Qon sistemasi kasalliklari - Медицина - Рефераты

Qon sistemasi kasalliklari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

26.7900390625 KB

Qon sistemasi kasalliklari Reja: 1. Qon sistemasi to’g’risida qisqacha anatomik-fiziologik ma’lumot 2. Qon yo’qotish oqibatida kelib chiqadigan kamqonlik 3. Temir yetishmovchiligidan paydo bo’ladigan kamqonlik

Qon sistemasi kasalliklari Gematologiya qon va qon yaratish a’zolari, ularning normadagi va patologiyadagi tuzilishi va funksiyasi to’g’risidagi fandir. Hozirgi zamon gematologiyasi qon embriogenezi, morfogenezi va morfofiziologiyasini, qon va qon yaratish a’zolarining norma va patologiyadagi holatini o’rganadi. Anemiya yoki kamqonlik deganda aslida organizmda qizil qon tanachalari va gemoglobin kamayib ketadigan kasallik holatlari tushuniladi. Anemiyalar issiq iqlimli mamlakatlarda keng tarqalgan bo’lib, bu yerda aholining 10—20% ida qonda gemoglobinning miqdori 100% dan kamdir. Bundan ham ko’proq kamqonlik bolalarda (30—40%) va ayollarda, ayniqsa, homiladorlik davrida uchraydi. Hamshira gematologik kasallarni umumiy shikoyatlari, klinik belgilari, davolash, oldini olish prinsiplari hamda parhez xususiyatlarini (diyetoterapiya) yaxshi bilishi kerak. Bemorni obyektiv va laborator tekshiruvlari asosida hamshira o’z parvarish rejasini tuzadi. Qon kasalliklarida qon ketishi kuzatilishi mumkin (aniq va yashirin), shuning uchun har bir hamshira bemorlarni kuzatishda juda sezgir bo’lishi, shoshilinch yordam ko’rsata bilishi lozim. Qon sistemasi to’g’risida qisqacha anatomik-fiziologik ma’lumot Bu sistemaga jigar, suyak ko’migi, limfotik tugunlar, taloq kiradi. Bu yerda qon shaklli elementlari: eritrotsitlar, asosan, qizil suyak ko’migida, leykotsitlar taloqda va limfatik tugunlarda, trombotsitlar qizil suyak ko’migida ishlab chiqariladi. Qon oziq moddalarni organizmning hamma hujayralariga yetkazib beradi va zararli mahsulotlarni tashqariga chiqaradi. Qon plazmadan — qondan shaklli elementlar chiqarilgandan keyin qoladigan tiniq suyuqlikdan iborat. Sog’lom odam organizmida qonning umumiy miqdori taxminan 5 litr bo’ladi. Qon plazmasi—suv bo’lib, unda oqsil moddalar, qand, juda mayda yog’ zarralari, turli xil tuzlar, erigan holatda kislorod (oz miqdorda) bo’ladi. Qonda 5 x1012/l gacha eritrotsitlar bo’lib, ular qonga qizilrang beradi. Eritrotsitlarning yashash davomiyligi taxminan 1 oy, ular ko’proq taloqda parchalanadi, shuning uchun taloqni eritrotsitlar mozori deb ataydilar. Leykotsitlar harakatlanishga qodir, ular organizm uchun yot bo’lgan

moddalar, masalan, o’lgan hujayralarni hazm qila oladi (fagotsitoz). Qonda normada 3,2x10 9 /l dan 11,3x10 9 /l gacha leykotsit bor. Trombotsitlar qon ivish jarayonida qatnashadi. Normada ularning miqdori 180,0 x 10 9 /l dan 320,0 x 10 9 /l gacha yoki 1000 eritrotsitga 50 trombotsit to’g’ri keladi. Hozirgi vaqtda klinik manzarasi o’ziga xos bo’lgan anemiyalarning ko’p uchraydigan quyidagi turlari farq qilinadi. 1. Postgemorragik anemiya, qon yo’qotish natijasida paydo bo’ladi. 2. Temir moddasi yetishmaydigan anemiya, organizmda temir tanqisligi sababli rivojlanadi. 3. Pernitsioz anemiya (sianokobalamin) yetishmasligiga bog’liq. 4. Gemolitik anemiya, eritrotsitlar parchalanishidan paydo bo’ladi. 5. Gipoplastik anemiya, suyak ko’migi funksiyasi pasayibketganda rivojlanadi. Qon yo’qotish oqibatida kelib chiqadigan kamqonlik Kamqonlikning bu xili nihoyatda ko’p uchraydi. Juda xilma-xil ixtisoslikdagi hamshiralar shu xildagi kamqonlikni kuzatishadi. Kamqonlikka olib keladigan qon oqishining eng ko’p uchraydigan sabablariga jarohatlanish, abort yoki tug’ish, bachadon raki yoki fibromasi, me’da, ichaklar raki, me’da yoki 12 barmoq ichak yarasi, bavosil, o’pka sili yoki to’qimaning zo’r berib parchalanishi bilan o’tadigan boshqa o’pka kasalliklari, gemorragik diatezning har xil turlari kiradi. Qon oqqandan keyin kuzatiladigan kamqonlikning klinik manzarasi va o’tishiga qarab uni 2 turga ajratish kerak: 1. O’tkir qon yo’qotish natijasida paydo bo’ladigan kamqonlik. 2. Surunkali qon yo’qotishdan paydo bo’ladigan kamqonlik. O’tkir qon ketishi qon ko’p yo’qotilgan taqdirdagina kamqonlikka olib keladi. O’tkir qon yo’qotishdan keyingi kamqonlikning umumiy belgilariga quvvatsizlik, quloq shang’illashi, bosh aylanashi, hushdan ketish kiradi. Odam hansirab, yuragi o’ynaydi, ko’zi xiralashadi; bemor oqarib ketadi, lekin sariqlikdan asar ham bo’lmaydi; ko’z skleralari och havorang tusga kiradi, lablari va boshqa shilliq pardalari qonsiz bo’lib ko’rinadi. Qon oqqandan keyin puls dastlab bo’sh, kuchsiz

bo’ladi va tezlashib ketadi. Yurakni eshitish nuqtalarida sistolik shovqin eshitiladi. Arterial bosim pasayib ketadi. Kapillarlar turi rangsiz va siyrak bo’ladi. Bu xildagi kamqonlikda aylanib turgan qon miqdori umuman kam bo’ladi. Ba’zan aylanib turgan qon hajmi biroz ko’payib qoladi ham, chunki qon yo’qotish, odatda, suyuqlikning to’qimalardan qonga tez o’tishi bilan davom etadi. Bunda qon suyulgan — gidremik bo’lib qoladi. Og’ir hodisalarda komatoz holat boshlanib, odam qattiq hansiraydi, tana harorati 34—33° C gacha pasayib ketadi, yurak tonlari arang bilinadi, mushaklar tortishib sianoz paydo bo’ladi. Bu og’ir o’zgarishlarning kelib chiqishi bosh miya va yurak singari a’zolarga kislorod yetishmay qolishi bilan bog’liq. Tez, takror (surunkali) qon oqishi hatto bir marta juda oz qon yo’qotilganda ham, ba’zan kamqonlikning avj olishiga olib keladi. Biroq ko’p yillargacha shu tariqa oz-ozdan qon oqib turishi kompensator o’zgarishlar natijasida kamqonlik belgilarining kelib chiqmasligiga olib keladi. Har yili necha martadan qon oqib ketishiga to’g’ri ichak venalarining varikoz kengayishidagi bavosildan qon oqishi misol bo’la oladi. Bunday bemorlar dastlabki yillarda qon ketgandan keyin o’z ahvolida o’zgarish sezmaydilar, ular qonining tarkibi esa uzoq vaqtgacha normal bo’ladi. Biroq asta-sekin yangidan yangi qon yo’qola borgani sayin ko’mikning ana shu giperfunksiyasi susaya boshlaydi va gipofunksiya holati bilan almashinadi. Qon tarkibida eritrotsitlar, gemoglobin kamaya boshlaydi. Rang ko’rsatkichi 0,6— 0,5 gacha pasayadi. Kamqonlik, odatda, keskin gipoxrom xarakterga ega bo’ladi, bu temir yetishmovchiligiga bog’liq. Temir yetishmovchiligidan paydo bo’ladigan kamqonlik Qonda temir miqdori 3,6—5,4 mkmol/l ga tushadi. Bu davrda qonda eritrotsitlar kamayadi, leykotsitlar, trombotsitlar soni o’zgarmaydi. Kamqonlikning 80%ga yaqinini temir yetishmasligidan kelib chiqqan kamqonlik tashkil qiladi. Bunda qon zardobi va suyak ko’migida miqdori kamayib ketadi. Kasallik erkaklarga nisbatan ayollarda ko’p uchraydi. Temir 12 barmoq ichak va ingichka ichakning yuqori qismida so’riladi, uning so’rilishi 2 bosqichda kechadi: 1. Temirning ichak shilliq qavati hujayralari orqali so’rilishi.

2. Temirning hujayralardan zardobga o’tishi. Etiologiyasi va patogenezi. Kasallikning kelib chiqishiga asosiy sabablardan biri qon yo’qotishdir. Oz-ozdan bo’lsa ham uzoq vaqt davomida qon yo’qotilganda organizmda temir miqdori kamayadi. Ovqat tarkibidagi temirning fiziologik so’rilishi chegaralangan. Erkaklar ovqat orqali 18 mg temir iste’mol qilsa, shundan 1—1,5 mg so’riladi. Ayollarda esa iste’mol qilingan 12—15mg temirdan 1—1,5 mg so’riladi. Agar organizmdan sutkasiga 2 mg dan ortiq temir yo’qotilsa, temir yetishmovchiligi belgilari paydo bo’ladi. O’zini sog’lom hisoblovchi ayollarning 10—25% da hayz ko’rish vaqtida 40 mg dan ortiq temir yo’qotiladi. Hayz ko’rish vaqtida ko’p qon yo’qotish tufayli ayollarda temirga bo’lgan talab sutkasiga 2,5—3 mg dan ortiq bo’ladi. Ammo bunday miqdordagi temir ichakda so’rilmaydi. Shunday qilib, bir oyda 15—20 mg temir yetishmasa, bir yilga borib temir yetishmasligi 180—240 mg ni tashkil qiladi. Bundan tashqari, har bir homiladorlik, tug’ish va emizish davrlarida ayol 700—800 mg dan kam temir yo’qotmaydi. Temir yetishmasligidan kelib chiqadigan kamqonlikning rivojlanishida oshqozon- ichak yo’lidan qon yo’qotish ham katta o’rin egallaydi, bu hol ko’proq erkaklarda uchraydi. Siydik yo’li orqali qon yo’qotish kamqonlikka olib kelmasa ham, har holda siydik orqali doimo eritrotsitlarni yo’qotish temir tanqisligiga olib kelmay qolmaydi. Doimiy qon topshirib yuruvchi donorlarda ham temir yetishmasligidan kelib chiqadigan kamqonlik uchrab turadi. Ba’zan tug’ma temir tanqisligi bo’lishi mumkin. Erta xloroz yosh qizlarda uchrab, balog’atga yetish davriga to’g’ri keladi. Me’da shirasi miqdorining pasayishi natijasda ham kamqonlik kelib chiqishi mumkin. Uni gastrogen kamqonlik yoki axlorgidrid kamqonlik yoki kechikkan xloroz deyiladi. Klinik manzarasi. Klinik belgilari har xil va turli sabablarga bog’liq bo’ladi. Temir yetishmasligining belgilari birdaniga bilinmaydi. Qondagi gemoglobin miqdori keskin kamayib ketganda to’qimalarning kislorod bilan yetarli ta’minlanmaslik belgilari paydo bo’ladi. Temir yetishmasligidan kelib chiqqan kamqonlikda bemor umumiy holsizlik, tez charchash, bosh aylanib, quloqlarda shovqin borligi, havo yetishmasligi va yuragining tez urishidan shikoyat qiladi.

Ba’zan bemor yurak sohasida og’riq sezadi. Bemorning teri qoplamlari oqargan bo’lib, ba’zan yashilnamo tusda bo’ladi (xloroz so’zi shundan kelib chiqqan). Bemorni tekshirib ko’rilganda yurak tomonidan taxikardiya, yurak cho’qqisi sohasida sistolik shovqin qayd qilinadi, qon bosimi pasayishi mumkin. EKG da T tishcha izoelektrik chiziqda yoki manfiy bo’lishi mumkin. Kamqonlikning boshqa turlaridan farq qilib, temir yetishmasligidan kelib chiqqan kamqonlikda sideropeniya belgilari bo’ladi. Bunda bemorning teri qoplamlari, tirnoqlari va sochlarida o’zgarishlar qayd qilinadi. Teri qoplamlari quruq bo’lib, oyoq va qo’llarda yorilishlar paydo bo’ladi. Bemorlarning 10—15% da og’iz burchaklari yorilgan bo’ladi. Og’ir turlarida tirnoqlar yupqalashib tez sinadigan bo’lib qoladi. Koylonixiya — qoshiqsimon tirnoq temir yetishmasligidan kelib chiqqan kamqonlikning belgilaridan hisoblanadi. Bemorning tili qizarib og’rishi mumkin (glossit), til so’rg’ichlari atrofiyaga uchrashi natijasida u yaltiroq va silliq bo’lib qoladi. Temir tanqisligi anemiyasining belgilaridan yana biri— mushaklarning bo’shashishi, yosh qizlarda tunda siydik tutolmaslikdir. Bemor qattiq kulganda, yo’tolganda siydik tutolmay qoladi. Temir yetishmasligidan oshqozon-ichak yo’lida ham o’zgarishlar paydo bo’ladi—me’da sekretsiyasi buziladi. Kechikkan xloroz bilan kasallangan bemorlarda ta’m bilish sezgisi buziladi. Bor, kesak, ko’mir kabilarni yeyish istagi paydo bo’ladi. Bemor kerosin, aseton, naftalin, mashinalardan chiqadigan gazlarning hidi kabilarni yoqtiradi. Laborator tekshirishlari. Qonni tekshirganda eritrotsitlar soni o’rtacha kamayganda gemoglobin miqdori anchagina pasayganligi aniqlanadi. Anemiyaning bu turi gipoxrom anemiyalar qatoriga kiradi. Surtmadagi eritrotsitlar yomon bo’yalgan, ularning diametri kamaygan, leykotsitlar soni normada bo’ladi. Erta xloroz yoki kamqonlik gormonal buzilishlar, xususan, tuxumdonlar gormonlarining suyak ko’migiga rag’batlantiruvchi ta’sirining pasayishi natijasi hisoblanadi. Temir yetishmasligidan paydo bo’ladigan kamqonlikda qon zardobidagi temir miqdorini aniqlashning ahamiyati katta. Bunda bemor tekshirishga qon topshirish uchun 5 kungacha tarkibida temir bo’lgan preparatlarni qabul qilmay turishi kerak. Qon zardobidagi temir miqdori normada 70—170 mkg

% yoki 12,5—30,4 mmol/l bo’ladi. Temir yetishmasligidan kelib chiqadigan kamqonlikda esa qon zardobidagi temir 10—30 mkg% (1,8—5,4 mkmol/l) gacha pasayib ketishi mumkin. Davolash. Bemorga tarkibida temir moddasi ko’p bo’lgan ovqatlarni ko’proq iste’mol qilish tavsiya qilinadi. Temir miqdori go’sht, jigar, tuxumda ko’p bo’ladi. Darhol qon quyishga shoshilmaslik kerak, chunki zardob orqali o’tadigan gepatit 0,5— 20% ni tashkil qiladi. Temir yetishmasligidan kelib chiqqan kamqonlikni davolashda temir preparatlari ishlatiladi. Preparatlarni, asosan, ichishga buyuriladi. Ichakda so’rilish buzilgandagina temir prepartalari parenteral yo’l bilan yuboriladi. Temir preparatlaridan ferrokal yaxshi natija beradi, sutkasiga 6 tabletka ichiladi, shuningdek, ferropleks, konferen, orferon, ferramid, ferbitol, ferkoven, ferrumlek kabi dorilar qo’llaniladi. Davolash muddati 2—3 oy. Kasallikning oldini olish. Homilador va emizikli ayollar, uzoq vaqt qon yo’qotgan kishilar, o’smir qizlar, donorlarga tarkibida temir ko’p bo’lgan mahsulotlarni ko’proq iste’mol qilish tavsiya qilinadi (jigar, go’sht, tuxum). Temir preparatlari berib turiladi (masalan, kuniga 2 tabletka ferropleks). Ba’zida qon tekshirib turiladi. Temir tanqisligi aniqlanganda bemorga uzoq muddat davo qilinadi. Vitamin b 12 (folat kislota) yetishmasligidan kelib chiqadigan kamqonliklar Bu turdagi kamqonliklarda vitamin B 12 va folat kislota yetishmovchiligidan, qon ishlab chiqarishda va, asosan, eritropoyezdagi DNK va RNK sintezi buzilishida kuzatiladi. Ko’pincha alohida vitamin B 12 yetishmasligi va kam hollarda alohida folat kislota yetishmasligi uchraydi. Vitamin B 12 yetishmasligi sabablari: I. Vitamin B 12 so’rilishining buzilishi: 1) oshqozon fundal qismi bezlarining atrofiyasi (Addison— Birmer kasalligi); 2) me’da raki; 3) ichak kasalliklari (spru, terminal ilyeit, ichakning surunkali yaralari, o’smalari);

4) oshqozon va ichakdagi operatsiyalar. II Vitamin B 12 ning yuqori darajada sarflanishi va ilikda o’zlashtirilishining buzilishi: 1) ichakning gijja kasalliklari; 2) ichak disbakteriozi ; 3) jigar kasalliklari (surunkali gepatit, jigar sirrozi); 4) gemoblastozlar (o’tkir leykoz, eritromiyeloz). III. Folat kislota yetishmasligi sabablari: 1) ichak kasalliklari; 2) ichakda qilinadigan operatsiyalar; 3) alkogolizm; 4) homiladorlik; 5) ba’zi dorilarni uzoq muddat qabul qilish; 6) alimentar yetishmaslik. B 12 yetishmasligi bilan bog’liq kamqonlik. Birinchi bor bu kasallik 1855- yilda Addison, so’ngra 1868yilda Birmer tamonidan yozilgan bo’lib, pernitsioz (yomon sifatli) kamqonlik deb nomlangan. Hozirgi vaqtda vitamin B 12 bilan davolash imkoniyati tufayli bu kasallik hayot uchun xavfli bo’lmay qoldi va aytarli yomon sifatli ham emas. Sabablari va rivojlanishi. Kasallik rivojlanishi vitamin B 12 ni o’zlashtirishda ishtirok etuvchi ichki omil ishlab chiquvchi me’da fundal qismi bezlari atrofiyasi bilan bog’liq. Kasallik autoimmun o’zgarishlar, irsiy omillar, me’da shilliq pardasiga zaharli ta’sirotlar, keksalikdagi atrofik jarayonlar natijasida ham rivojlanishi mumkin. Ichki omil yetishmasligi ichakda vitamin B 12 so’rilishining buzilishiga olib keladi va qonda vitamin B 12 yetishmasligi rivojlanadi. Natijada folat kislotaning o’z aktiv formasi folin kislotaga o’tishi amalga oshmay qoladi. B 12 yetishmasligi va folat kislotaning aktiv formasi yo’qligi qon ishlab chiquvchi hujayralarda, asosan, eritroblastlarda DNK sintezining buzilishiga va hujayra bo’linishining buzilishiga olib keladi. Natijada eritroblastlar kattalashib, megoblastlarga aylanadi. Eritropoyez megoblastik tus oladi.

Patologik anatomiyasi. Addison—Birmer kasalligida ichki a’zolar rangi oqaradi. Yassi suyaklar ko’migi to’q qizilrangda bo’ladi. Naysimon suyaklarning epifizi va diafizi ko’migi qizilrangdaligi aniqlanadi. Til silliq, yaltiroq, so’rg’ichlari atrofiyalangan bo’ladi. Me’da shilliq pardasi va bezlarida atrofiya aniqlanadi. Atrofik jarayonlar ichakda ham aniqlanadi. Klinik ko’rinishi. Kasallik kechishi siklik bo’lib, remissiyasi retsidiv davri bilan almashinib turadi. Remissiya davrida qon ishlab chiqarish normoblast bo’lib, kasallikning klinik belgilari kuzatilmadi. Kasallikka xos klinik belgilar va periferik qondagi o’zgarishlar retsidiv vaqtda kuzatiladi. Addison—Birmer kasalligi, asosan, keksa yoshdagi erkaklarda uchraydi. Kasallik bilintirmay rivojlanadi. Kasallikning boshlang’ich belgilari quvvatsizlik, tez toliqish, og’iz qurishi, dispeptik o’zgarishlardan iborat. Kam hollarda kasallik asab a’zolaridagi o’zgarishlar, paresteziya va sezuvchi nerv ildizlaridagi og’riqlar bilan boshlanadi. Kasallik qaytalanganda uchta sindrom (kamqonlik, oshqozon- ichak va nevrologik) belgilar kuzatiladi. Kamqonlik sindromi belgilari quvvatsizlik, bosh aylanishi, quloqdagi shovqin va oz-moz zo’riqishda ham nafas olish va yurak urishining tezlashishi bilan kuzatiladi. Miokard gipoksiya natijasida yurak sohasida stenokardiya xuruji singari sanchiqli og’riq paydo bo’ladi. Yurak cho’qqisida tomirlarga o’tkaziluvchi sistolik shovqin eshitiladi, qon bosimi pasayadi. EKG da diffuz o’zgarishlar kuzatiladi. Ko’zdan kechirilganda teri qoplamlarining oqarganligi, ko’z oqining subikterik rangdaligi aniqlanadi. Teri osti yog’ qatlami yetarli darajada taraqqiy etganligi kuzatiladi. Kamqonlik sindromi rivojlanish darajasi uning bosqichi va kamqonlikning rivojlanish tezligiga bog’liq. Bemor qonining tez kamayishi bosh miyaning qisqa vaqt ichida ishemiyasi natijasida koma holatining rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Ko’pincha bemorlar til achishishi va og’rishidan shikoyat qiladilar. Til ko’zdan kechirilganda to’q qizil og’riqli yallig’langan joylar aniqlanadi. Keyinchalik til

murtaklari silliqlashadi va atrofiyalashadi. Bulardan tashqari, oshqozon-ichak a’zolari tomonidan ishtahaning butunlay yo’qolishi, epigastral me’da sohasida og’riq sezgisi va og’riqlar kuzatiladi. Jigar odatda kasallik qo’ziganda kattalashadi, taloq aytarli kattalashmaydi. Addison—Birmer kasalligida nevrologik o’zgarishlar quyidagilardan iborat: paresteziyalar, sezuvchanlikning buzilishidan, yengil og’riq sezgilardan, oyoq va qo’lning uvushishi. Ko’pincha mushak quvvatsizligi va mushaklar atrofiyasi kuzatiladi. Ba’zida psixik o’zgarishlar, alahsirash, gallutsinatsiya paydo bo’ladi. Kasallik qaytalanganda tana harorati subfebril bo’lishi mumkin. Laborator tekshiruvi natijalarida qondagi o’zgarishlar o’ziga xos, pernitsioz anemiya giperxrom bo’ladi: rang ko’rsatkichi birdan yuqori (eritrotsitlar umumiy miqdori kamayganda, ulardagi gemoglobin miqdori oshgan bo’ladi), yirik eritrotsitlar— makrotsitlar, shuningdek poykilotsitlar (odatdagi yumaloq eritrotsitlar emas, balki noto’g’ri shakldagi — (silindr, ovalga o’xshash va h. k.), eritrotsitlar uchraydi. Leykotsitlar miqdori kamaygan (leykopeniya), ECHT oshadi. Davolash. Kasallik muayyan sikl bilan kechadi, aksariyat bahorda qo’ziydi. Yomon sifatli kamqonlikning davosi 1926- yilda shu kasallikni ham jigar bilan davo qilish kashf etilishi natijasida yaxshi natija beradigan bo’ldi (Mayno va Merfi). Jigar preparatlari bilan davolash yordamida, odatda, mehnat qobiliyatini to’la tiklashga erishiladi. Shu munosobat bilan bu xildagi kamqonlikning „yomon sifatli“ degan nomi hozir o’z ahamiyatini yo’qotgan. Jigar bilan davo qilishning naf berishiga sabab shuki, jigar to’qimasida vitamin B 12 ichki omil bilan birikkan bo’ladi. Jigar dimlamasi kuniga kamida 250 g miqdorida beriladi. Odatda, davolanishning birinchi haftasi oxiridayoq bemorlar o’zini yaxshi his qila boshlaydilar, qonda retikulotsitlar soni tezda ko’payadi va qizil qon ko’paya boshlaydi. Jigar bilan davolash muttasil olib borilishi kerak. Bemor ahvoli durust bo’lsa, jigar haftasiga 2—3 martadan buyuriladi. Jigar bilan davo qilishni to’xtatib qo’yish kasallikning qaytalanishiga olib keladi. So’nggi yillarda Birmer kasalligiga davo qilish uchun juda kuchli yangi dorilar topildi. Chunonchi, jigardan folat kislota (vitamin

B 12 kompleksining tarkibiy qismi) ajratib olindi; bu modda yangi sabzavotlarda (loviya, pomidor, sabzi, gulkaramda) bo’ladi. U bemorga kuniga 2 martadan 0,02 —0,03 mm miqdorida (ichishga yoki parenteral) beriladi. 1948- yilda jigardan vitamin B 12 ajratib olindi, bu vitamin anemiyaga qarshi juda yaxshi ta’sir ko’rsatadi. Unda 4% kobalt bor. Kasallik qaytalaganda vitamin B 12 mushak orasiga 200— 400 mkg dan, har kuni — 4—6 hafta davomida gematologik remissiyaga erishguncha yuboriladi. So’ngra mustahkamlovchi davo vitamin B 12 bilan haftasiga bir marta 2 oy davomida, so’ngra oyiga 2 marta yarim yil davomida 400—500 mkg dan o’tkaziladi. Kasallik oqibati davolanmaganda yomon tugaydi. Zamonaviy davolash va retsidivning oldini olish kasallik kechishini o’zgartirib, bemorlar ish qobiliyatini saqlab qolishiga imkon beradi. Gemolitik anemiya Anemiya bu turining kelib chiqish sabablari xususida bir necha nazariyalar mavjud. Bir nazariyaga binoan, uning negizida qon yaratilishidagi anomaliya yotib, bunda eritrotsitlarning qobiqlari patologik o’tkazuvchanligi, o’ta mo’rtligi bilan ajralib turadi. Boshqa nazariyaga ko’ra, gemolitik anemiya eritrotsitlar gemolizi ro’y beradigan a’zolar funksiyasining oshishi natijasida rivojlanadi. Bu eritrotsitlarning jadal parchalanishiga sabab bo’ladi. Gemolitik kamqonlikning asosiy belgisi eritrotsitlarning yuqori darajada parchalanishi va ular yashash davrining qisqarishidir. Fiziologik sharoitlarda eritrotsitlarning yashash davri 100— 120 kunni tashkil qiladi. Qarib borayotgan eritrotsitlar taloq sinuslarida va ilikda sekvestratsiya (o’lik etga aylanish) ga uchraydi. Gemolitik kamqonlikda eritrotsitlarning yashash davri 12—14 kungacha qisqaradi. Kechishiga qarab gemoliz o’tkir va surunkali bo’ladi. Barcha gemolitik kamqonliklar ikkita katta guruhga bo’linadi: irsiy va orttirilgan. Irsiy gemolitik kamqonlik eritrotsitlardagi turli genetik yetishmovchiliklarning natijasi sifatida rivojlanadi. Bunday eritrotsitlar funksional jihatdan sifatsiz va zaif bo’ladi.

Orttirilgan gemolitik kamqonlik eritrotsitlarning yemirilishiga sabab bo’ladigan turli omillarning ta’siri natijasida rivojlanadi (antitanalarning paydo bo’lishi, gemolitik zaharlar, mexanik ta’sirlar va b.). Klinik manzarasi. Ba’zan kasallik bola hayotining dastlabki kunlarida, biroq ko’pincha balog’atga yetish davrida aniqlanadi. Bemor darmoni qurishi, ish qobiliyatining pasayib ketayotganligi, o’ng va chap qovurg’alari ostida og’riq borligi, vaqt-vaqtida eti junjikib, harorati ko’tarilib turishidan shikoyat qiladi. Teri qoplamlari oqargan, ozgina sarg’ish, taloq kattalashgan va palpatsiya qilganda og’riydi, kasallik uzoq vaqt kechganida jigarning ham kattalashganligi qayd qilinadi. Kasallik kechishida klinik belgilar kam yuzaga chiqqan davrlar va bemorning ahvoli keskin yomonlashgan, gemolitik krizlar deb nom olgan daqiqalar (taloq va jigar sohasida qattiq og’riq paydo bo’lishi, tana harorati ko’tarilib, qattiq et junjikishi — bu qon shaklli elementlarining parchalanishi bilan bog’liq) bo’lishi mumkin, bu davrda sariqlik kuchayadi va darmon quriydi. Gemolitik sariqlik uchun laboratoriya tekshiruvi ko’rsatkichlaridagi muayyan o’zgarishlar xos. Qon tahlili gemoglobinning sezilarli pasaygani (deyarli 50% ga) va eritrotsitlar miqdorining biroz kamayganini (gipoxrom anemiya) ko’rsatadi, qon zardobi tillarang, undagi bilirubin (bilvosita) miqdori litriga 290,8—307,9 mkmolr/ l gacha oshgan (normasi— litriga 17,1 mkmolr/l). Siydik va axlat normadan ko’ra anchagina intensiv bo’yalgan (urobilin ajralishi kuchaygan). Teri qoplamlarining o’rta darajada sarg’ayganligi, axlatning aniq- ravshan bo’yalganligi, taloqning kattalashganligi qayd qilinadi. Davolash. Gemolitik anemiyaga, agar eritrotsitlarning oshgan gemolizi intoksikatsiya (qo’rg’oshin) yoki infeksiya (bezgak) sababli ro’y bergan bo’lsa, simptomatik davo qilinadi. Bunday qon yaratilish anomaliyasi sababli anemiya rivojlansa , taloq olib tashlanadi. Bunday operatsiyaga aniq yuzaga chiqqan anemiya ko’rsatma bo’lib xizmat qiladi. Kamqonlik kuchli bo’lgan bemorlarga operatsiyadan oldin eritrotsitar massa quyish lozim bo’ladi. Glukokortikoid gormonlar foyda bermaydi.

Parvarishi. Kamqonlik kasalligining parvarishi anemiyaning turiga bog’liq. O’tkir postgemorragik anemiyada parvarishi, asosan, qonni to’xtatish va jarohat joyida ikkilamchi infeksiyaning kelib chiqishining oldini olish bilan bog’liq. Temir moddasi yetarlicha o’zlashtirilmasligi tufayli kelib chiqadigan anemiyada davo katta dozada temir preparatlari berib turishdan iborat bo’ladi. Temirning o’zlashtirilishi yaxshilanishi uchun uni askorbinat kislota bilan birga berib borish kerak. Buni hamshira doimiy nazorat qilib boradi. Ovqat xilma-xil, vitaminlarga boy va to’la qiymatli oqsillari serob bo’lishi kerak. Buni ham hamshira nazorat qilib boradi. Bemor kasalxonadan chiqib kelganidan keyin ambulatoriyada haftasiga bir yoki ikki marta vitamin B 12 inyeksiyalar holida olib turadi. Hamshira bemorning vaqtida poliklinikaga kelib turishini kuzatib boradi.

Adabiyotlar : 1. O’. B. Sharapov. Ichki kasalliklar. Abu Ali ibn Sino. T., 1994. 2. K. Bahodirov. Ichki kasalliklarda tashxis va diagnostika. T., 1993. 3. L.S. Zalikina. Bemorlarning umumiy parvarishi. T., 1995. 4. N.M. Kamolov. Ichki kasalliklar. T., 1996. 5. V.A. Galkin. Ichki kasalliklar. T., 1989. 6. E.Y. Qosimov. Ichki kasalliklar propedevtikasi. T., 1998.

Похожие

Arteriya qon-tomiri kasalliklari

Yurak va qon tomir kasalliklari

Yurak qon-tomir tizimi kasalliklari. Yurak poroglari. Gipertoniya kasalliklari, gipertoniya krizi

Nafas olish va yurak - qon tomir tizimlarining kasalliklari

Ovqat hazm qilish sistemasi kasalliklari gastrit, surunkali pankreatit