A.G. Zograf yaratgan strukturaviy tipologik klassifikatsiya - Лингвистика - Рефераты

A.G. Zograf yaratgan strukturaviy tipologik klassifikatsiya

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

38 KB

A.G. Zograf yaratgan strukturaviy tipologik klassifikatsiya Reja: 1. Zograf yaratgan metodika moxiyati xususida. 2. Yangixind tillarining morfologik strukturasi tavsifi. 3. Yangixind tillarining strukturaviy – tipologik klassifikatsiyasi.

Tayanch iboralar: Yangixind tillari, flektiv, agglyutinativ, analitik tizim, grammatik kategoriya, til strukturasi, affiks, yarimanalitik birikmalar, til yaruslari Strukturaviy-tipologik kiyoslash metodikasini yangixind tillari materiali asosida morfologik jixatdan ishlab chikkan A. G. Zograf buladi. Avtorning uzi bu uslubning axamiyatini ochik-oydin kursatib bergan. Kiyosiy – tarixiy metod bir tizimdagi til elementlari rivojining konuniyatlarini ochib bersa, strukturaviy – tipologik metod esa shu tizimdagi munosabatlar rivojining konuniyatlarini kursatib bera oladi, ya’ni til strukturasining evolyusiyasini yoritadi. Sinxroniyani diaxroniyadan ayri kullamagan xolda diaxroniya bilan boglik faktlar sinxron tavsiflash uchun yoki aksincha, sinxroniyaga oid ma’lumotlar diaxronik jarayonlarning interpretatsiyani aniklash uchun xizmat kilishi mumkin. Yangixind tillarining morfologik strukturasi tildagi grammatik kategrriyalarning sistemasi sifatida berilgan. Ularning kiyoslanishi bir kator ketma- ketlikdagi satxlar orkali yuzaga chikadi: ba’zi tillarga mansub grammatik kategoriyalar inventarining takkoslanishi; ulardagi formal ifodasi usullarining analizi (flektiv, agglyutinativ, analitik), shuningdek, ularning mikdoriy tavsifi; yangixind tillarida suz shakllari ularni yasovchi affikslarning flektiv yoki agglyutinativ deb belgilanishi yoki belgilanmasligi jixatidan birlamchi va ikkilamchi turga bulinadi. Agglyutinativ suz shakllariga funksiyasi jixatidan eski flektiv formalarning yangi kumakchi suzlar bilan xosil kilgan yarimanalitik birikmalari kiradi. Analitik formalar uz navbatida uz tarkibiga kura birlamchi va ikkilamchi bulishi mumkin. – Ikkilamchi deb shaklning kumakchi kismi birdan ortik elementdan iborat bulsa, (masalan, otning murakkab poslelog bilan kelishi, murakkab verbal fe’llarning turlari) ikkilamchi deb atash mumkin. Bu kabi turli affikslar va kumakchi elementlar yangixind tillaridagi ot va fe’llarning turlanishi va tuslanishdagi cuz uzgarishilari tizimining bir necha yarusini tashkil

etadi.Yangixind tillarining rivojidagi umumiy yunalishi flektiv tizimdan analitik (tugrirogi, yarimanalitik)dan agglyutinativ tizimga karab beradi. Mana shu xarakteristika asosida yangixind tillarning strukturaviy-tipologik klassifikatsiyasi taklif kilindi. U asosiy uch guruxni uz ichiga oladi: 1) Shimoliy xind (Xindistonning barcha yangixind tillari, Pokiston, Bangladesh, Nepal tillari, Tojikiston xududidagi parya shevasi) 2) Seylon guruxi (singal tili) 3) Sigan tili shevalari guruxi. Uz navbatida shimoliy xind tillari guruxi 3 ta guruxgacha bulinadi: 1. Garbiy (sindxi, maratxiy) 2. Markaziy (xindiy, uning garbiy shevalari, rajastxaniy va paxariy dialektlari) 4) Sharkiy (bangoliy, oriya, assamiy) Garbiy va Markaziy guruxlar uzaro uzviy boglanib ketadi, ular orasidagi farklar sezilar-sezilmas. Misol uchun: panjobiy va gujratiy struktura jixatidan xindiyga yakin, uzidagi ba’zi xususiyatlarga kura boshka yangixind tillari bilan uxshash tomoni bor: panjobiy shu arealning shimoliy tillari bilan, gujratiy esa janubiy tillari bilan bir xil jixatlarga ega. Garbiy va Sharkiy guruxlar kuyidagi asosiy jixatlarga ega: Avvalo, a) morfologik belgilar flektiv va analitik kursatkichlar orkali kurinadi. b) agglyutinativ formalarning ustunligi. v) ot jins kategoriyasiga ega. g) sifatlar uzgarmas va uzgaruvchan buladi. d) fe’llarga utimlilik kategroryasi xos. Shunday kilib, yangixind tillariga kiyosiy-tipologik metodni fonologik va morfologik darajada tatbik kilish kuyidagi xulosalarga olib keladi: Xind i ston xind-oriy tillaridan kelib chikkan yangixind tillar orasida bir- biriga zid ikki gurux bor:

Sharkiy va nosharkiy. Uni shartli ravishda garbiy deb atash mumkin. Sharkiy guruxlarga bangoliy, oriya, assamiy (fakat maratxi kirmaydi), garbiy guruxga esa – kolgan barcha tillar kiradi.

Похожие

Tillarning morfologik (tipologik) tasnifi

J. Blok yaratgan grammatika

Xyornle, Grirson va Chatterji yaratgan grammatikalar

O’rol-Oltoy tillarining genetik qarindoshligi haqida

Tipologiya va lingvistik tipologiya