Onalik va bolalikni himoya qilish tuzilmasida (strukturasi) parvarish faoliyati - Медицина - Рефераты

Onalik va bolalikni himoya qilish tuzilmasida (strukturasi) parvarish faoliyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

27.0498046875 KB

Onalik va bolalikni himoya qilish tuzilmasida (strukturasi) parvarish faoliyati Reja: Ayol hayotining turli davrlarida akusherlik yordami ko‘rsatish  Homilador ayollarda dispanser kuzatuvini olib borish  Fertil yoshidagi ayollarning reproduktiv salomatligini himoya qilish va abortning oldini olish  Onalikda hamshiralik parvarishining faoliyati  Salomatligini saqlash va himoya qilishdan iborat.  Onalik va bolalikni himoya qilishda hamshiraning roli  Sog‘liqni targ‘ibot qilish konseptsiyasi  Reproduktiv salomatlik konseptsiyasi

Onalik va bolalikni muhofaza qilish tizimi O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan keyin respublika hukumatin ing diqqat markaz ida turgan eng dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Respublikada onalik va bolalikni himoya qilish masalalari bo‘yicha bir qancha qonunlarni qabul qilingan va maxsus qonun hujjatlari to‘plami chop etilgan. O‘zbekiston Respublikasining «Oila kodeksi», «Fuqarolar sog‘li g‘ini saqlash to‘g‘risida» gi 1993-yil 3-sentabrdagi 938-XIIson Qonuni, 1995-yil 21-dekabrdagi 161-1-son Qonuni bilan tasdiqlangan «Mehnat kodeksi», «Xotin-qizlarga qo‘shimcha imtiyozlar to‘g‘risida» gi 1999-yil 14-apreldagi 700-1-son Qonuni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1996-yil 10-dekabrdagi «Bolali oilalarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashni yanada kuchaytirish to‘g‘risida» gi PF- 1657-son Farmoni, «Xotin-qizlarning ijtimoiy muhofazasini kuchaytirishga oid qo‘shimcha choratadbirlar to‘g‘risida» gi 1999-yil 17-martdagi PF-2246-son Farmoni, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Yosh avlodni sog‘lomlashtirish muammolarini kompleks hal etish to‘g‘risida»gi 1993-yil 3- dekabrdagi 589-son qarori, «Bolali onalarni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi 1996-yil 10-dekabrdagi 437-son Qarori, «Bolalikdan nogiron tug‘ilishning oldini olish uchun yangi tug‘ilgan chaqaloqlarni hamda homilador ayollarda tug‘ma va boshqa patologiyani barvaqt aniqlash bo‘yicha «Ona va bola skriningi davlat tizimini tashkil etish to‘g‘risida»gi 1998-yil 1-apreldagi 140-son qarori, «Sog‘lom avlod» davlat dasturi to‘g‘risida»gi 2000-yil 15-fevraldagi 46-son qarori, «Ona va bola» davlat dasturi to‘g‘risida»gi 2001-yil 5-fevraldagi 68son qarori, «Ayollar va o‘sib kelayotgan avlod sog‘lig‘ini mustahkamlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi 2002-yil 25-yanvardagi 32-son qarori, «Oilada tibbiy madaniyatni oshirish, ayollarning sog‘lig‘ini mustahkamlash, sog‘lom avlod tug‘ilishi va uni tarbiyalashning ustuvor yo‘nalishlarini amalga oshirish choratadbirlari to‘g‘risida»gi 2002-yil 242-son Qarori va boshqa me’yoriy hujjatlarda Respublikada onalik va bolalikni himoya qilish, onalar sog‘lig‘ini mustahkamlash,

sog‘lom bola tug‘ilishi uchun shartsharoitlar yaratish borasida salmoqli ishlar amalga oshirilishi belgilab qo‘yilgan. Ayniqsa O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009-yil 13-aprel dagi «Ona va bola salomatligini muhofaza qilish, sog‘lom avlodn i shakllantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi PQ-1096-sonli Qarorida mamlakatimizdagi tug‘ish yoshidagi ayollarni chuqurl ashtirilgan tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish, ular orasidagi homi ladorlik va tug‘ruq uchun nisbiy va mutloq moneliklari bo‘lgan ayol larni dispan ser nazoratiga olish, kasalliklarning xususiyatlaridan kelib chiqib, ularni ambulatoriya, statsionar, viloyat yoki marka ziy ixtisoslashgan shifoxo nalarda davlat sog‘lomlashtirish, kontratsepsiyaga muhtoj bo‘lgan ayollarga kontratsepsiyaning turli vositalarini qo‘llash masalalari ko‘zda tutilgan. Shuningdek 0–14 yoshdagi bolalarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish, kasallik aniqlangan bemorlarni sog‘lomlashtirish masalasi ham qarorning eng muhim jihatlaridan hisoblanadi. Ushbu qaror ijrosini ta’minlash bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 2009-yil 16-apreldagi 115-sonli hamda 2009-yil 30-apreldagi 130-sonli, 2010-yil 4-yanvardagi 1-sonli buyruqlari e’lon qilinib, shahar va tuman tibbiyot birlashmalari qoshi dagi markaziy ko‘p tarmoqli poliklinikalar, qishloq vrachlik punktlarida, ya’ni sog‘liqni saqlash tizimi birlamchi bo‘g‘inlaridan boshlab to ixtisoslashtirilgan tibbiyot markazlariga qadar tug‘ish yoshidagi ayollarning reproduktiv salomatligini mustahkamlash sog‘lom avlodni voyaga yetkazish borasidagi ishlarni yanada takomillashtirish vazifalari belgilab berilgan. Xotin-qizlarning mehnat faoliyat hamda ona va bola salomatligini himoya qilish bilan bog‘liq bo‘lgan qonunlar tegishli moddalarida belgilangan ayrim me’yorlar haqida qisqacha ma’lumot keltiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi II bo‘lim 37- va 46-modda larida inson va fuqaroning asosiy huquqlari, majburiyatlari va erkinliklari, har bir kishi mehnat qilishga, ishni erkin tanlashga, qoniqarli mehnat sharoitiga va qonunda ko‘rsatilgandek ishsizlikdan himoyalanish huquqiga ega, ayol va erkak teng huquqli ekanliklari o‘z aksini topgan.

Homilador ayollarning mehnat muhofazasi, ayrim toifadagi ho milad orlarga beriladigan qo‘shimcha kafolatlar va imtiyozlar O‘zbekiston Respublikasi «Mehnat kodeksi» da belgilab qo‘yilgan. Kodeksning: 224-moddasida. «Homilador ayollarni va bolasi bor ayollarni ishga qabul qilishni rad etish va uning ish haqini kamaytirish taqiqlanadi. Homilador ayolni yoki 3 yoshga to‘lmagan bolasi bor ayolni ishga qabul qilish rad etilgan taqdirda ish beruvchi rad etilishining sabablarni ularga yozma ravishda ma’lum qilishi shart. Mazkur shaxslarni ishga qabul qilishni rad etganlik ustidan sudga shikoyat qilinishi mumkin». 225-moddasida. Ayollar mehnatini qo‘llanish taqiqlanadigan ishlar. Mehnat sharoiti noqulay ishlarda, shuningdek yer osti ishlarida ayollar mehnatini qo‘llash taqiqlanadi, yer ostidagi ba’zi ishlar bundan mustasnodir. Ayollarning salomatligi uchun normadan ortiq mumkin bo‘lmagan yuk ko‘tarish va tashishlari ma’n etiladi. 226-moddasida. Homilador ayollarni yengilroq yoki noqulay ishlab chiqarish omillarning ta’siridan holi bo‘lgan ishga o‘tkazish. Tibbiy xulosaga muvofiq homilador ayollarning ishlab chiqarish normalari, xizmat ko‘rsatish normalari kamaytiriladi yoki ular avvalgi ishdagi o‘rtacha oyligi saqlangan holda yengilroq yoki noqulay ishlab chiqarish omillarining ta’siridan holi bo‘lgan ishga o‘tkaziladi. 233-moddasida. Homiladorlik va tug‘ish ta’tili. Ayollarga tuqqunga qadar 70 kalendar kuni va tuqqanidan keyin 56 kalendar kun (tug‘ish qiyin kechgan yoki 2 va undan ortiq bola tug‘ilgan hollarda 70 kalendar kuni) muddati bilan homiladorlik va tug‘ish ta’tillari berilib, davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha nafaqa to‘lanadi. 234-moddasida. Bola 2 va 3 yoshga to‘lgunga qadar parvarishlash uchun beriladigan ta’tillar. Homiladorlik va tug‘ish ta’tili tugagandan keyin ayolning xohishiga ko‘ra unga bolasi 2 yoshga to‘lgunga qadar bolani parvarishlash uchun ish haqi saqlanmaydigan qo‘shimcha ta’til ham beriladi.

236-moddasida. Bolani ovqatlantirish uchun beriladigan tanaffuslar. 2 yoshga to‘lmagan bolasi bor ayollarga dam olish va tushlik uchun beriladigan tanaffusdan tashqari, bolani ovqatlantirish uchun qo‘shimcha tanaffuslar beriladi. Bolani ovqatlantirish uchun beriladigan tanaffuslar ish vaqtiga kiritiladi va o‘rtacha oylik ish haqi hisobi bo‘yicha ham to‘lanadi. 237-moddasida. Homilador va bolasi bor ayollar bilan tuzilgan mehnat shartnomasini bekor qilishdagi kafolatlar. Homilador ayollar va 3 yoshga to‘lmagan bolasi bor ayollar bilan tuzilgan mehnat shatnomasini ish beruv chining tashabbusi bilan bekor qilishga yo‘l qo‘yilmaydi. Korxonaning butunlay tugatilish hollari bundan mustasno, bunday hollarda mehnat shartnomasi ularni albatta ishga joylashtirish sharti bilan bekor qilinadi. onalik va bolalikni muhofaza qilish. Onalar va bolalar salomatligini himoya qilish – butun mamlakat aholisining salomatligini saqlash va mustahkamlash garovidir. Salomatlikni tiklash va muhofaza qilish bolalikdan boshlanadi. Bolalar sog‘lig‘ini saqlash va mustahkamlash uchun sog‘liqni saqlash tizimida maxsus tashkil etilgan onalik va bolalikni himoya qilish tizimi katta rol o‘ynaydi. Onalik va bolalikni muhofaza qilish tizimining asosiy vazifalaridan biri ona va bolalarga ko‘rsatiladigan tibbiy yordam masalasi. Tib biy yordam maxsus ambulatoriya – poli klinika va kasalxonalar sharoitida ayollar salomatligini muhofaza qilish, turli kasalliklarning oldini olish, ayniqsa, homiladorlik va tug‘ruq davri asoratlari soni ning kamayishiga, bolaning sog‘lom rivojlanishi va tug‘ilishiga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Bu xizmatlar poliklinika, QVP, akusher-ginekologik majmualarda, ayollar maslahatxonalarida amalga oshiriladi. Sog‘liqni saqlash tizimining birlamchi bo‘g‘ini aholiga birlamchi tibbiy – sanitariya yordamini tashkil qilish dasturini amalga oshirishda oilaviy meditsina hamshirasining roli Butun Jahon Sog‘liqni Saqlash Tashkilotining (BJSST) konseptsiyasiga binoan aholiga tibbiy yordam ko‘rsatishning ikki asosiy turi ajratiladi: birlamchi tibbiy- sanitariya yordami, maxsus yordam. Birlamchi tibbiy-sanitariya yordami

maxsus bo‘limga ega bo‘lmagan oilaviy poli klinikalar, QVPlar, rayon, shahar shifoxonalari, ambulatoriyalar ko‘rsatadi. Patsientlarga maxsus tibbiy yordam turlari neyroxirurgik, endokrinologik travmatologik, shoshilinch yordam va boshqa markazlar, institut qoshidagi klinikalar, maxsus dispanserlar (psixiatrik, silga qarshi, kardiologik va boshqalar) da ko‘rsatiladi. BJSST ekspertlar komitetining aniqlashicha (1975-yil) birlamchi tibbiy-sanitariya yordam bu – uzluksiz jarayon bo‘lib, sog‘liqni saqlash tizimining birlamchi tibbiy xizmati tomonidan ma’lum bir aholi guruhi sog‘ligiga ularning ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda ta’sir ko‘rsatishdir, bu aholi orasida paydo bo‘ladigan muammolarni oila shifokori va hamshirasi yordamida uzluksiz va doimiy hal qilish jarayonidir. BJSST ekspertlari tomonidan birlamchi tibbiy-sanitariya tizimining 7 ta asosiy tamoyillari ishlab chiqilgan: 1. Birlamchi Tibbiy-Sanitariya Yordami (BTSYo) aholining hayot tarzi, e’tiqodiga mos kelib, ularning tibbiy yordamga bo‘lgan ehtiyojini qondirish kerak. 2. BTSYo milliy sog‘liqni saqlash tizimining ajralmas qismi bo‘lishi kerak va uning boshqa sferalari shunday tashkil etilishi lozimki, u mahalliy zvenolar ishini texnik yordam jihatdan qo‘llabquvvatlab, tor mutaxassislar bo‘yicha maslahatlar olishga imkoniyat yaratsin. 3. BTSYo faoliyati boshqa tarmoqlar faoliyati bilan birlashib, aholi ehtiyojini qondirish ishlariga qaratilgan bo‘lishi lozim. 4. BTSYo jarayonini shakllantirishga va joriy etishga mahalliy aholini jalb qilish. Mahalliy aholining ehtiyojlarini aniqlash, ular bilan doimiy muloqot o‘rnatish. 5. Aholiga ko‘rsatiladigan tibbiy yordamni ularning moddiy imko niyati va davlat tomonidan ajratilgan mablag‘ni hisobga olingan holda amalga oshirish. 6. BTSYo o‘zining profilaktik davolash va reabilitatsion yordam usulini har bir patsientga alohida, shu bilan bir vaqtda butun oilaga, butun aholi guruhiga kompleks qo‘llashi.

7. Har qanday tibbiy yordam kasallikning boshlang‘ich bosqichida ko‘rsatilishi va bu yordamni maxsus tayyorgarlikdan o‘tgan tibbiy xodimlar amalga oshirishi (bemor qiynalmasligi uchun) lozim. Aholini tashxislash ma’lum guruhdagi aholining ehtiyoj va imkoniyatlarini belgilaydi. Vrach bemorga tashxis qo‘yganidek, birl amchi tibbiy sanitariya guruhi bir butun aholi guruhiga tashxis qo‘yadi. Tashxis qo‘yilgandan so‘ng eng katta muammo aniqlanadi. Bunda quyi dagi me’zonlarga asoslanadi: kasallanish, o‘lim ko‘rsatkichi, tibbiy yordamning effektivligi, bajarilishi, aholining bandligi, qiymati, moliya manbalari va boshqalar. Bosh muammo aniqlangandan so‘ng to‘liq baholanadi, ya’ni aholi yoshiga, jinsiga qarab guruhlarga ajratiladi, xavfli omillar, ma’lumot yig‘ish usullari va axborotlar ro‘yxatga olinadi. Tibbiy yordamni rejalashtirish. Uni muvaffaqiyatli o‘tkazish uchun maqsadni ifodalash, tibbiy aralashuv sferasini tanlash, aralashuv me’zonlarini aniqlash, komanda a’zolari orasida vazifalarini aniqlab olish, xususiy kuzatish va axborotni yozib borish sistemasini ishlab chiqish muhim hisoblanadi. O‘zbekistonning sog‘liqni saqlash tizimida birlamchi bo‘g‘in shahar va tumanlarda oilaviy poliklinikalar, ko‘p tarmoqli tuman markaziy poliklinikalari, ayniqsa aholining asosiy qismini tashkil etadigan qishloq joylarda esa qishloq vrachlik punktlarida (QVP) xotin-qizlar va 0-14 yoshgacha bo‘lgan bolalarga tibbiy xizmat ko‘rsatish ishlari amalga oshiriladi. O‘zbekiston QVP lar zamonaviy loyihalar asosida qurilgan, Jahon banki, Salomatlik-I, Salomatlik-II dasturlariga binoan tegishli diagnostik, davolash va profilaktika maqsadlari uchun foydalaniladigan asbob-uskunalar bilan jihozlangan. Aholi salomatligini muhofaza qilish uchun tegishli shart-sharoitlarga ega. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009-yil 13-apreldagi PQ-1096-sonli Qaroriga ko‘ra namunali QVPlari modelini yaratish bo‘yicha samarali ishlar olib borilmoqda. Ya’ni QVPlarning moddiy texnik bazalarini yanada yaxshilash, ularni suv va elektr ta’minoti, asbob-uskunalarining uzluk siz ishlashi, xodimlar malakasini oshirishga katta e’tibor qaratilmoqda.

Birlamchi bo‘g‘inning profilaktik va davolash ishi: ona va bolaning salomatligini himoya qilish, homiladorlikdan oldin, homiladorlik va tug‘ruqdan keyingi davrda malakali ambulator akusher-ginekologik yordam ko‘rsatishga yo‘naltirilgan. Ayol hayotining turli davrlarida akusherlik yordami ko‘rsatish Ayollarga homiladorlik davrida, tug‘ruqdan keyingi davrda yordam ko‘rsatish, ayollarni homiladorlikka va tug‘ruqqa tayyorlash, ko‘krak suti bilan emizishga tayyorlash, ginekologik kasalliklari bor ayollarga ambulator yordam ko‘rsatish, oilani rejalashtirish bo‘yicha maslahatlar va yordam berish: abortning oldini olish, jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklarning oldini olish, zamonaviy kontratsepsiya usullarini qo‘llashni tadbiq etish, kunduzgi statsionar sharoitida akusher- ginekologik yordam ko‘rsatish, qonunga mos ravishda ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish, davolash – diagnostik jarayonning sifatini oshirish uchun izlanish, infektsiyani tarqalishini oldini olish, tibbiy xodimlar va bemorlarning xavfsizligini ta’minlash uchun sanitar-gigiyenik va epidemiyaga qarshi chora-tadbirlar o‘tkazish, aholi orasida reproduktiv salomatlikni himoya qilishga qaratilgan bilimlarni oshirish uchun sanitar-oqartuv chora-tadbirlarini o‘tkazish, ginekologik kasalliklari bo‘lgan ayollarga dispanser kuzatuvini olib borish. HOMILADOR AYOLLARDA DISPANSER KUZATUVINI OLIB BORISH Homilador ayollarni erta o‘z vaqtida nazoratga olish, homilador ayollarning sog‘lig‘ini doimiy ravishda nazorat qilish, homilador ayollarni har tomonlama tekshiruvdan o‘tkazish va somatik kasallik aniqlanganda kasalliklarni davolash, homilador ayol hujjatlarini to‘ldirish, perinatal tekshiruvni o‘tkazish, homilador ayolni «xavfi yuqori guruhga» aloqadorligini aniqlash, homilador ayollarga tug‘ruqdan oldingi patronaj ishlarini tashkil etish, homilador ayollarni mehnat sharoitini o‘rganish, homilador ayollarga o‘z vaqtida tug‘ruq muddatini va tug‘ruqdan oldingi ta’til vaqtini aniqlash, o‘z vaqtida malakaviy davolashni

ta’minlash, homilador ayollarni tug‘ruqqa ruhan va jismonan tayyorlash, «Onalar maktabi»da mashg‘ulotlar o‘tkazishni tashkil qilish va mashg‘ulotlar olib borish, tug‘ruqdan keyin ayollar salomatligini tiklashda yordam berish va nazorat qilish. FERTIL YOSHIDAGI AYOLLARNING REPRODUKTIV SALOMATLIGINI HIMOYA QILISH VA ABORTNING OLDINI OLISH Istalmagan homiladorlikni oldini olish, abortga qarshi kurash, OITS va jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklarning oldini olish, kontratsepsiya usullarni targ‘ib etish, o‘smirlarning jinsiy tarbiya bilan shug‘ullanish, sog‘lom turmush tarzini targ‘ib etish. akusher-ginekologik yordam ko‘rsatuvchi muassalarning vazifa lari: Ayollarga homiladorlik davrida, tug‘ruq va tug‘ruqdan keyingi davrda, ginekologik kasalliklarda malakaviy tibbiy yordam ko‘rsatish, shuningdek, akusherlik statsionarida yordam ko‘rsatish va parvarishlash perinatal markazlar, akusher-ginekologik majmualar, umumiy profildagi kasalxonalarda amalga oshiriladi. Zamonaviy tug‘ruq kompleksi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: Ko‘p tarmoqli yordam ko‘rsatuvchi ambulator poliklinika bazasi, akusherlik statsionarni, xotin- qizlar maslahatxonasi, reanimatsiya va intensiv terapiya xizmati, yangi tug‘ilgan chaqaloqlarni birinchi etapda parvarishlash bo‘limi, ginekologik bo‘lim va maxsus yordam ko‘rsatish uchun tibbiy brigadani. akusherlik statsionar quyidagilardan tashkil topgan: qabul bo‘li mi, tug‘ruq va tug‘ruqdan keyingi bo‘limlar, chaqaloqlar bo‘limi, shuning dek homilador ayollar patologiyasi bo‘limi. Ginekologik bo‘lim, tug‘ruq kompleksi yoki ko‘p tarmoqli shifoxonalar tarkibida bo‘lib, ginekologik kasalliklari bo‘lgan ayollarni konservativ va jarrohlik yo‘li bilan davolashga yo‘naltirilgan. Ginekologiya bo‘limi 3 yo‘nalishda ish olib boradi. 1. Operatsiya yo‘li bilan davolashga muhtoj bo‘lgan bemorlarni gospitalizatsiya qilish – operativ ginekologiya bo‘limi.

2. Bemorlarni konservativ yo‘l bilan davolash – konservativ ginekologiya bo‘limi. 3. Homiladorlikni to‘xtatish (abort) palatasi yoki bo‘limi (abortariy). ona va bola salomatligi markazlari – barcha ayollar va erkaklar hamda o‘smirlarning jinsiy yetilish davrida yordam ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan. uning asosiy ish uslublari: akusher-ginekologik yordam ko‘rsa- tish, maxsus qabul sharoitida maslahatlar berish, sanitariya-oqartuv ishlarini olib borishdan iborat. Markazda: akusher-ginekologlar, seksolog, seksopatologlar, andro loglar va psixologlar ish olib boradilar. Markaz oilaviy muammolarni yechishga ham yordam beradi, bu yerga faqat ayol emas, balki erxotin, o‘smir va erkak murojat qilishi mumkin. Markaz mutaxassislari juda katta sanitariya-oqartuv ishlarini ham olib borishadi: o‘rta tibbiy xodimlar maktablarda, o‘rta-maxsus o‘quv muassalarida, oliy o‘quv yurtlarida, ishlab chiqarish korxonalarida turli mavzularda ma’ruzalar o‘qiydilar, suhbat, davra suhbatlari o‘tkazadilar. Tibbiyot xodimlari bolalar va o‘smirlarning jinsiy yetilishi va tarbiyasida yordam beradilar, bu esa ularning kelajakda oilaviy hayotga tayyorlanishida, ota- ona bo‘lishida javobgarlik hissini uyg‘onishida yordam beradi. perinatal markazlar respublika va viloyat markazlarida tashkil eti lib, aholiga akusherlik va ginekologiya xizmatini ko‘rsatish tizil malarid an biri hisoblanadi. Ular tarkibida skrining markazi, repro duktiv salomatlik markazlari bo‘lishi mumkin. O‘zbekiston Respub likasida hozirgi kunda respublika poytaxtida va viloyatlar markazlarida alohida faoliyat ko‘rsatuvchi reproduktiv salomatlik, perinatal, skrining mark azlari mavjud. ONALIKDA HAMSHIRALIK PARVARISHINING FAOLIYATI Homilador, tug‘ayotgan va tuqqan ayollarga yo‘naltirilgan asosiy faoliyat. O‘zbekistonda akusher-ginekologik xizmat ko‘rsatishning asosiy prinsiplari:

Respublikada tug‘ruq xizmati ko‘rsatish bepul, barchani 100% qamrab oladi, ilm-fanda zamonaviy o‘zgarishlarga asoslangan holda tibbiy yordam ko‘rsatish sifatini muntazam ravishda oshirib boradi. Akusher-ginekologik xizmatning asosiy maqsadi – aholi orasida reproduktiv salomatlikni muhofaza qilish, abortning oldini olish va sog‘lom bola tug‘ilishini ta’minlash. Akusher-ginekologik xizmatning vazifalari – ayollarning barcha hayotiy davrlaridagi salomatligini saqlash va himoya qilishdan iborat. ONALIK VA BOLALIKNI HIMOYA QILISHDA HAMSHIRANING ROLI Onalik va bolalikni himoya qilishda hamshiraning faoliyati quyidagilarga yo‘naltirilgan: sog‘lom oilani shakllantirish, ayolning reprod uktiv salomatligini saqlash va himoya qilish, hamshiralik faoliyatining obyekti bo‘lib, ayol uning oilasi va jamiyati hisoblanadi. Hamshira akusherlik va ginekologiyada hamshiralik jarayonini olib borishda ayol va uning oilasiga turli davrlarda davolashprofilaktik yordam ko‘rsatadi, nazorat va kuzatuvni olib boradi, ginekologik patologiya holatlarida kerakli yordamni ko‘rsatadi. Tibbiyot hamshirasi – ayolga va uning oilasiga maslahatchi, yordamchi vazifasini bajaradi. U hamshiralik jarayoning barcha bosqichlari: birlamchi tekshiruvni o‘tkazish, bemor muammolarini aniqlash, hamshiralik parvarishini rejalashtirish, parva rishni amalga oshirish, parvarishning natijalarini kundalik va yakuniy baholashi shart. Hamshira xavfli omillar, klinik belgilar, asoratlar haqida bilishi shart. Ginekologik kasalliklarni oldini olish, bemorlar va tibbiy xodimlarni infektsiyaga xavfsizlikni ta’minlashi shart. Hamshira akusherlik va ginekologiyada shoshilinch holatlarda birinchi yordam ko‘rsata olishi, tug‘ruqni qabul qila olishi kerak. SOG‘LIQNI TARG‘IBOT QILISH KONSEPTSIYASI

Onalikda hamshiralik parvarishi obyekti – bu o‘z sog‘liqlarini mustaqil nazorat qila oladigan va o‘z sog‘liqlarini yaxshilay oladigan, yuqori darajadagi sog‘liqqa ega bo‘lgan aholi qismidir. Hamshiralik parvarishida «sog‘liqni targ‘ibot qilish» konsepsiyasini bilish muhimdir. 1. sog‘liqni targ‘ibot qilish deganda nima tushuniladi? 1986-yil Ottava xartiyasida «sog‘liqni targ‘ib qilish» quyidagicha berilgan: bu jarayon kishilar o‘z sog‘liqlarini mustaqil nazorat qilishlari va sog‘liqlarini yaxshilashlari, sanitar-oqartuv ishlarini olib borishlari va bunga kerakli shart- sharoitlarni yaratishlari kerak. Shunday qilib, salomatlik – bu yashash maqsadi emas, balki kundalik hayotga kerakli zahiradir. Bu konsepsiya bo‘yicha salomatlik jismoniy holat bo‘lib qolmay, balki ijtimoiy va individual zahira bo‘lib hisob lanadi. Sog‘lom hayot tarzi targ‘iboti faqatgina majburiyat emas, balki keng ijtimoiy harakatdir. Bu konsepsiya bo‘yicha har bir inson o‘z sog‘lig‘i uchun javobgardir, shifokorlar va hamshiralar esa salomatlikni yaxshilash uchun ma’suldirlar. 2. ayollar hayoti davomida olib boriladigan sanitar-oqartuv ishlar. 1992-yildan boshlab bolalar ginekologi kabinetlarini ochilishi. Bolalar sog‘lig‘ini muhofaza qilishda asosiy tadbirlar, reproduktiv faoliyatning buzilishi va ginekologik kasalliklarni oldini olishda muhim ahamiyatga ega. Bu tadbirlarga – bolalar va o‘smirlarda uchraydigan jinsiy sistemasining funksional buzilishlari va kasalliklarini davolash, o‘z vaqtida tashxislash va oldini olish kiradi. Bolalar va o‘smir lar ginekologiyasi muammolari o‘rganib chiqilganda, hamda ushbu sohada qilingan ilmiy tadqiqotlarni tadbiq qilish natijasida, ushbu soha bo‘yicha mutaxassis – shifokorlar tayyorlash ehtiyoji tug‘ild i. Bu mutaxassislar bolalarning jinsiy a’zolarida uchraydigan kasalliklar va buzilishlarni davolash va oldini olish uchun yordam ko‘rsatadilar. Bunday mutaxassislarni tayyorlash O‘zbekistonda 1992-yildan boshlangan. Bolalar va o‘smirlar ginekologik kasalliklarini davolash va oldini olish uchun 3 bosqichli tizim faoliyat ko‘rsatib kelmoqda.

1 bosqich – maktabgacha bo‘lgan muassasalarda, maktablarda va bolalar dam olish maskanlarida tibbiy yordam ko‘rsatish. Bunda asosiy masala o‘qituvchilar, ota-onalar va qizlar orasida sanitaroqartuv ishlarini olib borish, qizlar orasidan kasalliklarni aniqlab, mutaxassislarga yuborish. 2 bosqich – davolash va oldini olish ishlari oilaviy poliklinikalarning maxsus xonalarida olib boriladi. Bu bosqichning vazifasi – shifoxona sharoitida davolanishni talab qilmaydigan jinsiy a’zolardagi kasalliklarni tashxislash va davolashdan iborat. 3 bosqich – shifoxona sharoitida bemorlarni tashxislash va davolash. Shifokorning muntazam nazoratiga, murakkab tekshirish usullariga va davolashga muhtoj bemorlar shifoxonaga davolanish uchun yuboriladi. JSS Tashkiloti ekspertlari aytishicha, o‘smirlik davri nisbatan muammol ardan holi bo‘lishiga qaramay, kritik davr hisob lanadi, chunki bu davrdagi noto‘g‘ri ovqatlanish va turli xil kasalliklar keyinchalik reproduktiv davrida katta asoratlarga sabab bo‘lishi mumkin. Sanitar-oqartuv ishlar oilaviy poliklinikalar, akusher-ginekologik muassasalar va perinatal markazlarning asosiy ish faoliyatining bir qismi hisoblanadi. Sanitariya-oqartuv ishlarining vazifalari: ginekologik kasalliklarni oldini olish, ayolning hayoti davrlarida salomatligini mustah kamlash, ona va bola uchun homiladorlikni va tug‘ruqni ijobiy kechishini ta’minlash, abortga qarshi kurash va kontratsepsiya targ‘ibotini faol olib borish. Sanitar-oqartuv ishlari quyidagi reja ga asosan o‘tkaziladi: shifoxonada va konsultativ markazlarda, uchastkalarda, korxona, o‘quv muassasalarida, fermer xo‘jaliklarida. Sanitar-oqartuv ishlari turli-xil shakllarda o‘tkazilishi mumkin: suh bat va ma’ruzalar o‘tkazish, ko‘rgazmalar tashkil etish, sanitaroqar tuv kitobchalar va sanbyulleten tayyorlash. Sanitar-oqartuv ishlarining mavzusini va turlarini akusher-ginekologlar aniqlaydilar va unda davo maskanlarining hozirgi vaqtdagi asosiy masalalarni inobatga olgan holda tashkil qiladilar. Sog‘lom turmush tarzini o‘rgatishdan maqsad – inson salomatligini yaxshilash va saqlash, shuning uchun bir kishi kasal bo‘lgan taqdirda ham hamshira

mutaxassislarni jalb qilishi kerak. Shundan keyingina har bir mutaxassis o‘z vazifasini va davolash rejasini tuzib, sog‘lom turmush tarzini amalga oshirishi kerak. Sog‘lom turmush tarzini amalga oshirish uchun barcha aholini qamrab olinishi kerak. Ijtimoiy-iqtisodiy yordamni yaxshilanishi, sog‘lom turmush tarzini yaxshilanishiga olib keladi, bunda hamshiraning ham roli katta ahamiyatga ega. REPRODUKTIV SALOMATLIK KONSEPTSIYASI Oxirgi yillarda «Reproduktiv salomatlik va huquq» konsepsiyasiga katta e’tibor berilmoqda. Bu konsepsiya onalikda hamshiralik par varishida katta ahamiyatga ega, chunki bu konsepsiya onalik va bolalikni muhofaza qilishga katta e’tibor beradi. Onalikda hamshiralik parvarishi mohiyati jadal ravishda rivojlanib kelmoqda. Shuning uchun reproduktiv salomatlik va huquqni tushungan holda onalikda hamshiralik parvarishida parvarish masalalarini qayta ko‘rib chiqish kerak. Reproduktiv salomatlik konsepsiyasini rivojlanishi: 1. 1990-yil – Fathalla tushunchasi (inson reproduksiyasi taraqqiyoti tekshirish maxsus dasturining rahbari). Reproduktiv salomatlik nafaqat reproduktiv davrida kasallik va patologiyalarni bo‘lmasligi, balki jismoniy, ruhiy va ijtimoiy holatni to‘liqligidir. 2. 1992-yil – Oilani rejalashtirish Xalqaro federatsiyasi faoliyati reproduktiv salomatlikni yaxshilashga qaratilgan. 3. 1993-yil – Akusher-ginekologlarning Xalqaro kongressi reproduktiv salomatlikning 4 ta asosiy elementini belgiladi: 1. Homiladorlikdan saqlanishni nazorat qilish. Nafaqat homiladorlikdan saqlanish, balki bepushtlikni davolash ham zarur. 2. Har bir ayol bexatar homiladorlik va tug‘ish huquqiga ega. 3. Barcha yangi tug‘ilgan chaqaloqlar sog‘lom va baquvvat bo‘lishlari kerak. 4. Jinsiy infektsiyalardan xalos bo‘lish kerak. 4. 1994-yil – BMTning uchinchi Xalqaro konferentsiyasida (Qohira, 1994-yil) aholishunoslik va taraqqiyot masalalari bo‘yicha quyidagi ish rejasi tasdiqlandi:

«Reproduktiv salomatlikni saqlab qolish maqsadida zamonaviy oilani rejalashtirish usullarini ommalashtirish». 5. 1995-yil – To‘rtinchi ayollar Xalqaro konferentsiyasida quyidagi qonuniy proyekt qayta tasdiqlangan «Ayol va salomatlik», bunda reproduktiv salomatlik konsepsiyasi, huquq hamda jinsiy salomatlik masalalari kiritildi. Deklaratsiyada asosan, har bir ayol o‘zining jinsiy salomatligini saqlashi kerak va bunga o‘zi javobgarligini bilishi kerak, chunki bu ayolning insoniy huquqidir. REPRODUKTIV SALOMATLIK VA HUQUQ TUSHUNCHASI Reproduktiv salomatlik nafaqat reproduktiv davrida kasallik va patologiyalarni bo‘lmasligi, balki jismoniy, ruhiy va ijtimoiy holatni to‘liqligidir. Reproduktiv salomatlikka asosan, inson o‘zi uchun xavfsiz va qoniqarli bo‘lgan jinsiy aloqada bo‘lishi va qachon, qancha bola tug‘ishini o‘zi hal qilishi kerak. Ayol kontraseptiv usullarning samaradorligi haqida to‘liq axborotga ega bo‘lishi kerak va homiladorlikdan saqlanish usulini o‘zi tanlash huquqiga ega. Shu bilan bir qatorda, ayol bexatar homiladorlik va tug‘ruq huquqiga, sog‘lom farzandlar ko‘rishga va barcha xizmatlar bilan ta’minlanish huquqiga ega. AYOL REPRODUKTIV SALOMATLIGI VA HUQUQ MASALALARI Ayollarning reproduktiv salomatligi erkaklarnikiga nisbatan xavf ostida turadi, chunki homiladorlik va tug‘ruq ayol organizmida ro‘y beradi. Masalan, istalmagan homiladorlik tufayli qilinadigan abort yoki istalgan homiladorlikdan keyingi tug‘ruqda kelib chiqishi mumkin bo‘lgan asoratlar ayolning reproduktiv salomatligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Yaponiyadan kelgan ma’lumotlarga ko‘ra fertil yoshdagi ayollarning umumiy kasalliklari ichida 30% – jinsiy a’zo kasalliklarini tashkil qiladi; erkaklarda esa – 12% (bu ayollarga nisbatan 1/3 to‘g‘ri keladi). Jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklar: ayollarda – 8,9%, erkaklarda esa – 1,5%. Ushbu ma’lumotlarga ko‘ra ayollar erkaklarga nisbatan jinsiy xavfga 3 baravar ko‘p uchraydilar. Reproduktiv jarayonni kechishi hamda

jinsiy a’zolarni tuzilishi va faoliyati orqali jinsiy farq namoyon bo‘ladi. Ayollarning jinsiy a’zolaridagi kasallik belgilari kamdan-kam holatlarda namoyon bo‘ladi, ayollar o‘z xohishlariga ko‘ra profilaktik tekshiruvlardan o‘tmaydilar, shu sababli kasallikni tashxislash qiyin kechadi. Har bir insonning individualligi reproduktiv salomatlik va seksuallik tushunchalariga ta’sir qiladi (onalik mohiyati integrasiyasi). Onalik salomatligini saqlash va yaxshilash ayolning reproduktiv salomatligiga bog‘liq. Ayollar sog‘lig‘ini muhofaza qilishning bugungi masalalari: reproduktiv salomatlik va huquqni himoyalash va bunga bog‘liq muammolarni aniqlash.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Ya.N. Allayorov. Reproduktiv salomatlik va kontratseptiv texnologiya.– T.: «Istiqlol» nashriyoti, 2005. 2. Я.Н. Аллаёров, М.И. Расулова, Д.У. Юсупова. Патологик акушерлик.– Самарқанд, 2007. 3. Ya.N. Allayorov. Akusherlik.– T.: «O‘zbekiston Milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. 4. Ya.N. Allayorov, N. I. Zokirova, A. T. Safarov, F. Q. Asqarova. Akusherlikda shoshilinch yordam.– Samarqand, 2009. 5. Р.У. Арзиқулов. Репродуктив саломатлик асослари. – T.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2010. 6. Ю.А. Гуркин, В.И. Грицюк. Гинекология. Справочник семейного врача. Москва – Санкт-Петербург, 2005. 7. В.И. Дуда, В.И. Дуда, И.В. Дуда. Акушерство.– Минск: «Вышэйшая школа», 2004. 8. M.F. Ziyayeva, G.X. Mavlyanova. Ginekologiya. – T.: «O‘qituvchi» nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007. 9. Н.Е. Кретова, Л.М. Смирнова. Акушерлик ва гинекология. – T.: «Ибн Сино» номидаги нашриёт, 1991.

Похожие

Hozirda va kelajakda onalikda hamshiralik parvarishining takomillashuvi sog‘liqni saqlash statistikasi haqida tushuncha

Onalik haqida tushuncha

Jinsiy yetuklik davrida sog‘lom oilani shakllantirish va kontratsepsiya

Sog‘lom turmush tarzi

Teri va kindik kasalliklari sepsis