Germaniyada reformatsiya va lyuter faoliyati - Лингвистика - Рефераты

Germaniyada reformatsiya va lyuter faoliyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

39 KB

Germaniyada reformatsiya va lyuter faoliyati Reja : 1. Reformatsiyaning asosiy yo’nalishlari. 2. Lyuter faoliyati.

Reformatsiya –lotincha so‘z «reformatiyon» bo‘lib, qayta tuzish ma’nosini bildiradi. Bu g‘arbiy, markaziy Ovropada tipik jamoatchilik harakatidir. Bu harakat XVI asrda antifeodal xarakterga ega bo‘lib, katolik cherkoviga qarshi kurash shaklida o‘tadi. Reformatsiya Germaniyada Lyuterning chiqishi bilan boshlanadi. Reformatsiyaning g‘oyasi katolik cherkovini va undagi ruhiy kuchlarni yo’qotish haqidagi tezisni ilgari suradi. Diniy haqiqat yagona manba sifatida avliyo yozuvida e’lon qilinadi. Reformatsiyaning asosiy yo’nalishlari: 1) Byurgerchilik va burjua oqimining tarafdori cherkovini yo‘q qilish talabini birlashtiradi, hamda feodal ekspluatatsiyani yo‘q qilish g‘oyasini oldinga suradi, bu bilan ular tenglikni yuzaga keltirishga harakat qiladilar, bunday yo‘nalishlar xalq yo‘nalishi deb nom oladi; 2) Bu yo‘nalishni yana bir o’ziga xos xususiyati shundaki, ular qirollar, knyazlar, monaxlar va dindorlarning manfatini ko‘zlab cherkov yerlarini tortib olishni o’z oldiga maqsad qilib qo‘yadilar. Shunday qilib, nemis milliy tilining tashkil topishi tarixida reformatsiya davri, dehqonlarning urushi (1524-1525), va Germaniyada o‘sha davrlarda sodir bo‘layotgan ba’zi bir siyosiy harakatlarning ta’siri katta axamyatga ega bo‘lgan. Reformatsiya Germaniyada o‘sha davr uchun xarakterli bo‘lgan diniy shakldagi umumiy siyosiy masalalarni keng xalq ommasining jonli tortishuviga, ya’ni muhokamasiga aylantirishda, jamiyatning hamma tabaqalarini qo‘zg‘atishda revolyutsion xarakterdagi buyuk sotsial kuch bo‘lib hisoblanadi. Bu davrda nemis tili birinchi marta siyosiy kurash quroli, targ‘ibot tili bo‘lib qoladi. Masalan, tabiiy fanlar olimi, Paratselsa 1526-1528 yillarda Bazel universitetida tibbiyot sohasida nemis tilida ma’ruza o‘qigani uchun universitetdan haydaladi. Dastlabki kapitalistik rivojlanish davriga kelib bilimga bo‘lgan intilish yanada kuchayadi, ma’lumotli kishilarga bo‘lgan zarurat yanada oshadi, natijada XVI-asrdan boshlab nemis tili o‘zini hukumronlik pozitsiyasini egallay boshlaydi. Maktablarda lotin tili siqib chiqarila boshlanadi, uning o‘rnini to‘lig’icha nemis tili egallaydi. Bu davrga kelib keng ommaga tushunarli bo‘lishiga intilib, Gutten va Reyhlin kabi gumanist olimlar o’z asarlarini nemis tilida yozishga harakat qiladilar. XVI asrdan boshlab grek alfaviti o‘rniga nemis tilidagi matnlarni bosish uchun lotin alfaviti qo‘llanila boshlanadi. O‘sha davrda iqtisodiy jihatdan ravnaq topgan Saksoniya reformatsiyaning o'chog'iga aylanadi. Savdo, hunarmandchilikning rivojlanishi bilan Galle,

Leyptsig va boshqa shaharlarning madaniy-ma’rifiy markaz sifatida roli oshadi. Reformatsiyaning Tyuringiyadagi eyslebenlik Vittenberg universitetining professori Martin Lyuter boshqaradi. (1483-1554). (1817 yildan boshlab ushbu universitet Martin Lyuter nomi bilan ataladi). Nemis tilining asosini yaratishda Marin Lyuter tomonidan 1522-1534 yillarda tarjima qilingan «Bibliya» (yahudiy va xristiyanlarning muqqadas kitobi) muhim rol o‘ynaydi. Lyuter bibliyani tarjima qilgan yolg‘iz tarjimon emas. 1461 yildan to 1520 yillargacha bibliya 14 marta yuqori nemis tiliga va 4 marta quyi nemis tiliga tarjima qilingan. Lyuter bibliyaning tarjimasi jaroyonida quruq dabdabali usullardan voz kechib, devonxona usullariga tayanadi: U ko‘pincha Saksoniya devonxonasida saqlangan hujjatlar uslubiga yondoshgan, shu sababli u bu to‘g‘risida shunday yozgan: «Mening maxsus nemis tilim y'o‘q. Men umumiy nemis tilidan foydalanganman. Meni janublik ham, shimollik ham bir xil tushunsin. Men Saksoniya devonxonasi tilida gaplashaman». Lyuter tomonidan 1523-1524 yillarda yozilgan asarda birinchi marta « Muttersprache » tushunchasi qo‘llanilgan, keyinchalik esa ushbu tushuncha adabiy tilda mustahkam o‘rnashib oladi. Lyuter til unifikatsiyasini tushunadi va ongli ravishda yagona umumiy nemis tilini targ’ib qiladi. Lyuter bibliyasining nashr qilinishi bilan u tezda Germaniyaning barcha viloyotlarida qo‘llanma sifatida chop qilinadi. Keyinchalik Lyuterning boshqa asarlari ham keng tarqaladi, jumladan, cherkov madhiyasi, diniy- nasihat asari, shuningdek pop va katolik cherkoviga qarshi qaratilgan xatlar. Lyuterning «Ein feste Burg ist unser Gott» nomli madhiyasi XVI-asrning «Marselyozasi» deb ataladi. (Marselyoza bu 1792 yilda Frantsiya burjua revolytsiyasi davrida, yaratilgan revolyutsiyon qo‘shiq, keyinchalik esa Frantsiya davlatining madhiyasi). Lyuterning nemis milliy tilinig tiklashda qilgan xizmati quyidagicha baholanadi: «Lyuter nafaqat cherkovning, balki Avdiy otxonasini ham tozaladi (o‘ta iflos, juda chalkash betartib ekanligini bildirgan. Ushbu ibora Yunoniston podshosi madhiyasi Avdiyning 30 yillar davomida tozalanmagan otxonasi haqidagi afsonadan kelib chiqgan). Shu bilan bir vaqtda XVI asr Marselozasini yaratdi (Marseloza lirikasi. 1792 yilda Ruje de Meje tomonidan yozilgan). Lyuterning faolyati nemis milliy adabiy tilining vujudga kelishida muhim rol o‘ynaydi. Lyuter tili nima bilan harakterlanadi. Buni quyidagi misollar orqali kuzatish mumkin: Masalan, Lyuter o‘rta yuqori nemis tildagi “-uo” tovush birikmasi o‘rniga “-u” tovushini ishlatadi: Buch , qut ;- “ie” tovush birikmasi o‘rniga xuddi shunday “-ie” ni qo‘llaydi. Lyuterda "ie” tovush birikmasidagi “-e” faqat cho‘ziqligni ko‘rsatish uchun xizmat qilgan: sieben, wiese, o‘rta yuqori nemis tilida ushbu so‘zlar quydagicha ko‘rinishga ega bo‘lgan: sibon, wise. Qadimgi yuqori nemis tilida uchraydigan “-ei” diftongi ham Lyuterda o‘zgarishga uchramagan, ya’ni janubiy dialektda “–ei,” “-ai,” shakillarda berilgan: Bein, Stein, Lain. Lyuter tez orada sharqiy o‘rta nemis

dialektlarda yoziladigan quyidagi, ya’ni gleuben, teufen, Heupt- so‘zlaridan voz kechib, ularning o‘rnida janubiy nemis dialektlarida uchraydigan - glauben, taufen, Haupt – kabi so‘zlardan foydalanadi. Lyuterning tili janubiy nemis tilidan farq qilgan holda so‘zlarning oxiriga “-e” qo’shilib yozilgan: Nam/ Name (L), Speis/Speise (L), Rede (L), Wolf/Wolfe (L); Wind/Winde(L). Lyuter sharqiy o‘rta nemis tilining devonxona hujjatlarida uchraydigan “-is” dan voz kechib, uning o‘rninga “–es” yozadi, Gottis/Gottes; Freundis/Freundes. Xuddi shunday holatlarni Lyuterda uchraydigan undosh tovushlar sistemasida ham ko‘rish mumkin. Masalan, janubiy nemis tilida uchraydigan P-tovushi o‘rnida B-tovushi va s- o’rniga esa sch-tovush birikmasi ishlatilgan. Pot /Bote; Smerte-Schmerz, Swalbe-Schwalbe va boshqalar. Yuqorida keltirilgan xulosalar shu narsani ko‘rsatadiki, Lyuter nemis adabiy tilining hamma vaqt ham Saksoniya devonxonasi normalariga tayanib, uni ko‘p hollarda janubiy nemis tilini normasiga yaqinlashtirib boradi.

Похожие

Grammatistlar va til jamiyati faoliyati

O`zbeklarning an’anaviy mashg’ulotlari va xo’jalik faoliyati

Ona tili ta’limi jarayonida o’quvchi va o’qituvchi faoliyati

Nemis klassik adabiyotining roli

O‘zbеk ma’rifatparvarlarining lingvistik faоliyati.M. Bеhbudiy, A. Avlоniy, a. Zоhiriylarning lingvistik faoliyati