Зарарли одатлар ва уларни олдини олиш - Медицина - Рефераты

Зарарли одатлар ва уларни олдини олиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

91 KB

Зарарли одатлар ва уларни олдини олиш Режа: 1.Чекиш ва унинг организмга таъсири 2.Спиртли ичимликларни истеъмол қилишнинг огранизмга таъсири 3.Гиёҳванд моддаларнинг организмга таъсири 4.Зарарли одатларни олдини олиш чоралари.

Педагог ва тарбиячиларнинг меҳнат жараёни болада яхши, фойдали одатларни шакллантиришга йўналтирилган. Одатлар онгсиз равишда кетма_кет бажариладиган ҳаракатлар йиғиндисидир. Улар таълим ва тарбия давомида шаклланади. Ёшлигида шаклланган малакалар умр бўйи сақланади. Шунинг учун ота-она ва тарбиячилар ёшлигидан болаларни яхши одатларга ўргатишзарур. Одатлар феъл-атвор заминида ётади. Фойдали одатлар жисмоний, ақлий ва маънавий саломатликни ушлаб туриш учун хизмат қилади. Фойдали одатларга интизомли бўлиш, озода кийиниш, қаттиқ гапирмаслик, керакли нарсаларни тайинли жойга қўйиш ва бошқалар киради. Доимо билим даражасини ошириш, жисмоний машқлар билан мунтазам шуғулланиш, бўш вақтини ўқиш, мусиқа эшитиш, театрларга боришлар билан ўтказиш, уй ишларига қарашиш болаларнинг кўпчиликни ўртасида ҳурмат-обрў қозониши ўқувчи муваффақиятларининг гаровидир. Бу ҳаракатларнинг барчаси одамни жисмоний ва маънавий бойитади ва гармоник ривожланган шахсни шаклланишига ёрдам беради. Соғлиғига, жамоат тартибига салбий таъсир қилувчи одатлар – зарарли одатлардир. Уларга рационал бўлмаган кун тартиби, дарсга тайёрланмаслик, нафсни тийиб олмаслик ва бошқалар киради. Зарарли одатлар шахсни жисмоний, ақлий ва маънавий ривожланишига тўсқинлик қилади. Энг хавфли одатлар гуруҳига чекиш, алкогол ва гиёҳванд моддалар киради ва улар инсон соғлиғига катта зиён келтиради. Бу одатлар, аста-секин ўқувчилар ва талабаларнинг хулқ–атворини ўзгартириб, одамнинг ҳаётини барбод қилиши мумкин. Чекиш ва унинг организмга таъсири . Юрак-томир касалликларни келтирувчи омиллар орасида чекиш учинчи-тўртинчи ўринда туради. Бутун дунё соғлиқни сақлаш ташкилотининг маълумотларига қараганда 20-25 ёшларда ҳар куни 9 та сигарет чеккан киши ўз умрини 4,5 йилга, 10-15 сигаретни чеккан киши эса ўз умрини 5,5 йилга қисқартиради. Сигарет чекканда ёш организмда чуқур

ўзгаришлар рўй беради. Аниқланганки, сигарет тутунининг таркибида 30 дан ортиқ заҳарли моддалар мавжуд. Улар орасида никотин, ис гази, ҳар хил канцероген моддалар_ масалан, бензпирен, ва бошқалар одам ҳаёт фаолиятига салбий таъсир қилади. Кўпинча сигаретнинг салбий таъсири никотинга боғлиқ бўлади. У 20 сония давомида қонга тушиб, марказий ва периферик нерв тизимига фаол таъсир қилади. Сигарет чеккан кишиларда биринчи дақиқаларда бош миядаги қон томирлари кенгаяди, натижада ақлий қобилият вақтинчалик ошади. Кейин томирлар торайиши, миянинг қон билан таъминланиши ва ақлий қобилиятининг сусайиши кузатилади. Чекувчиларда яна сигаретга эҳтиёж туғилади. Узоқ вақт давомида чекиб турган одамларда миянинг томирлари спазматик равишда тез-тез торайиб туради. Никотин қўзғалишни ҳужайрадан ҳужайрага ўтказувчи синапсларга ҳам таъсир қилади. Шунинг учун невр толаларнинг қўзғалиш импулсларининг ўтиши бузилади. Никотин ички секреция безларига ҳам – айниқса буйрак усти безларига негатив таъсир қилади. Никотинни таъсирида адреналин, вазопрессин гормонларининг ажралиши ошади, натижада томирлар торайиб, артериал босим ошиб, юракнинг иши бузилади. Никотин нафас олиш тизимига ҳам зарарли таъсир кўрсатади. Никотиннинг таъсирида бронхлар шиллиқ қаватининг ҳимоя функцияларини сустлаштиради, ўпка алвеолаларга келувчикислородни ўзлаштириш имконияти пасаяди. Кўпинча, чекувчилар жисмоний иш бажарилаётган пайтда чекмайдиганларга нисбатан тез чарчайди. Никотин овқат ҳазм қилиш аъзоларининг шиллиқ қаватига ҳам зарарли таъсир кўрсатади. Оғиз бўшлиғига тушиб, у милкларни бўшаштиради, тиш эмалини зарарлайди, кариес ривожланиш хавфини келтиради. Сигарет тутунидаги ис гази ҳам саломатлик учун жуда хавфли. Қон томирлар деворларида холестериннинг тўпланишига сабабчи бўлиб, ис гази томирларида склеротик ўзгаришларни ривожлантиради. Қонда ис гази гемоглобин билан бирикиб, карбоксигемоглобинни ҳосил қилади.

Гемоглобиннинг бу ҳосиласи газлар алмашинувида иштирок эта олмайди, натижада одамларда тўқималарнинг кислород билан таъминланиши ёмонлашади. Сигарет тутунидаги турли эфир мойлари ҳам юрак ишига негатив таъсир қилади. Сигарет тутунида 27% карбонат ангидрид мавжуд, ҳавода карбонат ангидриднинг 0.1% гача пасайиши эса саломатлик учун хавфлидир. Чекувчилар юракнинг турли ишемик касалликларига чалинувчан бўлади. Миокард инфарктидан ўлим чекувчилар орасида чекмайдиганларга нисбатан 5 баробар кўпроқ учрайди. Ёшлар орасида юрак инфаркти фақат чекувчиларда учраб туради. Чекувчиларда гипертоник касалликлари, стенокардия, нафас йўлларининг шамоллаши, сурункали бронхит, ўпка эмфизема кўпроқ учрайди. Бутун дунё соғлиқни сақлаш ташкилотларининг маълумотлари бўйича бу касалликлардан нобуд бўлганлар орасида 90% чекувчилардир. Ундан ташқари, сигарет тутунидаги заҳарли моддалар таъсирида ошқозон – ичакнинг кислоталиги ошиб, гастрит, ошқозон – ичакнинг яра касалликлари ривожланади. Сигарет тутуни жигар, ички секреция безлари ва жинсий функцияларга ҳам салбий таъсир қилади. Қатор илмий адабиётларда кўрсатилганки, эркакларда импотенция ҳам кўп ҳолларда сигарет тутуни билан боғлиқ. Аёлларда ҳам никотин жинсий функцияни сусайтиради. Фаол чекишдан кўра, пассив чекиш, айниқса ёш организм учун хафлидир. Чекувчилар организмига тушмаган тутунни таркибида заҳарли моддаларнинг миқдори ҳам кўпдир. Унинг таркибида ўпкага борган тутунга нисбатан ис гази 5 баробар, турли эфир ва никотин 3 баробар, бензпирен 4 баробар кўпдир. Жисмоний юкламалар чекишнинг негатив таъсирларини кучайтиради. Чекувчи спортчиларда қаттиқ кучланиш, чарчаш чекмаганларга нисбатан тезроқ ривожланади, жисмоний ҳараклардан кейин тикланиш жараёнлари эса секинроқ бўлади. Чекувчи спортчиларда янги ҳаракат малакаларининг

шаклланиши ёмонлашади, жисмоний чидамлилик, тезлик ва бошқа кўрсаткичларнинг сифати пасаяди. Бутун дунё чекишни олдини олиш ва тўхтатиш учун турли чоралар ишлаб чиқарилмоқда. Гуруҳ бўйича психотерапия, шифокор билан маслаҳатлашиш, янги тиббий препаратлар, никотинга қарши чайнаш мосламалари қўлланилмоқда. Лекин чекмаслик учун энг тўғри йўл ўзига ишониб, чекишни зарарлигини англаб, уни ташлаш лозимдир. Чекишни ташлаб 8-10 кун ўтгандан кейин, одам ўзини яхши сеза бошлайди, унинг иш қобилияти ошади. Спиртли ичимликларни истеъмол қилишнинг огранизмга таъсири . Одам соғлиғига чекишдан кўпроқ таъсир қилувчи одат – алкогол ичимликларни (ароқ, вино, пиво ва бошқалар) истеъмол қилишдир. Улар фақат одам саломатлигига салбий таъсир этмасдан, у одамнинг ижтимоий моҳиятини ҳам ўзгартиради. Мунтазам спиртли ичимликлар ичиб турганларда шахснинг деградацияси рўй беради, уларнинг жамиятдаги ўрни йўқолади. Истеъмол қилинган алкогол мия ҳужайраларига таъсир этиб, одамда суюнишга ўхшаган ҳолатини келтиради, унда бирор киши билан муомила қилишга интилиш, чекланмаган ҳаракатлар пайдо бўлади. Агар бу ҳолат ёшларда кўп такрорланса, улар ижимоий ориентациясини йўқотади, кўпинча уларнинг оиласида тинч-тотувлик бўлмайди. Алкоголнинг организмга физиологик таъсири унинг истеъмол қилиш миқдорига боғлиқ бўлади. Турли одамларнинг спиртга нисбатан бўладиган реакциясига индивидуал фарқлар ҳам мавжуд. 100-150 г ароқ ичилгандан кейин қондаги алкоголни миқдори 0,04-0,05% га боради. Миянинг олий бўлимлари бўшашади, одам ички тормозлардан холи бўлиб қолади, ва у турли хоҳишларни қондириш учун ҳаракат қилади. Хаёлий эркинликнинг ҳисси пайдо бўлганлиги туфайли, улар ўзини имкониятларини ортиқ баҳолаб, ўз-ўзини сақлаш инстинкти йўқолади. Қонда алкогол концентрациясининг 0,1% гача (200-300 г ароқ ичганда) ошиб кетиши, мияниг нозик тузилмаларнинг функционал ҳолати издан

чиқиб, одам ҳаракатларида кераксиз тебранишлар пайдо бўлади, нутқи бузилади, ҳиссиётлари ўзгаради. Сабабсиз хурсандчилик ва асоссиз безовталик пайдо бўлади. Баъзида кўзга ёш тўлади. Қонда алкоголнинг концентрацияси 0,15-0,20% га етиб борганда, миядаги энг чуқур қаватларнинг функциялари бузилиб, оғир мастлик ҳолати рўй беради. Бунда нарсаларни идрок этиш, мия ҳаракат марказларнинг фаолияти, мувозанат аъзоларининг функциялари издан чиқади. Примитив инстинктлар ҳам назоратдан чиқиб кетади. Шунинг учун жаҳлдор бўлиш, юқори агрессия сингари ҳолатлар кузатилади. Алкоголнинг концентрацияси қонда 0,4-0,5% га етганда (800-1000 г ароқ ичганда) одам шок ҳолатига тушади. Шартли рефлекслар йўқолади, ҳалқа мускуллари бўшашади, сезгирлик кескин пасаяди, нафас марказининг иши тормозланади. Ҳатто ўлим ҳолати рўй бериши мумкин. Алкоголнинг физиологик таъсири энг аввало бош мия нейронлари орқали амалга оширилади. Мунтазам спиртли ичимликларни истеъмол қилиш натижасида марказий нерв тизимининг фаолияти бузилади. Мия тўқимасининг асосий озуқаси бўлган глюкозани ўзлаштриш қобилияти кескин камаяди. Исботланганки алкогол ақлий қобилиятни, хотира ва фикрлаш ўткирлигини пасайтиради. Спиртли ичимликларни истеъмол қилувчиларда жисмоний қобилият, мускулларнинг кучи камайиб кетади, ҳаракат малакалари издан чиқади. Алкогол таъсирида юрак мускулларининг қисқариш кучи камаяди, узоқ истеъмол қилувчиларда эса юрак мускулларида структура ўзгаришлари пайдо бўлади. Қонни ивиши қийинлашади ва натижада юрак инфарктига мойиллик туғилади. Алкогол узунчоқ миядаги томирларни ҳаракатлантирувчи марказини ҳам қўзғатади. Натижада қон томирларининг қисқариши рўй бериб, артериал босим кўтарилади, қатор атеросклеротик ўзгаришлар пайдо бўлади, томирларнинг деворида моддалар алмашинуви бузилади. Ундан ташқари, капиллярларда эритроцитларнинг бир-бирига ёпишуви – агглюцинацияси рўй беради, бу нарса эса капиллярнинг

беркилишига олиб келади, айниқса, мияда бундай жараёнлар фаол бўлиб туради. Алкогол ёғ моддаларга ҳам таъсир қилади. Ёғлар спиртда яхши эрийди, натижада алкаголни мунтазам истеъмол қилувчи одамларда ёғ ҳужайралари аста-секин бузилади. Жуда оғир касаллик – жигар циррози ривожланади. Бу касаллик баъзи ҳолатларда ўлим билан тугайди. Спиртли ичимликлар жинсий безларнинг фаолиятига, наслнинг ҳолатига ҳам таъсир қилади, кўпинча алкоголик ота-оналардан туғилган болалар ақлий заиф бўладилар. Жуда кўп одамларда алкоголни меъёридан ортиқ истеъмол қилиш натижасида овқат ҳазм қилиш аъзоларининг касалликлари кузатилади. Спирт ошқозон ширасини ажралишини камайтириб, овқат моддаларнинг ҳазм бўлишини пасайтиради. Ичадиган одамларнинг ошқозонида шилимшиқ моддаларнинг миқдори кўп бўлиши, сўрилиш жараёнларини издан чиқаради. Алкогол қизилўнгач, ошқозон, ичак, жигар ҳужайраларининг структурасини ўзгартириб, уларни шиддатли кўпайишига мажбур қилади, натижада рак ўсимталари ривожланиб кетиши мумкин. Баъзи талабалар спиртли ичимликларнинг кичик дозалари иштаҳани оширади, деб ўйлайдилар. Бу мутлақо нотўғри фикрдир. Алкоголни тез-тез истеъмол қилиш натижасида кутилаётган фойдаси ўрнига, спиртга одатланиш ривожланиши мумкин. Фақат пиво ичаётган одам ҳам сурункали алкоголик бўлиб қолиши мумкин. Алкогол – соғлом ҳаётнинг энг хавфли душманларидан биридир. Спиртли ичимликларни истеъмол қилгандан кейин эртасига иш қобилияти кескин пасаяди, жисмоний ва ақлий фаолиятни издан чиқаради. Алкогол таъсирида бўладиган интоксикацияси (қонда заҳарли бўлган кетонлар миқдори ошади) айниқса хавфлидир. Бунда организмда бунда энг муҳим микроэлементларнинг баланси издан чиқади. Қизиқишлари чегараланиши натижасида одам «шахс» сифатида тубанлашади. Бундай одамлар учун иродани мустаҳкамлаш ва бу зарарли одатни енгиш – ҳаётий муҳим нарсадир.

Гиёҳванд моддаларнинг организмга таъсири. Гиёҳванд моддаларга руҳий ҳолатига таъсир этувчи моддалар киради. Уларнинг таъсири учта гуруҳга бўлинади: 1) руҳни тинчлантирадиган; 2) қўзғатадиган ва 3) борлиқни фантастик қайта ўзгартирадиган. Гиёҳванд моддаларни сурункали истеъмол қилиниши касаллик ҳолати – наркоманияга олиб келади, бунда маълум бир гиёҳга нисбатан аста-секин мослашиши натижасида, уни ошиқроқ дозада истеъмол қилиш эҳтиёж туғилади, ва одам гиёҳванд моддага нисбатан фақат руҳий эмас, балки жисмонан ҳам боғлиқ бўлиб қолади (гиёҳванд моддани истеъмол қилишига интилиши, жисмоний ва руҳий ҳолатнинг ёмонлашуви ва бошқалар). Гиёҳванд моддалар: тамаки, нос, наша. Қора дори, алкогол ичимликларни истеъмол қилувчи шахсларда чуқур руҳий ва жисмоний ўзгаришлар аста- секин келиб чиқади. Юқоридаги барча токсинларнинг таъсири организмдаги деярли ҳар бир ҳужайранинг тузилишига, функциясига ва моддалар алмашинуви жараёнига таъсир қилади. Барча аъзо ва тизимларга гиёҳванд моддалар бевосита қон ва тўқима суюқлиги таркибидаги гиёҳлар орқали ва билвосита нерв тизими орқали таъсир этиши мумкин. Гиёҳвандлик, энг аввало, нерв тизимининг бошқарувчанлик фаолиятини издан чиқаради. Битта нейрон 27000 та нерв ҳужайралари билан боғланиб иш бажаради. Демак, битта нерв ҳужайрасининг гиёҳванд моддалар таъсирида издан чиқиши, бу йўналишдаги минглаб нерв ҳужайраларини алоқа занжиридан чиқаради ва тегишли аъзо ёки тўқиманинг иши бузилади. Марказий нерв тизимида нерв ҳужайраларининг шикастланиши ва парчаланиши билан бирга, гиёҳванд моддалар таъсирида баъзи ҳолатларда миянинг ҳажми кичрайиб, мия атрофияси пайдо бўлади. Бу нарса нерв тола тузилишини ўзгаришини ўзгаришида, рефлексларнинг сезгирлигининг камайишида, атроф-муҳитга бефарқлигида, оёқларда куч қолмаганлигида ва бошқа белгиларда кўринади.

Гиёҳванд моддалар оғиз бўшлиғидан бошлаб ошқозон-ичак йўлининг ҳамма қисмларида осон шимилиб қонга ўтади. Гиёҳванд моддалар истеъмол қилингандан кейин олдин қўзғалиш эйфорияси (кайф, хурсандчилик, вақтичоқлик, хотиржамлик) ҳолати кузатилади. Бундан кейин ўзини тута олмаслик, кузатиш қобилиятининг пасайиши, кўриш,кўз ўткирлигининг камайиши, рефлектор реакцияларнинг издан чиқиши рўй беради. Кейинги босқичда фикрлар аралашади, умумий сезгирлиги камаяди, қўрқув босиши, уйқусизлик ва бошқа ҳолатлар кузатилади. Гиёҳванд моддага организм, айниқса ёш организм, ўрганиб қолса мунтазам уни истеъмол қилмаса кайфиятнинг ёмон бўлиши, бутун танада оғриқ сезилиши, бирор ишга, болалар учун дарс тайёрлашга, мактабга боришга ҳам мутлақо иштиёқ бўлмаслигини сезиш мумкин. Умуман олганда, гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиш киши организмдаги изчилликнинг бузилишига, меҳнат фаолиятининг издан чиқишига сабаб бўлади. Одам ҳамма нарсага бефарқ бўлиб қолади, қандай бўлмасин истеъмол учун зарур морддаларни топиш унинг учун биринчи даражадаги муаммога айланиб қолади. Гиёҳванд моддалар ва никотин таъсирида қон билан турли аъзоларни таъминланиши ёмонлашади, бош мия қон томирлари, дастлаб бироз кенгайиб, сўнг тораяди, натижада турли аъзоларнинг, айниқса миянинг қон билан таъминланиш жараёни ёмонлашади. Шунинг учун гиёҳвандларнинг хотираси сусайиб боради. Шу билан бирга моддалар алмашинуви жараёни издан чиқади ва барча ички аъзоларнинг фаолияти сусайиб, одамнинг ташқи муҳит омилларига қаршилик қилиш қобилияти ҳам пасайиб кетади ва гиёҳванларнинг турли касалликларга чалиниш даражаси ошади. Статистик маълумотлар кўрсатадики, гиёҳвандларда жигарда гепатит касаллиги, ошқозонда гастрит, ичак яралари кўпроқ учрайди. Гиёҳвандларда юрак мускулларининг қисқариш кучи ҳам анча камаяди. Гиёҳванд моддалар фақат истеъмолчини ўзидагина эмас, балки унинг кейинги авлодларида ҳам салбий изини қолдиради.

Демак, гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиниши соғликка тузатиш қийин бўладиган зарарли таъсир кўрсатади. Шундай нарсаларни олдини олиш учун мутахассис ходимлар билан ҳамкорликда болалар орасида, мактабда, маҳаллаларда, радио, телевидение ва бошқа ахборот воситалари орқали гиёҳванд моддаларни истеъмол қилган катта ёшлиларда соғлиғи ва юриш-туриши қанчалик ўзгарганлиги ҳақида ахборот бериш зарур. Бу нарсанинг таъсирини жонли образлар мисолида кўрсатиш аҳамияти каттадир. Гиёҳванд моддаларнинг организмга таъсири. Бола организми гиёҳванд ва бошқа токсикологик моддаларнинг таъсирига айниқса сезгирдир. Бундай сезгирлик бола организмнинг ўзига хос хусусиятлари билан боғлиқ, чунки болада 1) мия ҳужайралари ва томир деворларнинг ўтказувчанлиги юқорироқ; 2) алмашинув жараёнлари беқарор; 3) турли моддаларнинг зарарсизлантиришга жавобгар бўлган фермент тизимларнинг фаоллиги нисбатан камдир. Бу хусусиятлар туфайли турли токсикологик моддалар кам миқдорда ҳам бола организмини кучли заҳарланишига олиб келиши мумкин. Ота-онанинг токсикологик ва гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиши жинсий ҳужайралар, йўлдош ва сут орқали, ота-онанинг хулқ-атвори орқали боланинг шаклланишига салбий таъсир қилади. Гиёҳванд моддалар, алкоголни истеъмол қилиб юрган ота-онанинг болалари жисмоний ва ақлий ривожланишида орқада қолиши ҳаммага аён. Болаларнинг ақлий етишмовчилиги ота-онасининг заҳарланиш даражасига боғлиқ. Кўпинча бундай болалар турли нуқсон ва оғир касалликлар, гиёҳванд ва алкоголликка ирсий мойиллик билан туғилади. Юқоридаги издан чиқишлар алкогол ва гиёҳванд моддаларнинг жинсий (сперматозоид ва тухум ҳужайра) ҳужайраларга таъсири билан боғлиқ. Жинсий ҳужайраларда ирсий ахборотни наслдан наслга ташувчи тузилмалар – хромосомалар мавжуд. Хромосомаларнинг тузилиши, шаклининг ўзгариши ота-онадан ўтаётган ирсий белгиларнинг ўзгаришига олиб келади. Ота-она алкоголизми ва гиёҳвандлигининг пренатал ва постнатал даврда таъсири . Пренатал ривожланишнинг 13 чи ҳафталарида ҳар қандай

ноқулай омилнинг таъсирида муртакнинг нобуд бўлиши рўй беради. Муртак учун бирламчи муҳит – онанинг бачадон бўшлиғи, у ерда у яхши ҳимояланган бўлиб, онадан унга ҳамма керакли озуқа маҳсулотлар етарли ўтиб туради. Шунга қарамасдан онага таъсир этувчи кўп ташқи омиллар болага ҳам таъсир қилади. Она қорнидаги ҳомила она организми билан йўлдош орқали боғланади. Йўлдош транспорт (турли моддаларнинг онадан ҳомилага ва аксинча ташилиши), эндокрин, моддалар алмашинуви (йўлдош ферментлари эвазига), нафас, эндокрин, озиқланиш ва бошқа функцияларни бажаради. Жуда кўп моддалар, шу жумладан алкогол, гиёҳванд моддалар, заҳарлар, дорилар, гормонлар, модда алмашинув маҳсулотлари йўлдош орқали она организмидан ҳомилага ўтиши мумкин. Йўлдош ҳомила ўсиши ва ривожланиши учун керак бўлган моддаларни ўзида синтезлайди. Демак, йўлдош мураккаб полифункционал аъзо ва унинг фаолияти жуда кўп омилларга боғлиқ. Ривожланаётган ҳомила ва йўлдош ташқаридаги ҳар қандай манфий таъсирларга сезгир бўлади. Алкогол, гиёҳ, токсик, моддларнинг салбий таъсири йўлдошнинг қон томир деворларида ҳам кузатилади. Уларнинг таранглиги, эластиклиги пасаяди. Натижада ҳомилани қон билан таъминлаш жараёни ва янги организмнинг озиқланиши издан чиқади. Шундай аёлларда ҳомиладорлик муддатдан олдин тугаши, ўлик туғилиши ёки турли нуқсонлар бор чақалоқнинг туғилиши билан тугалланади. Ота алкогол ёки гиёҳвандлик дардига чалинганда ҳам, онанинг руҳий, жисмоний ҳолати издан чиққан бўлади ва шу туфайли у турли касалликларга кўпроқ чалинади. Онанинг нохуш руҳий ҳолати ва соғлиғи ҳомиладорликнинг қуйи босқичларида боланинг нобуд бўлишига сабаб бўлиб қолиши мумкин. Иккинчи критик даврда (пренатал ривожланишнинг 4-7 ҳафтаси) аъзоларнинг шаклланишги давом этади ва ташқи муҳитнинг зарарли

таъсирлари турли жисмоний деффектлари бўлган боланинг туғилиши кузатилади. Аёллар гиёҳванд ва бошқа зарарли моддаларни истеъмол қилганда марказий нерв тизими ва бутун аъзоларнингиши издан чиқади. Ундан ташқари, гиёҳванд моддалар кўп ички аъзоларнинг ишини бузганлиги учун, бундай аёлларда ҳомиладорлик жуда қийин ўтади. Турли спиртли ичимликлар ва гиёҳванд моддалар жигар, мускул, ошқозон ости безининг зарарланишига ҳамда ҳомиладаги моддалар ва энергия алмашинувига таъсир қилади. Гиёҳванд моддалар ва токсинлар таъсирида юрак мускулларининг зарарланиши кардиомиопатия миокард функцияси кучсизланади ва она – бола ўртасидаги йўлдош орқали бўлувчи қон айланиш жараёнининг бузилишига олиб келиб, бола гипоксия (кислород етишмовчилик билан туғилиши мумкин). Қон ҳосил бўлиш жараёни пасайиб ҳомиланинг иммун химоя реакцияси сустлашади ва болада ўпканинг инфекцион касалликлари пневмония ва буйрак инфекцион касалликлари нефрит кузатилиши мумкин. Табиийки, она организмдаги шундай ўзгаришлар ҳомиланинг ривожланишига салбий таъсир кўрсатади. Бола муддатдан олдин гипотрофия белгилари билан туғилиб, унинг марказий нерв тизими зарарланган бўлади. Алкогол ва гиёхванд моддаларни истеъмол қилганда эндокрин безларда (буйрак усти безлари, гипофиз, қалқонсимон без, жинсий аъзоларга уруғдон,тухумдон) ҳам салбий морфологик ва функционал ўзгаришлар кузатилади. Акогол ва гиёҳванд моддалар буйрак функциясини ҳам издан чиқаради, шу туфайли токсинлар тўла организмдан чиқмай она организмдаги турли суюқ муҳитларга, шу жумладан амниотик суюқликка (ҳомила атрофдаги сувларга) тушиб қолиши мумкин. Ҳомилада ютиш ҳаракатлар ривожланганлиги туфайли гиёҳванд моддалар бола организмига оғиз орқали ютилиши натижасида кириши мумкин. Онанинг гиёҳ, токсин, алкогол ва бошқа моддаларни ишлатилиши микроэлементлар, электролитлар транспортини ҳам издан чиқаради.Токсикоман ёки гиёҳванд онада

ҳомиланинг ичак гипотрофияси (озиқанинг етишмовчилиги), нерв тизимининг издан чиқиши, тана тузилишидаги турли нуқсонлар (бошнинг катта бўлиши, қўл – оёқларнинг чала ривожланиши ва бошқалар) кузатилади. Туғилгандан кейин чақалоқни соғлом ва тетик тарбиялашда кўкрак билан эмизишнинг аҳамияти жуда каттадир. Она сутнинг таркибидаги билогик фаол моддалар боланинг ҳамма аъзо ва тизимларининг шаклланишида иштирок этади. Онанинг атрофдагилардан бирортаси алкоголик ёки гиёҳванд бўлиб қолганда , албатта, аёлнинг ҳиссиётлари ўзгаради. Оқибатда чақалоққа эътибор камаяди, она - бола ўртасидаги руҳий эмоционал алоқанинг муддати камаяди, бу эса фақат она – бола ўртасида эмас,балки яқин қариндошларидан ҳам болани узоқлаштиради.

Адабиётлар: 1. М.В.Антропова "Болалар ва ўсмирлар гигиенаси". М.Медицина, 2002 . 2. А.Г.Хрипкова, М.В.Антропова, Д.А.Фарбер. "Ёш физиологияси ва гигиенаси" М.Просвещение. 2000. 3. Хрипкова А.Г. Анатомия, физиология и гигиена человека. -М.: 2000. 4. Белецкая В.И., Громова З.П. Школьная гигиена. М.:2000 5. Антропова М.В. Гигиена детей и подростков.-6 изд.М.: Медицина 2002. 6. Шарипова Д.Д. Школьникам о здоровье. Т. 2003.

Похожие

Зарарли одатлар. Чекиш

Болаларда овқат ҳазм қилиш, моддалар алмашинувининг бузилиши ва унинг олдини олиш, парваришлаш

Болаларда овкат базм килиш, моддалар алмашинувининг бузилиши ва унинг олдини олиш, парваришлаш

Эндемик букок. Клиник куриниши. Даволаш йуллари. Йод танкислигини олдини олиш чора тадбирлари

Бош айланишлар ва треморлар этиологияси, патогенези, клиникаси, ташхис қўйиш, қиёсий ташхислаш, даволаш, олдини олиш, реабилитацияси, диспансеризацияси