NAFAS OLISH AZOLARI, QON VA BOLALAR INFEKSIYASI. - Медицина - Рефераты

NAFAS OLISH AZOLARI, QON VA BOLALAR INFEKSIYASI.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

96 KB

NAFAS OLISH AZOLARI, QON VA BOLALAR INFEKSIYASI. REJA: 1.Gripp. 2.Sil. 3.Qon infeksiyasi: a) Tepkili terlama. b) Brill kasalligi. 4.Sepsis. 5.Qizamiq. 6.Nizomiq. 7.Qizilcha. 8.Suvchechak. 9.Ko`kyo`tal. 10.Bo`g`ma. 11.Poliomiyelit. 12.Tepki

Gripp. Tabiatda viruslarnnng 200 dan ortiq turi aniqlangan bo`lib, ularning ko`pchiligi odamda, hayvonlarda, parrandalarda turi xil yuqumli kasalliklarni qo`zg`atadi. Gripp va o`tkir respirator virusli kasalliklar odamda uchraydigan hamma yuqumli kasalliklarning deyarli 50 foizini, yosh bolalarda esa bundan ham ko`prog`ini tashkil etadi. Keyingi uch-to`rt yil davomida bu guruh virusli kasalliklar qatoriga oldin ma`lum bo`lmagan atipik pnevmoniya, parranda va cho`chqa grippi ham qo`shildi. O`tkir respirator virusli kasalliklar aholi o`rtasida tez tarqalish xususiyatiga ega bo`lib, sanoqli kunlar ichida minglab odamlarni kasallantiradi. Yosh bolalar hamda organizmi kuchsizlangan keksalarda kasallik og`ir o`tadi va hayotiga xavf tug`dirishi mumkin. Shu bois, keyingi yillarda bu infeksiyalardan saqlanish, ularning oldini olish va zaruriyat taqoza qilganida birinchi tez tibbiy yordam ko`rsatish masalasi, nafaqat sog`liqni saqlash sohasi xodimlari uchun, balki hamma aholi uchun muhim vazifaga aylandi. O`zbekiston Respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi, respublika sanitariya epidemiologiya nazorat markazining gripp, o`tkir respirator virusli kasalliklar, atipik pnevmoniya, parranda va cho`chqa grippining oldini olishga qaratilgan tadbirlarini kuchaytirish to`g`risidagi Respublika Davlat Bosh sanitariya vrachining 2007-yil 31-iyuldagi 15-sonli qarorida aholi o`rtasida v i r u s l i respirator kasalliklarning oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar va tushuntirish ishlarini keng miqyosda amalga oshirish masalasiga alohida e`tibor qaratilgan. Epidemik gripp deb nom olgan odatdagi (mavsumiy) gripp virusining A, B, C turlari bo`lib, "A" turi qo`zgatadigan gripp epidemiyasi va pandemiyasi har 1-2-3 yilda takrorlanib, 1-1,5 oy davom etadi, shu davrda ko`plab mamlakatlarning 20- 50 foizgacha aholisida kasallikni yuzaga keltiradi. Virusning B turi har 3-6 yilda,kam hollarda, har 2-3 yilda epidemiya sifatida bir nechta mamlakatlarda tarqalib 2,5-3 oy davom etadi, shu davrda mazkur mamlakatlarning 20-25 foiz aholisi kasallanadi. Virusning C turi vaqti-vaqti b i l a n ba`zi mamlakatlarning chegaralangan hududlaridagina qisqa muddatga tarqaladi. Bunda aholining oz qismi kasallanadi. Gripp virusi sovuq sharoitda tez ko`payadi.Shu sababli grippning aholi orasida tarqalishi va epidemiyani vujudga keltirishi asosan kuz-qish fasllarida kuzatiladi. Epidemiyalar o`rtasidagi davrda viruslar butunlay yo`qolib ketmaydi, balki kuchsizlangan holda odam, hayvonlar, qushlar organizmida saqlanib, vaqti-vaqti bilan chegaralangan hudud aholisi o`rtasida grippning sporodik (yakka-yarim) tarqalishini yuzaga keltirib turadi. Bunda virus asosan turli sabablarga ko`ra organizmi zaiflashgan odamlarda, bolalar va keksalarda kasallikni yuzaga keltiradi. Gripp virusi sog` odamga bemor yo`talganda, aksirganda havo-nafas yo`li orqali, bemorning qo`li, sochig`i, idish-tovoqlari va boshqa buyumlari orqali yuqadi. Grippning belgilari virus yuqqanidan keyin b i r necha soatdan, 1-2 kun davomida, kasallikning yashirin davri o`tgach vujudga kela boshlaydi: tana harorati +38-40 darajagacha ko`tariladi.Bemor varaja qiladi, yuzi, ko`zlari qizaradi, boshi og`riydi. Tananing hamma muskullari, qo`1-oyoqlar, bel zirqirab

og`riydi. Umumiy darmonsizlik, ko`p terlash, ish qobiliyatining pasayishi kuzatiladi. Grippning og`ir turida tana harorati +39-41 darajagacha ko`tariladi. Keksalarda nafas olish, yurak ishi qiyinlashadi, hansiraydi, arterial qon bosimi pasayadi, bemorning lablari, barmoqlari ko`karadi, ko`ngli ayniydi, qusadi.Yosh bolalarda tana harorati +39 darajadan oshganda lablarining pirpirashi, qo`l-oyoqlarning qaltirashi, umumiy tirishish holati yuzaga kelishi mumkin. Tibbiy yordam. 1.Bemor uyida alohida xonaga yotqiziladi. Buning iloji bo`lmasa, xonaning bir tomoni choyshab (shirma) bilan to`siladi. Mahalliy vrach taklif etiladi va uning maslahati bo`yicha davolash-parvarish tadbirlari amalga oshirilishi lozim. Bemor 6-10 kun ko`rpa-to`shakda yotishi kerak. Shu muddatga u ishdan, maktab va bog`chadan ozod e t i l a d i . 2.Bemorni parvarish qiluvchi shaxs og`iz-burniga 4 qavatli dokadan tikilgan bog`ich (maska) tutadi. Xonaning eshik dastalariga 4 qavatli doka o`rab, u 0,5 foizli xloramin eritmasi bilan kuniga 3 marta namlab turiladi. Har 2 soatda derazani ochib, xona havosi yangilanadi, uning harorati +22 -24 darajadan past bo`lmasligi kerak. Xona burchaklariga kosalarga piyozni yupqa to`g`rab qo`yilsa, undan ajraladigan fitonsid moddasi bemorning nafas a`zolaridan ajraladigan viruslarni zararsizlantiradi. Kuniga 2-3 marta i s i r i q tutatish ham viruslarni zararsizlantiradi. 3.Virusning toksinini (zaxarini) organizmdan tezroq chiqarib yuborish uchun qaynoq choyga asal (qiyom, shakar) eritib, limon solib, oz-oz, tez-tez, kun davomida iloji boricha k o ` p miqdorda iste`mol q i l i s h . Shuningdek, meva suvi, sabzi va lavlagi sharbati foydalidir. 4.Parhez taomlardan ma`quli oshqovoq, sabzi, sholg`om solib tayyorlangan tovuq sho`rvadir. U yetarli energiyaga ega bo`lishi bilan birga, qaynoq tovuq sho`rva burun bo`shlig`ida to ` planib qolgan shilimshiq suyuqlikni tashqariga ajralishini yaxshilab, tumovni bartaraf etadi. Nafas olishni osonlashtiradi. 5.Panadol 1-2 tabletkadan kuniga 3 marta, 3-4 kun. Bolalarga suspenziya shaklida. 6.Koldreks 1-2 tabletkadan kuniga 4 marta. Bolalarga yoshiga qarab. 7.Bosh o g ` r i g ` i , tomoq, qo`1-oyoq va tanadagi og`riqlarni yo`qotishda, tumovga barham berishda q i z i l qalampir yaxshi foyda beradi.Bir stakan qaynoq choyga chorak choy qoshiq maydalangan qizil qalampirni aralashtirib, choy qaynoq holda iste`mol qilinadi. 8.Tana haroratini tushirishda paratsetamol tabletkasi yaxshi yordam beradi. Harorat 39° C va undan yuqori bo`lganda analgin 1-2 ml, dimedrol 1 ml birga qo`shib muskul orasiga yuboriladi. Shuningdek, ovqatga ishlatiladigan kuchsiz sirka (uksus) ga teng miqdorda 70 % l i k spirt yoki aroq aralashtirib, iliq holda badanga surtiladi. 9. Interferon - ampuladagi poroshok 2 ml qaynagan iliq suv quyib eritiladi. Burunning ikki tomoniga 5 tomchidan, bolalarga 2-3 tomchi kuniga 5 marta 2-3 kun davomida tomiziladi.

10.Grippning oldini olishda emlash (vaksinatsiya qilish) ning ahamiyati beqiyosdir. Birinchi navbatda bolalar, keksalar, homilador ayollar, sog`lig`i ojiz odamlar emlanishlari lozim. 11.Virusga qarshi dorilardan remantadin tabletka 0,05 (2 tab. kuniga 3 marta, 3 kun). Oila a`zolariga virus yuqishning oldini olish uchun 1 tabletka kuniga 1 marta, 5 kun. 12.Burun bitishi (tumov) da 1 foizli mentol moyi burunga tomiziladi. Galazolin-tomchi, shuningdek, yangi tayyorlangan lavlagi suvi,Aloe suvi-tomchi, Oksalin mazi-burun ichiga surtiladi, Efedrin-2-3 % , yosh bolalarga-1% -2 tomchi burunga tomiziladi. 13. Balg`am ajralishini osonlashtirish uchun balg`am ko`chiruvchi miksturalar, bromgeksin tabletkasi, pertussin. 14. Uyqu buzilishi, bezovtalanishda valeriana - 20 tomchi. 15. Antigrippin - poroshokdan kuniga 2 marta (tarkibida analgin, dimedrol, askorbin kislota, r u t i n ) . 16. E, A, C, B 1 , B 2 , RR vitaminlari organizmning immunitet (himoya) xususiyatini oshiradi. Sil kasalligi . Sil-surunkali davom etadigan yuqimli kasallik. Sababi. Qo`zg`atuvchisi aniqlagan nemis olimining nomi bilan Kox mikrobi (tayoqchasi) deb nomlangan. Mikrob sog` odamga bemordan nafas yo`llari, idish- tovoqlar, oziq-ovqat, buyumlar orqali yuqadi. Silning turlari. Sil kasalligining quyidagi turlari mavjud: 1.Limfa bezlari va teri sili. 2.O`pka sili. 3.Ichak va qorin pardasi sili. 4.Buyrak va jinsiy a`zolar sili. 5.Miya pardasi va bosh miya sili. 6.Suyak va bo`g`imlar sili. Silning yuqorida ko`rsatilgan turlarining har biri o`ziga xos belgilar bilan kechadi. Ular orasida eng ko ` p uchraydigan turi limfa tugunlari s i l i va o`pka silidir. Silning yuqish yo`llari. S i l kasalligini qo`zg`atuvchi Kox mikrobi odamga ko`pincha nafas yo`llari orqali kiradi va u o`pkaning tomir qismida (darvozasida) joylashgan limfa tugunlari va shu joydagi o`pka to`qimasini yallig`lantirishi natijasida birlamchi s i l kompleksi yuzaga keladi.Bu ko`pincha bolalarda uchraydi. Birlamchi sil kompleksining belgilari. Bolaning rangi asta-sekin siniqa boshlaydi, ishtahasi pasayadi, ozadi. Bo`yin, qo`ltiq osti, qovuq sohasidagi limfa tugunlari hajmi moshdek, no`xatdek, loviyadek kattalashadi (sog` bolada va katta odamda bu bezlar qo`lga ilashmaydi, ya`ni juda mayda bo`ladi). O`ng yoki chap o`pka (ba`zida ikkalasi) ning kirish (darvoza) qismidagi limfa tugunlari va shu joydagi o`pka to`qimasi yallig`lanadi, bezlar kattalashadi. Bola kechasi ko`p terlaydi, tana harorati 37,0-37,3 daraja bo`lishi mumkin (subfebril daraja deyiladi). Bu holat birlamchi s i l intoksikatsiyasining belgilaridir. Bu belgilar sezilganda bola (o`smir) sil kasalliklari dispanseriga olib borilishi va tekshirish o`tkazilishi kerak. Buning uchun ko`krak qafasi rentgengrafiya qilinadi

va mantu sinamasi yordamida tekshirish o`tkaziladi. Sinama natijasi ijobiy bo`lsa, silga qarshi davolash tadbirlari boshlanadi. Bolaga birlamchi sil kompleksi yoki sil intoksikatsiyasi degan tashhis quyilib, u dispanserning ro`yxatiga olinadi va ftiziatr shifokor nazoratida davolanadi. Agar kasallik ana shu boshlang`ich davrida aniqlab davolanmasa, o`pka to`qimasida yallig`lanish o`chog`i paydo bo`ladi va o`pka silining asosiy belgilari namoyon bo`la boshlaydi.Bemor kalta-kalta yo`taladi, balg`am ajrata boshlaydi, yuqorida ko`rsatilgan sil intoksikatsiyasi belgilari kuchayadi. Bemorning rangi oqaradi, kamqonlik yuzaga keladi, quvvatsizlanadi, boshi aylanadi, ozadi. Tibbiy yordam. Yuqorida ko`rsatilgan belgilar sezilganda bemor sil kasalliklari dispanseriga yuborilishi kerak. Silning oldini olish. Hamma bolalar chaqaloqlik davridan boshlab jadval bo`yicha sil kasalligiga qarshi emlanadi.Emlash tug ` ruqxonada boshlanadi, so`ngra bolalar poliklinikasida jadval bo`yicha emlanadi.Kasallik yuqishining oldini olishda shaxsiy gigiyena, sog`lom turmush tarzi qoidalariga amal qilish muhim ahamiyatga ega. Qon infeksiyasi. Tepkili terlama. Tana haroratining ko`tarilishi, terida qizil toshmalarning paydo bo`lishi, miya to`qimasi, yurak muskuli va boshqa hayotiy muhim a`zolarining zararlanishi bilan og`ir kechadigan yuqumli kasallik. Sababi. Kasallikning qo`zgatuvchisi rekketsiya deb nomlangan mikroorganizm bo`lib, aniqlagan olimning nomi bilan Provatchek rekketsiyasi deyiladi. Rekketsiyalar bemordan sog` odamga o`tgan bitlarning chaqishi orqali yuqadi. Belgilari. Tepkili terlama kasalligi to`satdan tana haroratining 39-40 darajagacha ko`tarilishi, kuchli bosh og`rig`i bilan boshlanadi. Bemorning yuzi, bo`yni, tanasining yuqori qismini terisi, ko`zlari qizaradi.Paypaslaganda teri quruq, issiq bo`ladi. Kasallikning uchunchi kunidan bemor terisida tariq hajmidagi qizil toshmalar paydo bo`ladi, ular barmoq bilan bosganda yo`qolmaydi, chunki toshma teri orasiga qon quyilishi tufayli paydo bo`ladi (Ichtetrama kasalligida esa teridagi qizil toshmalar barmoq b i l a n bosganda yo`qoladi). Yumshoq tanglayda ham toshmalar paydo bo`ladi, qo`l va oyoq kafti sarg`ayadi. Kasallik og`ir kechganida asoratlar paydo bo`lishi mumkin. Bemorning yurak-qon tomir tizimi faoliyati zaiflashadi, yurak urishi kuchsizlanadi, tomir urishi kuchsiz va tezlashadi, qon bosimi pasayadi (gipotoniya) va kollaps holati yuzaga keladi. Yurak muskuli yallig`lanishi tufayli miokardit, miya pardasi va to`qimasi yallig`lanishi tufayli meningit, ensefalit kabi og`ir asoratlar yuzaga kelishi mumkin. Jigar va taloq kattalashadi, bemor ozadi. Tibbiy yordam. 1.Bemor yuqumli kasalliklar shifoxonasida davolanadi. 2.Rekketsiyalarga qarshi quyidagi dorilar qo`llanadi: - tetratsiklin - 0,2 kuniga 4 marta ichishga; - doksisillin-0,1 kuniga 2 marta ichishga; - levometsitin-0,5 kuniga 4 marta ichishga, yoki levometsitin suksenat muskul orasiga 500 mg kuniga 3 marta; 3.Intoksikatsiyaga qarshi tadbirlar qo`llanadi: glyukoza 5 %-200-300 ml, reopoliglyukin 100-200 ml vena tomiriga tomchi usulida.

4.Bemorning yurak-qon tomir faoliyati zaiflashgan bo`lsa, ya`ni yurak urushi kuchsiz, tomir urushi bir daqiqada 100 dan ko`p bo`lsa, 20%-20 ml-glyukozaga strofantin yoki korglukon 0,3-0,5-1 ml, askorbin kislota 5 %-2 ml qo`shib vena tomiriga yuboriladi. 5.Bemorda bezovtalanish, uyqusizlik, ruhiyatning buzilishi kabi belgilar kuzatilsa relanium, eleneum, valerian tabletkasi yoki tomchi qo`llanadi. Oldini olish. Shaxsiy gigiyenaga rioya qilish, bitga qarshi kurash chora- tadbirlari amalga oshirilishi lozim. Brill kasalligi. Tepkili terlama bilan kasallanib tuzalgan odamlarda bir necha yildan so ` ng, tepkili terlamaning yengil belgilari yuzaga kelishi Brill kasalligi deb nomlangan. Sababi. Bu kasallikning yuzaga kelishida bitlar rol o`ynamaydi, balki odam organizmining turli sabablar tufayli kuchsizlanishi natijasida bir necha yil oldin kasallanib tuzalgan tepkili terlamaning yengil takrorlanishidir (qaytalanishidir). Bu kasallikni birinchi marta Brill 1934 yilda aniqlagan.Shu bois, uning nomi bilan Brill kasalligi deb ataladi. Belgilari. Kasallik tana haroratining ko`tarilishi, varaja qilish, bosh og`rishi, darmonsizlik, teriga mayda qizil toshmalar toshishi kabi belgilar bilan kechadi. Kasallik haqiqiy tepkili terlamaga nisbatan yengil o`tadi. Tibbiy yordam. Bemor yuqumli kasalliklar shifoxonasida davolanadi. Tepkili terlama kasalligini davolashga o`xshash. Asosan intoksikatsiyaga qarshi tadbirlarga e`tibor beriladi. Sepsis. Tana haroratining besh kundan ko`p muddat dayomida 40° va undan yuqori bo`lishi, uzoq vaqt davom etayotgan pnevmoniya, angina, terida yiringli yaralarning paydo bo`lishi, organizmning umumiy intoksikatsiyasi bilan kechadigan xavfli yuqumli kasallikdir. Sababi. Angina, surunkali tanzillit, pnevmoniya, terida yiringli yaralar bilan kasallangan bola yoki katta odamda, abort qildirgan ayolda shartli patogen deb ataluvchi stafilakokk, streptokokk, ichak tayoqchasi, protey kabi mikroblarning teridan, jinsiy a`zolardan va boshqa yallig`langan ichki a`zolardan qonga o`tishi, qon orqali tananing hamma to`qima-a`zolarini zararlashi tufayli sepsis kasalligi vujudga keladi. Shuningdek, qorin tifi, tepkili terlama, brutsellyoz va boshqa yuqumli kasalliklarning og`ir kechishida ham sepsis yuzaga kelishi mumkin. Belgilari. Sepsisning asosiy belgisi tana haroratining 38,5-41 daraja va undan yuqori bo`lshi, tomoqda angina, o`pkaning yallig`lanishi, terida yiringli yaralar, turli xil toshmalarning paydo bo`lishi, umumiy intoksikatsiya, ya`ni bemor rangining oqarishi, lablarining ko`karishi, yurak tovushining kuchsizlanishi, tomir urishining kuchsiz va tezlashuvi, qovoqlarning shishishi, arterial qon bosimining pasayishi, ba`zida kollaps holatining yuzaga kelishi, jigar va taloqning kattalashuvi, bo`g`imlarda og`riq va ba`zida shish, qon tarkibida eritrotsit, gemoglobin va leykotsitlarning kamayishi, yurak chap qorinchasining o`tkir yetishmovchiligi tufayli o`pkalarda qonning to`planishi, nafas olishning qiyinlashuvi, xirillab nafas olish, yurak-tomir faoliyatining zaiflashuvi kabilar bemorda sepsis kasalligi borligiga shubha uyg`otadi.

Aniq tashhis qo`yish uchun yuqoridagi belgilar asos bo`ladi. Ammo sepsisning yuzaga keltirgan mikrob turini va uning qaysi antibiotikka nisbatan sezuvchanligini aniqlash uchun, bemor qoni gemokulturaga olinadi, bakteriologiya laboratoriyada tekshiriladi. Tibbiy yordam. 1.Sepsis aniqlangan yoki sepsisga shubha qilingan bemor albatta yuqumli kasalliklar shifoxonasiga yotqizilishi kerak. 2.Mikroblarga qarshi separin, sefamizin, gentamitsin qo`llanadi. Tana harorati normaga tushgandan keyin ham antibiotik, kamida 7-10 kun davom ettiriladi. 3.Bemor organizmi immunitetini kuchaytirish uchun antistafilakokk gammaglobulin muskul orasiga har 3 kunda bir marta, jami 3-5 ta, shuningdek, antistafilakokk plazma 50-80 ml vena tomiriga har 3-5 kunda bir marta, jami 3-5 marta. 4.Antikoagulant terapiya - qonning tomirda quyilib qolishini oldini olishga qaratilgan davo.Buning uchun 5 %-200 ml glyukoza, 0,9 %-100 ml natriy xlor, 100 ml reopoliglyukin, 100 ml gemodez, bu eritmalarga geparin qoshiladi: bemor bolaning 1 kg tana vazniga 100-150 TB (kun davomida 60-80 ming TB) vena tomiriga tomchi usulida yuboriladi (kattalarga doza 2-3 marta ko`proq). 5.Bemordagi belgilarga qarab nafas olish, yurak-tomir faoliyati, asab-psixik, ovqat hazm q i l i s h a`zolari faoliyatini yaxshilashga yo`naltirilgan davolash tadbirlari o`tkaziladi. Oldini olish. 1.Angina, surunkali tonzillit, teridagi yiringli yaralarning oldini olish, ular paydo bo`lganida o`z vaqtida shifokorga murojaat qilinishi va davolanishi. 2. Ich terlama, tepkili terlama, brutsellyoz, ichburug`, pnevmoniya va boshqa yuqumli kasalliklarga o`z vaqtida tashhis qo`yish va davolash. 2.Ayollarning ginekologik kasalliklarini o`z vaqtida aniqlash va davolash, abort qildirishga ehtiyoj tug`ilganda aseptik qoidalarga rioya qilgan holda bu tadbirni ginekologiya shifoxonasida o`tkazish. 3.Shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish (terini, og`iz va tomoqni toza saqlash). Qizamiq. Terida va og`iz-tomoq s h i l l i q pardalarida qizil toshmalarning paydo bo`lishi, tumovlash, tana haroratining ko`tarilishi bilan kechadigan bolalar yuqumli kasalligidir. Sababi . Kasallikni qizamiq virusi qo`zg`atadi. Infeksiya bemordan sog` odamga nafas yo`li orqali yuqadi. Asosan bolalar kasallanadi. Kasallanib tuzalgan bolada immunitet hosil bo`ladi va u umr bo`yi qizamiq bilan ikkinchi marta kasallanmaydi. Ammo, bolalikda qizamiq bilan kasallanmagan odam katta yoshda, hatto keksaygan davrida ham virus yuqishi tufayli qizamiq bilan kasallanishi mumkin, chunki uning organizmida immunitet bolalik davrida hosil bo`lmagan. Belgilari. Qizamiqning yashirin davri 21 kungacha. Belgilar uch davrda yuzaga keladi. Qizamiqning kataral davri- uch kun davom etadi. Tumovlagandek aksa urish, burundan suv oqishi, ko`zning qizarishi va yoshlanishi, yo`talish, tana haroratining ko`tarilishi kuzatiladi,

Toshma toshish davri - kasallikning 4-6 kunlari toshma toshadi. Avval tanglayda tariqdek, oqimtir toshmalar paydo bo`ladi. So`ngra quloq orqasi, yuz, bo`yin, ko`krak, qorin terisida, undan keyin orqa, qo`l-oyoqlar terisida mosh hajmidagi qizil toshmalar paydo bo`ladi. Terining rangi o`zgarmaydi, rangi o`zgarmagan terida qizil toshmalarning paydo bo`lishi tufayli, teri jug`rofiya xaritasiga o`xshab ola-bula bo`lib ko`rinadi. Toshmalarning qaytish davri- kasallikning 7-10 kunigacha davom etadi. Toshmalar rangsizlanib, ular o`rnida to`q, qizil dog`lar paydo bo`ladi. Bu dog`lar 1-2 hafta davomida yo`qoladi. Tibbiy yordam. l.Bemorni uyida alohida xonaga yotqizib davolanadi. 2.Xona issiq, yorug`, havosi yangilanib turishi lozim. 3.Bemorga suyuq, yog`siz taomlar, qaynatib pishirilgan go`sht, tuxum, issiq sutga ozroq shakar yoki novvot qo`shib ichiriladi. Vitaminga boy mevalar (olma, sabzi suvi, limon, apelsin, mandarin) beriladi. 4.Tana harorati 38 darajadan yuqori bo`lganda analgin, demidrol, novokain aralashmasi muskul orasiga yuboriladi. 5.Qizamiq og`ir kechganda asoratlar yuzaga kelishi mumkin (pnevmoniya, otit, meningit, miokardit, nefrit va hokazo). Bunday holda shifokor nazorati bilan antibiotiklar, gammaglobulin qo`llanadi. Oldini olish. 1.Hamma bolalar jadval bo`yicha emlanadi: birinchi emlash 12 oylikda, ikkinchi emlash 6 yoshda. 2.Ammo, keyingi yillarda o`smirlar, yigit-qizlarni ham qizamiq va nizomiq bilan kasallanishi ko`paygani sababli O`zbekiston Respublikasi Hukumatining maxsus qarori bilan respublikamizning hamma hududlarida 11 yoshdan 29 yoshgacha bo`lgan yoshlarga qizamiq va nizomiqqa qarshi 2007 yil 12-25 noyabr kunlari ommaviy emlash aksiyasi o`tkazildi (1 flakonda 1 gr vaksina ampuladagi 5 ml destillangan suvga eritiladi.Shundan 0,5 ml chap yelka terisi ostiga in`yeksiya qilinadi). Nizomiq kasalligi. Terida mayda qizil toshmalarning paydo bo`lishi, tumovlash belgilari va tana haroratining ko`tarilishi bilan kechadigan bolalar yuqumli kasalligi. Sababi. Kasallikni nizomiq virusi qo`zg`atadi. Virus sog` bolaga bemordan nafas yo`llari orqali yuqadi. Belgilari. Kasallikning yashirin davri 15-24 kungacha. Kasallik to`satdan tana haroratining ko`tarilishi, yo`talish, aksa urish, burundan suv oqishi va terida mayda qizil toshmalarning paydo bo`lishi bilan xarakterlanadi. Toshmalar tana terisining hamma sohasida birdaniga paydo bo`ladi, ayniqsa, orqa, dumba, qo`lning orqa, oyoqning oldingi sohasida ko`p bo`ladi. Boshning ensa, bo`yin sohasidagi limfa tugunlari moshdek, no`xatdek kattalashadi (normada ular barmoq bilan paypaslaganda sezilmaydi). Toshmalar 3-4 kundan keyin terida iz qoldirmay yo`qoladi. Nizomiq qizamiqdan quyidagilar bilan farq qiladi: 1.Nizomiqning toshmalari tananing hamma sohasida birdaniga toshadi va 3-4 kundan keyin iz qoldirmay yo`qoladi. Qizamiqda esa toshmalar 3 kun davomida toshadi. Birinchi kun yuz, bo`yin sohasiga, 2-kun gavdaga va 3-kun qo`1-

oyoqlarga. Toshma 3 kun davomida asta sekin yo`qoladi, o`rnida qizg`ish dog` qoldiradi, dog` esa 1-2 haftadan keyin yo`qoladi. 2.Nizomiqda boshning ensa va bo`yin sohasidagi limfa bezlari kattalashadi, ular toshma yo`qolgandan so`ng ham 1 hafta saqlanadi. Qizamiqda bu bezlar kattalashmaydi. 3.Qizamiq bilan aksariyat bolalar kasallanadi. Nizomiq bilan esa ham bolalar, ham kattalar kasallanishi mumkin. Ayniqsa, homilador ayollar nizomiqqa beriluvchan bo`ladi. 4.Nizomiq yengil o`tadi, lekin kasallik homilador ayolda yuqsa, homila sog`lig`i uchun xavf tug`diradi. Ayol homiladorlikning birinchi- 3 oyida nizomiq bilan kasallansa, viruslar yo`ldosh orqali homilaga o`tib, uning to`qima - a`zolarini zararlaydi va homilada tug`ma norasoliklar yuzaga kelishi mumkin. Ayniqsa, tug`ma yurak porogining vujudga kelishi, homilaning kelajakda nogiron bo`lishiga olib keladi. Nizomiqda tibbiy yordam. Tibbiy yordam tadbirlari qizamiqqa o`xshash. Oldini olish. l.Shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish, nizomiq bilan kasallangan bemorni alohida xonada parvarish qilish. Hamma bolalar jadval bo`yicha 12 oylikda va 6 yoshda emlanadi. 2.Ayniqsa, homilador bo`lish arafasida turgan va homilador bo`lgan ayollarni nizomiq yuqishdan ehtiyot qilish. Qizilcha. Qizargan terida tariq hajmidagi qizil toshmalarning paydo bo`lishi, tana haroratini ko`tarilishi, angina paydo bo`lishi bilan kechadigan yuqumli kasallikdir. Qizilcha katta kishilarda ham uchraydi. Sababi. Qizilchani gemolitik streptokokk deb nomlangan mikrob qo`zg`atadi. Infeksiya bemordan sog` odamga nafas yo`llari, kiyim-kechak, idish-tovoqlar, o`yinchoqlar va boshqa buyumlar orqali yuqadi. Belgilari. Yashirin davri 22 kungacha, so`ngra to`satdan tana harorati ko`tariladi, teri yoppasiga qizaradi, qizargan terida tariq hajmidagi qizil toshmalar paydo bo`ladi. Og`iz, burun alroildagi teriga toshma toshmaydi va bu soha terisi qizarmaydi. Natijada shu joy oqimtir uchburchak shaklida bo`ladi. Tomoq bezlari kattalashadi, qizaradi, ular ustida yiringli pufakchalar paydo bo`lishi mumkin. Jag` osti bezlari nuxat, loviya hajmida kattalashadi. Tibbiy yordam. 1.Bemor uyida alohida xonaga yotqiziladi. 2.Og`iz, tomoq sodali eritma bilan chayqaladi, bolalarda esa 4 qavat bint soda eritmasi bilan namlanib, og`iz, tomoq artiladi. 4.Tana harorati 38 darajadan yuqori bo`lsa analgin, demidrol, novokain aralashmasi muskul orasiga yuboriladi. 5.Ampitsillin, oksatsillin, ampioks, gentamitsin kabi antibiotiklar (bittasi) muskul orasiga yuboriladi. Oldini olish. 1.Shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish. 2.Bemorni sog ` bolalardan alohida xonada saqlash. 3.Emlash usuli hozircha ishlab chiqilmagan. Suvchechak. Terida pufakchasimon toshmalarning paydo bo`lishi bilan kechadigan bolalar yuqumli kasalligidir.

Sababi. Suvchechak virusi qo`zg`atadi. Infeksiya bemordan sog` odamga nafas yo`llari, kiyim-kechak, idish tovoqlar, o`yinchoqlar va boshqa buyumlar orqali yuqadi. Belgilari. Yashirin davri 21 kungacha. So`ngra bemor terisining turli sohalarida mosh hajmidagi qizil toshmalar paydo bo`lib, 1-2 kun davomida ular pufakchaga aylanadi. Pufakcha ichida tiniq suyuqlik bo`ladi. Pufakchalar burun, og`iz-tomoq, yuqori nafas yo`llarining shilliq qavatida ham paydo bo`lishi mumkin. Tibbiy yordam. 1.Bemor uyida alohida xonaga yotqizilishi kerak. Uning kiyimlari, o`yinchoqlari, idish-tovoqlari alohida bo`lishi lozim. 2.Teridagi pufakchalarga ko`k dori (brilliant ko`ki) kuniga 2 marta surtiladi, to pufakcha qurib tushib ketguncha. 3.Burun, og`iz, tomoqdagi pufakchalarga oksalin, flyutsinar mazlari surtiladi. 4.Kasallik og`ir kechganida gentamitsin va boshqa antibiotiklar qo`llanadi. Oldini olish. 1.Shaxsiy gigiyena qoidalariga amal qilish. 2.Emlash usuli hozircha ishlab chiqilmagan. Ko`kyo`tal. Xurujsimon yo`talning paydo bo`lishi bilan kechadigan bolalar yuqumli kasalligidir. Sababi. Kasallikning qo`zg`atuvchisini aniqlagan olimning nomi bilan Barde- Jangu mikrobi deb ataladi. Infeksiya bemordan sog` bolaga nafas yo`llari, idish- tovoq, buyumlar orqali yuqadi. Belgilari. Kasallikning yashirin davri 40 kungacha. Kasallik 3 davrda davom etadi. 1.Kasallikning kataral davrida - bemor huddi tumovlagandek kalta-kalta yo`taladi. Bu davr 1-2 hafta davom etadi. 2.Kasallikning spazmatik yo`talish davrida - xurujli yo`tal kuzatiladi. Xuruj tutganda bemor ketma-ket 5-8-10 va undan ko`p marta yo`taladi. Xuruj paytida yuzlari qizaradi, lablari ko`karadi, ba`zida bo`g`ilib qoladi. Kasallikning yengil yoki og`ir kechishiga qarab, xurujli yo`talish davri 1 oydan 3 oygacha davom etishi mumkin. 3.Kasallikning tuzalish davrida - xurujli yo`tal asta-asta yengillashadi va yo`qoladi. Ko`kyo`talning yengil kechishida kasallik 1-1,5 oy, og`ir kechishida 3 oy va bundan ham uzoqroq davom etishi mumkin. Tibbiy yordam. 1.Bemor uyda, iloji boricha sog` bolalardan alohida bo`lishi kerak. 2.Streptomitsin, gentamitsin 8-12 kun davomida muskul orasiga in`yeksiya qilinadi. 3.Gammaglobulin muskul orasiga in`yeksiya qilinadi. 3 ta har 3-4 kunda. Oldini olish. Hamma bolalar jadval bo`yicha emlanadi. Bo`g`ma. Tomoqning bodomsimon bezlari ustida burun, ko`z va hiqildoq s h i l l i q qavatida, oqimtir-sarg`ich karashsimon qazg`oqning paydo bo`lishi, organizmning kuchli intoksikatsiyasi, yurak muskul qavatining yallig`lanishi bilan kechadigan bolalar xavfli yuqumli kasalligidir.Ayrim hollarda kattalarda ham uchraydi.

Sababi. Kasallikni aniqlagan olimning nomi bilan Lyofler tayoqchasi deb ataluvchi mikrob qo`zg`atadi. Infeksiya bemordan sog` odamga nafas yo`llari, idish-tovoqlar, buyumlar orqali yuqadi. Belgilari. Mikrob yuqqan joyiga ko`ra kasallikning bir necha turlari bo`ladi: tomoq, burun, ko`z, hiqildoq bo`g`masi.Tomoq bo`g`masida tomoqning bodomsimon bezlari ustida oqimtir-sarg`ich karashsimon qazg`oq paydo bo`ladi, bodomsimon bezlar kattalashadi, ba`zida tomoqning yo`li to`silib qolishi mumkin.Burun bo`g`masida karashsimon qazg`oq burun s h i l l i q pardasida paydo bo`ladi va burunning yo`li torayishi tufayli, nafas olish qiyinlashadi. Burundan zardobsimon suyuqlik oqadi. Ko`z bo`g ` masida qazg`oq ko`zning shilliq qavatida paydo bo`lib, shilliq qavat qizaradi, shishadi va ko`z yoshlanadi.Hiqildoq bo`g`masida hiqildoqning ovoz boylamlarida qazg`oq paydo bo`ladi. Qazg`oq hiqildoq bo`shlig`ini toraytirib, nafas olishni qiyinlashtiradi. Kasallikning og`ir kechishida hiqildoq ning ovoz boylamlari sohasidagi nafas yo`li qazg`oq bilan to`silib qolishi tufayli, bemor nafas ololmaydi, ovozi xirillab qoladi. Kasallikning bo`g`ma nomi shundan kelib chiqqan. Kasallikni o`z vaqtida aniqlab, bemorga zudlik bilan tibbiy yordam ko`rsatilmasa, mikroblardan ajraladigan toksin, organizmni zaharlashi tufayli og`ir asoratlar yuzaga keladi. Ayniqsa, quyidagi asoratlar ko`proq uchraydi: yurak muskul qavatining yallig`lanishi (miokardit). Bunda yurak faoliyati kuchsizlanadi, bemorning rangi oqaradi, lablari ko`karadi, nafas qisishi kuzatiladi. Tomoq bo`g`masida yumshoq tanglay nervi yallig`lanishi tufayli, bemor dimog`i bilan gapiradi, ovqatni yutish qiyinlashadi. Ko`z bo`g`masida ko`z muskullarini harakatlantiruvchi nerv tolalari yallig`lanishi tufayli, yuqori qovoqning osilib qolishi, ko`zning g`ilaylashuvi yuzaga kelishi mumkin. Tibbiy yordam. 1.Bo`g`ma kasalligi aniqlangan bemor, zudlik bilan tez yordam chaqirilib, yuqumli kasalliklar shifoxonasiga yuborilishi kerak. 2.Shifoxonada bemorga bo`g`maga qarshi antitoksik zardob muskul orasiga yuboriladi. 3.Yurak-tomir faoliyatini yaxshilash uchun glyukoza, askorbin kislota, strofantin, kokorbaksilaza kabilar vena tomiriga yuboriladi. Oldini olish. Hamma bolalar jadval bo`yicha bo`g`maga qarshi emlanadi. Poliomiyelit . Yengil shaklida grippga o`xshash tumov, bo`yin, yelka, bel, qo`1- oyoq muskullarining biroz og`rishi bilan, og`ir shaklida esa oyoq va qo`l nerv tolalari va muskullar ning shol bo`lishi bilan kechadigan bolalar ning xavfli yuqumli kasalligidir. Sababi . Kasallikni poliomiyelit virusi qo`zg`atadi. Virus bemordan va nikrob tashib yuruvchi sog` odamdan nafas yo`llari, idish-tovoqiar, oziq-ovqat. buyumlar orqali yuqadi. Belgilari. Poliomiyelitning yengil shakli, aksariyat hollarda grippga o`xshash belgilar bilan kechadi. Bemorning tana harorati biroz ko`tariladi, yo`taladi, burundan suv oqadi, tomog`i qizaradi, yutinganda og`riydi. Ba`zida qusish, qorinda kuchsiz og`riq bo`ladi. Lekin bemordan sinchiklab so`raganda, uning tanasini turli sohalari muskullarida kuchsiz og`riq sezilishini aniqlash mumkin. Masalan, boshini bukkanida bo`yni og`riydi, gavdasini bukkanida beli og`riydi,

bemor yerga o`tirmoqchi bo`lsa, beli og`rigani uchun u ikki qo`lini orqa tomondan yerga tirab, so`ng o`tiradi (bunga kasallikning uch oyoqlik belgisi deyiladi). Bu og`riq belgilari orqa miya to`qimasining turli sohalari va undan chiqadigan nervlarning yalllig`lanishi bilan bog`liq. Agar kasallikning ana shu boshlanish davrida to`g`ri tashhis qo`yilib, o`z vaqtida tibbiy yordam ko`rsatilsa, shol holati yuzaga kelmasdan bemor asoratsiz tuzalishi mumkin. Aksincha, o`z vaqtida tashhis qo`yilmasa va zarur bo`lgan davolash tadbirlari o`tkazilmasa, bir haftadan keyin bemorda shol holati yuzaga keladi. Ko`pincha, oyoqlar, kamroq hollarda esa qo`llar shol bo`ladi. Avrim hollarda bo`yin muskullari shol bo`lib bemor boshini tuta olmaydi, gavda muskullari shol bo`lsa, bemor gavdasini tik tuta olmaydi, hatto o`tira olmaydi. Tibbiy yordam. l.Poliomiyelit kasalligiga shubha qilinishi bilanoq tez yordam chaqirib, bemor yuqumli kasalliklar shifoxonasiga yuborilishi kerak. 2.Shifoxonada maxsus usullar yordamida davolash tadbirlari o`tkaziladi. 3.Antibiotiklardan gentamitsin,monomitsin, streptomitsin, ampitsillin, ampiokslar qoilanishi mumkin. 4. Gammaglobulin 1 ampula har 3 kunda muskul orasiga in`yeksiya qilinadi. №3-5. Oldini olish. Hamma bolalar jadval bo`yicha poliomiyelitga qarshi emlanadi. Tepki (Epidemik parotit). Quloq oldi so`lak bezlarining yallig`lanishi va kattalashuvi, tana haroratining ko`tarilishi bilan kechadigan bolalar yuqumli kasalligidir. Ayrim hollarda kattalarda ham uchraydi. Sababi. Kasallikni tepki virusi qo`zg`atadi. Infeksiya bemordan sog` odamga nafas yo`llari, idish-tovoqlar, buyumlar orqali yuqadi. Belgilari. Kasallikning yashirin davri 23 kungacha. So`ngra quloq oldi solak bezlarining yallig`lanishi tufayli shu soha shishadi, og`riydi, ovqat chaynaganda, gapirganda og`riq zo`rayadi. O`z vaqtida tibbiy yordam ko`rsatilmasa, tepkining asorati sifatida o`g`il bolalarda moyaklarning yallig`lanishi, ya`ni orxit kasalligi yuzaga kelishi mumkin. Bu esa kelajakda o`g`il bola ulg`ayganda, uning bepusht bo`lishiga olib keladi. Tibbiy yordam.1.Bemor uyida alohida xonaga yotqiziladi. 2. Quloq oldi sohasiga isituvchi kompress, ko`k lampa, sollyuks lampasi qo`yiladi. 3.Gentamitsin, streptomitsin (bittasi) muskul orasiga yuboriladi, 8-10 kun. 4.Kasallikning og`ir kechishida bemor shifoxonada davolanishi kerak. Oldini olish. Hamma bolalar jadval bo`yicha emlanadi.

ASOSIY ADABIYOTLAR. 1. Bemorlarni uyda va shifoxonada parvarish qilish. F.G`. Nazirov. Toshkent- 2003. 2. Odam anatomiyasi. E.Qodirov. Toshkent-2003. 3. Anatomiya. A.S.Gusev. Moskva-1970. 4. Hamshiralik ishi asoslari. Q.Inomov. Toshkent-2007. 5. Xirurgiya. A.J.Hamrayev. Toshkent-2002. 6. Xirurgiya va reanimatsiya asoslari. A.J. Hamrayev. Toshkent-2002. 7. Bolalar kasalliklari. A.N.Buraya. Toshkent-1988. 8. Sog`lom va kasal bola parvarishi. A.N.Buraya. Toshkent-1988. 9. Klinikagacha bo`lgan xirurgiya. R.M.Axmedov. Toshkent-2001. 10. Инфекционные болезни. К.В. Бунин. Москва-1980. 11. Первая медицинская помощь в чрезвычайных ситуациях. Э.Икрамов 44 Тошкент – 2003. 12. Курс гражданской защиты. В.Ф.Зубков Тошкент-2004

Похожие

Bolalar infeksiyasi

QON. YURAK-TOMIR VA NAFAS OLISH TIZIMI

Nafas olish va yurak - qon tomir tizimlarining kasalliklari

Bolaldaar yurak qon tomir va nafas olish organlarining yosh xusuisyatlari

Nafas olish fiziologiyasi