Yurakning ishemik kasalliklari - Медицина - Рефераты

Yurakning ishemik kasalliklari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

817.6923828125 KB

Yurakning ishemik kasalliklari Reja: 1. Stenokardiya 2. Miokard infarkti 3. O’tkir va surunkali yurak yetishmovchiligi

Yurak mushaklarni qon bilan ta’minlaydigan toj arteriyalarining ateroskleratik o’zgarishi sababli rivojlanadigan bu xastalik hozirgi kunda dunyoda keng tarqalgan kasallik hisoblanadi. Bu kasallikda bir qator boshqa xastaliklar ham uchrab turadi: stenokardiya, miokard infarkti va infarktdan keyingi kardioskeleroz shular jumlasidandir. Epidemiologiyasi. YIK, asosan, shahar aholisi orasida tarqalgan. Kelib chiqish sabablari, asosan, giperxolesterenimiya, gipertoniya, chekish, kam harakatlik, semizlik, qandli diabet, stresslar va irsiy omillarga bog’liq. Tasnifi. I. Yurakning to’satdan to’xtab qolishi. II. Stenokardiya. 1. Harakat stenokardiyasi: a) ilk paydo bo’lgan stenokardiya (4 haftadan kam), b) barqarorlashgan harakat stenokardiyasi; d) zo’rayib borayotgan harakat stenokardiyasi. 2. Beqaror stenokardiya: a) ravon stenokardiya (o’z -o’zidan paydo bo’ladigan stenokardiya); b) uzayib ketgan stenokardiya; d) stenokardiyaning alohida turi (prinsmetall stenakordiya). III. Miokard infarkti: a) katta o’choqli (transmural); b) kichik o’choqli. IV. Infarktdan keyingi kardioskleroz. V. Yurak maromining buzilishi. VI. Yurak yetishmovchiligi. Yurak ishemik kasalligi tasnifi (O’zbekiston kordiologlarining 2000- yil IV syezdidagi o’zgarishiga asosan): 1. Yurakning to’satdan to’xtab qolishi (yurakning birinchi marta to’xtashi). 2. Stenokardiya: a) barqaror harakat stenokardiyasi (FK ko’rsatilgan holda); b) barqoror bo’lmagan stenokardiya;— birinchi marta ro’y bergan stenokardiya; — zo’rayib boradigan harakat stenokardiyasi;

— angiospastik stenokardiyasi; — infarkdan keyingi erta stenokardiya; — jarrohlikdan keyingi erta stenokardiya. 3. Miokardning og’riqsiz ishemiyasi. 4. Miokard infarkti: — Q-QM — tishchali; — Q-NQM — tishsiz. 5. Infarkdan keyingi kardioskleroz. 6. Yurak ritmining buzilishi (formasi ko’rsatilgan holda). 7. Yurak yetishmovchiligi (formasi va stadiyasi ko’rsatilgan holda). Etiologiyasi. Kasallikning kelib chiqishida yuqorida keltirilgan omillar sabab bo’lgan toj arteriyalaridagi patologik o’zgarishlar katta ahamiyat kasb etadi. Kasallik, asosan, toj arteriyalarining aterosklerozi asosida rivojlanadi. Yuqorida aytib o’tilganidek, xastalikka stenokardiya va miokard infarkti ham sabab bo’ladi. Kamdan kam hollarda xastalik gipertoniya kasalligi, obliteratsiyalovchi endartiritlarda, revmatik vaskulitlarda va zahm oqibatlarida vujudga kelishi mumkin. Miokard infarkti, odatda, miokardga kelib turgan qonning toj arteriyalari orqali butunlay oqmasligi natijasida rivojlanadi. Ko’pincha bunga tromb yoki tromboemboliya sababchi bo’ladi. Kardiospazm ham ahamiyatlidir. Bu dard, asosan, ilmiy xodimlar, rahbar lavozimlarda ishlaydigan kishilar orasida keng tarqalgan. Salbiy stress, toj arteriyalarining uzoq vaqt mobaynida ta’sirlanish hollari ham bu dardga chalintiradi. Stenokardiya Stenokardiya yurak mushaklarining kislorodga bo’lgan ehtiyoji va uning qon bilan yetib kelishi orasidagi muvozanatning buzilishidir. U surunkali yurak ishemik kasalligining eng ko’p uchraydigan turlaridan biri bo’lib, asosan (90%), toj arteriyalarining aterosklerozi tufayli rivojlanadi. Shuningdek, u tomirlarni o’smalar ezib qo’yganda va kishi qattiq ruhan iztirob chekkan (10%) hollarda uchraydi. Etiopatogenezi. Kasallikning asosiy klinik belgisi hisoblangan stenokardiya xurujining kelib chiqishida bir qator patogenetik zanjirlar borligi aniqlangan.

Aterosklerozda, odatda, katexolaminlar gipoksiya ta’sirini toj arteriyalariga nisbatan ko’rsatadi, chunki aterosklerotik o’zgargan tomirlarning kengayish xususiyati ancha susaygan bo’ladi. Ortiqcha hayajonlanish simpata — adrenal tizimini faollashtirib, qon tomirlarning qisilishiga olib keladi. Qon quyilishi kuzatiladi, tromboksan ajraladi. Bu, o’z navbatida, miokard kapillarlarining o’tkazuvchanligini oshiradi. To’qimalar shishib chiqib, toj arteriyalari siqilishi sababli miokard ishemiyasi rivojlanadi. Stenokardiya xuruji zo’raygan aterosklerozga uchragan toj arteriyalarining siqilib torayishi sababli rivojlanadi. Patologik - anatomik o’zgarishlar. Stenokardiya bilan og’rigan bemorlarda toj arteriyalari aterosklerotik o’zgargan, devorlari qalinlashgan, ichki qavati (intimasi) g’adir-budur bo’ladi. Tomirlar egilib-bukulgan joylarda juda ham torayadi, ba’zan aterosklerotik pilakchalar ham topiladi. Anatomik o’zgarishlar bo’yicha stenokardiyaning qay darajada rivojlanganini bilib olish uchun toj arteriyalari va tarmoqlarning torayganiga baho berish zarur, odatda buni angiografiya usulida o’tkazilgan tekshiruv paytida aniqlash mumkin. Turg’un stenokardiyaning funksional sinflarga bo’linishi Barqarorlashgan stenokardiya quyidagi sinflarga ajratiladi: I. Funksional sinf — stenokardiya xuruji faqatgina tez va ko’p bajarilgan jismoniy ishdan keyin paydo bo’ladi. II. Funksional sinf — stenokardiya xuruji tez yurganda, zinadan ko’tarilganda, baland tog’ga chiqqanda, sovuq qotganda, stressdan hayajonlanganda, ertalab paydo bo’ladi. III. Funksional sinf— stenokardiya xuruji hatto tekis yo’lda yurganda (200—500 metrlik masofaga), birinchi qavatga ko’tarilganda yoki past tepalikka chiqqanda ham paydo bo’lishi mumkin. Bemorning jismoniy harakati sezilarli darajada chegaralangan bo’ladi. IV. Funksional sinf yengil jismoniy harakatdan keyin, ba’zan esa tinch turganda ham paydo bo’ladi. Bemorning jismoniy harkati yaqqol cheklangan va ahvoli og’ir bo’ladi.

Tashxisi. Kasallikka tashxis, asosan, bemor shikoyatlari, klinik laboratoriya tekshiruvi natijalari asosida qo’yilishi kerak. Eng samarali usul koronarografiyadir. Bunda toj arteriyalari qanchalik okklyuziyaga uchraganligi haqida ishonchli ma’lumotlar olinadi. Har xil jismoniy testlarning ham tashxisiy ahamiyati katta. Bu testlar veloergometr yoki tredmil yordamida o’tkazilib, bemorda stenokrdiya xurujini sun’iy ravishda paydo qilib, EKG da qayd qilinadigan patologik o’zgarishlar aniqlanadi. Xuruj tutganda olingan biokimyoviy tekshiruvlar yordamida ham tashxisni to’g’ri qo’yish mumkin. Klinik ko’rinishi. Stenokardiyaning klinik ko’rinishi faqat shu kasallikka xos bo’lgan belgilar bilan boshqa yurak kasalliklaridan ajralib turadi. Birinchi bo’lib stenokardiya xurujining klinik ko’rinishini 1978- yilda Volv Rebertden bayon etgan. Uning aytishicha, stenokardiya xuruji ko’pincha jismoniy harakat paytidan yoki undan keyin to’sh orqasida yuzaga keladigan achishadigan kuchli og’riq paydo bo’lar ekan. Og’riq borgan sari kuchayib, nafas olishning qiyinlashishiga olib keladi. Bunda og’riq chap kurakka, chap qo’l va bo’yin sohasiga ham tarqaladi. Shu paytda bemor juda ham qattiq qo’rquv his qilib, og’riq tarqalguncha bir zum qimirlamasdan, o’z joyida o’tiradi. Xuruj paydo bo’lishining eng dastlabki onlarida bemor, odatda, nitroglitserin ishlatsa og’riq avval kamayib, keyin esa umuman tarqalib ketadi (rasmana stenokardiya). Agar stenokardiya xuruji paytida EKG qilinsa, unda ST segmenti o’rta chiziq (izochiziq)dan biroz ko’tarilgani yoki aksincha, pastga yo’nalgani kuzatiladi. Bu belgi miokard ishemiyasi rivojlanayotganidan dalolat beradi. Stenokardiya xuruji odatda bir necha sekunddan 10 daqiqagacha davom etadi. Agar og’riq 10 daqiqadan ortiqroq bo’lsa, miokard infarkti bor deb shubha tug’ilishi kerak. Bundan tashqari, stenokardiyada qon bosimi tushib ketadi, bemor rangi oqarib ketadi, pulsi ipsimon bo’lib qoladi, ba’zan bemor hatto hushidan ketib qoladi. Davosi. Stenokardiya kasalligini davolash jarayonida bir necha qoidalarga amal qilish kerak. Bunda, asosan, og’riqlarni yo’qotish, toj arteriyalarini kengaytirib, miokardga kislorodning kerakli miqdorda yetishini ta’minlash va miokard infarkti rivojlanishining oldini olish zarur. Bu maqsadda hozirgi kunda keng miqyosda

ishlatiladigan toj arteriyalarini kengaytiruvchi dorilar — nitroglitserin, nitrosorbid, sustak, erinit, nitret, nitrong, kordafen, korinfar, nitropeton kabi vositalar yaxshi ta’sir ko’rsatadi. Bundan tashqari, tinchlantiruvchi trankvilizatorlar (rudotel) va barbituratlar (parsantin, kurantil, eufillin) tayinlanadi. Sustak degan dori, ayniqsa, samarali hisoblanadi. Toj arteriyalarining mayda tarmoqlari va kapillarlarini kengaytiruvchi kurantil ham yaxshi ta’sir ko’rsatadi. Ko’pincha stenokardiya xuruji yurak urish maromini buzib, ekstrosistoliya, ya’ni yurakning navbatdan tashqari urishiga sabab bo’lishi mumkin. Bu holda izoptinni 1,0 ml dan vena ichiga yuborgan ma’qul. Shu bilan birga, boshqa dorilar ham buyuriladi (kordaron, xinidin, ritmilen). Stenokardiya xurujlarini bartaraf etish va oldini olish maqsadida bemorlarga ancha vaqt interkondin berib turish kerak. Kechqurun yotishdan oldin 1 —2 dona aspirin ichilsa, miokard infarktining oldini olish mumkin bo’ladi. Parvarishi. Hamshira bemorning kayfiyatiga va ahvoliga, pulsi, A/B, nafasining tezligiga qarab boradi. Xuruj davrida har qanday aktiv harakatlar bemorga to’g’ri kelmaydi. Bemorning ovqat ratsionida osh tuzi miqdorini cheklab qo’yish kerak. Qo’zg’atuvchi ta’sir ko’rsatadigan dudlangan, o’tkir taomlar, sergo’sht sho’rvalar istisno qilinadi. Chekish va ichkilik ichishning zararli ekanligini hamshira bemorning o’ziga va uning qarindoshlariga tushuntirib beradi. MIOKARD INFARKTI Miokard infarkti deb, yurakdagi toj arteriyalardan birining birdan tiqilib qolishi natijasida ro’y beradigan holatiga aytiladi. Bunda yurak muskuli nekrozga uchraydi. Etiologiyasi, patogenezi. Bu xastalikda toj tomirlar, ya’ni miokardni qon bilan ta’minlaydigan tomirlar bo’ylab qon oqishi buziladi, bu yurak sohasida yoki to’sh orqasida og’riq paydo bo’lishiga olib keladi. Toj tomirlar bo’ylab qon oqishiga ko’pgina quyidagi omillar to’sqinlik qilishi mumkin: toj arteriyalar spazmi, aterosklerotik pilakchalar, katta jismoniy yoki asabiy zo’riqishlarda miokardning zo’r berib ishlashi. Yurak-tomirlar sistemasi va katta miya po’stlog’i o’rtasidagi chambarchas bog’lanishni bilgan holda koronar arteriyalar innervatsiyasi buzilishlari

rivojlanishida va koronar yetishmovchilik miokard infarktining asosiy omilidir. Miokard infarktida ishemiya (qon ta’minoti kamayishi) dan, keyin esa u yoki bu bo’limida nekroz o’chog’i ham paydo bo’ladi. Miokard infarktida qonsizlangan va nekrozga uchragan miokard uchastkasi chandiq (yamoq) lanishga uchraydi. Biriktiruvchi to’qima rivojlanadi, qattiq chandiq hosil bo’ladi. Yurak o’z funksiyasini davom ettiradi, biroq infarktdan keyin miokard kuchsizlanib qoladi. Yurakning o’tkazuvchi sistemasini keng zararlantirgan miokard infarktida o’tkir yurak yetishmovchiligi yuz berishi va yurak to’xtashi mumkin. Miokard infarkti aksariyat ateroskleroz, gipertoniya kasalligi bilan kasallangan shaxslarda sodir bo’ladi. Stenokardiyani bu kasallikning darakchisi deb hisoblaydilar, biroq ba’zan miokard infarkti to’satdan yuz beradi. Klinikasi. Yurak sohasida yoki to’sh orqasida og’riq to’satdan paydo bo’lib, chap yelkaga, chap kurakka, pastki jag’ga va tananing boshqa qismlariga o’tadigan og’riq miokard infarktining asosiy simptomi hisoblanadi. Stenokardiyadagi og’riqdan farqli ravishda miokard infarktida og’riq uzoqroq (bir necha soatgacha) bo’ladi, toj arteriyalarni kengaytiradigan vositalar (validol, nitroglitserin) qabul qilingandan keyin bosilmaydi. Miokard infarktining kechish xillari: — Klassik yoki tipik — og’riqli; — atipik: a) qorinda; b) astmatik; d) yurakning notekis urishi; e) miya tomirlarining faoliyati o’zgarishi bilan kechish; f) belgilari kam xili. Miokard infarktining qorin gastralgik xilida. Qorin bo’shlig’i a’zolari faoliyatining o’zgarishi kasalligiga xos bo’lgan belgilari bo’lgan (gastralgik) xili qorinning yuqori qismida og’riq, ko’ngil aynishi, qusish, kekirish, hiqichoq tutishi, qorinning dam bo’lishi, ich ketish bilan kechadi. Miokard infarktining astmatik xili shu kasallik bilan og’rigan kasalliklarning 20 % ida, ko’pincha qariyalarda, nafas yetishmasligi, hansirash bilan boshlanadi.

Chap qorinchaning o’tkir yetishmovchiligi bu holatga olib keladi. Yurak astmasi, o’pka shishi rivojlanadi. Miokard infarktining aritmik xili yurakning notekis urishi bilan boshlanadi. Titroq aritmiya, qorincha ekstratsistolyasi, turli darajadagi blokadalar, paroksizmal taxikardiya; ko’proq qorincha xili rivojlanishi mumkin. Miokard infarktining serebrovaskular xilida miyada qon aylanishining buzilishi bilan kechadi (serebral formasi). Boshlanishida bemorning psixikasi o’zgaradi, boshi aylanadi, hushidan ketishi mumkin. Miyada qon aylanishining buzilishiga miokard infarkti tufayli yurak qonni hayot uchun zarur a’zolarga yetkazib berolmasligi sabab bo’ladi. Miokard infarktining bu xili yurakning notekis urish xili bilan birga bo’lishi mumkin. Miokard infarktining belgisiz xilida bemorlar miokard infarktini o’tkazganliklarini bilmaydilar. Boshqa sabab bilan EKG da tekshirilganda miokard infarkti o’tkazganligiga xos o’zgarish (chandiq) topiladi. EKG dagi o’zgarishlarga qarab miokard infarktining o’tkir davri 1—2 kundan 10 kungacha davom etishi mumkin. O’tkir davrida hayot uchun xavfli asoratlar rivojlanishi mumkin, bu birinchi o’rinda yurakning notekis urishi va o’tkazuvchanligining buzilishidir. Asoratlariga shok (reflektor, kardiogen va aritmik), yurak astmasi, o’pka shishi, chap qorinchaning o’tkir yetishmovchiligi, yurak muskulida anevrizma rivojlanishi, yurak devorining teshilishi, oshqozon, ichaklarda o’tkir yara paydo bo’lib, qon ketishi, pankreatit rivojlanishi kiradi. Laboratoriya tekshiruvida qonda leykotsitoz kuzatiladi. ECHT birinchi kunlari me’yorida bo’lib, 2—3- kunlari ko’tarila boshlaydi. Keyingi yillarda miokard infarktini tasdiqlaydigan bir qancha yangi tekshirish usullari taklif etildi. Miokard infarkti tashxisini aniqlashda ko’p qo’llaniladigan fermentlarga mioglabin, LDG, KFK kiradi. Qonda fermentlar miqdorining ko’payishi miokard infarktining 85 % da kuzatiladi. EKG ma’lumotlari miokard infarkti tashxisida juda muhim ahamiyatga ega, chunki EKG bilan tekshirish infarkt o’rnini aniq belgilashga, miokardning nekroz bo’lgan qismining chuqurligi, kengligini tasavvur qilish imkonini beradi.

Miokardda nekroz bo’lganda patologik tishcha (Q) paydo bo’ladi, tishcha T manfiy (ya’ni pastga yo’nalgan) bo’lib qoladi (1- rasm). Davolash. Miokard infarktining davosi maxsus tez yordam mashinalar brigadasida, shifoxonalarda, poliklinikada, sanatoriyada o’tkaziladi. Bemorni kasalxonaga keltirguncha unga tezlik bilan yordam ko’rsatish zarur. Og’riq qoldiruvchi, yurak urishi tezligini pasaytirish uchun dori-darmonlar qo’llaniladi. Bemor shifoxonaning reanimatsiya bo’limiga yotqiziladi. O’rinda qimirlamay yotish, psixik, jismoniy osoyishtalik ta’minlanadi. QRS=0,08 ′′ a b 1-rasm. a  normal EKG, b  miokard infarktida EKGdagi o’zgarishlar. Og’riqni qoldirish (analgeziya) uchun teri ostiga 1 ml 2 % li promedol, 1% li 1 —2 ml morfin (morfinning qo’shimcha ta’siriga yo’l qo’ymaslik uchun 0,5 ml 0,1 % li atropin sulfat yuboriladi) yuborish lozim. Agar og’riq qolmasa, 20—30 daqiqadan so’ng ko’rsatilgan dorilar qayta qilinishi lozim. Dorilar vena tomiriga yuboriladi. Droperidol, fentanil o’pka shishi, shokning oldini olishda ham ishlatiladi. Yuqorida keltirilgan narkotik dori-darmonlar nafas olishga salbiy ta’sir ko’rsatsa, morfinga qarshi nalorfan ishlatiladi. Nalorfanning 0,5 % li eritmasi 2 ml dozada vena tomiriga yuboriladi. Miokard infarktidagi qattiq og’riq morfiy, pramidol, omnopon, droperidol, fentalin kabi dorilarni qaytadan, bir necha marta, har 20—30 daqiqada qo’llashga majbur qilishi mumkin. Bu paytda bemorning nafas olishiga, qon bosimiga, yurak urishiga ahamiyat berish lozim. Dorilar ta’sirida og’riq qolmasa, narkoz-zakis azot bilan kislarodning 50:50 aralashmasi nafas olishga beriladi. Narkoz ta’siri bo’lgandan keyin to’xtatiladi. Kerak QT=0,35 ′′ P T P S 0 , 05 ST+T R ST Q T R ST T Q Q R ST TQPQ=0,17 ′′

bo’lganda narkozning boshqa xillari ham qo’llanilishi mumkin (natriy oksibutirat, geksenal). Og’riq qoldirishda orqa miyaning old qismiga trimekain yuborish maqsadga muvofiq. Geparin bilan davolash. 1- kun geparin vena tomiriga tomchi holida 1000— 5000 TB yuboriladi, keyin qorinning pastki qismiga, teri ostiga 10000 TB dan 1 kunda 2 marta yuboriladi yoki 5000 TB geparin har kuni 4 mahal teri ostiga 7 kun davomida yuboriladi. Bunda qonning ivish vaqtini, qondagi eritrotsitlarni, gemoglobinni, siydikda gemoturiyani aniqlash kerak. Bilvosita ta’sir qiladigan antikoagulantlardan neodikumarin, sinkumar yoki fenilin qo’llaniladi. Parvarishi. Miokard infarkti bilan og’rigan bemorlarni parvarish qilishda yotoq yaralarining oldini olish muhimdir. Bemorning o’rindagi vaziyatini o’zgartirishda o’rin-ko’rpa, kiyimlarini almashtirganda nihoyatda ehtiyotkorlik bilan ish ko’rish, bemorni urintirishga, keskin harakatlar qilishiga yo’l qo’ymaslik lozim. Bemorga o’rindan turishga ruxsat berilgandan so’ng ham gorizontal holatdan vertikal holatga asta-sekinlik bilan o’tiladi. Bemorga davolovchi gimnastika birmuncha barvaqt tayinlanadi. Bemorni to’g’ri parvarishlash, uning sog’ayib ketishiga umid tug’dirish tibbiyot hamshirasining eng muhim vazifalaridan biridir. Bemorlarning sog’ligini qayta tiklashda ochiq havoda belgilangan vaqt davomida sayr qilish, fizioterapevtik muolajalar, sanatoriya-kurortlarda davolanish juda muhimdir. Bemorlar yashab turgan joylaridagi poliklinikalarda dispanser ro’yxatida turadilar va shifokor nazorati ostida bo’ladilar. O’tkir va surunkali yurak yetishmovchiligi Yurak yetishmovchiligi og’ir sindrom bo’lib, yurak-tomir tizimining a’zo va to’qimalarini yetarli miqdorda qon bilan ta’minlay olmasligidan kelib chiqadi. Etiologiyasi va patogenezi. Qon aylanishi yetishmovchiligi yurak-tomir kasalliklari oqibatida: faqat yurak, faqat tomir yoki yurak-tomirlar faoliyati buzilishi sababli kelib chiqadi. O’tkir yurak yetishmovchiligi miokard qisqarishining buzilishi oqibati bo’lib, miokard infarkti, xafaqon kasalligining qo’zishi, paroksizmal taxikardiya, qorinchalar fibrillatsiyasi, yurak illatlari tufayli kelib chiqadi.

Surunkali yurak yetishmovchiligi quyidagi sabablarga ko’ra rivojlanadi: 1. Yurak mushagining zararlanishi: a) birlamchi (miokarditlar, kardiomiopatiyalar); b) ikkilamchi (toj tomirlar aterosklerozi, infarktdan keyingi kardioskleroz va hokazo). 2. Yurak mushagining gemodinamik zo’riqishi: a) yuqori bosim natijasida (yurak illatlari, mitral stenozi,aorta og’zi stenozi, uch tavaqali klapan illati kabi kassalliklarda kichik yoki katta qon aylanish doirasida bosim ortishi); b) yurak bo’lmachalari va qorinchalarida qon hajmining ortibketishi (mitral tavaqalar yetishmovchiligi, yarim oysimon tavaqalar yetishmovchiligi); d) qon bosimi va hajmining ortib ketishi (murakkab qo’shma yurak illatlarida). 3. Yurak qorinchalari diastolik to’lishining buzilishi (restruktiv kardiomiopatiya, yopishqoq perikardit). O’tkir tomirlar yetishmovchiligi esa shikastlanishlar, qon oqishi, kelib chiqishi jihatidan turlicha bo’lgan og’riq sindromi, o’tkir zaharlanishlar, infeksion kasalliklar tufayli kelib chiqadi. Klinikasi. Surunkali yurak yetishmovchiligida III bosqich farqlanadi: I bosqich—boshlang’ich bosqich. Bu bosqichda surunkali yurakyetishmovchiligi belgilari jismoniy harakat qilganda bilinadi, osoyishtalikda belgilar yo’qoladi. Bemorning ish qobiliyati pasayadi. II bosqich—2 ta: A; B fazaga bo’linadi: II A fazasi—qon aylanishi buzilishining belgilari osoyishtalikdako’p bilinmaydi. Gemodinamika buzilishlari katta va kichik qon aylanish doiralarida bo’ladi. II B fazasida qon aylanishi buzilishining belgilari yaqqolko’rinadi. Katta va kichik qon aylanish doiralarida og’ir gemodinamik o’zgarishlar kuzatiladi.

III bosqich—oxirgi, distrofik o’zgarishlar bosqichi bo’lib,bunda organizmdagi organ va to’qimalarda qaytmas o’zgarishlar paydo bo’ladi. Bemorlarning ish qobiliyati yo’qoladi. Klinik manzarasi. O’tkir yurak yetishmovchiligi ko’pincha chap qorincha yetishmovchiligi sifatida namoyon bo’ladi. O’tkir chap qorincha yetishmovchiligi yurak astmasi va o’pka shishi ko’rinishida bo’ladi. Yurak astmasi—o’pkada qonning dimlanishi va gaz almashinuvining buzilishi natijasida kelib chiqadigan og’ir bo’g’ilishlar xurujidir. Xurujlar ko’pincha tunda bo’ladi. Bemorning teri qoplamlari oqarib, ko’karib ketadi va sovuq qotadi. Bemor xuruj paytida majburiy holatda bo’ladi: oyoqlarini pastga tushurib, qo’llariga tayangan holda o’tirib „havo tutadi“. Bemorda xuruj vaqtida o’lim vahimasi tutadi. Qon bosimi sal ko’tarilib, yurak urushi tezlashadi; eshitib ko’rilganda yurak tonlari bo’g’iq bo’lib, o’pka arteriyasi sohasida II ton kuchaygan bo’ladi. O’pkani eshitib ko’rganda uning pastki qismlarida nam va quruq xirillashlar paydo bo’lgani aniqlanadi (2-rasm).

d e 2-rasm. Yurak yetishmovchiligi tiðlari: a—norma xolat, b—chap qorincha yetishmovchiligi, d—o’ng qorincha yetishmovchiligi, e—total yetishmovchilik. Rentgenogrammada o’pka suratining kuchayishi, o’pka ildizi tuzilishining o’zgarganligi, o’pka bo’lakchalari orasidagi to’siqlarning shishib ketishi tufayli hosil bo’ladigan Kerli chiziqlari ko’rinadi. EKG da chap qorinchaning zo’riqqanlik belgilari ko’rinadi. Kichik qon aylanish doirasida qon dimlanishining kuchayishi natijasida yurak astmasi o’pka shishiga o’tib ketishi mumkin. O’pka shishida bemorda bo’g’ilishning yanada kuchayishi, o’pkada nam xirillashlar sonining juda ko’payib ketishi, bemorda ko’p miqdorda suyuq, ko’piksimon, pushtirangli balg’am ajralishi kuzatiladi. Eshitib ko’rilganda o’pka ustida har xil pufakchali 200 150 100 50 200 150 100 50 200 150 100 50 300 250 200 150 100 50a b

nam xirillashlar ko’p miqdorda eshitiladi. Qon bosimi pasayadi. Tomir urishi tezlashib, ipsimon bo’lib qoladi. O’pka shishi juda og’ir holat bo’lib, bemorga o’z vaqtida yordam ko’rsatilmasa, uni qutqarib qolish qiyin bo’lib qoladi. O’tkir o’ng qorincha yetishmovchiligida bemorlarda to’satdan hansirash, yuzi va bo’yin terisining keskin ko’karib ketishi, sovuq ter bilan qoplanishi, bo’yin venalarining bo’rtib chiqishi va pulsatsiyasi, taxikardiya, jigarning keskin kattalashuvi, qorin dam bo’lishi, oyoqlarda shishlar, assit, ko’ngil aynishi va qusish kuzatiladi. Surunkali yurak yetishmovchiligining klinik manzarasi uning bosqichlariga qarab o’zgaradi. I bosqich. Qon aylanishi buzilishining boshlang’ich darajasida ko’pchilik bemorlarda odatdagidek jismoniy ishni bajarganda ham tez charchash (tekis yerda yurish, zinadan ko’tarilishda), havo yetishmasligi, tomir urishining tezlashishi kuzatiladi. Bemor 3—5 marta o’tirib-turganda nafas olishi 50% ga tezlashadi, tomir urishi ham tezlashadi. Bu ko’rsatkichlar o’z holiga 10 daqiqadan oldin qaytmaydi. Nafas vezikular, ba’zan dag’alroq bo’lib eshitiladi. Yurak nisbiy chegaralari ozroq kengayishi mumkin. II A bosqichda kasallikning klinik manzarasi ko’pincha gemodinamika o’zgarishiga bog’liq. Agar yurakning chap bo’limi ko’proq zararlangan bo’lsa, bu holda bemorlarda kichik qon aylanish doirasida dimlanish belgilari kuzatiladi. Bemorning asosiy shikoyatlari jismoniy harakat qilganda havo yetishmasligi, yurakning tez urib ketishi va bo’g’ilishdan iborat bo’ladi. Bemorda tez charchash, quruq yo’tal, ba’zan qon tashlash hollari kuzatiladi. Teri qoplamlari oqarib, sovuq ter bosadi. Lablarida, barmoqlarida ko’karish paydo bo’ladi. Yurak chap qorincha hisobiga kengayadi. O’pkada quruq va nam xirillashlar eshitiladi. Yurak qisqarishlari tezlashadi yoki aritmiya kuzatiladi. Agar o’ng qorincha yetishmovchiligi belgilari ustunlik qiladigan bo’lsa, bu holda bemorlarda katta qon aylanish doirasida dimlanish belgilari kuzatiladi. Bemorlar o’ng qovurg’alar ostidagi og’irlik, tashnalik sezgisi, kechga tomon oyoqlarida shish bo’lishi, siydik kam ajralishidan shikoyat qiladilar.

Osoyishtalikda bemorning nafasi qismaydi. Teri qoplamlarida sianoz, bo’yin venalarining bo’rtib chiqqanligi ko’zga tashlanadi. Jigar kattalashgan, yuzasi silliq bo’ladi. Palpatsiyada og’riqli. Plesh belgisi (jigarni qo’l bilan bosib ko’rilganda o’ng bo’yinturiq venasining bo’rtib chiqishi) musbat bo’ladi. Ba’zan qorin bo’shlig’iga suv yig’iladi. Yurak va o’pka tomonidan bo’ladigan o’zgarishlar asosiy kasallikka bog’liq. II B bosqichda bemorlar ozgina jismoniy harakat qilganda nafas olishning qiyinlashuvi, yurakning tez-tez urushi, siydik ajralishining juda kamayib ketganligi, o’ng qovurg’alar ostida og’irlik sezish, uyqusizlik, keskin loxaslikdan shikoyat qiladilar. Bu bosqichda bemorlarda anasarka, assit, gidrotoraks bo’lishi mumkin. O’pka eshitib ko’rilganda nafas dag’al bo’ladi, quruq va nam xirillashlar eshitiladi. Yurak chegaralari har tomonga kengayib ketadi. Auskultatsiyada yurak ritmining buzilishi kuzatiladi. Jigar ancha kattalashgan bo’lib, paypaslab ko’rilganda qattiq va yuzasi silliq bo’ladi. III bosqich ikkala qon aylanishi doirasida gemodinamikaning takror buzilishi bilan xarakterlanadi. Bu bosqichda ichki a’zolardagi distrofik o’zgarishlar, suv-tuz almashinuvi buzilishi belgilari yuzaga chiqadi. Bemorlarning 41% ida gidrotoraks, 73% ikkala qorinchaning dilatatsiyasi, 80— 90% ida yurak ritmining buzilishi va ko’pchilik bemorlarda assit kuzatiladi. Uzoq vaqt davom etgan surunkali qon aylanishining buzilishi va ko’pchilik bemorlarda astsit kuzatiladi. Uzoq vaqt davom etgan surunkali qon aylanishining buzilishi natijasida ichki a’zolar va to’qimalar atrofiyaga uchraydi, bemorlar ozib ketadi. Ularning teri qoplamlari ko’kargan, quruq bo’ladi. Teri osti yog’ qatlami deyarli bo’lmaydi. Yurak chegaralari kengaygan, yurak tonlari va shovqinlari pa- saygan, uch tavaqali klapanning nisbiy yetishmovchiligi rivojlanadi. Bo’rtib chiqqan bo’yin venalari pulsatsiyasi, epigastral pulsatsiya, giðertrofiyalangan o’ng qorincha qisqarishi hisobiga jigar pulsatsiyasi ko’rinadi. Jigarda fibroz rivojlanishi natijasida uning faoliyati keskin buziladi. Surunkali yurak yetishmovchiligida gemodinamik o’zgarishlarni exokardiografiya usuli yordamida aniqlash mumkin.

EKG da yurak yetishmovchiligiga olib kelgan asosiy o’ziga xos o’zgarishlar kuzatiladi. Davolash. O’tkir yurak yetishmovchiligini davolash kabi bo’ladi. O’tkir yurak yetishmovchiligini davolashda miokard qisqarish xususiyatini yaxshilash, yurakka kelayotgan qon hajmini kamaytirish, nafas markazining qo’zg’aluvchanligini kamaytirish, bemor organizmida kislota-ishqor holatini tiklash ko’zda tutiladi. Miokardning qisqaruvchanlik faoliyatini yaxshilash maqsadida yurak glukozidlari — strofantin, korglukon qo’llaniladi Surunkali yurak yetishmovchiligini davolash uning bosqichiga bog’liq bo’lib, kompleks olib boriladi. Yetishmovchilikning birinchi darajasi bilan kasallangan bemorlar mehnatga layoqatli bo’ladilar, biroq ular dispanser kuzatuvida bo’lib, vaqt-vaqtida tegishli dori-darmonlarni ichib turadilar. Yetishmovchilikning II darajasi bo’lgan bemorlarni vaqt-vaqtida kasalxonaga yotqizib turish va yurak glukozidlari (strofantin, korglukon, digitoksin, digoksin va hokazo) bilan davolash zarur. Digitalis preparatlarini kukun holida ichish uchun tayinlanadi. Ularni bir qabulga 0,1— 0,2 g dan boshlab tayinlash mumkin; so’ngra kichikroq miqdorlarga (0,05—0,1g dan kuniga 3 mahal) o’tsa bo’ladi. Yetishmovchilikning III darajasida atsit bo’lganda digitalis preparatlarini shamchalarda qo’llagan ma’qul. Digitoksin 0,0001 g dan kuniga 3 marta, digoksin 0,00025 g dan kuniga 2—4 marta, selanid (izolanid) 0,00025 g dan kuniga 3 marta tayinlanadi. Digitalis yaxshi naf bermaganda (uni bekor qilgandan so’ng 3—4 kun o’tgach), strofantinning 0,05% li eritmasini 0,5—1 ml dan 40% li glukoza eritmasi bilan birga tayinlanadi. Strofantin asta-sekin 2—3 minut ichida yuboriladi. Korglukon strofantinga nisbatan kuchsizroq ta’sir ko’rsatadi. Siydik haydaydigan vositalardan dixlotiazid (gipotiazid) surunkasiga 2—3 kun qo’llaniladi, so’ngra bir hafta o’tgach 1 qabulga 0,03 g takrorlanadi, ayni paytda 2—3 g dan kaliy xlorid tayinlanadi. Og’ir hollarda kislorod terapiyasi buyuriladi.

Qon aylanishi yetishmovchiligining III darajasida o’rinda yotish rejimi, parhez (stol ¹10), siydik haydaydigan vositalar, yurak glukozidlari bilan davolash tayinlanadi. Laparotsentez (abdaminal punksiya) buyuriladi. Parvarishi. Qon aylanishi yetishmovchiligining II va III darajasida, bemor o’rnida yotish rejimiga qattiq amal qilish kerak bo’lgan hollarda, og’ir yotgan bemorlarni parvarish qilish, avvalo, ularni tinmay kuzatib turishdan iborat bo’ladi. Navbatchi tibbiyot hamshirasi shifokorga bemorning qanday uxlashi (osoyishtami yoki bezovtami, ko’p uyg’onib turadimi, to’lg’anadimi, alahlaydimi, minutiga necha marta nafas oladi, yo’taladimi, balg’am ajraladimi — tez-tezmi, qancha miqdorda hamda balg’amning turi to’g’risida xabar beradi. Bo’g’ilish xuruji, yurak sohasida og’riq paydo bo’lish vaqti va boshqalarni qayd qilishi lozim (3-rasm). Palatada havo muayyan haroratda, taxminan 18—20°C atrofida saqlab turiladi. Yozda, tashqarida jazirama issiq bo’lganda palatada tog’oralarda muz solib qo’yish yoki ochiq derazalar yaqiniga nam choyshablarni osib qo’yish mumkin, bug’lanishda namlik issiqlikni ko’p yutadi va xona salqinroq bo’ladi. Ovqat yeyilgandan keyin bemor tishlarini tish yuvish vositasi bilan yuvishi, boshqa vaqtlarda esa og’zini va tomog’ini borat kislota yoki kaliy permanganat bilan chayib turishi kerak. Agar bemor darmonsiz yoki behush holatda yotgan bo’lsa, bu ishni o’zi bajara

3-rasm. Surunkali yurak yetishmovchiligida bemorning holati. olmaydi, bu holda parvarish qilayotgan xodim milklarini va tilini iliq suvda yoki borat kislota, kaliy permanganat eritmasida ho’llangan doka bilan artadi. Bemorning ko’rpa, yostiq jildlari, choyshablari va ich kiyimlari, ro’molchalari tez-tez almashtirib turilishi lozim. Choyshabni tekis qilib yozilishi va to’shakning batamom bekilib turishiga e’tibor berish, choyshabda burmalar va non ushoqlari bo’lmasligi bo’ladi. Bemor to’shakda uzoq muddat yotib qolgan bo’lsa, bu ayniqsa muhim, chunki choyshabdagi burmalar va ushoqlar uning g’ashini keltiradi va yotoq yaralar hosil bo’lishiga sabab bo’ladi. Agar bemor o’rnidan tura olmaydigan bo’lsa, maxsus sudno (fayyans yoki metalldan) qo’yiladi, sudno tagiga esa kleyonka yozib qo’yiladi. Ichi kelgandan keyin, bemor tagini uy haroratidagi iliq suv bilan yuvish lozim. Tungi qo’yiladigan tuvak, sudnoni ishlatishdan oldin ularga ozroq suv yoki dezinfeksiya qilinadigan eritma quyiladi. Sudnodan foydalanib bo’lgandan keyin palata havosini buzmaslik uchun uni zudlik bilan xonadan olib chiqish kerak. Suyuqlik, kopi bilan800 ml 1000 750 500 250

Bemor terisini parvarish qilishning ahamiyati katta, uni yaxshi parvarish qilinsa, yotoq yaralar hosil bo’lmaydi. Imkon bo’lsa, har kuni, lekin haftasiga 3 marta butun badanini odekolon qo’shilgan iliq suvga ho’llangan sochiq bilan artish lozim. Ho’l sochiq bilan artishni har qanday sharoitda bajarsa bo’ladi. Buning uchun uy haroratidagi yoki biroz iliqroq suv ishlatiladi. Bemor sovuq qotmasligi uchun badanini galma-galdan artish lozim. Og’ir yotgan bemorni parvarish qilishda ovqat yeyishni to’g’ri tashkil qilishning ahamiyati katta. Agar bemor o’tira oladigan holatda bo’lsa, tibbiyot hamshirasi uni karavotda turib o’tirishiga yordamlashadi va orqasiga yostiq qo’yib, bo’yniga salfetka bog’lab qo’yadi. Ovqatli idishni karavotga qo’yiladigan pastakkina stolchaga qo’yish juda qulay. Bunday stolcha bo’lmasa idishni karavot oldi stolchasiga qo’yish mumkin. Bemor juda darmonsiz bo’lsa, likobchani qo’lda ushlab turib, bemorga ovqatni qoshiqda berish mumkin. Og’ir yotgan bemorlar maxsus choynaklardan ovqatlantiriladi.

Adabiyotlar : 1. O’. B. Sharapov. Ichki kasalliklar. Abu Ali ibn Sino. T., 1994. 2. K. Bahodirov. Ichki kasalliklarda tashxis va diagnostika. T., 1993. 3. L.S. Zalikina. Bemorlarning umumiy parvarishi. T., 1995. 4. N.M. Kamolov. Ichki kasalliklar. T., 1996. 5. V.A. Galkin. Ichki kasalliklar. T., 1989. 6. E.Y. Qosimov. Ichki kasalliklar propedevtikasi. T., 1998. 7. „Hamshira“ jurnali, T. 2000. 8. V.M. Majidov. Yuqumli kasalliklar. T., 1993.

Похожие

Revmatizm va yurak kasalliklari

Revmatizm va yurak kasalliklari

Kashandalik

Suyak kasalliklari

Oyoq kasalliklari