqliklaridandir. (A.Qod.) 5. Daryoning quyi tomonida ko`ringan sel oqimi o`rkach-o`rkach to`lqinlari bilan yuqoriga qarab bostirib kelardi.(T.Mal.) 6. – Aqllik kishilarning o`g`ullari ustidan qilg`an ushlari albatta noma`qul bo`lmas, – dedi. (A.Qod.) 7. Birdan boshi aylanib, go`yo ro`parasidagi paxtazor ham bir sidra chayqalib ketganday bo`ldi. (O`.U.) 2-mashq . So`zlarni o`zak va affiks morfemalarga ajrating. Affiks morfemalarni turini aniqlang . 2

$1. O`tirganlarning ayrimlari domlaning yuzi uchun piq-piq kulib qo`yishdi. (O`.U.) 2. Devorlari nurab qolgan hovlining kungay tomonidagi ayvonda keksagina bir xotin kamzuliga tugma qadab o`tiribdi. (S.A.) 3. Amirzodamning so`zlari qulingizga sari toj bo`lsin! Ertagayoq novvoylarga un berib, ochlarga non yoptirib tarqatishni men o`z zimmamga olurman! (P.Q.) 4. Mehmonxona eshigini ochib gugurtni chaqqan vaqtida mehmonxonaning o`rtasida ikki qulochini keng yozib Poshshoxon turardi. (Ch.) 5. Bilib qo`ying, o`rtoq Komilov! haqiqat egiladi, lekin sinmaydi!Kelajak va tarix sizning bu hatti- harakatlaringizni kechirmaydi! (O.Y.) 6. Yigit yalt etib qo`shni dalaga qaradi.U yerda xotin-xalajlar, bola-chaqalar chuvillashib paxta terishayotgan edi. (M.I.) 3-mashq . So`zlarni morfemalarga ajratib affiks morfemalarni qanday negiz hosil qilganini izohlang. Namuna: so`zlarini – so`z \lari\ ni – sintaktik negiz, tinglab-tingla \ b – morfologik negiz. 1. Murotali uning so`zlarini chidam bilan tinglab, uncha ham ishonmaganday boshlarini chayqardi. (Sh.R.) 2. Ayvonda bosma gulli bo`z ko`rpa yopilgan pastakkina tanchada qizlar o`tirardi. (O.) 3. To`g`ri, o`tgan kuni saharda rasadxonaga kirib kelgan ustod bu to`g`rida so`z ochmadi. (O.Y.) 4. Salohdor fonusni baland ko`targancha ro`paradagi eshikni ochib unga yo`l berdi. (O.Y.) 5. Ummatali boshqa gap so`ramadi.Ishini bitkazib egarga mindi-yu, xayr ham demay jo`nab ketdi. (S.A.) 6. – Ishing bo`lmasa kitob o`qi, husnixat ol: sen kulolning qizi emassanki... (A.Qod.) 4-mashq . Berilgan affiks morfemalarni jadvalga joylashtirib chiqing. so`z yasovchi affikslar shakl yasovchi affikslar so`z o`zgartiruvchi affikslar 3$

Morfemika

20.09.2019

0

52 KB

Похожие