Fonetik o'zgarishlarning boshqa turlari - Лингвистика - Рефераты

Fonetik o'zgarishlarning boshqa turlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

34.5 KB

Fonetik o'zgarishlarning boshqa turlari Assimilatsiya natijasida nutq tovushlari o'rtasidagi farqlar yo'qolib, ular bir yoki bir necha belgilari bilan o'xshash bo'ladi yoki uyg'unlashadi. Biroq bu hodisaga aksincha bo'lgan tovushlarning o'zaro ta'siri ham borki, bunda tovushlarning o'xshashlik xususiyati yo'qoladi. Agar so'zdagi ikki bir - biriga o'xshash tovushlardan biri o'zga rib, natijada ular biror artikulyatsion-akustik belgisi yoki bir necha belgilari bilan farqlanib qolsa, dissimilatsiya (lotincha dissimilatio – «o'xshamaslik») deyila di. Masalan, rus va o'zbek og'zaki nutqida dissimilatsiya ko'p uchraydi: tumba (tunba), Tambov (tanbov), tramvay (tranvay), kombayn (konbayn), djemper (djenper), ambar (anbar). 1 Ingliz tilida marble – «mramor» so'zi fransuz tilidagi marbre – so'zidan kelib chiqqan bo'lib, so'z oxiridagi (r) tovushi dissimilatsiya natijasida (l) ga ko'chgan. Metateza (yoki inversiya) hodisasi tovushlar yoki bo'g'in larning so'z tarkibida o'zaro o'rin almashishi bilan izoxlanadi. Ba'zan so'zda yonma-yon kelgan tovushlarning o'zaro o'rin almashinuvi inversiya deb, aksincha, bir-biri dan uzoq bo'lgan tovushlarning o'zaro almashinuvi metateza deb yuritiladi. Bu hodisa ko'proq og'zaki nutqda uchraydi: mramor (marmar), tuproq (turpoq), yomg'ir (yog'mir), tuxfa (tufxa), supra (surpa) kabi. Diereza (yoki tushurib qoldirmoq) hodisasi undosh tovushlarni talaffuzdan tushurib qoldirish bilan izoh lanadi: (Toshkent shevasida) go'sht (go'sh), rost (ros), surtmoq (surmoq), tandir (tanir) kabi. Agar bir xil yoki o'xshash bo'g'inlardan biri tushirib qoldirilsa, gaplologiya deyiladi. Masalan, morfofonologiya so'zi o'rnida morfonologiya, sarig' yog' o'rnida saryog' kabi. So'zga tovushni qo'shib aytish epenteza deyiladi: nonko'r (nonga ko'r), ishqiboz kabi. So'zning boshlang'ich qismiga tovushlarni qo'shib aytilsa, proteza deyiladi. Turkiy tillarda, xususan o'zbek tilida (og'zaki nutqda) rus tilidan kirgan so'z 1 Misollar Р.И. Аванесов. Русская литературная и диалектная фонетика. М ., 1974, с . 194- 198 betlardan olindi.

boshida kelgan undosh tovushlar birikmasi oldidan (i), (u) unlilarini qo'shib aytish protezaga misoldir: stansiya (istansa, istansiya), stol (ustol), stul (ustul), spravka (ispravka) kabi. Chet tilidan kirgan so'zlardagi tovushlarni ona tilidagi tovushlar bilan almashtirib talaffuz qilish substitutsiya deyiladi. Odatda, ona tilida bo'lmagan chet tilidagi tovushni ko'proq almashtirildi. Biroq chet tilidagi tovushga o'xshashroq tovush ona tilida bo'lishiga qaramay, uni almashtirish hollari ko'p uchraydi. Chunki har bir til o'zining alohida tovush sistemasiga ega va undagi tovushlar boshqa tilda qaytarilishi mumkin emas. Bunday tovushlar substitutsiyasi hodisasi atoqli otlarda juda ko'p uchraydi: nemischa: Webster – Uebster, Isaak – Isaak, lotincha: Theodor – Feodor (Fedr), inglizcha: Thomas - Tomas 2 kabilar. 2 Chet tilidan o'tgan so'zlarning bunday berilishi transliteratsiya deyiladi. Bu haqda keyinroq to'xtala di .

Adabiyotlar 1. Аракин В.Д. Сравнительная типология английского и русского яз ы ков . М., Просвещение, 1989. 2. Аракин В.Д. Типология языков и проблема методического прогнозирования. М., Высшая школа , 1989. 3. Абдуазизов А.А. Тилшуносликка кириш. I -қисм. Фонетика ва фонология. II - қисм. Лексикология ва семасиология. Грамматика. Тошкент, Университет, 1999. 4. Абдуазизов А.А. Ўзбек тили фонологияси ва морфонологияси. Т., 1992. 5. Абдуазизов А.А., Шереметьева А.Г., Зализняк А.М. О б щ ее яз ы кознание. Т а шкент , Университет, 2004. 6. Ашурова Д.У. Производное слово в свете коммуникативной теории языка. Ташкент, Фан, 1991. 7. Беланин В.П. Психолингвистика. М., Флинта, 2003. 8. Бушуй А.М. Сущность языка как проблема общей лингвистики. Самарканд, 2004.

Похожие

Nutqning fonetik bo'linishi

Shevalarning fonetik xususiyatlari

Nutqning fonetik bulinishi

Tildagi tarixiy -fonetik o’zgarishlar va fonetik-fonologik qonuniyatlar. Grafika

Nutq jarayonidagi fonetik hodisalar