Вирусли гепатитлар - Медицина - Рефераты

Вирусли гепатитлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

179.5 KB

Вирусли гепатитлар Режа: 1. Жигарнинг тузилиши ва фаолияти хақида қисқача маълумот 2. ВИРУСЛИ ГЕПАТИТ «А» 3. ВИРУСЛИ ГЕПАТИТ «Е» 4. ВИРУСЛИ ГЕПАТИТ «В» 5. ВИРУСЛИ ГЕПАТИТ «D» 6. ВИРУСЛИ ГЕПАТИТ С

Кириш Вируслар қўзғатадиган гепатитлар ер юзида жуда кенг тарқалган. Улар беморларни узоқ муддатга ишга яроқсиз қилиб қўяди, баъзан беморларнинг ўлимига ёки ногирон бўлиб қолишга сабаб бўлади. Жаҳон соғликни сақлаш ташқилотининг маълумотига кўра ҳар йили ер юзида фақатгина гепатит В билан 50 миллион одам касалланади. Вирусли гепатитлар медицина фани ва соғлиқни сақлаш ташқилотлари олдидаги жуда муҳим муоммодир. Бу касалликларни баъзи жиҳатлари ҳали етарли ўрганилмаган, уларнинг даволаш усуллари ва профилактикаси талабга жавоб бермайди. Асримизнинг 40 йилларигача расмий равишда бутун ер юзида ҳамма мутахассислар бир хил вирусли гепатит бор деган тушунчага эга эди. У ю қ умли сари қ касаллиги, эпидемик гепатит, инфекцион гепатит, Боткин касаллиги деб юритиларди. 1940 йилнинг ўрталарида қ он зардоби ор қ али ю қ адиган ало ҳ ида сари қ касаллик борлиги исбот қ илинди. 1962-1965 йилларда Блюмберг бу гепатитнинг антигенини топди. 1970 йили унинг вируси топилди. 1973 йилда жа ҳ он со ғ ли қ ни са қ лаш ташқилотининг эксперт комиссияси илгари инфекцион гепатит деб юритилган касалликни гепатит А деб, олдин қон зардобига мансуб гепатит деб юритилган касалликни гепатит В деб аташни тавсия қилди. Охирги йилларда ю қ ори даражада сезгир лаборатория усуллари ёрдамида олиб борилган текширишлар натижасида гепатит А дан ҳ ам, гепатит В дан ҳ ам фар қ қиладиган гепатитлар борлиги исбот қилинди. Бу гепатитларни А хам эмас, В хам эмас гепатитлар деб аташга қ арор қилинди. Кейинчалик бу гепатитларни эпидемиологияси ва клиникаси бўйича бир- биридан фар қ қиладиган икки хили борлиги маълум бўлди: 1) фекал-орал йўл билан ю қ адиган хили ва 2) қон ор қ али ю қ адиган, яъни қон куйилгандан сўнг ривожланадиган хили.

Фекал-орал йўли билан ю қ адиган А хам эмас, В хам эмас гепатитни энди гепатит Е деб, қон куйишдан сўнг юқадиган А хам эмас, В ҳ ам эмас гепатитни эса гепатит С деб аталмо қ да. 1977 йилда М. Ризетто деган олим сурункали гепатит В билан о ғ риган беморлар гепатоцитларнинг ядросида вирус В дан фар қ қиладиган вирусни топди ва уни вирус Д (дельта-вирус) деб аташ тавсия этилди. Дельта вирус кўз ғ атадиган касаллик гепатит Д деб юритилади. 1989 йилда M.Houghton гуруҳи томонидан гепатит С вируснинг оқсилига мос оқсил ажратилиб олинди. ЖССТнинг берган маълумоти бўйича бу вирус қон (унинг препаратлар) қуйилиш оқибатида гепатит билан касалланган беморларнинг 85% и да аниқланади. 1982 йил Франция ва АҚШ ларда ВГВ га қарши плазмали вакцина ишлаб чиқарилиб, амалиётга кенг қўлланила бошланди ва юқори даражали натижа берди. ОИВ қон орқали юқиши аниқлагандан сўнг бу вакцинани қўллаш анча чегараланди. 1984 йилга келиб, биринчи рекомбинант вакцина ишлаб чиқарилди. Ҳозирги кунда “Энджерикс-В” вакцинасининг ижобий натижаси юқорилиги учун жуда кўп мамлакатларда қўлланилаяпти. ВГАнинг олдини олиш мақсадида вакцина ишлаб чиқариш борасида анча ишлар қилинди. 1991 йил Смит Кляйн Бичим фирмаси томонидан Хаврикс вакцинаси ишлаб чиқарилиб, амалиётга тадбиқ қилинди. 1993 йил Муллис Кэри Б. занжирли полимераз реакцияси (ЗПР) ни ишлаб чиқиб, вируслар ДНК, РНК сининг минимал миқдорларини аниқлаб амалиётга татбиқ қилди. Янги усубларни ишлаб чиқарилиши ва амалиётда татбиқ қилиниши вирусли гепатитларни ўрганишнинг “олтин даври”ни бошлаб берди (Соринсон С.Н.1998). Республикамизда қайд қилинган юқумли касалликлар таҳлил қилинганда вирусли гепатитлар 2003 йилда 3,3% ни ташкил қилиб,ЎРИ ва ЎИИ дан кейин 3-ўринда туради ва 100 минг аҳоли сонига интенсив кўрсатгичи 99.9 га тенг бўлган (Ниёзметов Б.И.2004) . Шундай қилиб ҳ озир вирусли гепатитларнинг 8 хили мавжуд: 1) гепатит А; 2) гепатит В; 3)

гепатит Е; 4) гепатит Д; 5) гепатит С; 6) гепатит G ; 7) гепатит F ; 8) гепатит TTV . Гепатитларнинг бу хиллари этиологияси, эпидемиологияси, патогенези ва клиник жихатидан бир-бирларидан фар қ қиладилар. Шу сабабли уларнинг ҳар бири ҳақида алохида тушунчага эга бўлмоқ керак. Гепатит касаллигида асосан жигар зарарланади ва шунга оид клиник симптомлар пайдо бўлади. Бемор баданининг сар ғ айиши вирусли гепатитларнинг я ққ ол кўринадиган симптомидир. Бу бадан сар ғ айиши фа қ ат вирусли гепатитларда учрайди деган сўз эмас албатта. Ундан таш қ ари вирусли гепатитлар баъзан бемор баданининг сар ғ айишисиз ўтиши ҳ ам мумкин. Бемор баданининг сарғайиши ҳар турли бошқа касалликларда ҳам учрайди. Гиппократ ва Гален замонлардан то 19-асрнинг ьошларигача бадан сарғайиши алохила мустақил касаллик деган тушунча бўлган. Вақт ўтиши билан беморнинг сарғайиши хар турли касалликларда учрайдиган симптом экани маълум бўлди. Бемор баданининг сарғайиши қуйдаги сабабларга боғлиқ: 1) ўт суюқлиги йўлининг бекилиб қолиши. Масалан ўт йўлига тош тиқилиб уни беркитиб қўйиши ёки ошқозон ости безининг рак ўсмаси ўт йўлини қисиб қўйиши мумкин. 2) жигар паренхимисанинг хар турли микроблар, вируслар, захарли моддалар таъсирида зарарланиши натижасида ўт суюқлиги ишлаб чиқариш фаолиятини бузилиши. 3) эритроситларнинг кўлаб парчаланиши натижасида кўп миқдорда ўт пигминтлари хосил бўлиши. Жигарнинг тузилиши ва фаолияти хақида қисқача маълумот. Гепатит касаллигининг мохияти яхши ва равшан тасаввур қилиш учун жигарнинг гистологик тузилиши ва физологик фаолияти хақида етарли тушунчага эга бқлмоҳи керак. Маълумки, жигар организм фаолиятида мухум роль ўйнайдиган ва жуда мураккаб функциялар бажарадиган органдир. Ж игарнинг асосий массаси

эпителиал хужайралар (гепатоцитлар) дан ташкил топган. Жигарда артерия ва вена қон томирлари . Ўт суюқлиги харакат қиладиган ўт капиллярлари ва ўт йўлари мавжуд. Жигар бажарадиган функцияларни шартли равишда иккига бўлиш мумкин: 1) Модда алмашинув жараёнида иштирок этиш ва турли моддаларни зарарлантириш функцияси. 2) Ўт суюқлиги ишлаб чиқариш функцияси. Жигарда porta орқали кирган микроблар халок бўлади, захарли моддалар зарарсизланади ва озуқа моддалари хар хил биохимик ўзгаришларга учрайди. Жигар arteria hepatica орқали кислородга бой артерия қони билан таминланади у porta орқали меъда, ичакдан, қора талоқдан ва ошқозон ости безидан жуда мураккаб моддалар келади. Улар жигарнинг физологик фаолияти учун зарур асосий моддадир. Жигар артерияси ва porta томирлари жигар бўлаклари оралигида майда томирларга тарқалиб кетади. А ртерия ва вена томирлари қўшимча томирлар воситасида бир-бирлари билан қўшилиб кетган. Шундай қилиб жигар паренхимаси бир-бири билан ажралган артерия ва вена қонларибилан таминъланади. Жигарда қон томирларида қон секин харакат қилади. Қон харакатини тезлатиб ва секинлатиб турадиган масус мосламалар мавжуд. Жигарга келаётган қондаги моддаларнинг таркибига қараб қон харакати тезлиги ўзгариб туради. Бир кеча кундузда одам организмида 500мл дан 1000 мл гача ўт суюқлиги хосил бўлади. Оқсил, айниқса ёғ моддаларининг хазм бўлиши учун кўпроқ ўт суюқлиги талаб қилади. Карбон сув моддаларига ўт суюқлиги кам керак бўлади Маълумки, эритроцитлар 3-4 ой хизмат қилиб кейин емириладилар (гемолиз). Э ритроцитлар гемолизи натижасида глобин ва гемин моддалари хосил бўлади . Гемин таркибида темир моддаси бор. Геминдан темир моддаси ажралиб чиқади ва қолганига сув қўшилиб билирубинга айланади. 1 г гемаглабиндан 40мг ўт пингминларихосил бўлади . 1г геминдан 09 билирубин хосил бўлади. Билирубин ретикулозидотелия тўқимаси бўлган хама органларда хосил бўлади. Бир кеча кундузда хамма эритроцитларнинг 1% емирилади. Бунинг натижасида 6-7г гемаглабин ажралади, ундан 200-250мл

билирубин хосил бўлади.Биллирубин осонгина тўқималарга жумладан марказий нерв тўқимасига жойлашиб олади. Н атижада организмда кўп миқдорда биллрубин топланади ва қисман инт о ксикация сабаб бўлади. Бу билирубин организмдаги суюқликларда шу жумладан қонда эримайди. Билирубинга осонгина оқсил моддалари жумладан альбумин 1г альбумин 15- 16 мл билирубинни бириктиради. Қондаги альбумин билан бириккан билирубин тери ости тўқималарида ўрнашиб қололмайди. Билирубинни келгуси ўзгаришлари гепатоцитлар билан боғлиқ. Гемоглобиндан ҳосил бўлган в ахали бошқа моддалар билан қўшилмаган билирубинни гепатоцитлар ютиб олади. Гепатоцитларда билирубин глюкурон кислотаси билан бирикади, ва билирубин глюкуронид ҳосил бўлади. Билирубин- глюкуронид (бириккан билирубин) ўт коапиллярларига тушиб, сўнгра ўт йўллари ва ductus choledohus бўйлаб ўн икки бармоқли ичакка тушади. Демак, жигар суюқлигини хосил қилади ва уни ичакка туширади. Жигарнинг ўт суюқлигини хосил қилиш функцияси бузилса. Одам организмида маълум ўзгаришлар юз беради, аммо бундан бир неча хафтадан бир неча ойгача яшаши мумкин. Жигарнинг метаболик функцияси бузилганда чуқур ва хаётга хавфли ўзгаришлар юз беради. А гар метаболик функция бутунлай издан чиқса одам бир неча соат ичида холак бўлади . Масалан ошқозон ости безида рак ўсмаси пайдо бўлиб ўт йўлини буғиб қўйганда ичакка ўт суюқлиги тушмайди, одамнинг бадани сарзайиб кетади. Лекин бундай одам бир неча ой давомида яшай беради. Ўткир жигар дистрофиясида яъни жигар хужайралари ёппасига емирилганда бемор бир неча кун ичида ўлади. Паренхиматоз гепатитларда қондаги бирикмаган эркин билирубинни гепатоцитлар томонидан ютиб олиш сусаяди ва қонда бирикмаган билирубин миқдори камаяди. Глюкурон кислотаси билан бириккан билирубин ни гепатоцитлар томонидан чиқариш функцияси (экскреция) хам сусаяди. Ундан ташқари ўт капиллярларида ўт суюқлиги секин харакат қилиши оқибитида ўт пробкалари пайдо бўлиб ўт капиллярларини биркитиб қўйяди.

Натижада ўт суюқлиги тўпланиб қолади ва қонга шимиладива қонда бириккан билирубин миқдори кўпаяди. Бирикмаган билирубин буйрак фильтридан ўтмайдива сийдик орқали чиқарилмайди. Бириккан билирубин суюқликда эрийдиган бўлади, ва буйрак фильтридан ўтиб сийдик орқали чиқарилади. С ийдикни текшириб ўт пигментлари борлигини аниқлаганда , бириккан билирубин назарда тутилади. Жигар моддалар алмашинув жараёнида жуда мухум роль ўйнайди. Хар битта жигар хужайрасида – гепатоцитда жуда кўп хил ферментлар мавжуддир. Уларнинг актив иштироки мураууаб моддалар алмашинув жараёни юз беради. Қонга тушадиган ана шу ферментларнинг кўп ёки озлигини аниқлаб жигар паренхимасини емиришининг кай даражада экани хақида фикр юритиш мумкин. Йўғон ичакда билирубиндан кислород ажралиб чиқади ва уробилииоген ва уробилин хосил бўлади. Қолгани ахлат билан чиқарилади ва бир кислородни пачалайди. Жигарда уробилиннинг бир қисми Яна билирубинга айланади, бошқа бир қисми хали етарли текширилмаган моддага айланади ва бу модда суюк кумигига бориб, у ерда гемоглабин хосил бўлишида иштирок этади. Нихоят уробилинни жуда озгина қисми қонга шимилади ва кейин буйрак орқали ташқарига чиқарилади. ВИРУСЛИ ГЕПАТИТ «А» Вирусли гепатит А – пикановируслар оиласига мансуб вируслар чақирувчи, асосан нажас-оғиз механизми орқали юқувчи, клиник жигар биохизми бузилиши билан тавсифланадиган ўткир юқумлм касалликдир. Этиологияси. Вирус А (НАV)- ўзида РНК сақловчи, жуда майда (25-28 нм) сферик бўлакчадан иборат бўлиб, ўзининг кўп физикавий ва кимёвий хоссаларга кўра энтеровируслар гуруҳига яқин туради. А вирус фақат бир хил антиген сақлайди. Бу антиген унинг ташқи қобиғи билан боғлиқ бўлиб, оқсилли хоссага эга. Зикр этилаётган антиген ўзи алоҳида, вирусдан ажралган ҳолда учрамайди. У фақат вирус билан бирга (жигар

ҳужайра плазмаси, қон зардоби ва бошқаларда) учрайди. Бемор организмида бу антигенга қарши иккита антитело (анти HAV IgМ, анти HAV IgG) ишлаб чиқарилади. IgM анти ВГА клиник кўринишнинг бошланғич даврида пайдо бўлади ва 6 ой муддатда сақланади. Бу ВГА ташхисотининг асосий маркёри бўлиб ҳисобланади. IgG анти ВГА касалликнинг тузалиш даврида пайдо бўла бошлайди. Бемор организмида умрининг охиригача сақланади ва иммунитет кўрсатгичи ҳисобланади. Бу вирус бевосита тўқимани емириш хусусиятига эга. Вирус - 20 С да музлатилганда 2 йил, - 60 С да қиздирилганда 4 соат сақланади. 100 С да қайнатилганда (қиздирилганда) 5 мин. давомида ўз фаолиятини мутлақо йўқотади. Ультрабинафша нурлар таъсирида 1 минутда парчаланади. Хлорли дезинфекцияловчи моддаларга жуда сезувчан. Вирус касалликнинг яширин даврининг охирларидан бошлабоқ, бемор қони ва нажасида топила бошлайди. Эпидемиологияси. Бемор одам ва айниқса касалликни енгил билинар-билинмас белгилар билан ёки клиник белгиларсиз ўтказаётган шахслар, касалликнинг асосий юқтириш манбаи бўлиб хизмат қилади. Вирусли гепатит касаллигида сариқлик аломати беморларнинг фақат 1/3, ҳатто 1/4 қисмидагина учрайди. Кўпчилик давлатлар аҳолиси текширилганда 40 ёшдан юқори одамларнинг 28-97 % нинг қонида А вирусига қарши антителолар топилиши фикримиз далилидир. Демак мутлоқ кўпчиликда хасталик енгил, оёқ остида ўтказилиб, ташхис аниқланмай қолади ва бундай беморлар касаллик тарқатувчи асосий манба бўлиб қоладилар. Вирус асосан беморнинг нажаси орқали ажралади. Энг кўп ажралиши яширин даврнинг охири ва касалликнинг бошланғич (сариқлик пайдо булгунга қадар) даврида кузатилади. Шунинг учун ҳам бу даврда беморлар атрофидагилар учун ўта хавфли ҳисобланадилар. Кўпчилик холларда вирусни нажас орқали ажралиши сариқлик даврининг биринчи ҳафтасида тўхтайди. Қонда эса вирус юққандан кейин, икки ҳафтадан кейин пайдо бўлади ва сариқлик даврининг то биринчи кунларигача мавжуд бўлади. Бошқа ажралмаларда

(сийдик, сўлак ва бошқалар) А вируси топилмайди. Касаллик одамга асосан оғиз орқали (вирус билан ифлосланган қўл, идиш-товоқ, овқат, сув ва бошқалар) юқади. А вирусига нисбатан иммунитети бўлмаган (яъни А гепатит билан илгари оғримаган) шахсларда бу вирусга нисбатан берилувчанлик мутлақо юқоридир. Вирусли гепатитни бошдан кечиргандан кейин ҳосил бўладиган иммунитет узоқ муддатгача ва ҳатто умр бўйи сақланиши мумкин. Асосан 4-15 ёшгача бўлган болаларнинг касалланиши, касалланишнинг куз ва қиш фаслларида, ҳамда даврий ҳар 3-5 йилда эпидемик кўтарилиши, касалликнинг вирус ташувчанликка ўтмаслиги, сурункали кўринишда бўлмаслиги гепатит Ани ифодаловчи асосий белгилар ҳисобланади Патогенез ва патологик анатомияси. Организмда касалликнинг ривожланиш жараёнини И.К. Мусабаев (1980) қуйидаги босқичларга ажратади: 1. Вирусни организмга ўтиши; 2. Ичак (ҳаво-нафас йўли) да бўлиши; 3. Лимфа тугунчаларининг яллиғланиши ва вируснинг лимфа йўли билан жигарга тушиши; 4. Вируснинг қонга бирламчи ўтиши (вирусемия) ва қон орқали жигарга тушиши; 5. Паренхиматоз аъзоларига тарқалиши; 6. Вирусларни қисқа муддатли ўрнашиши ва иккиламчи вирусемия; 7.Иммунитетни ортиб бориши ва организмни вирусдан тозаланиши. Вируснинг аъзога тушиши асосан оғиз орқали содир бўлиб, бу босқичда организмда ҳеч қандай ўзгариш сезилмайди. Иккинчи ва учинчи босқичларда ошқозон ва ичак эпителиал тўқималарида дистрофик, ҳамда некробиотик ўзгаришлари, ичак лимфа тугунларида яллиғланишлар билан бирга иммуноморфологик ўзгаришлар бўлса ҳам, аммо клиник белгилар намоён бўлмайди. Бирламчи вирусемия даврида эса вирус қон орқали жигарга ва бошқа паренхиматоз аъзоларга тушади ва умумий заҳарланиш содир бўлади, яъни касалликнинг бошланғич клиник белгилари намоён бўлади. Гепатитнинг А вируси В вирусидан фарқли ўлароқ жигар ҳужайрасини тўғридан тўғри зарарлантириш қобилиятига эга. Шунинг учун

ҳам жигар ҳужайрасида бўладиган дистрофик ҳамда некробиотик ўзгаришлар тезроқ содир бўлади. Патогенезнинг юқорида келтирилган 6-боскичи А гепатитга хос бўлмай, асосан В гепатитга тааллуқлидир. Гепатитнинг А вируси кучли иммуноген хоссага эга бўлмаганлиги учун касалликнинг биринчи кунлариданоқ лимфоцитларни кўзғатиб, антителолар ишлаб бориб, сариқлик даврининг 2-3 ҳафтасида бемор организми вирусдан фориғ бўлади. Жигарда содир бўладиган патологоанатомик ўзгаришлар анча мураккаб. Бу ўзгаришлар асосан жигарнинг эпителиал ҳужайрасида, ҳамда стромасига таалуқли бўлади. Жигар паренхимасида асосан, турли хил дистрофик (кўпроқ донадор ва гидропик, камроқ коагуляцион) ўзгаришлар бўлиб, унинг ривожланиши оқибатида ҳужайра емирилади. А гепатитда асосан жигар паренхимасининг марказий қисми атрофи зарарланади. Бу зарарланиш жигар ҳужайраларида кам (чегараланган) ёки уларнинг катта қисмида бўлиши мумкин. Жигар стромасида бўладиган ўзгаришлар асосан Купфер ҳужайрасининг фаоллашуви, ҳамда пролиферацияси, бўлмачалараро чегараланган пролифератлар пайдо бўлиши, портал йўллар бўйлаб тўқималарнинг диффуз инфилтрацияси туфайли паренхимага яллиғланган тўқиманинг кириб бориши каби аломатлар содир бўлади. Гепатитнинг ўткир кечадиган хилига алтернатив реакциянинг пасайиб, қайта тикланиш (репарация) жараёни ортиб бориши жуда хосдир. Жигар тўқимасида бўладиган бу ўзгаришлар, жигарнинг хилма-хил фаолиятининг турли даражада бузилишига олиб келадики, у ҳар хил клиник, ҳамда биокимёвий ўзгаришларда намоён бўлади. Клиникаси. Касаллик кечимини ифодаловчи бир қанча тансифлар мавжуд. Бугунги кунда қуйидаги тансиф кенг қўлланмокда. У гепатитнинг барча турларига бир хил таалуқлидир. Вирусли гепатитлар таснифи: А.Этиологияси бўйича: а) вирусли гепатит А (ВГА); б) вирусли гепатит В (ВГВ);

в) вирусли гепатит Е (ВГЕ); г) вирусли гепатит С (ВГС); д) вирусли гепатит дельта (ВГД). Б. Клиник белгиларнинг ривожланиши бўйича: а) сариқли, сариқсиз, ноаниқ (билинар-билинмас белгили), сариқли холестатик компонентли, холестатик; б) клиник белгиларсиз (инаппарант). В.Давомийлиги бўйича: а) ўткир; б) давомли; в) сурункали. Г. Касалликнинг кечиши: а) енгил; б) ўртача оғир; в) оғир; г) ўта оғир, яшинсимон. Д. Асоратлари: а) Ўткир жигар энцефалопатияси: ЎЖЕ I - II (прекома), III - IV (кома); б) зўриқиш (клиник, ферментатив); в) ўт йўли фаолиятининг бузилиши ва яллиғланиши. Е. Оқибати бўйича: а) соғайиши; б) қолдиқ оқибатлари: гепатомегалия, чўзилган соғайиш; б) вирус ташувчанлик; г) сурункали интегратив гепатит; д) сурункали репликатив гепатит; е) жигар циррози;ж)жигарнинг бирламчи хавфли ўсмаси. Вирусли гепатит А кечишида яширин, бошланғич, сарғайиш (ёки касалликнинг авж олган даври), касалликнинг белгиларини орқага қайтиш ва реконвалецент (касалликдан тузалиши) даврлари кузатилади. Яширин давр ининг давомийлиги 14-50 кунни ташкил қилади. Касалликнинг бошланғич даври . Касаллик одатда тўсатдан ўткир ёки аста- секин бошланади. Кўпчилик беморларда хасталик худди гриппга ўхшаб ривожланади: беморнинг аъзойи бадани зирқираб оғрийди, лоҳас бўлади, боши оғрийди, тумов бўлади. (йўталади, бурнидан сув оқади, баъзан аксиради), томоғи қуриб, ачишади. Касаллик катталарга нисбатан болаларда кўпрок гриппсимон бошланади. Кўпинча болалар бу даврида 3-5кун иситмалайди. Бунда тана ҳарорати 39-40 С гача кўтарилади, боши оғриб,

ҳолсизланади, аммо юқорида айтилган тумов аломатлари кузатилмайди, бу ҳолат кўпинча врачларни Қорин тифи тўғрисида ўйлашга ундайди. Кўпчилик беморларда касаллик шиддатли диспептик аломатлар билан бошланади. Беморнинг иштаҳаси пасаяди (баъзан мутлақо бўлмайди), оғзи қақра бўлиб қолади, кўнгил айнийди, баъзан қайт қилади, қабзият кузатилади ёки аксинча ичи суради. Булардан ташқари, қорин қапчийди, меъда соҳасида ҳамда жигар сохасида оғирлик, баъзан оғриқ сезилади, жигари катталашади. Баъзида гепатитнинг бу даври астеновегетатив синдроми аломатлари билан кечади. Бунда бемор жуда лоҳас бўлади, кундан кунга тинка мадори қурийди. Иш қобилияти пасаяди, атроф муҳитга мутлақо бефарқ бўлиб қолади. Бемор бош оғриши ва бош айланишидан шикоят қилади. Салга жаҳли чиқиб, қизишадиган, бўлар-бўлмасга йиғлайдиган бўлиб қолади, яхши ухлай олмайди, кайфияти тушиб кетади. Бу синдром ҳам ўзи камдан-кам учрайди, бундай ҳолатларда касалликни аниқлаш жуда ҳам мушкул бўлади. Касалликнинг бошланғич даврида эртароқ ташхис қўйиш учун бизга лаборатория усуллари ёрдам беради. Жумладан, бемор қонида оқ қон таначалари бир оз камаяди (лейкопения), қон зардоби таркибида жигар тўқимасининг жароҳатланганлигини кўрсатувчи ферментлар (айниқса, АлАТ, АсАТ) фаоллиги анча ортади. Бу даврнинг охирига келиб сарғайишга сабаб бўлувчи пигментлар (билирубин) миқдори орта бошлайди. Гепатит А нинг бошланғич даври болаларда ўрта ҳисобда 5-7 кун, катталарда 1-2 кун давом этади. Бу давр охирида бемор сийдиги тўқ жигар рангга айланади (пиво рангига ўхшайди). Нажаси рангсизланиб, лимонсимон тус олади. Шундан кейин сарғайиш даври бошланади. Сариқлик даври . Бемор сарғая бошлаши билан юқорида айтилган касалликнинг бошланиш давридаги белгилар аста сўнади, кўпчилик беморларда йўқолади. Аввал бемор тил ости ва танглай шиллиқ қавати (10-

расм), кўзнинг оқи, оғиз-бурун атрофи териси сарғаяди ва сариқлик аста- секин бутун танага тарқала бошлайди (11-расм). Сарғайиш ўрта ҳисобда бир ҳафта давом этади. Гепатит А да сарғайиш умуман кучли бўлмайди. Одатда сарғайиш авжига чиққан даврда айрим беморлар бедармон, лоҳас бўладилар, иштаҳалари пасаяди ёки мутлақо бўлмайди, баъзан кўнгиллари айниб, ҳатто қайт килишлари мумкин. Айрим беморлар ўнг қовурғаси остида қандайдир оғирлик ва сал оғриқ сезадилар. Терининг қичиши беморларнинг учдан бир қисмида учрайди. Қичиш одатда кечқурун ва тунда зўраяди, оқибатда уйқу бузилади. Бемор текширилганда жигари катталашгани, қаттиқлашиб, безилаб тургани аниқланади.Жигарнинг қаттиқлашиш даражаси турлича юзаси силлиқ бўлиб, кўпроқ чап бўлмаси катталашади. Талоқ ҳам катталашади, тилни караш боғлайди, қорин бироз кепчиган бўлади. Камдан-кам холларда укол қилинган жойлар атрофида терига қон қуйилиши, бурундан қон келиши мумкин. Бу белгилар кўпинча касаллик оғир ўтганда кузатилиб, жигар тўқимасини кўп зарарланганлигини кўрсатувчи белги ҳисобланади. Юрак - қон томир тизимида бўладиган ўзгаришлар бемор терисини мармарсимон тус олиши, қон босимининг камайиши ҳамда юрак уришини секинлашиши (брадикардия) билан намоён бўлади. Касалликнинг оғир кечимида кўпинча юрак уриши тезлашади (тахикардия) ва бу ҳолат мунтазам давом этганда оғир асорат (жигар комаси) бошланганлигидан далолат беради. Беморларда кузатиладиган серзардалик, кайфият паст ва нохушлиги, ҳолсизлик, бош оғриғи каби аломатлар асаб тизимининг зарарланганидан далолат беради. Бу ўзгаришлар организмнинг умумий заҳарланиши ва бош мия қон томирларининг зарарланганлиги туфайли содир бўлади. Сарғайиш даврининг давомида сийдик ранги тўқ жигар ранг бўлиб, чайқатилганда тиник, сариқ, кўпик ҳосил бўлади(9-расм). Нажас ранги яна ҳам кулранг ёки оқиш бўлади, кўриниши лойга ўхшаб қолади(8-расм). Эритроцитларнинг чўкиш тезлиги (ЭЧТ) секинлашади, оқ қон таначалари

камаяди,лимфоцит ва моноцитлар миқдори анча ортади,баъзан гемоглобин миқдори камаяди. Сариқлик даврининг қайтишида беморнинг аҳволи кундан-кунга яхшилана боради, куч қуввати тиклана боради, иштаҳа яхшиланади. Нажас ва сийдик ранги ўз ҳолига қайтади. Сариқлик аста йўқолади. Бинобарин, биокимёвий кўрсатгичлар ҳам яхшилана боради. Бироқ бу кўрсатгичлар эса анча вақтгача тикланмай қолиши ҳам мумкин. Гепатит А да сариқлик даври 7-15 кун давом этади. Гепатит А асосан (95-97%) енгил ва ўртача оғирликда ўтади,лекин касаллик оғир (3-5%) ўтиши ҳам мумкин. Гепатитнинг А турида бемор бутунлай соғаяди, фақат айрим ҳоллардагина соғайиш даври анчага чўзилиши мумкин. Бунда касалликнинг барча клиник белгилари йўқолган бўлишига қарамай, қондаги ферментлар фаоллиги узоқ вақт (1-2 ой)гача ортган бўлиши мумкин. Касалликнинг холестатик белгилари билан ўтадиган турида ҳам хасталикнинг бошланиши, ҳамда сариқлик даврининг бошланғич давридаги клиник белгилари юқорида зикр этганимиздек кечади. Кейинчалик эса холестатик (ўтнинг димланиши) белгилари зўрая боради. Биринчи - холестатик компонент билан кечадиган тури нисбатан кўпроқ учрайди. Бунда касалликнинг цитолитик турида кузатиладиган ҳамма клиник, ҳамда биокимёвий ўзгаришлар жоиз бўлгани ҳолда, уларга холестатик белгилар, яъни сариқлигининг ортиши, тери қичиши, қонда ишкорий фосфатаза фаоллигининг ортиши, холестерин ва β -липопротеидлар миқдорининг кўпайиши каби аломатлар қўшилади. Бу қўшилиш, касалликнинг умумий кечимига, ҳамда давомийлигига деярли таъсир кўрсатмайди. Иккинчи тури - хақиқий холестатик тур ҳисобланади, бунда айнан жигар тўқимасининг зарарланиши, (яъни цитолиз) кам учраб, холестаз белгилари эса кучли намоён бўлади. Бинобарин, умумий заҳарланиш белгилари кузатилмайди. Бошқа цитолиз билан боғлиқ бўлган клиник ҳамда биокимёвий ўзгаришлар кучсиз намоён бўлади, сариқлик ва эт қичиши кучли бўлиб, ойлаб давом этиши мумкин.

Касалликнинг бу тури А гепатитда жуда кам учрайди. Вирусли гепатитнинг сариқсиз кечадиган тури – асосан енгил ўтиб, унда бемор бутун касаллик давомида сарғаймайди ва қонда билирубиннинг умумий миқдори ортмайди. Бунда касалликнинг бошланғич даврида хос белгилар узоқроқ давом этиб ҳудди турғунлашиб қолганидек туюлади. Гепатитнинг бошланғич даврига хос белгилар: гриппсимон, диспептик, астено-вегитатив белгилар билан ўтади. Камроқ ҳолларда касаллик гриппсимон бошланади. Ревматизмсимон ёки астено-вегетатив синдромларга хос белгилар эса бошланғич даврида айрим беморларда учрайди. Гепатитнинг бу турида қисқа муддат (1-2 кун) да бемор сийдиги ҳамда нажаснинг ранги ўзгаради. Текшириб кўрилганда жигар анча катталашган бўлади, оғриб туради. Айрим ҳолларда талоқ ҳам катталашади. Қисқаси, гепатитнинг бу турида ҳам сарғайиб ўтадиган турдаги клиник белгилар намоён бўлади, фақат сариқлик кўринмайди холос. Қондаги гепатитга хос барча кўсатгичлар (билирубин миқдоридан бошқа) касалликнинг сарғаядиган туридаги сингари бўлади. Касалликнинг бу тури вирусли гепатитлар орасида (хусусан болаларда) ортиқроқ. Гепатитнинг субклиник (клиник белгилари билинмайдиган) турида бемор ўзида ҳеч қандай касаллик белгиларини сезмайди. Шунга қарамай бемор жигарида ва қонида касалликка хос ўзгаришлар аниқланади. Бу ўзгаришларнинг характери ҳамда давомийлигига қараб субклиник ўткир ёки сурункали хиллари фарқланади. Гепатит А да субклиник тури факат ўткир, гепатит В да эса асосан сурункали кечади. Касалликнинг сариқли, сариқсиз ҳамда субклиник турларини қайд қилиш мутаносиблигиги 1:1:1 га тўғри келади. Профилактика мақсадида гаммаглобулин олган шахслар орасида гепатитнинг сариқсиз ҳамда субклиник турлари анча кўп учрайди. Ташхисоти. Вирусли гепатитлар ташхиси клиник-эпидемиологик қўйилиб, лабораториявий тасдиқланади. Лабораториявий ташхисот

усулларини иккига бўлиш мумкин: а) умумклиник ва биокимёвий; б) хусусий ташхисот усуллари. Периферик қон таҳлил қилинганда лейкопения, лейкоцитоз қайд қилинади. Эритроцитлар чўкиш тезлиги (ЭЧТ) кўпинча пасаяди, баъзи беморларда аутоиммун гемолитик анемия кузатилиши мумкин. Вирусли гепатитлар билан касалланган беморлар сийдигида асосан уробилиноген ва ўт кислотлари (ўт пигментлари) аниқланади. Бемор нажасининг ранги оқарган, нажасида стеркобилин аниқланмайди. Бошқа кўрсатгичлар томонидан деярли ўзгаришлар кузатилмаслиги мумкин. Ҳозирги пайтда гепатобилиар системасида бўладиган ўзгаришлар синдром принципи асосида ўрганиланади ва қуйидаги синдромлар: 1.цитолитик синдром; 2.гепатодепрессив синдром; 3.мезенхимал- яллиғланиш синдроми; 4.холестатик синдроми; 5.портокавал шунт синдроми тавофут қилинади. Цитолитик синдром индикаторлари жумласига аланинаминотрансфераза (АлАТ), аспартаминотрансфераза (АсАТ), лактатдегидрогеназа (ЛДП), алдолаза ферментлари киради. Ўткир вирусли гепатитларда юқоридаги ферментларнинг фаоллиги ошади. Гепатодепрессив синдром индикаторлари ўз ичига жигарнинг ютиш- ажратиш функциясини кўрсатувчи (бром сулфалеин, индометацинли синамалар) проагуляторлар ва қон ивишига қарши компонентлар, оқсил синтезига боғлиқ (қондаги альбумин) липидлар алмашинувига боғлиқ (холестерин) индикаторларини олади. Амалиётда кўпинча қон кўрсатгичлари фибриноген, протромбин индекси, проконвертин, фибринолитик фаоллик, оқсил синтезига боғлик альбумин ҳамда липидлар алмашинувини кўрсатувчи холестерин аниқланади. Ўткир ва сурункали вирусли гепатитларда юқоридаги кўрсатгичларнинг синтези камайганлиги хос бўлади. Камайиш даражаси касалликнинг кечиш оғирлигини белгилайди.

Мезенхимал-яллиғланиш синдроми глобулин, тимол ва сулема синамалари, IgM , IgA , Ig Е каби индикаторларни ўзига бирлаштиради. Ўткир ва сурункали гепатитларда уларнинг кўсатгичи сезиларли даражада ўзгаради. Бу синдром индикаторлари касалликни ташхислашда, касаллик даври ва патологик жараённинг фаоллигини аниқлашда, даволаш тахминини баҳолаш учун қўлланилади.Тимол синамаси ВГ билан оғриган беморларда юқори бўлади, сулема синамаси эса камаяди. Сулема синамасининг 1 мл ва ундан паст кўрсатгичи ўтказилган цирррозларга хос бўлади. Қон зардобидаги глобулинлар жигар ҳолатини кўрсатувчи асосий кўсатгичлардандир. У глобулинларнинг миқдорининг ошиши гуморал иммунитет фаоллашганини кўрсатади. Бу кўрсатгич ВГВ билан касалланган беморлар қон зардобида юқори бўлади. Ўт димланиш синдроми, билирубин (умумий, бевосита, билвосита), ишкорий фосфатаза, 5-нуклеотидаза, ГГТФ ферментлари, ўт кислоталари, холестерин, В-ЛП ва триглицерид каби индикаторларни ўз ичига олади. Вирусли гепатитларда пигмент алмашинуви томонидан чуқур ўзгаришлар кузатилади. Қондаги гипербилирубинемия бевосита билирубин фракцияси ҳисобидан бўлади. Ишқорий фосфатаза ферменти фаоллиги фақатгина гепатобилиар система касалликларида эмас, балки суяклар шикастланиши, рахит касаллигида, бирламчи гиперпаратиреоидизм каби касалликларда кузатилади. Жигар ва ўт йуллари касалликларида ишқорий фосфатаза фаоллиги ошиши ўтнинг димланишидан дарак беради. 5-нуклеотидаза ферменти фаоллигининг ошиш қонунияти ишқорий фосфатазага нисбатан сезгирроқ бўлади. Қон зардобидаги холестерин миқдори жигар ости ўт димланишида ҳам ошиши мумкин. Унинг кўпайиш даражаси ўт димланиши даврийлигига боғлиқ. Портокавал шунт синдроми индикаторлари бўлиб аммиак, фенол, индол, скатол ва бир неча аминокислоталар (триптофан, метионин) хизмат

қилади. Бу кўрсатгичлар миқдори ўткир жигар энцефалопатияси, жигар комаси ва жигар циррозларида ошади. Вирусли гепатитлар қўзғатувчисининг антиген ва антителолари чуқур ўрганилиб, уларни қон зардоби ва бошқа биологик муҳитларда аниқлаш такомиллаштирилмокда. ХХ асрнинг охирида вирусли гепатитларнинг этиологик тизимини ўрганиш учун амалиётга иммунофермент таҳлил (ИФТ), занжирли полимераз реакцияси (ЗПР) татбиқ этилиши ижобий натижа берди. ИФТ услуби ёрдамида вирусли гепатит Анинг ташхисий маркёри- IgM антиHAV, ЗПР услуби ёрдамида бунга қўшимча вируснинг РНК си мавжудлиги ўрганилади. Давоси. Вирусли гепатитларни даволаш асосан икки йўналишда олиб борилади. Биринчи этиотроп даво бўлиб, асосан бу вируслар репликацияси, элименациясига қаратилгандир. Этиотроп даво асосан В.С.Д. вирусли гепатитларда сурункали шаклига ўтиш хавфи туғилганда буюрилади. Иккинчи йўналиш патогенетик бўлиб, беморнинг ёши, касаллик кечим оғирлиги ва ҳамроҳ касалликлари ҳисобга олиниб амалга оширилади. Касалликнинг бошланғич даврида енгил шаклларни даволашда асосан режим, парҳез ва суюқликлар (минерал сувлар, сок,шарбатлар, кўк чой) ни истеъмол учун буюриш билан чегараланади.Касалликларнинг ўратача оғирлик ва оғир шакллари билан оғриган беморларни даволашда эса юқоридагилар билан биргаликда дори-дармонлар ҳам буюрилади. Касалликнинг бошланғич даврида буюрилган тўшакли режим жигарни қон билан таъминлашни яхшилаб, энергетик зўрикишни камайтириб, жигар ҳужайраларни тезроқ тикланишига олиб келади. ВГ билан хасталанган беморлар учун тайинланган парҳезга икки талаб: яъни яллиғланган жигарни ҳимоя қилиш, ҳамда организмни зарур бўлган озуқалар билан таъминлашга қаратилиши лозим. Ҳозирги пайтда ВГ ларда белгиланадиган парҳез қайта кўриб чиқилган. Парҳезнинг асосини ташкил қиладиган углеводлар миқдори кескин камайтирилиши тавсия этилади, чунки углеводларнинг ортиқча буюрилиши

липогенез жараёнини кучайтириб, жигарда ёғ тўпланишига сабаб бўлиши мумкин. Бундан ташқари кўп миқдорда қанд истеъмоли ўт ажратиш функциясини бўғиб, оғирлик даврининг чўзилишига олиб келади. Углеводларга қарши ўлароқ парҳезга оқсиллар миқдорини ошириш мақсадга мувофиқдир. Қон плазмасининг 60-65%ни ташкил этадиган алъбумин, фибриноген асосан жигарда синтез қилинади. Оқсил тақчил парҳезни буюрилиши, ҳамда оқсиллар синтезининг бузилиши, қон ивиши, антителоларни ҳосил бўлиши, ҳамда жигар тикланишига салбий таъсир кўрсатади. Парҳезда ёғлар миқдорини оширишнинг ижобий натижаси илмий асослаб берилган. Ёғлар миқдори каллорияли маҳсулот ҳисобланади. Бундан ташқари поливалент эссенциал ёғ кислоталари ҳужайра мембраналарида фосфолипидлар биосинтезига ижобий таъсир кўрсатади ва ёғда эрувчан витаминларнинг синтез манбаи ҳисобланади. Шундай қилиб, углеводга бой оқсиллар чекланган ёғлар ман қилинган парҳез нафақат фойдасиз ,балки зарарлидир. Шунинг учун беморларга оқсил , углевод ёки тўлиқ таркибли парҳез буюрилиши физиологик муҳтожликнинг ўрнини босади. Кунлик истеъмолнинг 90 –100гр оқсил, 80-100 гр ёғ, 350-400 гр.ми углеводлар бўлиши мақсадга мувофиқдир. Оқсилнинг 50% ўсимлик ва сут табиатли ёғнинг 80-85% ўсимлик мойи бўлиши шарт. Ош тузини чегаралаб, 1,5-2,5 литр суюқлик истеъмоли тайинланади. Парҳез белгилашда касаллик даври эътиборга олинади. Вирусли гепатитларни дори-дармон патогенетик давоси кўпчилик учун таниш бўлганлиги тизма асосида тўхталиб, янги дорилар тўғрисида батафсил тўхталамиз. 1. Умумий зарарланишга қарши 5%ли глюкоза, декстроза, Рингер эритмаси, гемодез, реополиглюкин, реомакродекс вена ичига юбориш тавсия этилади. 2. Сув туз мувозанати бузилишини бартараф қилиш ҳамда электролитик мувозанатни сақлаш мақсадида “Трисол”, “Ацесоль”, “Хлосоль”, “Квартасоль”, “Лактасоль” эритмалари вена ичига буюрилади.

3. Витаминотерапия аскорбинат кислотаси, аскорутин, ревит “Бемикс” “Кокорбаксилаза”, “Декамевит”, “Гексавит” , “Гаптавит”, “Олиговит” , “Юникап” ва бошқалар. 4. Ўт хайдовчи перепаратлар, холосас шифобахш ўтлар (наматак меваси, бўзноч, бўймадорон, маккажўхори попуги) дамламаси. 5. Жигар ҳужайраларида алмашинув жараёнини яхшилаш учун липовой кислотаси, калий оротат, липомид препаратларини буюриш. 6. Жигар ҳужайралари мембранасини мустаҳкамлаш ҳамда, ҳужайрада метаболитик ўзгаришларни бартараф қилиш мақсадида гепатопротекторларни (рибоксин кобавит, эссенциал, гепабене, гептрал ва бошқалар) буюриш мақсадга мувофиқдир. 7. Ўтнинг димланиши билан кечувчи ВГ ларни даволаш худди типик шаклларни даволашдек олиб борилади. Қўшимча равишда ёғда эрувчи витаминлар А ва Е витаминлари, спазмолитиклар, ўт ҳайдовчи препаратлар, ўт кислотаси адсорбентлари, антигистамин препаратлар қичишга қарши препаратлар буюрилади. Ўт кислотаси адсорбентларида холестирамин ва билигнин кенг кўламда қўлланилади. Препаратлар суспензия шаклида холистирамин 4,0, билигнин 5,0-10,0 3 маҳал овқатдан 30-40 минут кейин буюрилади. Ўт хайдовчи препаратлардан холосас, танацехол, урсофальк флакумин, ўт хайдовчи ўтлар дамламаси, “Осиё” дамламаси касалликни даволашда юқори натижа беради.Спазмолитиклардан ношпа, платифиллин препаратлари агар ёрдам қилмаса ,2,4% ли эуфилин буюрилади . Кучли қичиш юқоридаги дори дармонлар билан олинмаса, унда гемабсорбция, УФО-АК ва плазмоферез қилиниши мақсадга мувофиқдир. Касалликнинг бу турида ичакда ўт пигментларини қайта сўрилишини камайтириш мақсадида дюфалак буюрилади. Профилактикаси. Бошқа юқумли касалликлар олдини олиш учун қўлланиладиган тадбирлар, яъни касалликни вақтли аниқлаш ва ажратиш, юқиш йўллари ва механизмига таъсир, ҳамда аҳолининг касалликка

чидамлигини оширишга каратилган.1) Касаллик манбаига нисбатдан вақтли аниқлаш, касалхонага ётқизиш ва даволаш;2) Касалликнинг юқиш йўлларини бартараф қилиш (ахолини тоза ичимлик суви билан таъминлаш, яшаш жойининг коммунал холатини яхшилаш, шахсий ва умумий гигиена қоидаларини ўргатиш, касаллик ўчоғида жорий ва якунловчи дезинфекция ўтказиш).3) Аҳолининг касалликка чидамлигини оширишда фаол эмлашнинг самараси юқоридир. Вирусли гепатит А нинг олдини олишда Хаврикс м/о ёки т/о га 1 мл (25Б) килинади ҳимоя иммунитети 1 йил мобайнида сақланади. Биринчи эмлашдан 6-12 ойдан сўнг қайта эмланса, ҳимоя иммунитети 10 йилгача сақланади. Тезкор профилактикаси учун 10% иммуноглобулин 3,0 мл гача м/о га юборилади. Катта ёшдагиларга 6,0 мл гача юбориш тавсия этилади. ВИРУСЛИ ГЕПАТИТ «Е» Гепатитнинг бу тури, асосан сув орқали тарқалувчи махсус вируслар томонидан чақириладиган ўткир юқумли касалликдир. Кўпроқ сув орқали тарқаладиган бўлганлиги учун кенг ёйилиб, эпидемиялар бериши мумкин. Асосан катталар касалланади, айниқса хомиладор аёлларда оғир ўтиб, кўп ўлим беради. Этиологияси. Касалликни чақирувчи гепатит Е вируси калицивируслар оиласига мансуб. Унинг геноми бир занжирли РНКдан иборат. Касалликнинг учта маркери: вирус РНК cи, анти HVЕ, IgМ анти HVЕ, IgG мавжуд бўлиб, антиHVЕ IgМ ташхисот учун қўлланилади. Эпидемиологияси. ГЕ - ривожланаётган мамлакатларда кенг тарқалган, нажас -оғиз механизми орқали юқадиган вирусли инфекция. Кейинги 30 йил мобайнида Осиё, Африка ва Марказий Американинг 27 давлатларида 50 дан зиёд ГЕ эпидемиялари қайд қилинган. Ўрта Осиёда ГЕ нинг бир неча катта эпидемиялари кузатилган. 1955-56 йил ва 1984 йил Қиргизистон, 1984-85 й. Тошауз вилоятида, 1986 йил Қаршида. ГЕ

эпидемияларига 8-10 йилда қайтарилиш хос. Спорадик касалланиш йил бўйи учрайди. Касалланиш мавсуми ёз-куз ойлари. Асосан 15-30 ёшдагилар касалланади. Инфекция тарқалишида нажас билан ифлосланган ичимлик суви катта роль ўйнайди. Кейинги ўринни алиментар йўл эгаллайди, маиший мулоқот йўли хос эмас. Клиникаси. Яширин даври 14 кундан 60 кунгача, ўртача 40 кун бўлади. Касалликнинг бошланиш даври: касалликнинг бу турида ҳам касаллик секин-асталик билан ривожланади. Бемор ҳолсизлик, қувватсизлик, кўнгил айниш, қусиш, иштаҳа пасайиши ва ўнг қовурға ёйи остида оғриқ каби аломатларга шикоят қилади. Қориндаги оғриқ баъзан кучли бўлиб касалликнинг бирламчи белгиси сифатида намоён бўлиши мумкин. Тана ҳароратининг кўтарилиши камдан-кам бўлади. Айрим ҳолларда сийдик ва нажас рангининг ўзгариши касалликнинг бирламчи белгиси бўлиши мумкин. Бу даврнинг давомийлиги 1-9 кун, ўртача 4 кун бўлади. Бу даврнинг асосий лаборатор белгиси - аминотрансферазаларнинг ошишидир. Авж олган даври. Тери ва шиллиқ қаватларининг сарғайиш даражаси 2-3 кун (баъзан 10 кунгача) ортиб боради. Худди В гепатитдагига ўхшаб, бунда ҳам касалликнинг бошланғич давридаги аломатлар сариқлик даврида ҳам давом этиши мумкин. Кўпчилик беморларда ҳолсизлик, иштаҳанинг пасайиши, кўнгил айниши каби белгилар кузатилади. Қусиш олдинги давридагига нисбатан кам бўлади. Тана ҳароратининг ошиши, бадан қичиши жуда кам учрайди. Корин оғриғи (айниқса, ўнг қовурға остида) 5-6 кун давом этади. Бу даврнинг асосий белгиларидан бўлиб қолиши мумкин. Кўпчилик беморларда жигар анчагина (3-6 ёшгача) катталашган, каттиқлиги ортган ва оғриқли бўлади. Талоқнинг катталашуви фақат 25% касалларда кузатилади. Умумий заҳарланиш белгилари кўпчиликда кучсиз бўлиб, 3-6 кун давом этади. Аммо қувватсизлик анча вақтгача сезилиб туради. Кўпчилик ҳолларда сариқлик 1-3 ҳафта ўртача икки ҳафта давом этади. Айрим беморларда сариқлик узоқ (4-6 кун) давом этиб, гепатитнинг холестатик турига хос барча белгилар намоён бўлади.

Гепатитнинг бу тури асосан енгил ва ўрта оғирликда кечади. Ҳомиладор аёлларда эса, айниқса ҳомиладорликнинг иккинчи ярмида жуда оғир кечиб, кўп (3-16, 4%) ўлим билан тугайди. Ҳомиладор аёлларда касалликнинг енгил кечиши фақат 3,9% да, оғир кечиши эса 28,2% да кузатилади. Хасталикнинг оғир кечиши ҳомиладорликнинг иккинчи ярми, бевосита туғруқдан кейинги давр, ҳамда аёлларнинг эмизикли даврларида кузатилади. Кўпинча сариқлик даврининг 4-6 кунларида бемор аёлнинг аҳволи оғирлашиб, ниҳоятда ҳолсизланади, кўнгил айниб, тез-тез қусади. Беморнинг юрак уриши сусайиб, томир уриши тезлашади. Жигар юмшоқланиб, ҳажми кичрайиб кетади. Бемор оғиздан ҳам жигарнинг ҳиди кескин сезилиб туради. Бемор аёлларда туғруқ (чала туғиш ёки бола ташлаш) содир бўлганда ҳам 1-3 чи кунида касалликнинг кечиши кескин оғирлашади. Касаллик оғир кечганда беморларнинг деярли ярмида буйрак фаолиятининг ўткир бузилишини аломатлари кузатилади. Касалликнинг ҳалокатли кечишида анурия ривожланиши мумкин. Бемор сийдигида қон (гематурия) бўлиши бу тур гепатитнинг оғир кечишининг асосий белгиларидан ҳисобланади ва у ривожланган беморларнинг ҳаммасида кузатилади. Гепатит Е нинг яна бир оғир асорати геморрагик синдром бўлиб, бунда беморнинг бурнидан, оғзидан, ичагидан, бачадонидан кўп (бир неча литргача) қон кетиб, ўлимга сабаб бўлиши мумкин. Гепатитнинг бу турида ўлим 0,4 % ни ташкил қилади. Қондаги биокимёвий ўзгаришлар касаллик енгил ва ўрта оғирликда кечганда, юқорида айтганимиздек А ва В гепатитларидан фарқланмайди. Тимол кўрсатгичи ҳамда β – липопротеидларнинг ортиши жуда кам бўлади. Касаллик оғир кечганда эса кескин гипербилирубинемия (билирубиннинг иккала фракцияси ҳам ортади) ва гиперферментемия кузатилади. β -липопротеидларнинг ва айниқса сулема кўрсатгичи кескин камаяди (1,4-1,2 мл гача). Биокимёвий ўзгаришларнинг меёрлашуви жуда секин боради.

Ташхисоти. Биокимёвий текшириш усуллари худди ВГА никидек. ИФТ услуби ёрдамида вирусли E гепатитида IgM антиНЕV аниқланса, ЗПР услуби ёрдамида буларга қўшимча вируснинг РНК си топилади. Профилактикаси. Олдини олиш тадбирлари худди ВГА никидек. ВИРУСЛИ ГЕПАТИТ «В» Вирусли гепатит В - гепадновируслар оиласига мансуб вируслар чақирувчи, асосан парентерал ва жинсий йўл билан юқувчи клиник жигар биохимизми бузилиш белгилари билан тавсифланадиган касаллик бўлиб, айрим ҳолларда ЎЖЭ билан асоратланадиган, сурункали тус оладиган юқумли касалликдир. Этиологияси. Вирусли гепатит В қўзғатувчисини биринчи бўлиб 1965 йил B.S. Blumberg Австралия аборигени қонидан илк бор ноаниқ оқсил ажратиб олди, унга “Австралия антигени” деб ном берди. 1970 йилда D.Dane ва ҳамкасабалари иммуно – электрон микроскопда биринчи бўлиб вирусли гепатит В вибрионини тўлиқ таърифлаб берди, Дейн қисми номини олди, 1971 йилда Alteida ва бошқалар унинг структурасини очиб берди, ички ва ташқи қобиғларни кўрсатиб ўтди. HBV нинг бошқа вирусли гепатит қўзғатувчилардан фарқи: ўзида РНК эмас, балки ДНК сақлайди. HBV ўзининг ультратизими билан бирон бир ва бошқа таксомоник ДНК гуруҳли вируслар (поксвируслар, аденовирус, аповавируслар ) га тўғри келмайди. Гепатит В вирусининг HBsAg, HBeAg, HBсAg, HBхAg, HBpol ,PreS1, PreS2, антиНВs, антиНBc, антиНВе, IgM анти НВс, IgG анти НВс, антиHBх, анти HBpol, анти PreS1, анти PreS2 маркёрлари тафовут қилиниди. Бу антиген ва антителолар HBV нинг специфик комплексли маркёри ҳисобланиб, булар диагностик, эпидемиологик, прогностик аҳамиятга эга. Бунда анти HBV ва анти HBpol тўлиқ ўрганилмаган. Вирус ташқи муҳитга жуда чидамли. 20 С да музлатилганда кўп йиллар давомида сақланади.

Автоклавда 180 С гача қиздирилганда 60 мин, қуруқ буғда ёки 60 С гача қиздирилганда 4 соатгача, 100С иссиқликда эса 30–40 мин ўз хусусиятини сақлайди. Вирус ўз фаоллигини 3-5% фенол эритмаси таъсирида тўлиқ ва 3 % хлорамин эритмаси таъсирида қисман йўқотади. Эпидемиологияси . Бемор ёки вирус ташувчи шахс касаллик ташувчи манбаи бўлиб хизмат қилади. Беморлар касалликнинг бошланғич ва ҳатто яширин даврида, касаллик аломатлари кўринишидан 2-8 ҳафта олдиндан, эпидемиологик жиҳатидан жуда хавфли ҳисобланадилар. Касаллик тарқатувчи асосий манбаи айниқса, хасталикнинг субклиник, ноаниқ, сариқсиз ҳамда сурункали кечираётган беморлар ёки сурункали вирус ташувчи, (қонида 6 ой ва ундан ортиқ вақт давомида HBs антиген аниқланган), шахслардир. Бундай шахсларнинг донор бўлишлари мутлақо йўл қўйиб бўлмайдиган ҳолдир. Чунончи В вирус бутун касаллик давомида ва бемор соғайгандан кейин ҳам анча вақтгача (баъзан ҳатто умрининг охиригача) қонда сақланади, яъни вирус қонда, қон зардобида ва қондан тайёрланган бошқа даво препаратларида ўзининг юқумлилик хусусиятини кўп йиллар сақлаб қолади. Вирус нафақат қон, балки беморнинг сўлаги, сийдиги, нажаси, шаҳвати, кўз ёш суюқлиги, қин ажралмаси ва бошқа ажралмалар орқали ажралиб туради. Айниқса зарарланган қон ажратмалар орқали ва шаҳват хавфли ҳисобланади. Асосий юқиш механизми парентерал (тиббий муолажалар йўл ҳисобланади) ва қон препаратлари (қон зардоби, эритроцитар масса) қуйилганда юқтирилади. В гепатитнинг табиий юқиш йўлларидан яна бири онадан болага туғруқ вақтида юқишидир. Касалликнинг асосий юқиш йўлларидан яна бири жинсий йўлдир. Эпидемологик вазият нисбатан яхши бўлган, ривожланган мамлакатларда жинсий йўл катта аҳамият касб этади. Вирусли гепатит В ни бошдан кечиргандан сўнг ҳосил бўладиган имунитет узоқ муддатгача ва ҳатто умр бўйи сақланиши мумкин, қайта оғриш камдан-кам учрайди.

Клиникаси. В гепатитининг яширин даври 45 кундан 180 кунгача, ўртача 60-120 кун. Бу даврда касаллик аломатлари сезилмасада, давр охирига келиб бемор жигарида ва қонида анча ўзгаришлар бўлади. Қонда аминотрансфераза (АлАТ, АСАТ) ферментларининг фаоллиги ошади, ҳамда кўпчилик беморлар қонида HBs антиген аниқланади. Касалликнинг бошланғич даври. Вирусли гепатит В да касаллик белгилари аста-секин ривожланиб боради, А гепатитга нисбатан В гепатитда хасталик кўпроқ диспептик ва астено-вегетатив синдромлар билан ривожланади ва бу белгилар кучлироқ намоён бўлади. Тахминан 20-30 % беморларда касаллик бўғимлардаги оғриқ (кўпроқ йирик бўғимларда) билан бошланади. Оғриқ кўпинча тунда, тонг пайтида безовта қилади ва ҳафталаб, баъзан эса сариқлик даврида ҳам давом этиши мумкин. Беморларнинг тахминан 10% ида тери қичишади. Касалликнинг бу даврида беморнинг кундан кунга холи қуриб, салга чарчаши, мехнат қобилиятиниг пасайиши, иштахасини пасайиши асосий белгилар ҳисобланади. Айтиб ўтилган синдромлар соф ҳолда келмайди, кўпроқ аралаш ҳолда учрайди, кучлироқ намоён бўлади ва кўпчилик белгилар ҳатто сариқлик даврида ҳам давом этади. Бемор кузатилганда бўшашган, ҳолсиз, тили карашлаган, қорни бироз оғриқли, жигари, баъзан эса талоғи ҳам катталашган бўлади. Беморниниг қонида ва сийдигидаги бўладиган клиник ҳамда биокимёвий ўзгаришлар гепатит А да келтирганимиздек бўлади. Булардан ташқари В гепатитда кўпчилик беморлар қонида HBs антигени аниқланади. В гепатитда бошланғич даври 1-2 кундан 3-4 хафтагача чўзилади. А гепатитига нисбатан 5-6 кун кўпроқ давом этади. Айрим беморларда гепатитнинг бошланғич даври белгилари мутлақо бўлмаслиги мумкин. Бундай беморлар касал бўлиб қолганларини кўз оқи сарғайганда ёки сийдик ранги ўзгарганида пайқайдилар. Сарғайиш даври . В гепатитида нисбатан узоқ давом этади, клиник белгилари кучсиз ва тўла номоён бўлади, сариқлик 2-3 ҳафтагача авж олиб

боради. Агар гепатит А да бошланғич даври белгилари сариқлик бошланиши билан сўнадиган бўлса, В гепатитда улар давом этиши мумкин. Беморлар узоқ вақтгача ҳолсиз, беқувват бўладилар, иштаҳалари йўқолади, кўнгил айниши ҳадеб қайд қилаверишдан шикоят қиладилар. Кўпчилик (20%) беморлар териси қичишади. Беморнинг ўнг қовурга ости ва қориннинг юқори қисми пайпаслаб кўрилганда оғриқ сезадилар. Жигар, баъзан талоқ ҳам катталашган бироз қаттиқлашган ва оғриқли бўлади. Қонда лейкопения (баъзан нормал миқдорда) айрим ҳолларда лимфоцитоз ва моницитоз кузатилади. Эритроцитларнинг чўкиш тезлиги (ЭЧТ) касаллик авжида секинлашиб (2-4 мм/ соат), сариқликнинг камайиши даврида эса ортиб кетади (16-24 мм/ соат) ва кейинчалик нормаллашади. Қонда билирубин миқдорининг ортиш даражаси, ҳамда жигарнинг оқсил синтезлаш фаолиятининг бузилиш даражаси касалликнинг оғир еки енгил кечишига нисбатан мутаносиблик кузатилсада, ферментлар (АлАТ ва АсАТ) фаоллигининг ортишига бундай мутаносиблик кўрилмайди. Касаллик оғир кечганда сулема синамаси кўрсаткичининг ва β -ЛПлар миқдорининг кескин камайиши кузатилади. А гепатитлардан фарқли ўлароқ, В гепатитида тимол синамаси кўрсаткичи одатда ўзгармай қолади. Соғайиш даври. Соғайиш жараёнинг аста – секинлик билан бориши зардоб гепатитига хосдир. Сариқликнинг йўқолиши, жигар ҳажмининг аслига қайтиши, қондаги биокимёвий ўзгаришларнинг нормага келиши ва бошқалар гепатит А га нисбатан анча секинлик билан содир бўлади. Жигар фаолиятини белгиловчи кўрсаткичлардан билирубин миқдори (бошқа кўрсаткичларга нисбатан) тезроқ, АлАТ фаоллиги эса секинроқ нормаллашади. В гепатити оғирроқ ва давомли бўлади. Касалликнинг оғир тури гепатит В да гепатит А га нисбатан 6-10марта кўп учрайди. Шу билан бирга касалликнинг енгил кузатилиши ҳамда бемор бадани сарғаймасдан кечадиган турлари ҳам кузатилиши мумкин.

Касаллик оғир кечганда баъзан у асоратланиб, ўткир жигар энцефалопатияси (ЎЖЭ) ривожланиши, ҳатто ўлим билан якунланиши мумкин. В гепатитининг ўта оғир – фульминант тури кам учрайди. Чунончи у асосан 2 хил вирус – В вируси ҳамда дельта вируслар биргаликда учрайдиган ҳолларда содир бўлади. Ташхисоти. Вирусли гепатитлар ташхиси клиник-эпидемиологик қўйилиб, лабораториявий тасдиқланади. Лабораториявий ташхисот усулларини иккига бўлиш мумкин: а) умумклиник ва биокимёвий; б) хусусий ташхисот усуллари. ВГВ нинг умумклиник ва биокимёвий текширув усуллари худди ВГА никидек.Вирусли гепатитлар қўзғатувчисининг антиген ва антителолари чуқур ўрганилиб, уларни қон зардоби ва бошқа биологик муҳитларда аниқлаш такомиллаштирилмокда. ХХ асрнинг охирида вирусли гепатитларнинг этиологик тизимини ўрганиш учун амалиётга иммунофермент таҳлил (ИФТ), занжирли полимераз реакцияси (ЗПР) татбиқ этилиши ижобий натижа берди. ИФТ услуби ёрдамида вирусли В гепатитида HBsAg, HBeAg, антиНВе, IgM анти НВс аниқланса, ЗПР услуби ёрдамида буларга қўшимча вируснинг ДНК си аниқланади. Давоси. Вирусли гепатит В нинг патогенетик(дори-дармонли, дори- дармонсиз)даволаш худди ВГА никидек. Касалликнинг кечим оғирлиги ҳамда асоратларини инобатга олиб қуйидагилар қўшимча қилинади 1. Вирусли гепатитларнинг ўткир шаклларда глюкокортикоидларни қўллаш масаласида алоҳида тўхталиш лозим. Узоқ йиллар мобайнида клиник, морфологик иммунологик текширув натижалари шуни кўрсатдики, бу препаратлар ўткир вирусли гепатитда нафақат инфекцион жараённи узиб қўяди, балки соғайиш жараёнини чўзади, зўриқишлар юзага келишига олиб келади. Қон зардобида НВsАg , анти HBе, анти HB c, ДНК аниқланаверади. Мана шу учун ҳам глюкокортикостероидлар вирусли гепатитларнинг ўткир жигар энцефалопатияси билан асоратланган шаклларида тавсия этилади.

2. Беморларга хасталик туфайли юзага келган иммунотақчилликни бартараф қилиш мақсадида иммуномодуляторлар (миелопид, тактивин, тимолин, иммуномодулин) буюрилади. 3. ВГ нинг геморрагик синдром билан асоратланган шаклида 5 ёки 10%ли аминокопрон кислотаси, 12.5%дицинон ,викасол ва кальций препаратлари ДВС синдром юзага келганда эса антикоагулянт-гепарин буюрилади . 4. Вирусли гепатитларнинг оғир шаклларида аммиак бирикмаларини қондан чиқариш мақсадида Гепа-мерц (орнитинин) вена ичига инфузион эритмалар билан бирга буюрилади. 5.Касалликнинг оғир шаклларида парҳезда гўшт маҳсулотларини камайтириш,ГКС препаратларини буюриш организмга парентерал озиқлантирувчи препаратлар (гепасол, аминацин) буюрилишини талаб этади. Этиотроп даво. Юқорида таъкидлаб ўтилганидек, В,С,Д вирусли гепатитларда ўткир жараённи сурункалига ўтиш хавфи туғилганда буюрилиши максадга мувофикдир. Ҳозиргача бир неча хил препаратлар (рибавирин, ацикловир, панцикловир, азидотимедин, интерферон ва хоказолар) этиотроп синовидан ўтказилди. Этиотроп давода нуклеозидларнинг ўз ўринлари мавжуд. Нуклеозидлардан гепатит В вируси репликациясига таъсир килувчи зеффикс (ламивудин), гепатит С га таъсир қилувчи рибавирин кенг қўлланмоқда. Интерферон препаратлари ўз натижалари бўйича кенг кўлламда қўлланила бошланди. Интерферон химоя қобилиятига эга бўлган тиббий ҳужайра оқсилидир. Эндоген интерферонни ҳосил бўлиши ҳужайранинг ҳимоя механизми деб ҳисобланади. У антигенлик ва антителолик хусусиятига эга бўлмаган ҳолда ҳужайрани вирусдан ҳимоя қилади. Интерфероннинг даво препаратлари зарарланган ҳужайра мембранаси рецепторлари билан бирикиб, вируснинг кейинги ҳаракатини тўсади, унинг таъсирида ишлаб чиқарилган вируснинг протеинлари эса вируснинг

репликациясини тўхтатади. Интерферон препаратларида реаферон, роферон – альфа 2а, реальдерон ва интрон–А- альфа 2 а амалиётда кенг қўлланиляпти. Юқоридаги препаратлардан роферон-альфа –альфа-2 а ижобий натижалар бермоқда. Препаратнинг кўп учрайдиган ножуя таъсирларидан тана ҳарорати кўтарилиши , ҳолсизлик, қалтираш бўлиб ҳисобланади.Юқорида ножўя таъсирлар кузатилганда парацетамол, индометацин каби препаратлар буюрилади. Шуни унутмаслик керакки, бу препаратни узоқ белгиланиши натижасида бемор ориқлаши, сочлари тўкилиши мумкин. Интерферон препаратлари билан бир қаторда интерфероногенларни амалиётга қўллаш муҳим аҳамият касб этади. Интерфероногенлардан неовир, циклоферон ва амиксин препаратлари ВГларни даволашда ижобий натижалар бермокда. Уларнинг таъсири остида организмда вирусга интерферон ва унинг фракцияларини ишлаб чиқарилиши тезлашади. Неовир 12,5%ли эритма ҳолида тери остида 3 кун 250 мг дан кейинчалик 3-4 хафта мобайнида шу дозада давом эттирилади. НВ – инфекциянинг чўзилган шаклида препарат дозаси 500 мг гача кўпайтирилади ва 2-3 ой мобайнида даволаш давом эттирилади. Амиксин эса 250 мг дан оғиз орқали 3 кун, сўнгра шу дозада кунаро буюрилади. Даволаш давомийлиги 3-4 ҳафтани ташкил қилади. Интерфероногенлар яхши ўзлаштириб ножўя таъсирлар кузатилмайди. Профилактикаси. .Касалликнинг олдини олиш ва эпидимияга қарши тадбирлар касаллик манбаи юқиш йўлларини бартараф қилиш ва аҳолининг мойиллигига қаратилгандир . Касаллик манбаини вақтли аниқлаш , ажратиш , касалхонага ётқизиб даволаш муҳим аҳамият касб этади . Касалликнинг юқиш йўлларини бартараф қилиш тадбирлари 5 гуруҳга: парентрал(шприц орқали), посттрансфузион йўлга, касалланиш хавфи юқори бўлган бўлимларда юқтиришининг олдини олиш ва табиий йўлларни бар- тараф қилишга бўлинади.

Аҳолининг мойиллигига қаратилган тадбирлар фаол ва пассив эмлаш натижасида амалга оширилади. Фаол эмлаш учун плазма вакциналари (HtpatjvaxB”(АКШ) “Hevac B” (Франция) ва рекомбинант вакциналар “Enqerix B” (Белгия ).Recombivax B “HB-vax(АКШ)<<КомбитехЛТД (Россия) дан фойдаланилади. Фаол эмлаш Республика ССВ томонидан эмлаш режасига киритилган бўлиб, бола туғилганда, 2 ойлигида, ҳамда 9 ойлигида ўтказилади. Пассив эмлаш учун гипериммуноглобулин В(IqHB)қўлланилади. IqHB катта ёшларда 3-5 мл чақалоқларга 0,5 млдан буюрилади. ВИРУСЛИ ГЕПАТИТ «D» Этиологияси. Касаллик қўзғатувчисини сурункали В гепатити билан оғриган беморлар жигарлари биоптатларидан иммунофлюореценция услуби ёрдамида 1977 йилда M.Rizzetto томонидан аниқланган. Аввал уни ГВ вирусининг 1 та антигени яъни дельта антиген - H В Ag деб номланган. Кейинчалик буни мустақил ва номаълум гепатитини чақирувчи вирус эканлиги эътироф этилган ва БЖССТ уни D гепатит деб номланишини тавсия этган. Юқиш йўли худди В ва С гепатитдек парентерал, кам холларда жинсий ҳисобланади. Клиникаси. Худди ГВ ўхшаш аммо ўзига хос хусусиятлари мавжуд. Касаллик юқори ҳарорат билан ўткир бошланади. Сариқлик пайдо бўлиши билан умумий заҳарланиш белгилари кучаяди, субфебрилитет сақланади. Касалликнинг асосий хусусиятларидан бири унинг 2–3 хафтасида зўриқиш (клиник ёки ферментатив) кузатилиши мумкин. Кўпчилик ҳолларда касаллик циклик кечиб соғайиш билан тугайди. Ўткир D гепатити суперинфекцияда ўткир Д гепатити сурункалидек қайд килинади. Агар вақтли аниқланганда, ўткир Д гепатитининг қуйидаги хусусиятларини: қисқа турғунлик даври, иситма, қусиш, ўнг қовурға остида оғриқ белгилари билан кечадиган қисқа

сариқлик олди даври, сариқлик кучли намоён бўлиши ва кучли умумий заҳарланиш белгиларини кузатиш мумкин. Касалликнинг бу кечишда аскарият ҳолларда оғир фульминат шакллари қайд килиниб, ўлим ҳолатлари кузатилади ва баъзи холатларда сурункали шаклларига айланади. Фульминат гепатит. Бу шакл аскарият ҳолларда суперинфекцияда, кам ҳолатларда коифекцияда юзага келадиЎзининг клиник кечишига кўра ВГВ нинг фульминат шаклига ўхшаб кетади . Ташхисоти . ХХ асрнинг охирида вирусли гепатитларнинг этиологик тизимини ўрганиш учун амалиётга иммунофермент таҳлил (ИФТ), занжирли полимераз реакцияси (ЗПР) татбиқ этилиши ижобий натижа берди. ИФТ услуби ёрдамида вирусли D гепатитида НВsAg, IgM антиНВV аниқланса, ЗПР услуби ёрдамида буларга қўшимча вируслар ДНК, РНК лари мавжудлиги ўрганилади. Давоси ва олдини олиш ВГВ никидек. ВИРУСЛИ ГЕПАТИТ С Этиологияси. Гепатит С вируси бир занжирли РНК сақлаган флавивируслар оиласига мансуб дир. Вирион диаметри 30-60 нмга тенг бўлиб, оқсил липидли ташқи менбрана билан қопланган. Инфек ция маркёрлари бўлиб вирус РНК си ва анти НС V ҳисобланади. Таш хисот учун анти HCV катта аҳа ми ят касб этади. Вируснинг ўзига хос хусусиятларидан бири унинг гене тик хилма-хиллигидадир. Ҳозирги кунда вируснинг 6 та генотипи ва 11 субтипларимавжуд. Эпидемиологияси. С гепатитида инфекция манбаи касалликнинг турли клиник шаклларини бошидан ўтказаётган беморлар ҳисобланади. Касалликнинг эпидемиологик хусусиятлари гепатит Вникига мос келади. ГС вирусининг юқиши турли парентерал йўллар орқали амалга ошади. ГС вируси кўпроқ қон ва қон махсулотларини қуйиш, ҳамда тиббий

муоложалар ўтказишда юқиб қолади. Кассаликнинг юқишда жинсий йўл ҳам катта аҳамият касб этади. Клиникаси. Инфекциянинг кечиш даврлари, касаллик шакллари. ВГСнинг асосий хусусиятларидан бири касалликнинг латент- субклиник кечиши, узоқ муддатда аниқланмаслигидир. Шу билан бирга аста-секин ривожланиб, кейинчалик жадаллашиб жигар циррози ва жигарнинг бирламчи ўсмаси билан тугалланиши мумкин. ВГС касаллиги узок йиллар чўзиладиган касалликдир, касалликнинг манифест шаклларини аниқлаш учун бир неча йиллар (баъзида 10 йил ҳам камлик қилади) керак бўлади. Ўткир даври. Субклиник ёки клиник кечиши мумкин. Касалликнинг субклиник шакллари нисбатан кўп учраб касалларнинг 2/3 кисмида касаллик аниқланмай қолади. Мана шу учун ҳам ГСнинг сурункали шакллари билан оғриган беморлар анамнезида касалликнинг ўткир шаклини бошидан ўтказганлиги ҳақида маълумот бўлмайди. Касалликнинг субклиник шаклини ташхислаш учун касалликка мойил шахсларни қон зардобида ЗПР ёрдамида НСV – РНК аниқлашдан иборат. HCV – PHK қон зардобида антителолар пайдо бўлмасдан, АлАТ фаоллиги меъёрдалигида аниқланади. Антителолардан олдин анти НСV шаклида гипертрансаминаземия хос бўлиб, меъёридан 5 –10 марта ошади. АлАТ фаоллигини ошиши кўзғатувчи тушгандан 8-10 ҳафта (10-150 кун бўлиши мумкин) дан сўнг қайд қилинади. Гипертрансаминамезия кўпинча тўлқинсимон баъзан доимий тавсифли бўлади. Ўткир гепатит. Касалликнинг манифест шаклида лоҳаслик, камқувватлилик, иштаҳа пасайиши, ўнг қовурға соҳасида оғирлик ҳисси каби белгилар қайд қилинади. Беморни кўрикдан ўтказганда жигар ўлчамларининг бироз катталашгани, унинг консистенцияси юмшоқлиги аниқланади. Касаллик паст даражали умумий заҳарланиш белгилари билан енгил кечади. Беморларда сариқлик пайдо бўлиши ташхисни осонлаштиради. Сариқлик паст даражада намоён бўлади. Ташхис асосан вирус маркерлари HCV-PHK

аниқланиши ва АлАТ фаоллиги ошиши асосида қўйилади. Касалликнинг ўткир даври баъзи ҳолатларда соғайиши билан тугайди. Қолган ҳолатларда жараён сурункали тус олади. Латент даври. Бу даврда клиник белгиларсиз вирусемия сақланиб қолади. ВГВ дан фарқли бу давр сурункали жараёнга ўтиш босқичи ҳисобланади. Латент даври 15-20 йилгача давом этади. Бу даврда кўпчилик беморлар ўзларини соғлом сезадилар, баъзиларини тез чарчаш, лоҳаслик безовта қилади. Кўрик пайтида жигар ўлчамлари бир оз катталашгани аниқланади. Камчилик беморларда АлАТ фаоллигининг 1,5-2 баробар ошганлиги, тўлқинсимон характерлиги қайд килинади. Кўпчилик беморларда эса АлАТ фаоллиги меъёрида бўлади. Бу давр сурункали вирус ташувчи давр ҳисобланади. Қайта фаоллашиш даври ўз ичига сурункали гепатит, жигар циррози ва гепатокарциномани олади. Сурункали гепатит. H С V -инфекциясининг асосий клиник шакли ҳисобланади. Бу шакл кўпинча катта ёшдагиларда қайд қилинади. СГС клиник тавсифи жихатидан САГ нинг енгил кечишига ўхшаб кетади. Беморларда субъектив ва объектив белгилар намоён бўлмасада, гиперферментемия доимий ёки даврий кузатилади, астения белгилари: тез чарчаш, лохаслик, уйқу бузилиши, мехнат қобилиятини сусайиши кузатилади. Иштаҳа пасайиши, вазн йўқотиши хос бўлиб, объектив кўрганда жигар катталашган ва қаттиқлашган бўлади . Давоси. Худди ВГВ никидек. Этиотроп даво воситаси сифатида роферон рибавирин билан биргаликда терапевтик дозада 3-6 ой мобайнида буюри лади. Кейинги йилларда рофероннинг узоқ таъсир этувчи шакли пегасис 180мкг ҳафтасига 1 марта рибавирин билан биргаликда қўлланилмоқда. Профилактикаси. Умумий эпидемияга қарши чора-тадбирлар парентерал йўли билан юқувчи вирусли гепатитларникидек амалга оширилади. Хусусий профилактика ишлаб чиқилмаган.

Адабиёт руйхати: 1. Е.П.Шувалова, Инфекционнўе болезни, М., Медицина, 1999г. 2. В.М.Маджидов, Юқумли касалликлар, Тошкент, 1992й. 3. В.Ф.Учайкмн, Руководство по инфекционнўм болезням у детей, М., Медицина, 1998 г. 4. И.К.Мусабаева, Руководство по воздушно-капельнўм инфекциям, Ташкент. 5. А.Г.Коломиец, В.И.Вотяков и др., Генерализованная герперическая инфекция, фактў и концепция, Минск, Наука и техника, 1992г. 6. В.Ф.Учайкин, Специфическая профилактика инфекционнўх заболеваний у детей, М., Медицина, 1995г. 7. Н.Д.Юшук, А.Д.Царегородцев, Лекции по инфекционнўм болезням, М., ВУНМИ, 1996г. 8. Г.А.Тимофеева, Л.А.Антипова, Инфекционнўе заболеван ия у детей первого года жизни, М., Медицина, 1985

Похожие

Сурункали вирусли гепатитлар

Ортирилган иммунитет танқислиги синдроми ва ичак инфекциялари

Жигар касаллиги уни турлари келиб чиқиши патофизиологияси ва фармакотерапияcи

Юқумли касалликлар тарихи. Эпидемиология асослари

Ўзбекистон тиббиётида мустақиллик йилларида гистология фанининг ютуқлари ва унинг истиқболлари