Teri anatomiyasi - Медицина - Рефераты

Teri anatomiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82.5 KB

Teri anatomiyasi Reja: 1. Kirish 2. Teri fiziologiyasi 3. Morfologik elementlar 4. Teri kasalliklarining kelib chiqish sabablari 5. Qo'tir (scabies) 6. Bitlash (pedikulyoz)

Teri butun badanni qoplab turadi va muhim ahamiyatga ega bo'lib, barcha ichki a'zolar bilan chambarchas bog'langan hamda qator hayotiy vazifalarni bajaradi. Teri sathi katta odamlarda 1,5—2 m 2 ni tashkil etadi. Uning og'irligi gavda og'irligining 16—18 % iga, teri osti yog' qavatisiz esa 5% iga teng. Og ' iz , burun , siydik chiqarish kanali , anus sohasi va qin sohasida teri to ' g ' ridan - to ' g ' ri shilliq pardalarga aylanadi . Teri xira tusda bo'lib, tomirlarning joylashishi hamda melanin pigmentining oz-ko'pligiga qarab, uning rang-tusi belgilanadi. Teri yuzasi odatda tekis emas, unda son-sanoqsiz egatcha, burma va chuqurchalar bo'lib, ular bir-biri bilan kesishgan joylarda uchburchaklar, rombiklar shaklini hosil qiladi. Panjalarning dorsal yuzalarida bular ayniqsa yaqqol ko'rinib turadi. Barmoqlarning kaft yuzalarida teri egatchalari mar-kazga intiluvchi aylana shaklida joylashgan. Bu shakllar bar bir shaxsda o'ziga xos naqshni hosil qiladi. Shaxsni aniqlashda (daktilloskopiya) odatda shu naqshlarning izidan foydala-niladi. Terming ko'p qismi tuk bilan qoplangan. Og'iz lablari, tovon, kaftning ichki qismi, olat boshi, qin dahlizi, katta va kichik uyatli lablarning ichki sohalarida tuk (J un ) bo'lmaydi. Terida juda ko'p ter va yog' bezlari hamda ularning teshik-chalari joylashgan. Qo'l va oyoq barmoqlarining uchida tirnoq plastinkalari bor. TERI FIZIOLOGIYASI Teri va teri ortiqlari, asab tolalari, qon tomirlar va limfa sistemasi butun organizm hamda uning a'zolari bilan cham-barchas bog'langan. Teri tashqi muhitdan ta'sir qilgan (ekzo-gen) ta'sirotlarni sezibgina qolmay, balki organizmda joylash-gan barcha a'zolardagi patologik o'zgarishlarga ham o'z vaqtida javob reaksiyasi bilan belgi beradi. Teridagi katta salbiy o'zgarishlar esa, o'z navbatida, ichki a'zolar funksiyasining buzilishiga olib keladi. Teri, jumladan, oqsil, uglevod, yog', suv, mineral moddalar, vitaminlar almashinuvida va boshqa xilma-xil funksiyalarni bajarishda ishtirok etadi. Terining quyidagi vazifalari mavjud: 1. Himoya vazifasi.

2. Sezish vazifasi. 3. Issiqlikni idora etish vazifasi. 4. Sekretor va ekskretor vazifasi. 5. Moddalar almashinuv vazifasi. 6. Nafas olish va rezorbsiya vazifasi. 1. Himoya vazifasi. Teri organizmni tashqi mexanik ta'sirotlardan saqlaydi. Muguz qavat hujayralari issiqni yomon o'tkazadi va shuning hisobiga organizmning chuqur qatlamlarini qurib qolishdan asraydi. Teri yuzasiga teri bezlari (yog', ter) dan ajralib chiqqan sekretlar muhim bakteriotsid rolni bajaradi, ya'ni bunday muhitda mikroblar o'ladi. Teri organizmning immunologik tizimlaridan biri bo 'lib, u tuzilishi bo'yicha organizmning immun tizimi bo'lgan timusga (T— limfotsitlar ishlab chiqariladi) o'xshaydi. Melanotsitlar ishlab chiqaradigan melanin pigmenti ultrabinafsha nurlarni o'ziga yutib, uning zararli ta'siridan asraydi. 2. Sezish vazifasi. Terming asab tolalari tashqi ta'sirotlarning barchasini idrok etib, hamma impulslarni markaziy asab tizimiga o'tkazadi, bu yerda ular qayta ko'rilib, issiq, sovuq, bosim, og'riq, tegish kabi har xil sezgi hissiyotini keltirib chiqaradi. Terida og'riq, tegish, issiq va sovuqni sezish kabi to'rt xil sezgi tafovut qilinadi. 3. Issiqlikni idora etish vazifasi. Odam tanasidan 80% dan ortiq issiqlik teri orqali chiqariladi. Issiqlikni ajratish teridagi qon tomirlari, ter bezlari holatiga chambarchas bog'liq. Sog'lom odamning tana harorati 36,5— 36,7°C ga teng. Havo soviganda teri kapillyarlari keskin torayadi, teri oqaradi, natijada tomirlardagi qon oqimi kamayadi. Bu hoi organizmdan issiqlik chiqishini kamaytiradi. Bunga qarama-qarshi havo harorati ko'tarilganda yoki jismoniy ish bajarilganda ter ajratish yo'li bilan issiqlikni berish hisobiga organizm haroratining bir xilligi saqlanib qoladi. Odam terisi orqali bir kunda 0,8 1 ter ajralib chiqadi. Ba'zan bu ko'rsatkich 3—4 l ga yetadi. 4. Sekretor va ekskretor vazifasi. Terining bu faoliyatini undagi yog' va ter bezlari orqali bajariladi. Yog' bezlari ishlab chiqargan teri yog'i, terini moylab turishi bilan birga uning butunligi, qayishqoqligi va suv o'tkazmasligini

ta'minlaydi. Yog' bezlari yana ekskretor vazifani ham, ya'ni organizmdan ba'zi dori moddalar (yod, brom, salitsilat kislota) va zaharli moddalarni chiqarib yuborish kabi vazifani ado etadi. Tashqi muhitga ter bilan birga issiqlik hamda mishyak, simob, xinin, yod, brom, qand va boshqa moddalar (ekskretor vazifa) chiqarib turiladi. Ekkrin ter bezlari ajratgan ter kislotali muhitga ega bo'lib, zichligi 1,004—1,008 ga teng, tarkibi jihatidan siydikka o'xshab ketadi. 5. Moddalar almashinuv vazifasi. Odam organizmidagi ba'zi moddalar almashinuvi faqat terida kechadi. Unga muguzlanish moddasi bo'lgan keratin, melanin va D vitamin sintezi misol bo'la oladi. Teri suv, minerallar, yog', oqsil va uglevodlar, shuningdek, gormon, ferment, vitamin va mikroelementlar almashinuvida ishtirok etadi. 6. Nafas olish va rezorbsiya vazifasi. Teri o'pkaga qaraganda ancha kam bo'lsa-da, nafas olish faoliyatida yoki gazlar almashinuvida ishtirok etadi. Odam organizmi yutadigan kislorodining 1/80 qismini teri orqali oladi va ajratadigan karbonat angidrid gazining 1/90 qismini teri orqali tashqariga chiqaradi. Teri orqali yuzaga chiqadigan gazlar almashinuvi butun organizmdagi gazlar almashmu-vining atigi 1 % ini tashkil etadi. Teri orqali suv bug'lari o'pkadagiga qaraganda 2—3 baravar ko'proq ajraladi. Sog'lom odam terisi rezorbsiya (so'rish) vazifasi, ya'ni moddalarni o'ziga tashqaridan qabul qilish layoqati kuchli emas. Turli moddalarning suvdagi eritmasi teri orqali o'tmaydi, faqat ba'zi bir yog'larda eriydigan moddalar shikastlangan epidermisdan o'tishi mumkin (masalan, simob, yod, salitsilat kislota, oltingugurt va boshqalar). MORFOLOGIK ELEMENTLAR Morfologik elementlar ikki turga bo'linadi: birlamchi morfologik elementlar — tashqi va ichki ta'sirotlarga javoban terida paydo bo'lgan elementlar hisoblanadi. Ikkilamchi morfologik elementlar birlamchi elementlar asosida rivoj- langan morfologik elementlar hisoblanadi. Birlamchi morfologik elementlar.

Dog'. Bu teri rangining chegaralangan o'zgarishidir. Dog', odatda, uni o'rab turgan teri bilan bir sathda joylashadi va konsistensiyasiga ko'ra undan farq qilmaydi. Tomirli va pigment dog'lar farq qilinadi. Tomirga aloqador dog'lar yallig'langan va yallig'lanmagan bo'lishi mumkin. 26 Yallig'li tomir dog'i — terining tashqi yoki ichki ta'sirlovchilar keltirib chiqargan turli o'lchamdagi chegaralangan qiza-rishidir. Bunday dog'larning rangi pushti-qizil, keyinchalik ular ko'kimtir yoki qo'ng'irroq tusga kiradi. Diametri 1 — 1,5 sm keladigan mayda pushti dog' rozyeola (zaxm, qizamiq, skarlatina, ich terlama va boshqalarda), birmuncha kattarog'i erityema (dermatitlarda, quyoshda ortiqcha nurlanishda va boshqalarda) deyiladi. Teri tomirlarining barqaror kengayishi natijasida yallig'lanishga aloqador bo'lmagan tomir dog'lari hosil bo'ladi. Ular turmushda orttirilgan (teleangiektaziyalar) yoki tug'ma (tomirlardagi tug'ma dog'lar) bo'ladi. Tomirlardan qon teri to'qimasiga chiqqanda gemorragik dog'lar hosil bo'ladi, bular gemoglobinning parchalanishi natijasida o'z rangini qizildan ko'kimtir, yashilroq-sariqqa o'zgartiradi. Ular barmoq bilan bosilganda yo'qolmaydi. Terining chegaralangan qismida melanin pigmenti miqdori ko'payganda yoki kamayganda pigment dog'lar vujudga keladi, ular tug'ma (xol — pigment niiqdorming ko'payishi) va orttirilgan (sepkil, xloazmalar — pigment miqdorining ko'payishi; vitiligo yoki pes — pigment miqdorining kamayishi) bo'ladi (2- rasm). Tuguncha yoki papula. Bu infiltratli, qattiqroq, bo'shliqsiz element bo'lib, teri sathidan ko'tarilib turadi va izsiz yo'qoladi yoki vaqtinchalik pigmentatsiya qoldiradi. Epidermisda paydo bo'ladigan papulalar epidermal, dermada joylashgani dermapapulalar deyiladi. Aksari jarayon epidermis va dermada bir vaqtning o'zida ro'y beradi va epidermodermal papulalar paydo bo'ladi. Yallig'lanish infiltrati, qizarish va shish tufayli yallig'li papulalar (zaxm, psoriaz, ekzemada) hosil bo'ladi. Terining biror qavati qalin tortganda yallig'lanishga aloqasi bo'lmagan papulalar (so'gal va boshqalar) hosil bo'ladi.

Tugunchalar o'lchami to'g'nog'ich boshchasi (miliar) yoki no'xat kattaligidan (lentikulyar) yirik tangalargacha (num-mulyar) keladi. Bir necha tugunchalar tutashganda pilakchalar hosil bo'ladi (3- rasm). Do'mboqcha. Bu teri sathidan ko'tarilib turadigan, tugunchadan ichkariroqda joylashgan infiltratli, bo'shliqsiz element; hamisha nekrozga uchraydi va shu sababli do'mboqchalar o'rnida ikkilamchi o'zgarishlar — chandiqlar yoki terming chandiqli atrofiyasi qoladi (4- rasm). Tugun. Yallig'langan tugun — teri osti yog' qavatida boshlanadigan katta o'lchamdagi (loviyadan tovuq tuxumi-gacha) infiltrativ tuzilma. Tugunlar nekrozga uchrashi, yaraga aylanishi va chandiq hosil qilib, bitishi (zaxm gummasi, silda skrofuloderma) yoki chandiq qoldirmay asta-sekin so'rilib ketishi mumkin (leproma). Yallig'lanishga aloqador bo'lma-gan tugunlarga lipoma, fibroma, teri o'smalari va boshqalar kiradi (5- rasm). Pufakcha. Kattaligi to'g'nog'ich boshchasidan to no'xat-dek keladigan, teri sathidan oz-moz ko'tarilib turadigan tiniq suyuqlik bilan to'lgan ekssudatli bo'shliqdan iborat element. Keyinchalik pufakchalar qobig'i yorilib, eroziyalar yoki qurib qoraqo'tir hosil qiladi (6- rasm). Pufak. Yirik (o'rmon yong'og'idan tovuq tuxumi kattali-gigacha va bundan ham katta) o'lchamdagi tiniq suyuqlik bilan to'lgan ekssudatli bo'shliqdan iborat element. Pufak chalar singari chandiq hosil qilmay bitib ketadi (7- rasm). Madda yoki pustula. Madda — yiringli suyuqlik bilan to'lgan bo'shliqli element. Epidermisda joylashadigan, bita-yotganda chandiq hosil qilmaydigan yuza madda (impetigo), shuningdek, dermani egallaydigan (ektima) va bitgandan so'ng chandiq qoldiradigan chuqur madda farq qilinadi (8- rasm). Qavarchiq. Teri sathidan ko'tarilib turadigan ekssudatli, biroq bo'shliqsiz element. Qavarchiq chegaralangan qismida terming so'rg'ichli qavatidagi shish hisobiga hosil bo'ladi. O'lchami no'xatdan boshlab kaft kattaligigacha boradi. Rangi qizil. Pushtinamo yoki oq. Qavarchiq tez paydo bo'ladi va odatda bir necha daqiqa yoki soatdan keyin izsiz yo'qoladi. Qavarchiq paydo bo'lishi qichishish bilan o'tadi .(9- rasm). Ikkilamchi morfologik elementlar.

Pigmentatsiya. Birlamchi (tugunchalar, do'mboqchalar, pufakchalar, madda) va ikkilamchi (eroziyalar, yaralar) elementlar yo'qolgandan keyin jadallik bilan pigment yig'ilishi natijasida paydo bo'ladi. Ikkilamchi pigment dog'lar ular hosil bo'lgan joydagi elementlarning katta-kichikligini va shaklini takrorlaydi (10 —11- rasmlar). Tangachalar. Bu ko'chgan muguz plastinkalar. Muguz qavat hujayralarining jadallik bilan ko'chishi po'st tashlash deyiladi. Tangachalar un yoki kepakni eslatadigan mayda — kepaksimon va yirikroq —- plastinkasimon bo'ladi (12- rasm). Qoraqo'tir po'st. Bu — qurib qolgan ekssudat. Qoraqo'tir po'st pufakchalar, pufaklar, madda yoki eroziyalar, yaralar, tirnalish suyuqligi quriganda, do'mboqchalar va tugunlar yaraga aylanganda hosil bo'ladi. Ular ekssudat tabiatiga ko'ra seroz, yiringli, seroz-yiringli, qondan hosil bo'lishi mumkin (13- rasm). Tirnalish. Epidermisning mexanik shikastlarida (qashinish va boshqalarda) vujudga keladi. Odatda ular chiziqli bo'ladi. Yoriq. Teri qayishqoqligi yo'qolganda (terining yallig'lanishi yoki qurishi) uning ortiqcha cho'zilishi oqibatida teri chiziqsimon yorilganda paydo bo'ladi. U yuza (epidermis chegarasida) yoki chuqur (dermani ham qamrab oladi) bo'lishi mumkin (14- rasm). Eroziya. Bu epidermisning pusht qavatini qamrab olmay-digan, epidermis chegarasidagi yuza teri nuqsonidir. Pufak chalar pufaklar va madda yorilgandan keyin paydo bo'ladi. Eroziya bitgandan so'ng chandiq hosil bo'lmaydi (15- rasm). Yara. Epidermis va dermani (ichkariroqqa ham kirishi mumkin) egallaydigan chuqur nuqsoni. Yaralar do'mboq chalar, tugunlardan, chuqur pustulalar yorilganda paydo bo'ladi. Bitgandan so'ng hamisha chandiq qoladi (16- rasm). Chandiq. Terining chuqur nuqsonli joylarida hosil bo'igan dag'al tolali biriktiruvchi to'qima (yara, tugun, do'mboq-chadan keyin qoladi) (17- rasm).

Terining chandiqli atrofiyasi. Infiltrat yaraga aylanib, tobora nekrozga uchraganda(do'mboqchalar, ba'zan tugunlar o'rnida) va infiltrat biriktiruvchi to'qima bilan almashinganda hosil bo'ladi. Lixenizatsiya. Terming o'zgarishi, bunda u zichlashadi va qalin tortadi, quruq bo'lib qoladi, teri egatchalarining tasviri kuchayadi. Lixenizatsiya terining hamma qavatlarining infiltratsiyasi hisobiga paydo bo'ladi (18- rasm). Vegetatsiya. Eroziyalar, yaralar va papulalar tubidagi so'rg'ichlarning o'sib qalinlashuvidir. Teri va tanosil kasalliklardan toshmalar bir tipdagi morfo-logik elementlardan (zaxm va psoriazda tugunchalar, zaxmda rozeola, so'gallar) tashkil topgan bo'lsa — monomorf, bir necha tipdagi elementlar bo'lganda — polimorf bo'lishi mumkin. Ayrim kasalliklar uchun monomorfizm xos , bunda butun kasallik davrida faqat bitta birlamchi element ( psoriaz , eshakyem , chipqon , gidradenit va boshqalar ) paydo bo ' ladi , boshqalar uchun polimorfizm — ikkita va ko ' proq birlamchi elementlar borligi ( ekzema , ikkilamchi zaxm , moxov va boshqalar ) xos . TERI KASALLIKLARINING KELIB CHIQISH SABABLARI Teri kasalliklarini keltirib chiqaradigan sabablar turlicha. Teri kasalliklari odatda asab tizimi, ichki urganlar va ichki sekretsiya bezlari faoliyatining turli xil buzilishlari bilan bog'liq. Teri kasalliklarining o'zi ham organizm faoliyatiga ta'sir ko'rsatishi va asab tizimi (teri qichishida va boshqalarda) va ichki a'zolar vazifasining buzilishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun teri kasalliklarini butun organizmdagi umumiy holat deb qaraladi. Teri kasalliklari kelib chiqishida ikkita katta omil (faktorlar) rol o'ynaydi. 1) Ekzogen (tashqi) omillar. 2) Endogen (ichki) omillar. Ekzogen omillarga quyidagilar kiradi:

1) mexanik ta'sirlar. Unga ishqalanish, bosilish natijasida qavarish, shilinish keltirib chiqarishi va teriga mikrob tushi-shiga imkon berishi mumkin (piodermiya, epidermofitiya, yirik burmalarning kandidozlari va boshqalar); 2) fizikaviy ta'sirlar. Bunga yuqori va past harorat, quyosh nuri, rentgen, lazer, ultrabinafsha, radiatsion nurlar ta'sirida paydo bo'ladigan dermatit, gush va hatto xavfli o'sma kasalliklari misol bo'lishi mumkin; 3) kimyoviy moddalar ta'siri. Ular juda xilma-xil bo'lib, ishlab chiqarishda, korxonalarda va turmushda ishlatiladi, tibbiyotda qo'llaniladigan ko'pgina dori-darmonlar ham teri kasalliklarini keltirib chiqaradi. Bundan tashqari, qishloq xo'jaligida ishlatiladigan kimyoviy moddalar, o'g'itlar ham teri va shilliq pardani zaharlaydi. Kimyoviy moddalarning yana bir xususiyatlari shundaki, ular faqat teri va shilliq pardaga ta'sir etibgina qolmay, balki tananing sezuvchanligini ham oshirib, allergik holatni yuzaga keltiradi hamda terida, shilliq pardada va organizmda allergik kasalliklarni keltirib chiqaradi (eshakyem, rinit, kon'yunktivit, bronxial astma va boshqalar); 4) mikroblar ta'siri. Mikroblar (ayniqsa, streptokokklar, stafilokokklar) terining yiringli kasalliklariga sabab bo'ladi: sil tayoqchasi — teri silini, moxov tayoqchasi — moxov kasalligini, leyshmanioz — yomon jarohatni, gonokokk — so'zakni, oqish treponema — zaxmni, trixomonoz — trixo-monada kasalligini paydo qiladi. Viruslar esa oddiy uchuqni, o'rab oluvchi temiratkini, so'galni va shunga o'xshash kasalliklarni keltirib chiqaradi; 5) zamburug'lar ta'siri. Ular terida va shilliq pardada turli kasalliklar kelib chiqishiga sabab bo'ladi. Masalan: trixofitiya, mikrosporiya, kal, oyoq va chov mikozlari, achitqisimon zamburug'lar (kandidamikozlar) og'iz bo'shlig'i shilliq qava-tida — og'iz oqarishi, lab bichilishi kabilarni keltirib chiqa radi. Bundan tashqari zamburug'lar teri osti yog' qavatini, suyaklarni, ichki a'zolarni shikastlantirib, og'ir zamburug' kasalliklari — aktinomikoz, kandidamikoz, sporatrixoz va boshqalarni keltirib chiqarishi mumkin; 6) parazit jonivorlar ta'siri. Ulardan bit, burga, qandala, chivin, kanalar odam terisini chaqib, badanning qichishiga, achishishiga sabab bo'ladi, buning natijasida yiringli kasal liklar paydo bo'ladi;

7) o'simliklar ta'siri. Ular ham (paxta, jo'xori, yalpiz, kelin tili, kanop, beda va hokazo) terining yallig'lanish kasalligini keltirib chiqaradi. Endogen omillarga quyidagilar kiradi: Asab tizimi faoliyatining buzilishlari. Gush neyrodermit, psoriaz, teri qichimasi va boshqa qator teri kasalliklarida asab tizimi faoliyatining buzilishi kasallikning sababchisi yoki uning oqibati bo'lishi mumkin, bu esa ularning kechishini ancha og'irlashtiradi. Kishilarda teri kasalliklari paydo bo ' lishida asab - ruhiy shikastlar va asab tizimining zo ' riqishi katta rol o ' ynaydi . 1) Modda almashinuvining buzilishi. Chunonchi diabetli (uglevod almashinuvining buzilishi) bemorlarda aksari furunkulyoz, og'iz oqarish kasalligi; 2) ichki sekretsiya bezlari faoliyatining buzilishi natijasida ham turli teri kasalliklari kelib chiqadi. Masalan, oshqozon osti bezi faoliyatining buzilishidan diabet, o'smirlik davrida jinsiy a'zolarning rivojlanishi natijasida terida seboreya va husnbuzar, buyrak usti bezi po'stloq qavati faoliyatining buzilishidan esa o'tkir qizil yuguruk, po'rsildoq yara, homi-ladorlik davrida ichki bezlar faoliyatining buzilishi oqibatida bir qancha teri kasalliklari (gush, neyrodermit, teri qichimasi) kelib chiqishi mumkin; 3) moddalar almashinuvining buzilishi ham teri kasallik-lariga sabab bo'ladi. Masalan, qon tarkibida qand miqdori oshib ketsa, chipqon, xo'ppoz va boshqa yiringli kasalliklar paydo bo'ladi. Bundan tashqari suv, tuz, oqsil, karbonsuv va yog' almashinuvlari buzilishi oqibatida teri kasalliklari kelib chiqadi. Bizga ma'lumki, po'rsildoq yarada (puzirchatka) suv-tuz almashinuvi buziladi, ksantoma kasalligida qonda xoles-terin ko'payib ketadi, fotodermatozlarda esa — porfirin moddasi ham qonda, ham siydikda ko'payib ketadi. 4) vitaminlarning kamayib ketishi yoki yetishmasligidan ham teri kasalliklari kelib chiqadi. Tanada vitamin C, ya'ni askorbinat kislota yetishmasa, lavsha (singa) kasalligi kelib chiqadi. Vitamin RR yetishmasa, pellagra va vitamin A yetishmasa, terining epidermis qavatida dag'allanish kuzati-ladi, bu muguzlangan ekzemada yaqqol ko'rinadi. Shunday qilib, organizmda

vitaminlarning ahamiyati juda muhimdir, ayniqsa, teri kasalliklarida vitaminlarning ko'proq qo'llanishi ham bejiz emas; 5) ichki a'zolar faoliyatining buzilishi teri kasalliklarining kelib chiqishida o'ziga xos ahamiyat kasb etadi. Bu o'rinda ovqat hazm qilish a'zolari, ayniqsa me'da-ichak kasalliklarida gush, neyrodermit, allergik dermatitlar, teri qichimasining tez-tez qaytalanishini kuzatish mumkin. Bundan tashqari, jigar, o't pufagi va buyrak faoliyatining buzilishi ham teri kasalliklariga olib keladi. Qon- tomir, qon yaratish tizimi kasalliklari ham teri va teri osti yog' qavatlarida turli xil teri kasalliklari kelib chiqishiga sabab bo'ladi; 6) teri va shilliq parda kasalliklari orasida nasldan-naslga o'tadigan kasalliklar ham bor. Masalan, pes (vitiligo), qipiqli temiratki, baliq po'sti kasalligi va boshqalar shular jumlasidan. Bunga sabab ota-onadagi ko'pgina xususiyatlarning bolaga o'tishidir. Bu xastaliklar, eng avvalo, asab sistemasi faoliyati izdan chiqqanda yuzaga keladi. QO'TIR (SCABIES) Qo ' tir kasalligi yuqumli teri kasalligi bo ' lib , uni qo ' tir kanasi keltirib chiqaradi . Kana toshbaqasimon ko ' rinishda bo ' lib urg ' ochisi erkagidan yirikroq . Urug ' langandan keyin urg ' ochisi epidermisning yu / a qatlamlariga kirib , har xil yo ' llar ochadi va shu yo ' llarga umri davomida (6—8 hafta ) 50 tagacha tuxum qo ' yadi . Tuxumlardan kanalar rivojlanib chiqib , 4 hafta davomida jinsiy jihatdan voyaga yetadi va tuxum qo ' ya boshlaydi . Qo'tir kanalari odam organizmidan tashqarida bir haftagacha yashashi mumkin. Qo'tir kanasi odamga bemordan yoki uning buyumlaridan yuqish hollari kuzatiladi, ya'ni bir o'rinda yotganda, kiyimlaridan foydalanganda, bolalarga o'yinchoqlar orqali, shuningdek, jinsiy aloqada bo'lganda kasallik yuqadi. Klinikasi. Qo'tir teriga kana tushganidan keyin 7—14 kun o'tgach avj olib boradi. Kasallik egri-bugri ingichka kulrang yo'llar — uzunligi 5—10 mm keladigan chiziqlar (qo'tir yo'llari) paydo bo'lishi bilan xarakterlanadi, qo'tir yo'llarida mayda-mayda kir to'plamlaridan iborat ayrim-ayrim qora nuqtalar

bo'ladi. Qo'tir yo'lining bir uchi (boshi) ochiq, ikkinchi uchi yopiq (ko'r) bo'ladi. Qo'tir yo'lining yopiq uchida ko'pincha tiniq yoki xiralashib qolgan pufakcha topiladi. Ba'zan pufakchada urg'ochi kanani topsa bo'ladi. Terining shox qatlami nozik, ingichka bo'ladigan qism-larida: qo'l panjasinining barmoqlar orasidagi burmalari, kaft usti bo'g'imining bukiluvchi yuzasi, qo'ltiqning oldingi devori, jinsiy olatda, ayollarda ko'krak uchining terisida qo'tir yo'llari yaxshi ko'rinib turadi. Qo'llarning bukiluvchi yuzalari terisida, tirsak sohasida, dumba, qorin va sonda qo'tir yo'llari bilan bir qatorda tuguncha — pufakchalardan iborat toshmalar, tirnalgan joylar, qoraqo'tirlar paydo bo'ladi. Katta yoshli odamlarda qo'1-oyoq kaftlari, shuningdek yuz, bo'yin, orqa yuqori qismining terisi zararlanmaydi. Kanalar ko'p uchray-digan joylardagina emas, balki badan terisining boshqa joyla-rida ham tirnalgan yerlar bo'ladiki, bu — badanning reflektor yo'li bilan qichishini ko'rsatadi. Kamdan-kam hollarda, ayniqsa, o'zini toza tutadigan odamlarda badan sal-pal qichi-shi mumkin. Bunda kasallikning klinik manzarasi notayin bo'lib, qo'tir tashxisini aniqlash qiyinlashib qoladi . Tirnalgan joylar, qo'tir yo'llari ikkilamchi streptokokk va stafilokokk infeksiyasi uchun kirish darvozalari bo'lib xizmat qilishi mumkin. Ko'pincha, xususan, o'zini ozoda tutmay-digan odamlarda, shuningdek, ko'pdan beri vrachga bormay yurgan kasallarda qo'tirga piodermit bilan bir qatorda ekzema ham qo'shilishi mumkin. Kechasi badan qichiy berib, jonni bezor qilgani, odam yaxshi uxlay olmasligi, ba'zida esa butunlay uyqudan qolishi tufayli qo'tir bilan og'rigan bemor-larning asab tizimida funksional o'zgarishlar yuzaga kelib, ish qobiliyati ancha pasayib ketishi mumkin. Tunda ayniqsa zo'rayadigan qichishish va qo'tir yo'llari hamda pufakcha-larning o'ziga xos tarzda joylashuvi to'g'ri tashxis qo'yishga yordam beradi. Davosi. Qo'tirga davo qilishda avvalo bemorning qanday ahvolda ekanligiga, ichki a'zolarida o'zgarishlar bor-yo'qligiga ahamiyat beriladi. Bunda quyidagi dorilar qo'llaniladi:

1. 10—33 % li oltingugurt malhami 5 kun davomida kuni-ga 2 mahal butun badanga surtiladi. Keyin (6- kuni) bemorni cho'miltirib, uning kiyim-boshi, yotgan o'rni, choyshablari almashtiriladi. 7- kundan boshlab muolaja takrorlanadi. 2. Demyanovich usuli: oldiniga 60 % li giposulfit eritmasi, keyin 6 % li xlorid kislota qo'llaniladi. 60 % li giposulfit eritmasi 10 daqiqa davornida surtiladi, keyin 5—10 daqiqa tanaffus qilinadi, shundan keyin 6 % li xlorid kislota eritmasi ishlatiladi (kuniga 1 mahal 3 kun mobaynida). Muolajadan so'ng bemor yaxshilab cho'milib, kiyimlari, o'rin-ko'rpalari yangilanadi. Bordi-yu muolaja yaxshi natija bermasa, yana 3 kun davo qilinadi. 3. Benzil-benzoatning 20 % li emulsiyasi teriga 2 mahal surtiladi (bunda 10 daqiqadan keyin bemorga kiyinishga ruxsat etiladi). Muolaja 3 kunga mo'ljallangan bo'lib, 4- kuni bemor cho'milib, kiyimlari va o'rin-ko'rpalarini almashtiradi. 4. Vilkinson malhami kuniga 1 mahal kechqurun surtiladi, dori terming hamma yeriga, ayniqsa toshmalar ko'p toshgan joylarga kun davomida surtiladi. 7- kuni bemor cho'miladi, kiyimlari yangilanadi. Davo kor qilmasa, muolaja yana bir hafta davom ettiriladi. Agar bemorda piodermit bo'lsa, parazitlarga qarshi malhamlardan tashqari, dori-darmonlar ham beriladi. Oldini olish. 1) Bemorning oila a'zolari tibbiy ko'rikdan o'tkaziladi; 2) oilada maktab va bog'cha yoshidagi bolalar bo'lsa, ular ham tibbiy tekshiruvdan o'tkaziladi; 3) kasalligi aniqlangan bemor darhol kasalxonaga yotqiziladi; 4) bemor tutgan buyumlar, kiyimlari va yotgan o'rin-ko'rpalari yaxshilab dezinfeksiyalanadi. Bu ishlarni tuman sanitariya-epidemiologiya stansiyasi (ular xabar olgach) xodimlari amalga oshiradi (281-sonli maxsus xabarnoma varaqasi tuziladi); 5) bemor tuzalib ketgan bo'lsa ham uni nazorat qilib turish kerak, bunda 3 haftagacha bemor va u bilan muloqotda bo'lgan odamlar tibbiy nazorat qilinishi lozim. BITLASH (PEDIKULYOZ)

Bit odam tanasida yashaydi va ayrim kasalliklarni keltirib chiqaradi (masalan, toshmali terlamani). Shu bilan birga hayvonlarda ham bit bo'ladi, lekin u odam uchun yuqumsiz hisoblanadi. Odamning badanidagi bitlar 3 xil bo'ladi: 1) bosh biti; 2) kiyim biti; 3) qov biti. Bosh biti odamda boshning sochli qismida bo'ladi. Urg'ochi bit bir oy davomida 150 tagacha tuxum qo'yadi. Bu tuxumdan sirka chiqadi va 10—12 kun ichida yosh bitlarga aylanadi. Bular esa 3 haftadan keyin tuxum qo'yadi va sirka chiqara boshlaydi. Klinik belgilari. Bit terining epidermis qismini ta'sirlan-tiradi, natijada qichishish paydo bo'ladi. Bit chaqqan joylarda kichik tugunchalar, keyinchalik esa ikkilamchi mikroblar tushishi natijasida piodermitlar paydo bo'la boshlaydi. Soch bir-biriga yopishib ketadi, tarash qiyin bo'ladi, bu esa sirkalarning bitchalarga aylanishiga qulay sharoit tug'diradi. Bosh bitini davolash quyidagicha: kerosin va paxta yoki pista yog'ini teng miqdorda aralashtirib, 2—3 qavat dokaga shimdiriladi, so'ngra boshga yaxshilab o'raladi, ustidan pergament qog'ozi qo'yilib, ustidan yana doka yoki toza ro'mol bilan o'raladi va 24 soatga qo'yib qo'yiladi, so'ngra bosh iliq suv va sovun bilan yaxshilab yuviladi.| 2—3 kundan so'ng muolaja yana bir marta takrorlanadi, Bundan tashqari, agar bit hali sirkalamagan bo'lsa, 2—3 % li simob malhami surtish ham mumkin. Bu usul faqat yoshi katta odamlarga qo'llaniladi. Ba'zi hollarda uzum sirkasi ham ishlatish mum-kin. Hozirgi vaqtda bitga qarshi ishlab chiqilgan «Jondor», «Iskandar» shampunlaridan keng foydalanilmoqda. Kiyim biti. Bu bit asosan kiyimning choklarida bo'lib, kulrang, bosh bitidan sal kattaroq bo'ladi. Kiyim biti ovqat-lanish uchun teriga o'tadi. Bit chaqqanda teri ta'sirlanadi va qashinish paydo bo'ladi, natijada teriga tuguncha yoki burtmachalar toshadi. Qashish va qichishish natijasida terida uzun-uzun chiziqlar hosil bo'ladi. Toshma o'z vaqtida davolanmasa, ularning o'rnida piodermitlar paydo bo'ladi. Davosi. Kiyimlarni yechib qaynatish, so'ngra ularni dazmollash kerak. O'rin-ko'rpa jildlarini ham qaynatish zarur.

Qov biti ko'pincha odamning qov qismida va jinsiy a'zolarda bo'ladi, u mo'ylar orasiga yopishib oladi. U ham kulrang bo'lib, ba'zan ular o'rmalab, tananing jun bilan qoplangan boshqa qismlariga (qo'ltiqqa, ko'krakka, soqolga, qoshga) o'tib ketadi. Bu bit asosan jinsiy aloqa vaqtida bir odamdan ikkinchi odamga o'tadi. Klinik belgilari. Terida tirnalgan joylardan tashqari dog'lar ham paydo bo'ladi. Rangi ko'kish, dog' sinchiklab ko'rilganda markaziy qismida nuqta borligini aniqlash mumkin. Ana shu yerdan qov bitini topish mumkin. Bemor kuchli qichishishdan shikoyat qiladi. Davosi. Avval mo'ylarni qirib tashlash kerak, so'ngra u yerni iliq suv va sovun bilan yaxshilab yuvgandan keyin 2— 3 % li simob malhami surtiladi. Malharn 2—3 kun davomida kuniga 1 mahal badan iliq suv va sovun bilan yaxshilab yuvilgandan so'ng surtiladi. Oldini olish choralari. Shaxsiy gigiyenaga rioya qilish, ichki kiyimlar va o'rin-ko'rpa jildlarini har haftada almash-tirish, kiyimlarni dazmollab, keyin kiyish, birovlarning o'rnida yotmaslik, tasodifiy jinsiy aloqa qilmaslik, taroqni boshqalarga bermaslik va boshqa shu kabilarga amal qilish zarur.

Похожие

Dеrmаtоzооnоzlаr. Teri leyshmaniozi

Ayirish va teri

Teri va uning hosilalari

Teri va kindik kasalliklari sepsis

O’smadan oldingi teri kasalliklarining tasnifi