Me’da va o’n ikki barmoq ichakning yara kasalligi - Медицина - Рефераты

Me’da va o’n ikki barmoq ichakning yara kasalligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

25.7919921875 KB

Me’da va o’n ikki barmoq ichakning yara kasalligi Reja: 1. Me’da va o’n ikki barmoq ichakning yara kasalligi 2. Me’daning o’sma kasalligi

Me’da va o’n ikki barmoq ichakning yara kasalligi Me’da va o’n ikki barmoq ichakning yara kasalligi—sikl bilan davom etadigan surunkali kasallik bo’lib, oshqozon va o’n ikki barmoq ichakda yara paydo bo’lishi bilan kechadi. Yoki boshqacha ta’rif berish ham mumkin. Yara kasalligi—turli-tuman klinik manzara bilan va me’da yoki o’n ikki barmoq ichak shilliq pardasida gastroduodenal zonadagi sekretor trofik jarayonlarni tartibga solib turadigan nerv-gumoral mexanizmlarning buzilishi natijasida yara hosil qilish bilan siklli kechadigan kasallikdir. Shu sababli oshqozon shirasida pepsin va xlorid kislota ko’paygani holda, undagi shilliqning himoya qilish xususiyati pasayadi va yara paydo bo’lishiga olib keladi. Bu kasallik har xil yoshda, ayniqsa, 30—40 yoshda ko’p uchraydi. Aholining 5% i shu kasallikka chalinadi. Shaharlik aholi qishloqlardagiga nisbatan ko’p, erkaklarda ayollarga nisbatan 6—7 marta ko’p uchraydi. Etiologiyasi. Kasallikning kelib chiqish sabablari ko’p bo’lganligidan (40 tagacha) bu kasallik polietiologik hisoblanadi. Bu sabablar 2 ta katta: asosiy va yordamchi guruhga bo’linadi. Asosiy sabablarga doir bir necha nazariyalar mavjud: 1. Mexanik nazariya: qattiq, dag’al, achchiq, sho’r, yomon chaynalgan ovqatning oshqozon shilliq qavatiga mexanik ta’siri natijasida yara paydo bo’ladi. 2. Nevrogen nazariya: ruhan charchash, o’tkir va surunkali ruhiy kechinmalar, barotravma, bosh miyaning jarohatlanishi tufayli oshqozon va o’n ikki barmoq ichak faoliyatining buzilishi natijasida yara paydo bo’ladi. 3. Peptik nazariya: bunga, asosan, oshqozon shirasida xlorid kislota va pepsin ko’payadi, shu bilan bir qatorda, oshqozon shirasidagi shilliqning himoya qilish xususiyati kamayib, o’zo’zini hazm qilishi kuzatiladi. 4. Infeksion nazariya, 1988- yilda aniqlangan spiralsimonbakteriya Helicobacter pylorining oshqozonda yara hosil bo’lishida ishtirok etishi ilmiy tekshirishlarda isbotlandi. Yordamchi sabablar:

1. Odamning tuzilishi va irsiy xususiyatlari, oshqozonda yordamchi shilliq bezlarining ko’payishi, qon gruhi, alohida xususiyatlari. 2. Tashqi sharoit ta’siri (namlik, havo bosimi, harorat). 3. Tamaki chekish va ichkilik ichish. 4. Qo’shimcha kasalliklar (ovqat hazm qilish kasalliklari— jigar sirrozi va h.k.). Kasallikning rivojlanish jarayoni yaxshi o’rganilmagan. Har xil sabablar natijasida miya qobig’i va gipotalamo-gipofiz tizimi faoliyatidagi o’zgarish (kortikoliberinni ko’p ishlab chiqarish natijasida gipofizda AKTG gormoni ishlab chiqarish ko’payadi) natijasida vegetativ nerv tizimi parasimpatik qismining faolligi oshadi. Vagotoniya oshqozon va o’n ikki barmoq ichak harakatini o’zgartiradi va oshqozon shirasini oshiradi. Bu sabablar organizmning irsiy- konstitutsional xususiyatlari bilan birga, kislota-peptik faoliyatining oshishiga olib keladi. Bunga buyrak usti bezining kortizol ishlab chiqarishi oshishi natijasida gastritning ko’payishi ham sabab bo’ladi. Yana buyrak usti bezi faoliyatining o’zgarishi oshqozon shilliq pardasining kislota— peptik ta’siriga qarshilik faoliyatini pasaytiradi, natijada shilliq pardaning regeneratsiya faoliyati pasayadi, shilliq kam ishlab chiqarilishi natijasida shilliqning xususiyati buziladi. Oshqozon harakatining buzilishi o’n ikki barmoq ichak yarasida uning ovqat moddalaridan bo’shashining tezlashishi, oshqozonda ko’p miqdordagi nordon suyuqlikning o’n ikki barmoq ichakka tushishiga olib keladi. Oshqozon yarasi kasalligida harakat va evakuatsiya faoliyati buzilishi natijasida oshqozondagi ovqat evakuatsiyasining pasayishi va o’n ikki barmoq ichak bo’shlig’idagi ovqat moddalarining oshqozonga o’tishi kuzatiladi. O’n ikki barmoq ichak yarasida kislota-peptik faoliyatining oshish omili va oshqozonning bo’shalishi tezlashishi ahamiyatli bo’lganda, oshqozon yarasida esa regenerativ faoliyatning pasayishi, oshqozon bo’shashining pasayishi bilan shilliq modda himoya faoliyatining pasayishi katta ahamiyatga ega. Kasallik turlari.

1. Klinik-morfologik belgilariga qarab: oshqozon yara kasalligiva o’n ikki barmoq ichak yara kasalligi. 2. Yaraning joylashishiga qarab: me’daga kirish qismida, chiqishqismida, kichik egrilik sohasida, o’n ikki barmoq ichak sohasi va h.k. 3. Kasallikning kechishiga qarab: qaytalanishi, pasayibqaytalanishi, pasayishi. 4. Kasallikning og’ir-yengilligiga qarab: yengil kechadigan, surunkali (o’zgarmaydigan), kuchayib boradigan. 5. Asoratlariga qarab: asoratli, asoratsiz. Asoratlari. Oshqozondan qon ketishi, penetratsiya, oshqozonning perforatsiyasi, o’smaga aylanishi, oshqozon va o’n ikki barmoq ichak stenozi. Kasallik belgilari. Asoratlanmagan yara kasalligining asosiy belgisi og’riqdir. Ko’p bemorlarda me’da sohasidagi og’riq kuchli kechuvchi, sanchiqli bo’lsa, ba’zilarida kuchsiz va siquvchi og’riq bezovta qiladi. Og’riq belgisining ifodalanganligi yaraning chuqurligiga, me’da harakat faoliyatining buzilish darajasiga, bemorning o’ziga xos sezuvchanligiga bog’liq. Og’riq belgisining paydo bo’lishi mavsumiy bo’lib, ko’proq bahor va kuz oylarida kuzatiladi. Bu davrda kasallik ko’proq qaytalanadi. Og’riq xuruji paytida bemorlar majburiy holatni (qoringa yotib, oyoqlarni qorni tomonga bukib, oldinga engashib) egallashga harakat qiladilar va bunda og’riqning biroz pasayishiga erishadilar. Yara kasalligida og’riq ma’lum darajada takrorlanib, kunning ma’lum vaqtlarida kuzatiladi va ovqatlanishga bog’liqdir. Ovqatlanish bilan bog’liq og’riqning erta, kech, och qoringa va tungi turlari kuzatiladi. Ovqatlanishdan keyin qisqa muddatda (20—30 daqiqada) paydo bo’ladigan erta og’riqlar me’da yara kasalligiga xos. Och qorinda bezovta qiladigan, tungi va kech (ovqatlanishdan 1,5—3 soat o’tgach paydo bo’ladigan) og’riqlar o’n ikki barmoq ichak yara kasalligiga xos bo’lib, ovqatlanish og’riqni pasayishiga olib keladi. Natriy gidrokarbonat va boshqa antatsid dorilarni qabul qilish ham og’riqlarni kamaytiradi. Yara kasalligining og’riqsiz turi mavjudligini ham yodda saqlash lozim. Yara kasalligidagi og’riq qator dispeptik belgilar: ko’ngil aynishi, qusish, jig’ildon qaynashi, kekirish,

qabziyat bilan kechadi. Yara kasalligi bilan og’rigan bemorlarda ishtaha yo’qolmaydi, ammo ovqatlanish bilan doimiy takrorlanuvchi og’riq tufayli bemorlar ovqatlanishdan yuz o’giradilar. Shu sababli kasallik qaytalanish davrida bemorlar yana ham ozib ketadilar. Bemorlar ko’zdan kechirilganda ularning ozg’inligi, asabiylashganligi, ko’p terlashga moyilligi, ifodalangan qizil, ba’zan ba’zi bemorlarda oq dermografizm aniqlanadi. Til ko’zdan kechirilganda uni karash qoplaganligi, yorilishlar, trofik o’zgarishlarini aniqlash mumkin. Rentgen nuri bilan tekshirilganda yara kasalligining asosiy belgisi — „tokcha“ belgisi bemorlarning 3 / 4 qismida aniqlanadi. Yara kasalligini aniqlashda gastroduodenofibroskop bilan tekshirishning ahamiyati muhim. Laboratoriya tekshirish usullaridan najasda yashirin qonni muntazam aniqlash ahamiyatli. Qonashni aniqlash yara kasalligi qaytalanganligidan dalolat beruvchi belgi hisoblanishi mumkin. Hozirgi vaqtda diagnostika maqsadlarida peritoneoskopiya (laporoskopiya) — qorin bo’shlig’i o’rganlarini laporoskop yordamida ko’zdan kechirish qo’llanilyapti. Davolash. Oshqozon yarasi bilan og’rigan bemorlar yara xuruji kuchaygan bosqichda kasalxonada davolanadilar. Kun tartibiga, ovqatlanish tartibiga qattiq rioya qiladilar. Parhez ovqatlar buyuriladi (¹—1,a.v. parhezi). Yara kasalligida oqsil, yog’, uglevodlar, vitaminlar, mikroelementlar fiziologik me’yorda bo’lishi shart. Ovqatlanish kuniga 5 marta buyuriladi. Ovqatlar yaxshi qaynatilgan, maydalangan va bug’da pishirilgan bo’lishi kerak. Yog’liq go’sht, baliq, sho’rvalar, sabzavot va qo’ziqorin quyuq qaynatmalar, pishirilmagan, maydalanmagan va sho’r ta’mli sabzavot va mevalar, tuzlangan va dudlangan meva va go’sht mahsulotlari, achchiq, xamir mahsulotlari, qora non, sovuq ichimliklar, muzqaymoq, tarkibida ko’p miqdorda SO 2 saqlagan mineral suvlar iste’mol qilish taqiqlanadi. Dori-darmonlar bilan davolash quyidagi asosiy yo’nalishlarda olib boriladi:

— markaziy asab tizimi faoliyatini yaxshilovchi, tinchlantiruvchi, uyqu chaqiruvchi; — ortiqcha ishlab chiqarilgan xlorid kislota pepsinni neytrallash va biriktirib oluvchi; — oshqozon va o’n ikki barmoq ichak harakati va o’tkazuvchanligini yaxshilovchi; — shilliq himoya qavati faoliyatini ko’paytiruvchi; — shilliq qavat to’qima elementlari regenerativ xususiyatlarini oshiruvchi va distrofik yallig’lanish jarayonini kamaytiruvchi. — campilobacter piloriga qarshi antibakterial davolash. M—xolinolitiklar (atropin, metatsin, platifillin va boshqalar) tayinlanadi. Bu dori moddalari og’riqni qoldirishda yordam beradi. 0,1% atropin eritmasidan 0,5— 1ml, 0,1% li metatsin eritmasidan 0,2 ml, platifillin eritmasidan 1—2 ml, kuniga 2 —3 marta, ovqatdan 30—40 minut oldin buyuriladi. Gastrotsepin xlorid kislota ishlab chiqarishni 10—12 soatga pasaytiradi. Bir sutkada 75—100 mg, kuniga 2 marta buyuriladi. U 4—5 haftada yaraning chandiqlanishiga olib kelib, boshqa moddalar singari nojo’ya ta’sirga ega emas, shuning uchun uni glaukoma, yurakning ishemik kasalligi, xafaqon kasalligi, nevrosteniya va boshqa kasalliklar bilan kechganda ham qo’llash mumkin. Gistamin N 2 retseptorlarning sezuvchanligini kamaytirish maqsadida simitidin, ranitidin va famotidinlar qo’llaniladi. Parvarishi. Poliklinika shifokori kuzatuvi ostida bo’lgan bemor tayin qilingan dori-darmonlar va mineral suvlarni ichish bilan birga gigiyenik tavsiyalarni ham bajarishi: yaxshi chaynab yeyishi, sutkasiga kamida 8—9 soat uxlashi, tishlar ahvolini kuzatib borishi, zarur bo’lganda protez tishlar qo’ydirishi kerak. Ratsional kun tartibiga rioya qilish lozim: har kuni sof havoda sayir qilish (kamida 1 soat), fizkultura mashqlari kompleksini bajarishi lozim. Bemor me’da va o’n ikki barmoq ichakni yara kasalligidan parhezga uzoq vaqt qat’iy ravishda, hatto ahvoli yaxshilangandan keyin ham amal qilgan taqdirdagina xalos bo’lishi mumkin. Bemor o’zini soppa-sog’ his qilishi mumkin, biroq kasallik

remissiya fazasiga o’tgan, biroq, umuman, tugatilmagan bo’ladi. Parhez buzilganda kasallik qo’zishi mumkin. Yara kasalligiga qarshi ovqatlanish kursi bir oy: bemor 10—12 kun parhez ¹— 1 a, 10—12 kundan keyin parhez ¹—1 b, so’ngra parhez ¹—1 oladi. Maksimal darajada ehtiyot qiladigan parhezlar ¹—1a va ¹—1 b og’riqlar va dispeptik hodisalarning (zarda qaynashi, achchiq kekirish, ko’ngil aynishi) to’xtashiga yordam beradi. Ratsionga o’simlik moyi kiritish ichak funksiyasiga yaxshi ta’sir etadi (qabziyatni yo’qotadi). Me’da va o’n ikki barmoq ichakning yara kasalligi bilan kasallangan bemorlar mehnatga layoqatli bo’lganlaridan keyin ham uzoq vaqtgacha (1 yildan 3 yilgacha) parhez qilib yuradilar. Turli-tuman ovqatlar yeyishga davolovchi shifokor ruxsatidan keyingina o’tish lozim. Yara kasalligi sababli operatsiyaga ko’rsatmalar xirurg bilan hamkorlikda belgilanadi, asoratlari xirurgik davolanadi. Tibbiyot hamshirasi parhez buzilishining oldini olishi kerak. Bemorda „kofe quyiqasi” aralashgan va “qatronsimon” axlat paydo bo’lganda (qon ketish belgilari) bu haqida shifokorga xabar qilishi lozim. Yara kasalligida davo qilishning muhim shartlariga to’g’ri parhez rejimini tayinlash, bemorning ishtahasi yaxshi bo’lishi to’g’risida g’amxo’rlik qilish va og’iz bo’shlig’ini qunt bilan parvarish qilish kiradi. Tibbiyot hamshirasi bemor har gal ovqatdan so’ng og’zini chayishini kuzatib borishi lozim. Buni u mustaqil bajara olmasa, hamshira og’iz bo’shlig’ini birorta dezinfeksiya qiladigan eritma bilan artib qo’yadi. Og’iz bo’shlig’ini baloncha bilan yuvsa ham bo’ladi. Yuqori jag’ tishlarini artishda quloqoldi bezining chiqaruv yo’liga infeksiya tushirmaslik uchun lunjini shpatel bilan tortib turish kerak. Me’da raki Me’da-ichak yo’llaridan rak xastaligiga eng ko’p duchor bo’ladigan a’zo me’dadir. Statistik ma’lumotlarga ko’ra hamma rak xastaliklari orasida me’da raki 40% ni tashkil etadi. Oshqazon o’smasi o’lim ko’pligi jihatidan boshqa hamma xavfli kasalliklardan ajralib turadi. Etiologiyasi aniqlanmagan, lekin o’sma sog’lom o’zgarmagan oshqozonda to’satdan paydo bo’lmaydi. Shu nuqtayi

nazardan me’da rakini o’z vaqtida aniqlash va davolash nihoyatda katta ahamiyatga ega. Me’da rakiga ko’pincha 50—60 yoshdagi kishilar duchor bo’ladi. Zamon statistika ma’lumotlariga ko’ra me’da poliplarining malignizatsiyasi 30—50% hollarda, me’da yara kasalligining rakka aylanishi 7—10% (hatto 20% gacha) hollarda qayt qilingan. Har bir tibbiyot xodimi me’da rakining oldini olish usullarini hamda parvarish qilishning deontologik xususiyatlarini bilishi lozim. Quyida me’da rakiga olib keluvchi sabablar haqida, uning klinik simptomlari, tekshirish usullari haqida kerakli ma’lumotlar berilgan. Me’daning o’sma kasalligi Me’daning o’sma kasalligi (raki) me’daning zararlangan shilliq parda hujayralari (epiteliy) dan rivojlanadi. Etiologiyasi va patogenezi. Aholining irsiy moyilligi, turmush tarzi, ovqatlanish odati va boshqa omillar bu xastalikning paydo bo’lishiga ma’lum darajada ta’sir ko’rsatadi. Hozirgi vaqtda ovqatlanish gigiyenasining tubdan yaxshilanganligi uchun bu makkor kasallik kamayib bormoqda. Ma’lumki, me’da raki faqat kishini zararlantiradi. Klinik tekshirishlar ko’rsatishicha, xastalik ko’pincha me’da shirasi kam ajraladigan odamlarda kuzatiladi. Ovqat bilan birga me’daga tushgan kanserogen (zararli) moddalar normal me’da shirasi bilan yuvilmaydi va me’da shilliq pardasiga uzoq ta’sir etib turadi, natijada normal to’qimalar o’sma to’qimalariga aylanadi. O’z vaqtida ovqatlanmaslik, och yurish va birdan ko’p ovqat yeyish, ichkilik ichish, og’iz bo’shlig’ini toza tutmaslik xastalikning paydo bo’lishiga sharoit yaratadigan salbiy omillar hisoblanadi. Me’da polipi, me’da raki, me’da devori shilliq pardasining atrofik o’zgarishlari rak oldi me’da kasalliklari qatoriga kiradi. Patologik anatomiyasi. Me’da raki ko’pincha pilorusda (60— 70%), kichik egrilikda (20—25%) qayt qilinadi.

Proksimal bo’limda me’daning orqa devorida kamroq kuzatiladi. Kasallik mikroskopik o’sishi bo’yicha 3 xil bo’ladi. Bunda uning belgilari va metastaz berib o’sishi, o’sish turlariga aloqadordir. O’smaning ekzofit o’sishi o’ziga xos xususiyatga ega bo’lib, chegarasi aniq bo’ladi, u shaklan polipga, toshma yoki qo’ziqoringa o’xshaydi. O’smaning endofit o’suvchi turida chegarasi bo’lmaydi, u shilliq parda ostida, asosan, limfa tomirlari orqali me’da devorlari bo’ylab keng tarqalib boradi. Shuning uchun ham me’da shilliq pardasidagi burmalar yo’qola borib, tekislangan holga o’tadi. Me’da shilliq pardasi xavfli o’smasining aralash ekzo-endofit turi ham uchraydi, klinik belgilari ko’proq endofit belgilarga o’xshaydi va yanada xavfliroq hisoblanadi, chunki xavfli o’sma hujayralari katta masofaga (5—7 sm) tarqalishi mumkin. O’sma mikroskopik turli darajada rivojlangan adenokartsinoma hujayralaridan tuzilgan. Me’da raki, asosan, limfa yo’llari bo’ylab tarqaladi va tez orada regionar limfa bezlariga metastaz beradi. Kasallik qon tomirlar orqali ham tarqalib, bunda, asosan, jigarga metastaz beradi. Me’dada ham, boshqa a’zolar kasalliklaridagi kabi xavfli o’sma to’g’ridan to’g’ri atrofdagi a’zolarga o’sib kirishi mumkin. Bu yo’l rakni endofit turida kasallik me’dani hamma qavatlarini qoplagandan so’ng atrof a’zolarga tarqalganligini ko’rsatadi. Xavfli o’sma me’daning qaysi joyida rivojlanganiga qarab tarqaladi, shunda u me’da osti beziga, yo’g’on ichak charvisiga, asosan, jigarning chap qismiga—qizilo’ngachning pastki sohasiga o’tishi mumkin. Me’da raki chap o’mrov suyagi ustki limfa beziga metastaz bersa,Virxov metastazi deb, tuxumdonlarga tarqalsa, Kruksenberg metastazi, chanoq suyagi tubi bo’limiga tarqalsa Shnitsler metastazi deb ataladi. Kasallikning oxirgi bosqichlari o’ta xavfli bo’lib, bemorning halok bo’lishiga olib keladi. Olimlar o’tkazgan klinik tekshirish ko’rsatishicha, metastaz, hatto xavfli o’sma me’daning faqat shilliq pardasida rivojlanganda ham paydo bo’lishi mumkin. Me’da raki quyidagi klinik bosqichlarga ajratiladi: I bosqich. Me’daning shilliq pardasida va shilliq parda ostida joylashgan kichik o’smalar hali atrofga tarqalmagan bo’ladi.

II bosqich. Me’daning mushak qavatida joylashib, hali seroz pardaga o’tmagan. Metastazning oxirgi davrida charvi karsinomatozi bo’lib, u assit bilan kechadi. O’sma ancha joyni egallashi, hatto jigarga ham o’tishi mumkin (gematogen yo’l). O’sma o’pka, buyrak usti bezlariga, suyaklarga kamroq tarqaladi. 20% bemorning nobud bo’lishiga sabab —me’da raki keltirib chiqargan asoratlardir. Qon ketishi, peritonit, ichaklarning buralib qolishi va boshqalar shular jumlasidandir. III bosqich. Kattakon o’sma regionar bezlarga, me’daning hamma devorlariga tarqaladi, atrofdagi a’zolar yallig’langan bo’ladi, me’da harakati chegaralanadi, kattagina regionar metastazlar aniqlanadi. IV bosqich. O’sma chegaralangan hajmda bo’lib, metastaz beradi. Me’da rakining TM sistemasi bo’yicha tasnifi T 1 —epiteliy ichi o’smasi. T 2 —me’daning faqat shilliq pardasi yoki shilliq parda ostida joylashgan o’sma. T 3 —chuqurroq joylarga kirib borgan, deyarli anatomik tuzilmalarning yarmini egallagan o’sma. T 4 —chuqur invaziyalangan, a’zoni yarmidan ko’prog’ini egallagan, lekin atrof a’zolarga hali tarqalmagan o’sma. T 5 — biror a’zoni batamon egallagan yoki boshqa a’zolarga tarqalgan o’sma. Regional limfatik tugunlarga tarqalgan O—limfatik tugunlarga metastaz bermagan. H 1 —perigastral, faqat limfa tugunlarini zararlagan o’sma. H 2 —quyidagi limfa tugunlarini zararlagan o’sma: me’daning chap qismidagi qorin pardasi, jigar, taloqqa tegishli qon tomirlar, o’n ikki barmoq ichak tugunlari. Bularni faqat jarrohlik yo’li bilan olib tashlash mumkin. H 3 —aorta yo’li limfa tugunlari bo’ylab, charvi va chov arteriyalari bo’yicha tarqalgan o’smalar. Bularni jarrohlik yo’li bilan olib tashlab bo’lmaydi. M— ko’pgina joylarga tarqalgan, metastazlangan o’sma. M 1 —o’smaning ko’p joyga tarqalgani aniqlanmagan. M 2 —ko’pgina joyni egallagan.

R—gistapatologik mezon. R 1 —o’sma faqatgina shilliq pardaga tarqalgan. R 2 —o’sma faqat shilliq parda ostiga tarqalgan bo’lsa-da, lekin mushaklarga o’tmagan. R 3 —o’sma mushaklarni zararlagan, ammo seroz pardaga o’tmagan. R 4 —o’sma seroz pardani zararlantirib, atrofdagi boshqa a’zolarga ham o’tadi. Klinik manzarasi. Kasallik uzoq vaqt davom etsa ham, shaklan juda kichik bo’lib, me’daga zarar yetkazmaydi, shu sababli biror klinik belgi yuzaga chiqmaydi. Me’da raki belgilari o’sma me’da devorlariga tarqalgandagina uning anatomik va funksional vazifalariga ta’sir etadi, natijada klinik belgilar namoyon bo’ladi. Kasallikning rasmana ifodalangan belgilari— qorinning yuqori qismida, ba’zan qovurg’alarning chap yoki o’ng tomonida og’riq paydo bo’lishi. Og’riqning belga tarqalishi—o’smaning me’da osti beziga yoki qorin pardalariga tarqalishi natijasida paydo bo’ladi. Og’riq ba’zan ovqat yeyilganda seziladi yoki usiz ham kuzatilishi mumkin. Ko’pincha bemor bular haqida aniq ma’lumotlar bera olmaydi. Me’da raki sababli kelib chiqadigan og’riq, odatda, biron infeksiya qo’shilganda, o’sma parchalanganda, metastaz biron a’zoga va limfa tugunlariga mexanik bosim orqali ta’sir ko’rsatganda paydo bo’ladi. Bunda ko’pincha ovqat hazm qilish funksiyasi buzilaadi, og’iz bemaza bo’ladi, bemor kekiradi, jig’ildon qaynaydi, og’izdan badbo’y hid keladi. Quvatsizlik, ozib ketish, kamqonlik me’da rakining umumiy belgilari hisoblanadi. Bemorni tekshirib ko’rganda rangi oqargan, bedor, ozib ketgan, ba’zan to’sh ostida o’sma aniqlangan va atrofdagi a’zolarga metastaz bergan bo’ladi. A.I. Savitskiyning ko’rsatishicha, kasallikni aniqlashda alohida belgilar, ya’ni „kichik klinik sindrom“ deb atalgan belgilarga ahamiyat berish kerak. Bu sindromga quyidagi belgilar kiradi:

— kasalligi bo’yicha shifokorga murojaat etishdan bir necha hafta yoki hatto bir necha oy oldin bemor sababsiz paydo bo’lgan quvatsizlik, salga charchash, ish qobiliyatining pasayishi; — ishtahaning taboro pasayishi, hatto odatdagi ovqatlardan voz kechishi; — ovqat yegandan so’ng me’dada, to’sh ostida og’irlik sezishi; — sababsiz ozib ketish; — ruhiy tushkunlik alomatlari. Bu belgilar bemorlarning qariyb 80% ida uchraydi, kasallikni aniqlashda bunga ahamiyat berish kerak. Me’da rakining klinikasi o’smaning qaysi joyda o’sayotganiga, shakliga va tarqalganligiga bog’liq. Tashxisi. Me’da rakini aniqlashda quyidagi usullardan foydalanish mumkin: 1. Me’dani rentgen nurlari yordamida tekshirish. 2. Me’dani gastroskop yordamida tekshirish. 3. Laparoskopiya usuli. Me’da rakini erta aniqlashda ilk simptomlar va gastroskopiya tekshirish usuli katta ahamiyatga ega. Qo’shimcha tekshiruvlar o’tkazish: me’da suyuqligini, periferik qonni, Gregersen sinamasi, gidrokamera yordamida, kontrast fotonusxalar metodi, radioaktiv indikatsiya usuli. Bundan tashqari, qorinni to’rtta holatda palpatsiya qilish, jigar va o’mrov osti sohalarini ushlab ko’rish, barmoq bilan rektal tekshirish klinik tekshirishning ajralmas tarkibiy qismlaridan hisoblanadi. Davolash. Me’da rakiga, asosan, operatsiya usuli bilan davo qilinadi, konservativ metodlar esa batamom sog’ayib ketish imkonini bermasa-da, bemor iztiroblarini ma’lum darajada yengillashtiradi va shubhasiz, ularning umrini uzaytirishga yordam beradi. So’nggi paytlarda organizmning himoya kuchlarini oshirishga qaratilgan immunoterapiya usulida davolash jadal suratlarda olib borilmoqda. Profilaktikasi. Me’da rakining oldini olish usullari 2 xil — gigiyenik va klinik yo’nalishda olib boriladi.

Gigiyenik profilaktikaga shaxsiy va ovqatlanish gigiyenasiga amal qilish — chekmaslik, ichkilik ichmaslik, ovqatlanish tartibiga rioya qilish kabi qoidalar kiradi. Ovqatlarni sifatli va to’yimli qilib tayyorlash ko’pincha bu kasallikning oldini olishda katta ahamiyatga ega. Lekin mahsulotlarni ortiqcha qovurish ovqatda zararli benzipiren moddasining oshib ketishiga va vitaminlarning kamayishiga olib keladi. Klinik profilaktika deyilganda, rak oldi kasalliklarni o’z vaqtida aniqlash va davolash tushuniladi. Parvarishi. Davolashning samaradorligida bemorning tibbiyot xodimlariga ishonishi katta ahamiyatga ega. „Sog’ayishga bo’lgan umid — sog’ayishning yarmidir“, — deb yozgan edi Valter. Onkalogiya bo’limida ishlaydigan hamshiraning asosiy xususiyatlaridan biri bu insonparvarlik va bemorga bo’lgan mehroqibatdir. Hamshira etika va deontologiya prinsiplariga asoslangan holda bemor parvarishini rejalashtiradi. Bemor agar og’ir ahvolda bo’lsa, hamshira bemorni o’z vaqtida ovqatlantirishi, o’rin-ko’rpa va ich kiyimlarining tozaligini nazorat qilishi kerak. Bu yotoq yaralarning oldini olishda muhim rol o’ynaydi. O’rnidan turmay yotadigan bemorlarning boshini yoki karavotining bosh tomonini biroz ko’tarib qoshiqda, kichik-kichik porsiyalar bilan ovqatlantiriladi. Bo’yin va ko’kragiga salfetka tutiladi. Suyuq ovqatni choynakchadan berish mumkin. Bemorga doimiy g’amxo’rlik qilish zarur.

Adabiyotlar : 1. O’. B. Sharapov. Ichki kasalliklar. Abu Ali ibn Sino. T., 1994. 2. K. Bahodirov. Ichki kasalliklarda tashxis va diagnostika. T., 1993. 3. L.S. Zalikina. Bemorlarning umumiy parvarishi. T., 1995. 4. N.M. Kamolov. Ichki kasalliklar. T., 1996. 5. V.A. Galkin. Ichki kasalliklar. T., 1989. 6. E.Y. Qosimov. Ichki kasalliklar propedevtikasi. T., 1998.

Похожие

Oshqozon va o’n ikki barmoqli ichak yara kasalliklari, o’t pufagi va jigar kasalliklari

Ovqat hazm qilish sistemasi kasalliklari gastrit, surunkali pankreatit

OVQAT HAZM QILISH A`ZOLARI KASALLIKLARI

Ovqat hazm qilish tizimi

Ovqat hazm qilish fiziologiyasi