Eroniyzabon xalqlar, oriyzabon qabilalar, umumoriyzabon qabilalar, hindiyzabon xalqlar ko‘chmanchi xalqlar, o‘troq xalqlar, tub yerli aholi - Лингвистика - Рефераты

Eroniyzabon xalqlar, oriyzabon qabilalar, umumoriyzabon qabilalar, hindiyzabon xalqlar ko‘chmanchi xalqlar, o‘troq xalqlar, tub yerli aholi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

49.5 KB

Eroniyzabon xalqlar, oriyzabon qabilalar, umumoriyzabon qabilalar, hindiyzabon xalqlar ko‘chmanchi xalqlar, o‘troq xalqlar, tub yerli aholi Reja : 1. Eroniy tillarning mustaqil guruhga ajralishi. 2. Eroniy tillar tarixining davrlanishi. 3. O‘rta Osiyoning oriyzabon qabilalari. 4. Umumoriyzabon qabila jamoasining parchalanishi. Eroniy tillar guruhining ajralishi

Eroniy tillarning mustaqil guruhga ajratilishi . Eroniy tillarning tarixiy davrlanishi O‘rta Osiyo va unga chegaradosh viloyatlarda qadim-qadimdan eroniyzabon xalqlar yashashgan. O‘rta Osiyo va unga qo‘shni Afg‘oniston ham Eron hududlari, ayniqsa, bu maydonlardagi daryo vohalari, tog‘ yonbag‘irlari aholi yashashi uchun juda qulay bo‘lgan. O‘zbekistonning janubiy hududidagi Teshik Tosh g‘orida (Boysun tog‘i) topilgan eng qadimgi (eramizdan av. 100-40 ming yillar) oid qabr yoki Xorazm vohasidagi arxeologik qazilmalar (kelt-minor madaniyati) yoki Amudaryo yoqasidagi qamish va daraxtlardan qurilgan uylar buning yaqqol misolidir. Bu yerlarda yashagan xalq qaysi tilda gapirishgani fanga ma’lum emas, lekin bu yerli aholining iqtisodiy-madaniy hayotini aks ettiruvchi lavhadir. O‘rta Osiyoning oriyzabon qabilalari Eramizdan avvalgi III-II minginchi yillargacha O‘rta Osiyo hududining eng qadimgi qismlarini tahlili shuni ko‘rsatadiki, Veda va Avestoni yaratgan hindiy zabon va eroniyzabon xalqlar birgalikda bir hududda yashashgan va bir-biriga yaqin qarindosh oriyzabon shevalarida so‘zlashishgan. Buni shundan ko‘rish mumkinki, ikkala epik kitoblarning mazmuni ham umumiydir. Diniy mafkura ham umumiy etnik nom (av. A’ r ua, ved.a r ua) ham umumiydir. Xatto xudolarning nomi ham bir-biriga o‘xshash. M.Avestoda shoh Ilma va uning o‘g‘li Vivaxvantni veda qaxramoni shoh Yama va uning o‘g‘li Vivasvant bilan taqqoslash ham bunga kifoya qiladi. Bunday o‘xshashliklarni ko‘plab keltirish mumkin. Eng asosiysi, Avesta tili va Veda tili (veda sanskrit) o‘zining grammatik va fonetik tuzilishi, so‘z yasalishi va siktaksisi bo‘yicha bir-biriga juda yaqindir. Yuqoridagi zikr etilgan omillar Avesta va Vedani yaratgan tillar bir umumiy til – oriy til negiziga olib keladi. Fan yuqoridagilarga asoslanib shunday xulosaga keladiki, qadim zamonlarda hindiy zabon va eroniy zabon xalqlar oriy tilining shevalarida gapirishgan lekin, fanni ikki savol qiziqtiradi:

1. Oriyzabon xalqlar hindiy va eroniy zabon guruhlarga ajralguncha qaysi hududda yashashgan? 2. Qaysi davrda oriyzabon xalqlarni qabila jamoasi umumiy qabila jamoadan ajrala boshlagan? Umumiy oriyzabon qabila jamoasining parchalanishi. Eroniy tillar guruhining (oilasi) ajralishi Umumjamoa oriy qabilasi davri juda qadim-qadimgi zamonga borib taqaladi. O‘sha davrga oid yozma yodgorliklar yo‘q. Buni keyinroq vujudga kelgan yodgorliklar va tarixiy-madaniy guvohliklar asosida o‘rganish mumkin. Tarixan (Inda) Hind vohasida yashagan va hindiy tillar va shevalarda gapirishgan qabilalar hamda eroniy tillar va shevalarda gapirishib, Eron yassitog‘liklari va O‘rta Osiyoda yashagan qabilalar va xalqlar aslan tub aholi bo‘lishmagan. Bu tillarda so‘zlashuvchi qabila va xalqlarning hammasi biz yuqorida nomlarini keltirgan yurtlarga kelgindilardir. Buning isboti shuki, Veda matnlarida oriyzabon (hindiyzabon) qabilalarning hind vodiysi tomon yurishi va er.av. III - II minginchi yillarda yuqori madaniyatni yaratgan o‘troq tub aholi bilan kurashganlari aks ettirilgan. Xuddi shunday xolatni Eron yassitog‘liklarida (ayniqsa uning g‘arbiy qismlarida) yashagan qabilalar eroniy tillar va uning shevalarida gapirishmagan tub aholini tashkil qilgan, ya’ni tor ma’noda oriy tili guruhiga, kengroq aytganda, hindevropa tillariga taaluqli bo‘lmagan. Oriy shevalarida gapirishgan qabilalarning ona yurti O‘rta Osiyo va unga yondosh hududlar bo‘lgan. Bu fikrning dalili bo‘lib Avesto kitobi ham xizmat qiladi. Chunki Avesto mualliflariga O‘rta Osiyoning topografiya va toponomikasi yaxshi ma’lum bo‘lgan. Ikkinchidan hindshunoslarning fikricha Rigvedi hind vodiysida to‘la yaratilgan bo‘lib u er.av. II minginchi yillarning o‘rtalariga mos keladi. Bundan shunday xulosa kelib chiqadiki, umumoriyzabon qabilalarining davri er.av. III minginchi yillarning oxiri va II minginchi yillarning boshlariga to‘g‘ri keladi. Keyinroq ko‘chmanchi holatda yashovchi oriyzabon xalqlar turli siyosiy-iqtisodiy sabablarga ko‘ra ikki yo‘nalishda O‘rta Osiyodan boshqa yurtlarga ko‘chib ketganlar.

1 . Sharqiy yo‘nalish: III ming yillikning oxiri va II ming yillikning boshlarida ko‘chmanchi oriyzabon qabilalarining bir qismi ona yurti O‘rta Osiyoni tark etib, Afg‘oniston orqali Panjob va Ganga vodiysining yuqori qismlariga ko‘chib ketishgan. 2 . G‘arbiy yo‘nalish: Xuddi shu davrda oriyzabon qabilalarning bir qismi kichik Osiyo va Mesopatamiya vohalariga ko‘chib ketishi kuzatilgan. Shunday katta territoriyaga joylashgan oriyzabon qabilalarning tillari ma’lum darajada o‘zgargan. Shevalarda ham katta o‘zgarishlar ro‘y bergan. Bu esa umumoriy jamoa tilining bo‘linib ketishiga olib kelgan. Bu yerda shuni ta’kidlash lozimki, 70-80-yillarda hind-evropa tillarining paydo bo‘lishi va uning manbai to‘g‘risida Amerika va G‘arbiy Yevropa olimlarining qarashlari bo‘yicha qator maqola va monografiyalari chop etila boshlandi. Bulardan Moskva-Tbilisi shaharlarida nashr qilingan T.V.Gamkrelidze va V.V.Ivanovlarning («Indoyevroneyskiy yazik i indoyevropeysi» I - II jild, Tbilisi 1984) nomli ikki jildlik ilmiy asarlari alohida diqqatga sazovordir. Mualliflarning fikricha, Hind- Yevropa tillarida gapirishgan qabilalar er.av. VIII - VII mingyilliklarda Mesopatamiya va Yaqin Sharq hududida yashagan va ular ham ikki yo‘nalishda hijrat qilganlar: 1. Janubiy Sharqiy yo‘nalish: Er.av. III - II minginchi yillarda turli shevalarda so‘zlashuvchi qabilalarning bir guruhi Yaqin Sharq hududidan janubiy Kavkaz va Shimoliy Eron orqali Afg‘oniston, O‘rta Osiyo va Hindiston tomon xijrat qilganlar va keyinchalik yerlik tub aholi bilan yonma-yon yashay boshlaganlar. 2. Kichik Osiyo, Shimoliy Qora dengiz yo‘nalishi. Boshqa guruh qabilalari (Shumerlar bilan birga) Kichik Osiyoga o‘tib, undan Qora dengiz, Azov dengizi, Ural daryosi orqali Xorazm vohasigacha yetib borganlar. I.M.Oranskiyning «Vvedenie v iranskuyu filologiyu» kitobiga asoslangan holda shuni aytish joizki, O‘rta Osiyo hududidan chiqib ketgan oriyzabon qabilalar –

hindiy tillari guruhi va eroniy tillar guruhiga ajralib, mustaqil rivojlanish yo‘liga kirganlar. Tayanch iboralar Eroniyzabon xalqlar, oriyzabon qabilalar, umumoriyzabon qabilalar, hindiyzabon xalqlar ko‘chmanchi xalqlar, o‘troq xalqlar, tub yerli aholi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. I.M.Oranskiy «Vvedenie v iranskuyu filologiyu» M. 1960, 1988. 2. Osnovi iranskogo yazikoznaniya M., 1979, 1981, 1982 . 3. Gamkrelidze T.V.Ivanov Vch.Vs. «Indoyevropeyskiy yazik i indoyevropeysi» tom I- II , Tbilisi, 1984. 4. Naselenie SSSR M, 1976 . 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Qadimiy xalqlar va ularning yozuvlari

Sharqiy yevropadagi slavyan bo’lmagan xalqlar

Jonli fors tili, mavali askarlar, yag‘nob (tili) shevasi. Zarafshon vohasi, ahamoniylar yozuvi, budda dini, qoraxoniylar sulolasi, turk xoqonligi, saljuqiylar davri

Turkiy filologiyaga kirish kursining predmeti, maqsadi, vazifalari. Turkiy xalqlar tillarini o’rganishning ilk davri

Flektiv tizim, grammatik qo‘shimchalar, reduksiya holati, morfologik struktura (qurilma)