Лексикология фанининг тилшуносликдаги ўрни ва аҳамияти (араб лексикологияси) - Лингвистика - Рефераты

Лексикология фанининг тилшуносликдаги ўрни ва аҳамияти (араб лексикологияси)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44.5 KB

Лексикология фанининг тилшуносликдаги ўрни ва аҳамияти (араб лексикологияси) Reja : 1. Лексикология нинг тадқиқот об ъ екти. 2. Араб л ексикологияси ҳақида умумий маълумот. 3. Араб лексикологиясининг ривожланишига ўз ҳиссасини қўшган араб олимлари.

1. Лексикология – алоҳида лингвистик фан сифатида Тилшуносликка доир илмлар силсиласида лексикология махсус ўрин тутади. Лексикология – бу, бошқача қилиб айтганда, сўз тўғрисидаги билимлар мажмуи бўлиб, ўзимизнинг сўзларимиз билан ифода этсак, сўзшуносликни англатади. Лексикологиянинг тадқиқот мавзуси эса муайян тилнинг сўз заҳирасидир. Шу тил заҳирасидаги барча сўзларнинг тоифаларини фарқлаш, ҳар тоифа ичидан гуруҳларни ажратиш, ҳар бир гуруҳ ичидаги шаҳобчаларни фарқлаш, уларнинг шаклларини ажратишдан ҳар бир сўзнинг шаклигача аниқлаш, шаклдош сўзларни фарқлашдан мақсад уларнинг маъноларини аниқлаш, улар билдирган маънонинг асл ва туб томирларига етиб борувчи тадқиқот ўтказиш, ушбу тадқиқотларни умумлаштириш, таҳлил натижаларини изчил илмий баён қилиш, ушбу фаннинг асосий вазифаларини ташкил этади. Бундан ташқари лексикология ўзининг моҳиятига кўра фонетика, морфология, семасиология фразеология, мантиқ(логика), шунингдек, тилшуносликка оид барча соҳалар билан чамбарчас боғлиқдир. Лексикография (сўзнавислик) эса лексикология учун таъминотчи вазифасини адо этади, зероки у маҳдуд замон ва макон учунгина махсус бўлиб, синхрон хусусиятига эгадир. Араб тили грамматикасидаги асосий принциплар исломдан олдинги жоҳилиятдан, то шу кунгача деярли ўзгармаганлиги сабабли тилшуносликка доир атамалар ҳам шакли ва мазмун эътибори билан ўзгармай келмоқда ва фойдаланилмоқда. Араб лексикологияси ҳақида умумий маълумот Лексикология соҳасида араб классик олимлари олиб борган тадқиқотлари чуқур изланишларга асосланганлигидан ташқари, улар ўзининг кўлами, мавзу ва мазмун доираларининг хилма-хиллиги, қарашларининг ранг- баранглиги билан ҳам диққатга сазовордир.

Л ексикология фан сифатида гарчи анча кеч , яъни эндигина тан олинаётган бўлсада, аслида у араб ларда XI аср бошидаёқ фан сифатида тан олинган бўлиб , у ُهْق ِف ُ م ْلِع , ِةَغُللا ِ ةَغُللا номлари билан машҳур бўлган. Абу Ҳайян, Ибн Фарис, Ал-Кисоий, Абдул-Латиф Бағдодий, Сибавайҳи, шунингдек Ибн Жиннийларнинг асарлари шулардан далолат беради. Масалан, 1002 йили вафот этган Ибн Жиннийнинг صئا ��صخلا – “ Хусусиятлар” деб номланган асари кўпчилик мутахассислар фикрича ўша даврнинг назарий асарлари ичида энг яхшисидир. Бу асар 1952-55 йилларда Мисрда нашр этилган 1200 саҳифадан иборат асар бўлиб, унда ўз даврига нисбатан ўта юқори савиядаги назарий масалалар билан бир қаторда сўз мазмунининг ўзаро алоқадорлиги, сўзнинг ҳосил бўлишидаги таркибий тизимлари, масалалари, қиёс ва беназирлик (аномалия) нинг аҳамияти, сўз вариантлари, унинг ишлатилиши ва бошқа масалалар ҳам кўриб чиқилган. 1004 йилда вафот этган Ибн Фариснинг بحاصلا يف هقف ةغللا ننسو برعلا يف اهملاك “ Соҳибу фи фиқҳи ал-луға ва сунанул-араб фи каламиҳа” (қисқачаси “Ас-саҳобий”) (Фиқҳ соҳиби ва арабларнинг қонунларини тилда ифодаланиши) асарида эса жуда мўъжаз ва айни пайтда, лўнда бир усулда грамматик, филологик, лексикологик, семасиологик масалалар қамраб олинган. Жумладан унда араб адабий тили сўз заҳираларининг таркиби, сўзнинг ишлатилишига кўра таснифи, асл ва ўгай сўзлар, сўзнинг фономорфологик вариантлилиги, ифода этувчи ва ифодаланувчининг ўзаро муносабати масалалари, сўзнинг туб ва кўчма маънолари, кўп маънолилик, шаклдошлик (омонимия), маънодошлик (синонимия), этимологиядаги асл ўзакнинг исмий ва феълий синфларга тасниф қилиниши ва бошқа кўпгина масалалар қамраб олинган. Тилшуносликка оид жуда кўп машҳур асарлар орасида бир оз кейин яшаган олимлардан Жалолиддин Ас-Суютийнинг (1445-1505) “Ал-мизҳар фи улуми ал-луға ва анваъиҳа – " رهزملا يف مو �� لع ةغللا اهعاونأو " – “Лексикологияга оид шеърий ижодиёт ва унинг турлари” асари алоҳида ўрин тутади. Олимнинг ўзи кўп қиррали, ўта лаёқатли бўлиб, ўз асарида

тилшуносликка оид турли қарашлар ва нуқтаи назарга эга бўлган олимларнинг фикрларини имконияти борича тўплаган бўлиб, уларнинг ярмидан ошиқроғини лексикологияга доир масалалар эгаллайди. Ундаги ўхшаш ёки қарама-қарши фикрларнинг ўзига хос бир усулда тақдим этилиши унгача бўлган бутун бир даврдаги илмий жараённинг қандай кечгани ҳақида аниқ ва яхлит тасаввур ҳосил бўлади. 3. Араб анъанавий классик тилшунослигида лексикология соҳасида олиб борилган асосий тадқиқотлар таснифи Махсус изланишлар бўйича лексикологияда шуҳрат топган олимлар ва уларнинг асарларидан қуйидагиларга тўхталиш лозим: Ал-Жаваликий (1073-1144) “Ал-Муарраб минал-калами ал-ажамий” – " برعملا نم ملاكلا يمجعلا " – “Чет тилларидан кирган араблашган сўзлар” ёки “Араблаштирилган ажамий сўзлар”. Адди Шир Ибн Сида (1066) ўзининг “Ал-Мухассас” номли тематик луғатининг кириш қисмида синонимия, омонимия, полисемия яъни кўп маънолилик, этимологик, сўз ясаш, иқтибос ва бошқа масалаларга атрофлича тўхталиб ўтади. Сўз шарҳи ва талқинига бағишланган кўп масалалар Абу Ҳатам ар- Розийнинг (вафоти 933) " با��تك ةنيزلا " – “Зийнат китоби” асарида яхши ёритилган. Арабшунослар орасида катта шуҳрат топган асарлардан яна бири Абу Мансур Саълабийнинг " هقف ةغللا رارسأو ةيبرعلا " – “Лексикология ва араб тилининг сирлари” асари алоҳида ўрин тутади. Бу асарда чет тилидан, асосан форс тилидан ўзлаштирилган сўзлар рўйхати берилган. Лексикологиянинг соф муаммоларидан кўпроқ тадқиқ қилингани бу сўзларни бир-биридан ажратиш масаласи, яъни сўзлар классик тилга мансубми ёки адабий тилга оидми, шунингдек сўзлашув тилига мансубми ёки халқ тилига оид сўзми, худди шунингдек, сўзлар туб арабчами ёки ўзлаштирилганми ана шу томонларига эътибор қаратилган. Араб олимлари сўзларнинг луғавий маъносини атрофлича ўрганганлар. Жумладан, арабшунос олимлар қуйидаги атамалардан сўзларнинг маъноларини беришда фойдаланганлар. Сўзларнинг туб маъносини “ал-ҳақиқату” – " ةقيقحلا " ,

мажозий маъносини эса " زا��جملا " , омонимларни " كرت ��شملا يظفللا " , синонимларни " فدارتلا " , икки антоним маъносига эга бўлган сўзларни " داضتلا " деб номлаганлар. Ҳозирги замон араб миллий тилшунослиги баъзи истисноларни ҳисобга олмаганда араб тилининг грамматикаси, лексикаси, семасиологияси (яъни сўз ва ибораларнинг маъноси ва унинг ўзгаришини ўрганиш соҳаси) анъанавий йўлидан кетмоқда. Аксарият ҳозирги замон муаллифларининг асарларида эски лингвистик анъана давом этмоқда. Жумладан, эски анъана билан университетларнинг дарсликлари, хусусан араб тилшунослиги курсларида " هقف ةغللا " атамалари қўлланилмоқда. Бундай олимлар қаторига мисрлик Абул-Воҳид Вофий, Суриялик Муҳаммад Ал-Муборак, ироқлик Субҳий ас- Салоҳлар киради. Уларнинг асарлари баёнининг мухтасарлиги, тилга оид материалларнинг айниқса замонавий материалларнинг сийраклиги билан характерланади. Бу соҳадаги амалий ишлар ҳам анъанавий услубдаги принципларга бўйсунган. Масалан, Генри Ламменс, Иброҳим ал-Язижий, Рофаил Наҳла асарларидаги ғоя унинг Ибн Сиккат ал-Ҳамазаний, Абдул-Ҳалал Аскарий, Саълабий ва бошқаларнинг асарларидан фойдаланганликларидан далолат беради.

Адабиётлар: 1. В.М.Белкин. Арабская лексикология . М.1975 2. Н.В.Юшманов. Строй арабского языка. Второе издание. М.1994 3. Б.М.Гранде. Арабская грамматика в сравнительно – историческом освещении. М.1996

Похожие

Лексикология ҳақида умумий тушунча. Лексикология фани ва унинг вазифалари

Лексикология ва семасиология

Оммавий ахборот воситалари тизимида телевидениенинг ўрни ва аҳамияти

Лексикология, унинг урганиш обекти

Лексикология, унинг урганиш обекти