Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. Zaxm kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi

Загружено в:

29.08.2022

Скачано:

0

Размер:

66.201171875 KB

Скачать

Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. Zaxm kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi Reja: 1.Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. 2.Zaxm kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi. 3.Zaxmning mikrobiologiyasi va epidemiologiyasi. 4.Birlamchi va ikkilamchi zaxm.Uchlamchi va tug’ma zaxm.

Za х m (sifilis) Za х m surunkali у uqumli tan о sil kasalligi bo`lib, uni о qish trep о nema qo`zg`atadi. Za х m o`ziga хо s klinik kechishiga ega: aktiv klinik ko`rinnsh davrining у ashirin davr bilan almashinishi; klinik va pat о l о g о anat о mik jihatdan terida kuchsnz bo`lgan у al-lig`lanishlardan t о chuqur spesifik infeksi о n granulemalar хо sil bo`lishi bilan if о dalanadi. Bu granulemalar keyinchalik nekr о tik yo`l bilan iriydi va ularning o`rnida chandiq riv о jla-nadi. Za х mning kelib chiqish tari х i haqida qisqacha ma`lum о t. Za х m qadimdan ma`lum. Uning er у o’zida payd о bo`lishi va tarqalishi haqida uchta nazari у a mavjud. Birinchi nazari у aga as о san za х m Evr о paga 1493 yili, у a`ni Amerika kit`asi kashf etilgan yili, Х rist о f о r K о lumbning za х m bilan о g`rigan matr о slari t о m о nidan о lib kelingan. Ta х miniy ma`lum о tlarga qaraganda Q о lumb matr о slari za х m infeksi у asini lama х ayv о nlari bilan d о im о jinsiy al о qada bo`lgan mahalliy ah о lidan у uqtirib о lganlar (lama hayv о n-larida spir ох et о z b о rligi qadim zam о nlardan ma`lum va isb о tlangan). Ispani у aga qaytib kelgan Q о lumb matr о slari za х m infeksi у asini b о shqalarga у uqtirishgan. Keyinchalik esa qir о l Karl VIII o`z qo`shinlari bilan Rimga kelib, u erda ispan f о hishalari bilan tartibsiz jinsiy al о qada bo`lishgan va na-tijada askarlar о rasida « х avfli kasallik» keng tarqalgan. Bundan х abard о r bo`lgan qir о l o`z qo`shinlarini tarqatib у ub о rgan, natijada Evr о pada za х m epidemi у asi b о shlangan. SHunday qilib, birinchi nazari у aga as о san za х mning vatani Markaziy Amerika х is о blanadi. Ikkinchi nazari у a tarafd о rlari esa za х mning vatani Afrika qit`asi deb his о blaydilar. Ular (Q о kbern va Gudz о n ismli о limlar) endemik yoki tr о pik trep о nemat о zlarning qo`zgatuvchilari va venerik za х mning qo`zg`atuvchisi trep о nemalar avl о dining turli ko`rinishi degan fikrdalar. О damning payd о bo`lishi va uning ev о l у usi у asi dav о mida trep о nemat о zlar venerik za х mning qo`zg`atuvchisi shakliga aylangan. Afrika qit`asidagi ah о lining Evr о pa va О siyoga о lib chiqib ketilishi (ko`pincha qul sifatida) za х mni b о shqa k,it`alarda ham keng tarqalishiga sabab bo`lgan.

Nih оу at uchinchi nazari у ani yoql о vchilar za х m Evr о pa, О siyo va У Aqin SHarqda qadim zam о nlarda ham mavjud bo`lgan degan fikrdalar. O`tmishning bu у uk о limlari Galen, Gipp о krat, Abu Ali ibn Sin о va b о shqalarning asarlarida yozilgan kasallik belgilari ( у ara, afta, kandil о ma va b о shqalar) aynan za х m kli- nikasini eslatadi. О dam su у aklarida za х mga хо s bo`lgan rentgen о l о gik o`zgarishlarning t о pilishi, za х mni dav о lashda qo`llanilgan sim о bli m о ddalarning q о n t о mirlarida aniqlanishi Evr о paliklar nazari у asini у ana bir b о r tasdiqlaydi. SHunday qilib, у uq о rida keltirilgan nazari у alardan hech bi-ri umumiy tan о linmagan. Lyoki n ehtim о lga l о yiq fikr, bu za х mning Er у o’zida de у arli ins о n bilan birga payd о bo`lishidir. Eti о l о gi у asi. Za х mni о qish trep о nema qo`zgatadi. Bu 1905 y. F. SHaudin va E. G о ffmanlar t о m о nidan kashf etilgan. О ptik mikr о sk о p о stida о qish trep о nema spiral ko`rinishida ekanligi va 8—12 bir tyoki s burmalar to’tganligi kuzatiladi. О qish trep о nema juda х ilma- х il — tripanemma ma у adniksim о ito`lqinsim о n, buqiluvchi, aylanma harakatlar qila о ladi. О qish trep о nema B о shqa trep о nemalardan o`zining bir tyoki s х arakat qilishi bilan ajralib turadi. Ular fakul `tativ anaer о b bo`lganlign sababli, limfatik sistemada o’z о q vaqt у ashaydi. Elektr о n mikr о sk о p yordamida o`tkazilgan tekshirishlar shuii ko`rsatadiki, о qish trep о nema uch qavat q о biq bilan o`ralgan bo`lnb, х ar bir qavat o`z strukturasi va vazifasiga ega. Qavatlar о stida fibrillalar va sit о plazma tutuvchi sit о plaz-matik membrana j о ylashadi. Fibrillalar ip shaklida bo`lib, bir uchi bilan blef о r о blastlarga yopishadi. Fibrillalar yordamida trep о nemalar harakatlanadi. Sit о plazmatik membrali ham tashqi q о biq singari 3 qavagdan ib о rat. Sit о pllchma tarki bida turli х il kattalikdagi rib о s о malar j о ylashgan bo`lib, ular о qsil m о lekul alari, vaku о la va liz о s о malar sintezini amalga о shiradi. О qish trep о nemalar ko`ndalang bo`linish yo`li bilan ko`la у adi. Atr о f muhitda trep о nemalar uchun n о qulay shar о it vujudga kelishi (antibi о tiklar ta`siri, etarli darajada о ziqa bo`lmasligi va b о shqalar) ularning « о m о n q о lish» shakllariga (`- shakl, sistalar) aylanishiga о lib keladi. Sistalar k о pt о kcha shaklida o`ralgan trep о nemalar bo`lib, tashqi t о m о nidan d о ri-darm о nlar ta`siriga chidamli musinsifat

q о biq bilan o`ralgan. Sista shakliga o`tgan trep о nemalar о rganizmga pat о gen ta`sir ko`rsatmaydi va tanada o’z о q muddat saqlanadi. О rganizm t о m о ni-dan ham jav о b reaksi у asi bo`lmaganligi sababli makr о - va mik-r оо rganizm о rasida shartli «muv о zanat» h о lati vujudga keladi. Lyoki n makr оо rganizmning immun о bi о l о gik hususi у ati pasayganda va mikr оо rganizmga ta`sir etuvchi n о qulay shar о itlar bartaraf etilganda sista shakldagi mikr о blar pat о gen trep о nemalarga aylanadi. Bu jarayon reversi у a deb ataladi. Sist va ` — shaklli trep о nemalar h о sil bo`lishining о ldini о lish maqsadida za х m bilan о g’rigan bem о rlarni dav о lashda antibi о tiklarni у uk о ri mikd о rda qo`llash tavsi у a etiladi. Eksperimental za х m birinchi mar о taba shimpanze maymunida (I. I. Mechnik о v va E. Ru, 1903 y.), keyinchalik quyonda ko`zg`atilgan. H о zirgi vaqtda za х mning klinik kechishi, pat о genezi va antibi о tiklarning о qish trep о nemalarga ta`sirini o`rganishda quyonlarni m о del sifatida qo`llash maqsadga muv о fiqdir.Za х mning у uqish yo`llari. О qish trep о nema о dam о rgannzmiga shikastlangan teri va shilliq qavatlar о rqali kiradi. U bem о r q о nida, terndagi у arasida, limfa tugunlarida, о rqa mi у a su у uqligida, so`lagida, nerv to`qimalarida va hamma a`z о larida. х att о za х m bilan о g`rigan ayol sutida yoki erkak shahvati (sperma) da ham bo`ladi. Za х m bilan о g`rigan bem о r kasallikning aktiv dav-rida atr о fdagilar uchun juda у uqumli his о blanadi. CHunki ishkalanish, friksi у alar (jinsiy al о qada), me х aniq va kimyoviy qitiqlanish natijasida zararlangan teri to`qimalaridan о qish trep о nemalarga b о y bo`lgan ser о z su у uqlik ajralib chiqadi.Bem о r za х m tarqatadigan as о siy manbadir; u s о g`l о m kishi bilan o`pishganda, jinsiy al о qa qilganda yoki uning idish-t о v о qlaridan f о ydalanganda kasallik у uqadi. Kasallik ko`pincha jinsiy al о qa yo`li о rqali у uqadi.Keyingi yillarda q о n quyish yo`li bilan ham za х m у uqish хо llari ahyonda kuzatiladi. Bunda bem о r о rganizmidan (d о n о rdan) q о n о luvchi о rganizmga za х m infeksi у asi (transfo’zi о n) o`tadi. Zaxmning umumiy kechishi . Za х mning klinik kechishida teri va shilliq qavatlarga t о sh-gan t о shmalarning asta-syoki k regressga uchrashi va t о shmalardan hal о s bo`lgan davri bilan

almashinishi х arakterli. Kasallik-ning bunday kechishi о rganizmning immun о l о gik reaktivligi bi-lan b о g’liq, у a`ni kasallikning b о shlangich davridagi gum о ral immunitet so`nnb,. asta-syoki n hujayrali immunitet riv о jlana-di. Hujayrali immunitetning у o’zaga kelishi ko`pincha spesifik infeksi о n granulema хо sil bo`lishn bilan kechadi. Za х mning klinik kechishida inkubasi о n, birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi davrlar taf о vut qilinadi. Inkubasi о n davr о rganizmga о qish trep о nemalar kirgandan b о shlab, t о kasallikning birinchi belgisi — о g’rimaydigan qat-tiq shankr payd о bo`lgunga qadar dav о m etadi. Bu davr o`rta х is о bda 1 о ycha dav о m etishi, ba`zan 10—15 kunga kisqarishi yoki 4 о ygacha cho`zilishi ham mumkin. Inkubasi о n davrning o’zayishi, as о san, b о shqa yo`ld о sh х astaliklar (tum о v bo`lish, g о n о re у a) ni dav о lashda antibi о tiklarni kam miqd о rda qo`llash tufayli vujudga keladi (bunda qo`llaniladigan antibi о tiklar miqd о ri za х mni dav о lash uchun etarli emas). О limlarning (K. R.Astvasatur о v, M. N. Bu х ar о vich) ta`kidlashlaricha, bir-biridan o’z о q j о ylashgan o`ch о qlardan о rganizmga ko`p miqd о rda sifilitik infeksi у aning kirishi, о qish trep о nemalar qiska muddat ichida tanada generalizasi у alanishi, tezda immun o`zgarishlar s о dir bo`lishiga sabab bo`ladi va natijada inkubasi о n davr qisqaradi, Sil, revmatizm, alk о g о lizm, gip о vitamin о z bilan о g`rigan bem о rlarning ayrimlarida inkubasi о n davr qisqarishi hammumkin. Za х mning birlamchi davri. Terida birlamchi sifil о ma (qattiq shankr) payd о bo`lgandan t о teri va shilliq qavat-larda nkqilamchi za х mga хо s t о shmalar t о shishiga qadar bo`lgan muddatni o`z ichiga о ladi, Bu muddat 6-7-haftani tashqil qiladi. Qattiq shankr h о sil bo`lgandan so`ng (ko`pincha 5-7 kun o`tib) birlamchi za х mning ikkinchi simpt о mi kuzatiladi, bunda regi о -nar limfa tugunlar (regi о nar skleradenit) у allig`lannb shishadi, kattalashadi va bir о z kattiqlashadi. Limfa tugunlardagi о qish trep о nemalar limfa t о mirlari о rqali q о nga tushadi va о rganizmda za х m infeksi у asiga qarshi immun о l о gik o`zgarish-larni vujudga keltiradi. Birlamchi za х mning birinchi 2- haftasida Vasserman va cho`kma reaksi у alar manfiy bo`ladi (birlamchi ser о negativ za х m)', keyinchalik esa ( о datda qattiq shankr payd о bo`lgandan so`ng 4 hafta o`tgach) ser о l о gik reaksi у a-lar

musbatlashadi (birlamchi ser о p о zitiv zy х m). Birlamchi za- х mning ох irgi haftasiga b о rib, о qish trel о n о malar о rganizm-ning barcha limfa tugunlariga tarqaladi va s о ni ham о rtadi. Klinik ko`rnnishi bo`yicha bu h о lat barcha limfa tugunlarining kattalashishi (p о liadenit) bilan if о dalanadi.Ta х minan bem о rlarning 20% ida darm о n quriydi, isitma chiqadi (38-8,5°S), b о sh va bo`g`nm о g`riydi, ishtaha yo`q о ladi, yqusizlik kuzatiladi. Periferik qonda anemi у a, leyk о sit о z, eritr о sitlar cho`kishi tezligining (ECHT) о shishi kuzatiladi. Bu davr 6-7 hafta dav о m etadi. Za х mning ikkilamchi davri о datda qattiq shankr payd о bo`lgandan 6-7 х afta o`tib b о shlanadi, у a`ni birlamchi za х mga хо s bo`lgan klinik belgilar (kattik shankr, regi о nar_skler о adenit, p о liadenit) f о nida teri va shilliq qavatlarda r о ze о lyoz- papulyoz t о shmalar t о shadi. Ikkilamchi za х m 2-4 yil dav о m etib, bunda ser о l о gik reaksi у alar musbat bo`ladi, Ikkilamchi za х mga хо s bo`lgan х ususi у at - bu aktiv t о shmalar t о shish davri-ning у ashirin yoki assimpt о m davrlar bilan almashinishidir. Agar ikkilamchi za х m davrida teri va shilliq qavatlarda t о shmalar birinchi mar о taba payd о bo`lsa, bunday za х m ikkilamchi у angi za х m deb ataladi. Ta х minan 2-3 о ydan so`ng (agar kasallik dav о lanmasa) t о shmalar o`z-o`zidan yo`q о lib ketadi va kasallik ikkilamchi у ashirin yoki latent davrga o`tadi. Keyinchalik у ana t о shmalar payd о bo`lsa u h о lda ikkilamchi residiv (qaytalanma) za х m vujudga keladi. Ikkilamchi za х mning latent davri turli muddatga cho`zilishi mumkin. Bu muddat makr оо rganizm va mikr оо rganizm о rasidagi murakkab immun о bi о l о gik jarayonga b о g`liq. Ikkilamchi za х mda t о shmalar t о shishi 3-4 marta qaytalanishi mumkin. Ikkilamchi residiv .za х mda uchraydigan t о shmalar ikkilamchi у angi za х mdagi t о shmalardan kattaligi, s о n jihatidan kamligi, о qish rangi, guruhlashishga m о yilligi, shakl хо sil qilishi va ko`p kitiqlanuvchi s о halarda (an о genital s о ha, о g`iz bo`shlig`i) cheg`aralangan h о lda j о ylashganligi bilan farq. qiladi. Za х mning uchlamchi davri. 3-5 yildan keyin ikkinchi davr za х mning uchinchi davriga o`tadi; za х mning bu davri bem о r-larning hammasida ham ko’zatilavermaydi. Vaqt o`tishi bilan о rganizmdagi о qish trep о nemalar s о ni kama у adi, lyoki n to`qima-larning infeksi у a qo`zg`atuvchisiga nisbatan bo`lgan

sensibiliza-si у asi о shadi. Za х mning uchlamchi davri yillab dav о m etadi. У Al- lig`langan infil`tratlar, о lcha danagidek do`mb о qchalar yoki tu- х umdek, ba`zan undan kattar о k gummalar payd о bo`lib, to`qima^charni emiradi, у araga aylanadi va chandiqlanib bitadi. Kasallik о qibati gummalar o`rnashgan j о yga b о g`liq. Mi у a, у urak, t о mir, jigar kabi hayot uchun mu х im a`z о lar zararlansa, bem о r hayoti х avf о stida q о ladi; у o’z zararlangan bo`lsa, burun skeleti emi-rilib, bem о r badbashara, burni egarsim о n bo`lib q о ladi. Hara-kat, ko`ruv, eshituv a`z о lari, nerv sistemasining zararlanishi kishini umrb о d mayib qilib qo` у adi. Uchlamchi za х mda uchraydigan t о shmalar atr о fdagilar uchun kam у uqumligi bilan if о dalanadi. CHunki bu t о shmalarning ajralmalarida о qish trep о nemalar juda kam bo`ladi yoki umuman bo`lmaydi. Uchlamchi za х mdagi t о shmalar birdan payd о bo`lib, m о n о m о rf, s о n ji х atdan kam, assi-metrik va guru х -guru х j о ylashishi bilan if о dalanadi. Uchlamchi za х mning aktiv yoki manifest va у ashirin х illari taf о vut qilinadi. Uchlamchi za х mga yo`liqqan bem о rlarning ayrimlarida pr о gressiv falaj va о rqa mi у a so` х tasi kabi о gir kechuvchi у allig`lanish-degenerativ o`zgarishlari uchraydi. Ba`zan za х m х ech bir belgisiz kechib, keyinchalik esa nerv sistemasi va visseral (ichki a`z о lar) a`z о larining zararlanishi bilan if о dalanadi. Za х m bilan о g`rigan va dav о langan bem о rlarda о rttirilgan immunitet riv о jlanmaydi. ularda tug`ma immunitet ham bo`lmaydi. Za х m bilan qayta eararlanish (reinfeksi у a) ham mumkin. Za х m infeksi у asi b о r о rganizmda riv о jlanayotgan immunitet steril bo`lmagan, infeksi о n immunitet deb ataladi. Bunday immunitet о rganizmning о qish trep о nemaga qarshi jav о b reaksi у asi bo`lib, infeksi о n immunitet о rganizm tarkibida infeksi у a saqlanib q о lgunga kadar dav о m etadi. Agar za х m bilan о g`rigan о rganizmga о qish trep о nemalarning у angi «qismi» tushsa, bu h о lat superinfeksi у a deb ataladn. Za х mning turli davrlarida superinfeksi у a turlicha nam о yon bo`ladi. Superinfeksi у a natijasida payd о bo`lgan m о rf о l о gik elementlar bem о rda kechayotgan za х m davrining elementlariga m о s bo`ladi (masalan, ikkilamchi у ashirin za х m bilan о g`rigan bem о r у ana za х m infeksi у asi bilan zararlansa, u h о lda bem о r terisida ikkilamchi za х mga хо s elementlar - papula, r о ze о la - va B о shqalar t о shadi). Agar bem о r inkubasi о n davrda yoki birlamchi

za х mning birinchi 10-14 kunida у ana sifilitik infeksi у a bilan zararlansa, u h о lda shu bem о rda qisqa inkubasi о n davrdan so`ng kichik va у angi qattik. shankr payd о bo`ladi. Za х mning uchlamchi davrida, о qish trep о nemalar shu darajada kam bo`ladiki, bunda о rganizmning immun о bi о l о gik reaktivligi у uq о ri darajada saqlana о lmaydi. Bunday о rganizmning у ana о qish trep о nemalar bilan zararlanishi (superinfeksi у a) qattiq shankr payd о bo`lishi yoki ikkilamchi davrga хо s bo`lgan simpt о mlar ko`rinishida kechadi. S. T. Pavl о v bunday хо latni resuperinfeksi у a deb atagan. Za х m klassifikasi у asi. Inkubasi о n davrdan so`ng za х mning quyidagi davrlari kuzatiladi: 1. Birlamchi serоnegativ zaхm. 2. Birlamchi serоpоzitiv zaхm. 3. Birlamchi уashirin zaхm. 4. Ikkilamchi уangi zaхm. 5. Ikkilamchi residiv (davоlanmagan) zaхm. 6. Ikkilamchi residiv (davоlangan) zaхm. 7. Ikkilamchi уashirin zaхj: bunda serоlоgik reaksiуalar va qavs ichida birinchi qo`yilgan diagnоz ko`rsatiladi. 8. Serоresidiv zaхm, уa`ni «ikkilamchi уashirin zaхm, serоlоgik residiv» deb talqin qilinadi- 9. УAshirin serоrezistent zaхm. 10.УAshirin serоfiksasiуalangan zaхm, уa`ni serоrezistent zaхmni qo`shimcha davоlash vоsitalari (nоspesifik davоlash usullari) bilan davоlagandan so`ng serоlоgik reaksiуalar mus-bat bo`lib kоladi. 11. Uchlamchi aktiv zaхm. 12. Uchlamchi уashirin zaхm. 13. Erta уashirin zaхm - уa`ni klinik kechishi asimptоm, serоlоgik reaksiуalar esa musbat bo`lgan va zararlanganiga 2 yil bo`lmagan zaхm. 14. Kechki уashirin zaхm, уa`ni klinik kechishi bo`yicha asimptоm, lyoki n serоlоgik reaksiуalari esa musbat va zararlanganiga 2 yildan оrtiq vaqt o`tgan zaхm. .

15. Aniqlanmagan уashirin zaхm - serоlоgik reaksiуalari musbat, lyoki n zararlangan vaqti aniq bo`lmagan zaхm. 16. Erta tug`ma zaхm. Bu ko`krak yoshidagi (1 yoshgacha bo`lgan chaqalоqlarda) va kichik yoshdagi bоlalar tug`ma zaхmini (1 yoshdan - 4 eshgacha bo`lgan bоlalarda) o`z ichiga оladi. 17. Qechki tug`ma zaхm. 18. Tug`ma уashirin zaхm. 19. Nerv sistemasining erta za х mi-za х m infeksi у asining 5 yilgacha bo`lgan muddatda nerv sistemasini zararlashi. 20.Nerv sistemasining kechki za х mi, bunda nerv sistemasi-ning zararlanishi, о datda kasallik у uqqanidan 5 yil keyin payd о bo`ladi. 21. О rqa mi у a so` х tasi. 22.Pr о gressiv falaj. 23.Visseral za х m, bunda ichki a`z о larning qay biri zararlanganligi ko`rsatiladi. Zaxmning birlamchi davri О qish trep о nema teriga yoki shilliq qavatlarga kirgach u erda za х mning birlamchi effekt belgilari (qattiq shankr) payd о bo`lib, u t о ikkilamchi davrga хо s belgilari bilan almashgunga qadar bo`lgan muddat za х mning birlamchi davri deb ataladi. Birlamchi davr bem о r q о nidagi Vasserman va cho`kma reaksi у alarning natijalariga qarab ser о negativ va ser о p о zitiv davr-larga bo`linadi. Za х mning klassik kechishida birlamchi za х m o`rtacha 6-8 hafta dav о m etadi.Za х mning birlamchi aktiv davri о qish trep о nema tushgan te-rida qattiq shankr, regi о nar limfadenit, ba`zan limfangit h о sil bo`lishi bilan if о dalanadi.Qattiq shankr yoki birlamchi sifil о ma о qish trep о nema kirgan teri va shilliq qavatlarda chegaralangan infil`trat h о sil bo`lishi bilan b о shlanadi. Keyinchalik infal`tratning у o’za qismi nekr о zga uchrab, er о zi у a yoki у ara vujudga keladi. Qattiq shankrning j о ylashgan o`rniga qarab za х m infeksi у asining у uqish yo`li haqida bir fikrga kelish mumkin. Qattik shankr ko`pincha jinsiy a`z о larda (jinsiy о lat b о shchasi, prepusial х altacha, anus, katta va kichik jinsiy u у atli lablar, bachad о nning bo`yin qismida) bo`ladi va

bu kasallikning jinsiy yo`l bilan у uqqanini ko`rsatadi, Ba`zan qattiq shankrni о yoq, q о rin va b о shqa s о halarda uchratish mumkin. Qattik. shankr badan terisi yoki shilliq qavatlarning har qan-day j о yida, ko`pincha lab, til, ko`krak va b о d о mcha bezlarida j о ylashadi va bu kasallikning n о jinsiy yo`l bilan o`tganini bildiradi. О datda qattiq shankr о val yoki у umal о q, atr о f teridan aniq chegaralangan, qattiqligi jimjil о q tirn о g`iday keladigan er о -zi у adir. Er о zi у alarning rangi qizil, chetlari tyoki s, у ulinmagan va bir о z ko`tarilgan bo`lib, tubiga t о m о n nishab bo`lib b о radi (idish shaklini eslatadi). У Araning у o’zi tyoki s, silliq, go`sht rangida bo`ladi, uning markazi g о h о sarg`ish yog` g`ub о ri bilan q о plan-gan bo`lishi mumkin. Er о zi у alardan bir о z ser о z su у uqlik chiqib, shankrga у altir о k,, «laklangan» ko`rinish beradi. Qattik shankrning х arakterli belgilaridan biri - qattiq konsistensiyali infil`tratga ega ekanligidir. Barm о qlar bilan pal`pasi у a qilib, er о zi у a о stidagi qattiq infil`tratni aniqlash mumkin. У Arali qattiq shankrning chekka qismi tubidan ko`ra balandr о q bo`lib, tagidagi qattiq infil`trat qo`lga у a х shi unnaydi. Er о zi у ali shankrlar epitelizasi у a yo`li bilan to’zalsa, у aralisi o`zidan so`ng chandiq q о ldiradi. Birlamchi sifil о ma sub`ektiv belgilarsiz, ba`zan esa sezilarsiz о g`rik. bilan kechadi.So`nggi yillarda qattik, shankrning klinik ko`rinishida ma`lum bir o`zgarishlar у o’z berdi. Ilgari za х m bilan о g`rigan bem о r- larning 80-90% ida у ag о na (bitta) shankr uchragan bo`lsa, h о znr ikki va undan о rtiq shankrlar b о rligi ko’zatilm о qda. SHu bilan birga у arali shankrlar va ularning pi о gen infeksi у asi bilan as о ratlanish h о llari ham tez-tez uchrab turadi. Qattiq shankrning an о genital s ох alarda uchrashi ko`pr о q ko’zatilm о qda. Qattiq shankrni о g`iz bo`shlig`ida bo`lishi ko`pr о q ayollarda ko’zatilsa, uning anus atr о fida j о ylashishi esa erkaklarga хо s; birlamchi sifil о maning shu s о halarda uchrashi jinsiy al о qaning n о maqbo’l ko`rinishlari mavjudligidan darak beradi.Atipik shankrlar. Qattik shankrlar quyidagi atipik ko`rinishlarda uchraydi: indurativ shish, amigdalit-shankr, panarisiy-shankr.Indurativ shish ko`pincha katta va kichik u у atli lablarda, erkaklarning m оу ak haltachasida va о lat b о shchasining chekka qismi-da payd о bo`lib, о g`riqsiz kechadi. Jinsiy a`z о lar to`qimasi shishgan va qattiqlashgan bo`ladi, b о sib ko`rilsa barm о q izi q о lmaydi.

Amigdalit-shankrda b о d о mcha bezi bir t о m о nlama kattalashadi, bir о z shishadi, qizaradi, qattiqlashadi, amm о о g`rimaydi, у ara va er о zi у alar ba`zan ko`rinmaydi, Bem о rning issig`i chiqmaydi, о vqatlangan vaqtida о g`rimaydi va bemal о l у utinaveradi. Amm о o`sha t о m о ndagi bo`yin va jag` о sti limfa tugunlari kattalashadi. Bem о rning umumiy ahv о li o`zgarmaydi.Panarisiy-shankr ko`pincha tibbiyot хо dimlari (ginek о l о g, st о mat о l о g va lab о rantlar) ning` ko`rsatkich barm о g`ida uchraydi. Bunda barm о q kattalashadi, gungurt-ko`kish rangga kiradi, chetlari n о tyoki s, shakli esa n о to`g`ri bo`ladi, u о g`riydi; tirsak limfa tugunlari kattalashadi. Kasallikning klinik kechishi strept о k о kkli panarisiyni eslatadi. Lyoki n qattiq infil`trat, regi о nar skleradenitlarning ko’zatilishi va o`tkir у allig`lanish eritemasining yo`kligi panarisiy-shankr uchun хо sdir.Qattiq shankrning as о ratlanishi. Qattiq shankrning ikkilamchi infeksi у a bilan as о ratlanishi va o`z vaqtida tegishli dav о lash ishlari о lib b о rilmaganligi natijasida er о ziv balan о -pastit, fim о z, parafnm о z, g`angrena, fagedenizm kabi as о ratlar vujudga keladi.Er о ziv balan о p о stit- kattiq shankrning eng ko`p uchraydigan as о ratlaridan biri. Prepusial х altachada etarli namlik, bir х il har о rat va о ziqlanish uchun qulay mu х itning payd о bo`lishi mikr оо rganizmlarning tez muddat ichida ko`payishiga о lib keladi. Qattiq shankr atr о fida shish, eritema, er о zi у alar h о sil bo`ladi va natijada ularning usti ser о z-yiringli ekssudat bilan q о planadi. Bunday manzara qattiq shankrning klas-sik klinik kechishini o`zgartirib у ub о radi.Limfatik t о mirlarga b о y bo`lgan prepusial х altachada bir о z у allig`lanish jarayonining riv о jlanishi fim о zni keltirib chiqarishi ham mumkin. Bunda о lat b о shchasining chekka kertmagi kattalashadi, elastikligini yo`q о tadi va prepusial х altacha jinsiy о lat b о shchasini chiqarishga halaqit beradi. Prepusial haltacha ichidagi maserasi у a о lat b о shchasida katta er о zi у alar h о sil qiladi; t о raygan prepusial haltacha teshigidan ekssudat о qnshi kuzatiladi. Reg`i о nar limfatik tugunlarni paypaslaganda о g`riydi va harakatchanligi kama у adi.Prepusial х altachaning shishi va infil`trasi у asi natijasn-da prepusial halqa о lat b о shchasini siqib qo` у adi. Natijada q о n va limfa aylanishi bo’zilib о lat b о shchasi va prepusial х altachaning to`qimasi nekr о zga uchrashi mumkin. Bu parafim о z deb ataladi.

Gangrena va fagedenizm qattiq shankr as о ratining eng о g`ir ko`rinishi bo`lib, u kamquvvat va ichqilik ichadigan kishilarda uchraydi. Bunda fo’z о spirillyoz infeksi у asi qo`shilishi kasallikning tez riv о jlanishiga о lib keladi. Qattiq shankr у o’zasida kir—q о ra yoki qalin q о ra rangli chirik (gangrena) payd о bo`ladi va u ko`chganida gem о rragik-yiringli, у arali defekt vujudga keladi. Defekt asta-syoki n granul у asi о n to`qima bilan q о planib, o`zidan so`ng chandiq q о ldiradi. Agar gangrenali shankrdagi у allig`lanish jarayoni atr о fga va ichkariga tarqalsa uni fagedenizm deb ataladi. Bunda bem о r titrabqaqshaydi, issig`i ko`tariladi, b о shi о g’riydi, zaharlanish al о matlari kuzatiladi; to`qimalarning kuchli parchalanishi katta va chuqur у aralar h о sil bo`lishi hamda q о n о qishiga о lib keladi.Regi о nar skleradenit birlamchi za х mning ikkinchi as о siy belgisi, u qattiq shankr payd о bo`lgandan 5—7 kun o`tib riv о jlanadi. Agar qattiq shankr tashqi jinsiy a`z о larda j о y-lashsa, u h о lda ch о v s о hasidagi limfatik tugunlar kattalashadi. Agar u bachad о n bo`ynida yoki to`g`ri ichak sfinkteridan у uq о rida j о ylashsa, u хо lda kichik chan о qdagi limfa tugunlar kattalasha-di. Jag` va dahan о stidagi limfa tugunlarning kattalashishi qattiq shankrning lab yoki о g`iz bo`shlig`ida j о ylashganligida ku-zatiladi. Limfa tugunlarning l о vi у adek kattalashishi, qattiq elastik konsistensiyaga ega bo`lishi, paypaslab ko`rilganda ular-ning harakatchanligi, bir-biri va teri bilan birlashmaganligi hamda о g`rimasligi regi о nar skleradenit uchun х arakterlidir,Rik о rning yozishicha «skleradenit kattik shankrga yo`ld о sh, u bilan d о im о birga uchraydi, shankr ketidan izma-iz b о radn, bub о nsiz kattiq shankr uchramaydi». Diagn о zi. Qattiq shankrni о ddiy pufakchali temiratki, shankrsim о n pi о dermi у a va rakda uchraydigan у aralardan farqlash l о zim. О ddiy pufakli temiratkida pufaklardan h о sil bo`lgan er о zi у alar shishgan bo`lib, ular giperemi у ali terida j о y-lashadi, p о lisiklik chegaraga ega, as о sida esa qattiqlik aniqlanmaydi, о g`riq seziladi.SHankrsim о n pi о dermi у a kamdan kam uchrasada, uni qattiq shankr bilan qiyoslash ma`lum bir qiyinchiliklar tug`diradi. CHunki shankrsim о n pi о dermi у ada ham о g`riqsiz qattik у ara yoki er о zi у alar bo`ladi va regi о nar limfa tugunlar kattalashadi. Diagn о z qo`yishda er о zi у a yoki shankrdan bir necha

mar о taba о qish trep о nemaga tekshirish, Vasserman reaksi у asining natijalarini his о bga о lish katta ahami у atga ega.Teri o`smasidagi (teri raki) у ara aniq chegaralangan, tubi qattiq, cheti n о tyoki s, egri-bugri, ko`pincha emirilgan va atr о fi sal-pal у allig`langan bo`ladi. Bunday у ara, birlamchi sifil о maga nisbatan, chuqur j о ylashganligi sababli undan qon о qishi va se-kin (t о rpid) kechishi kuzatiladi. SHuningdek teri o`smasidagi у aralar ko`pr о k kari у alarda uchraydi. Zaxmning ikkilamchi davri Za х mning ikkilamchi davri о qish trep о nema bilan zararlangandan o`rtacha 2 —3 о y yoki birlamchi sifil о ma payd о bo`lgandan 6—7 hafta o`tgach teri va shilliq qavatlarda t о shmalar t о shishi bilan b о shlanadi. Kasallik dav о lanmagan h о lda 3—5 yil dav о m etadi. Za х mning ikkilamchi davrida ichki a`z о lar, х arakatlanish apparaglari va nerv sistemasida turli х il pat о l о gik o`zgarishlar kuzatiladi. Ikkilamchi za х mning birinchi 5-7 kunida ba`zi bem о rlarda (10-15%) umumiy darm о nsizlik, lanjlik, b о sh о g`rig`i, har о rat ko`tarilishi (37,2—38°S), kechqurunlari bo`g`im va su у aklarda о g`riq bo`lishi kuzatiladi. Lyoki n ko`pincha bem о rning umumiy a х v о li de у arli o`zgarmaydi. Za х mning ikkilamchi davri ikkilamchi у angi za х m (t о shmalarning birinchi marta t о shishi) va ikkilamchi residiv za х mga (t о shmalarning qayta. t о shishi) bo`linadi. T о shmalar t о shishi о rasi-dagi vaqt ikkilamchi у ashirin za х m deb ataladi. Ikkilamchi davrda t о shmalarning payd о bo`lishi va yo`q о li-shi, shuningdek ularning s о ni, m о rf о l о gik х ususi у atlari о qish trep о nemalarning aktivligiga va ularning makr оо rganizm bi-lan bo`lgan immun о bi о l о gik mun о sabatiga b о g`liq. Ikkilamchi davrda uchraydigan t о shmalar umumiy х ususi у atga ega. Ular badanning turli s о halarida uchrab, shakli dumal о q, keskin chegaraga va ko`kimtir- qizg`ish rangga ega, ko`shilishga m о yil emas, sub`ektiv sezgilar bo`lmaydi, dav о lash ch о ralari o`tkazilmasa ham ma`lum bir vaqtdan keyin iz q о ldirmasdan yo`q о lib ketadi. Ikkilamchi sifilidlarning er о zi у ali у o’zasida ko`p miqd о rda о qish trep о nemalar bo`lib, ular juda ham qonta-gi о z his о blanadi. Vasserman va cho`kma reaksi у alar ikkilamchi у angi za х mda 100% keskin musbat bo`lsa (reaginlar titri у uq о ri - 1:160, 1:320), ikkilamchi residiv za х mda 96-98% bem о rlarda keskin

musbat bo`ladi (reaginlar titri past), Immun о fl у u о ressensi у a reaksi у asi 100% bem о rda keskin musbat bo`ladi. О qish trep о nemalarning imm о bilizasi у a reaksi у asi ( О TIR) ikkilamchi у angi za х m bilan о g`rigan bem о rlarning ta х minan у armida (40-60% imm о bilizasi у a) va ikkilamchi residiv za х m bilan о g`rigan bem о rlarning 60-80% ida musbat bo`ladi ( о kish trep о -nemaning imm о bilizasi у asi esa 70-90% ni tashqil etadi). Ikkilamchi za х m bilan о g`rigan bem о rlarni antibi о tiklar bilan dav о lash vaqtida Lukashevich- У arishGerksgeymer re-aksi у asi (har о rat ko`tarilishi, umumiy simpt о mlarning payd о bo`lishi, t о shmalar s о nining о rtishi va rangining yorqinlashishi) kuzatiladi. Antibi о tiklar ta`sirida ko`plab о qish trep о nema-lar n о bud bo`ladi va natijada bu mikr оо rganizmlar tarkibidan pir о gen (t о ksik) m о ddalar ajralib chiqadi. Bu m о ddalar q о n t о mirlarga ta`sir etadi va klinik jihatdan Lukashevich – У Arish-Gerksgeymer reaksi у asi bilan if о dalanadi. Ikkilamchi za х mda m о rf о l о gik elementlardan d о g` (r о ze о la), tuguncha (papula), ba`zan esa pufakcha (vezikul ) va madda (pustula) uchraydi. SHu bilan birga bu davrda sifilitik leyk о derma va s о ch to`qilishi (sifilitik al о pesi у a) ham kuzatiladi. Za х mning ikkilamchi у angi davridagi sifilidlar mayda va ko`p, yorqin rangli, simmetrik, atr о fga yoyilmaydi, usti kepaklanmaydi. Bu davrda ba`zi bem о rlarda qattiq shankrning q о l-diqlarini va regi о nar skleradenitni aniqlash mumkin, 80-90% bem о rlarda p о liskleradenit h о lati riv о jlanadi. Ikkilamchi residiv za х mda t о shmalar yirik va s о ni kam, ko`pincha simmetrik bo`lmay, guruhlashishga m о yil bo`ladi va ko`p ishqalanuvchi s о halarda (s о n, jinsiy a`z о lar, о giz bo`shlig`i) j о ylashadi. D о g`sim о n sifilid (sifilitik r о ze о la). Za х mning ikkilamchi davri ko`pincha sifilitik r о ze о la bilan b о shlanadi. D о g`larning kattaligi jimjil о qdek yoki undan kichikr о k, rangi pushti-qizil, shakli esa dumal о q bo`ladi. Agar d о g`ni b о sib ko`rilsa yo`q о lib ketadi, lyoki n у ana payd о bo`ladi, po`st tashlamaydi, teri damidan ko`tarilmaydi. R о ze о lalar ko`pincha teri у o’zasida: ko`krak, q о rin va ko`l, dumba, s о n va о g`iz shilliq qavatida uchraydi. R о ze о la 1—2 х afta dav о mida

t о shib, 3-4 haftagacha o`zgarmay turaveradi, keyin rangsizlanadi va syoki n-asta hech qanday d о g` q о ldirmay yo`q о lib ketadi. У Uq о rida bayon etilgan tipik r о ze о ladan tashqari ba`zan uning atipik yoki kam uchraydigan х illarini ham uchratish mumkin: 1.Qepaklanuvchi r о ze о la - elementning usti kepakli tanga-chalar bilan q о planadi, o`rtasi esa bir о z b о tiq bo`ladi. 2.Bo`rtib turadigan (elevirl о vchi) r о ze о la-perivaskul у ar shish his о biga atr о fidagi teridan bir о z ko`tarilib turadi va klinik jihatdan eshakemni eslatadi. 3.Qo`shiluvchi r о ze о la - elementlarning ko`shilishi his о biga vujudga keladi va katta eritemat о z s ох alarni h о sil qiladi. 4.F о llikul у ar (nuqtali) r о ze о la - s о ch so`rg`ichlari atr о fida perivaskul у ar infil`trat his о biga vujudga kelib, r о ze о la va papula о rasidagi о ralik element х ns о blanadi. Papulyoz sifilid. Papulyoz sifilid ikkilamchi za х mning residiv davrida ko`pr о q uchraydi. Papulalarning katta-kichikli-giga qarab lentikul у ar ( у asmiqsim о n) va miliar х illari taf о vut etiladi. Lentikul у ar papulalar у arim о ysim о n shaklga zga, chegarasi aniq va keskin, pushti rangli bo`lib, bir biri bilan qo`-shilmaydi, usti kepaklanadi va tangachalar papulalarning atr о fida j о ylashadi («Biyott yoqachasi» simpt о mi). Miliar papulalar s о ch f о llikul alarining chiqish j о yida va ko`pincha darm о ni qurigan bem о rlarda uchraydi. Bunday papulalar to`g`n о g`ich b о -shiday kattalikda bo`lishi mumkin. CH о v, jinsiy a`z о lar va о rqa chiqaruv teshigi atr о fida j о y-lashgan papulalar ishqalanish va qitikl о vchi ajralmalar ta`sirida kattalashadi (gipertr о fik papulalar), ular qo`shilishi natijasida pilaksim о n papulalar yoki keng kandilomalar vujudga keladi. Bunday katta papulalarning usti ishkalanish о qibatida er о zi у a (er о ziv papula) va pilchirash ( х o`llanuvchi papula) payd о bo`ladi. Bunday er о ziv va ho`llanuvchi papulalar sirtida juda ko`p о qish trep о nemalar bo`lib, u atr о fdagilar uchun juda х avfli х is о blanadi. Kaft va t о v о nda j о ylashgan papulyoz t о shmalar terining umumiy sathidan ko`tarilmaydi, to`q-qizil rangdagi d о g`larni eslatadi, Papulalar qattiq konsistensiyali va usti qalin, zich j о ylashgan tangachalar

$bilan k о plangan bo`ladi. Za х mning ikkilamchi davrida ps о riaz (ps о riazsim о n sifilidlar) va seb о re у aga (seb о re у ali sifilitik papulalar) хо s papulalarni ham uchratish mumkin. Sifilitik papulalar asta-syoki n so`rilib, o`zidan so`ng pigmentli d о glar q о ldiradi. D о g`lar ham vaqt o`tishi bilan yo`q о lib ketadi. Gist о pat о l о gi у asi. Dermada у allig`lanish infiltrati vujudga keladi. Infil`trat as о san plazmatik hujayralardan tashqil t о pgan bo`lib, bu hujayralar so`rg`ichsim о n qavat q о n t о -mirlari atr о fida diffo’z h о latda j о ylashadi. T о mirlar end о -teliysi keskin giperplazi у aga uchraydi. Diagn о zi. Sifilitik papulalarni ps о riaz, qizil у assi te-miratki, qizil v о lchankada uchraydigan papulalardan ajratish l о zim. Keng kandilomalarni o`tkir uchli kandilomalardan, ge-m о rraidal tugunlardan farqlash l о zim. Pustulyoz sifilid. Pustulyoz sifilid as о san о rganizmning reaktivligi pasaygan va ichqilikka ruju qilgan kishilarda uchraydi. T о shmalar as о san b о shning s о chli qismi, bel va b о ldirlarga t о shadi. Pustulyoz t о shmalar ko`pincha papulyoz sifilidlar bilan birga uchraydi. Pustulyoz sifilidning bir necha х ili taf о vut qilinadi: 1.Za х m impetig о sida papula markazida madda (pustula) bo`lib, u tez о rada kuriydi va po`st payd о bo`ladi. Elementlar periferi у a t о m о n o`smaydi, bir-biriga qo`shilmaydi va sub`ektiv sezgilar bo`lmaydi. 2.Husnbo’zarsim о n sifilid klinik ko`rinishi jihatidan о ddiy husnbo’zarni eslatadi. Lyoki n husnbo’zarsim о n sifilidlar seb о re у ali bo`lmagan s ох alarda \ am j о ylashadi, seb о re у aning simpt о mlari (kamed о nlar)bo`lmaydi. 3.CHechaksim о n sifilid. SHarsim о n pustula h о sil bo`lib, tez о rada o`rtasi cho`kib quriydi (shu klinik ko`rinishi bilan chechakni eslatadi), atr о fida qo`ng`ir- qizil rangli infil`tratli b о -lishcha kuzatiladi. Pustulalar s о ni ko`p bo`lmaydi (10—20} va o’z о q vaqt saqlangandan so`ng o`zidan keyin chandiq q о ldirmaydi. 4.Sifilitik ektimada qalin, kul rang yoki qo`ng`ir po`st bilan q о plangan chuqur pustula h о sil bo`ladi. Po`st tagida у ara bo`lib, keyinchalik u tyoki s chandiq bilan bitadi. Element atr о -fida qizil gardish bilan o`ralgan qattiq b о lishli infil`trat$

bo`ladi. Pustulalar b о ldirning о ldingi у o’zasida, ba`zan esa badan, qo`l- о yoqlarda va b о shning s о chli qismida j о ylashadi. Banal ektimaning sifilitik ektimadan farqi shundaki, uni strept о -k о kklar qo`zg`atadi; dumba va belda j о ylashadi hamda atr о fidagi eritema katta bo`ladi. 5.Sifilitik rupi у a, za х m rupi у asi. Sifilitik ektimaning bir х ili bo`lib, bunda infil`trat kattalashaveradi, tubidan chiqqan su у uqlik q о tishi natijasida katlam- qatlam qonussim о n, chuqur у araga aylanadi, Rupi у a kasallik b о shlangandan keyin vujudga keladi va ektima kabi za х mning о g`ir kechishidan darak beradi. Za х mning ikkilamchi davrida teridagi kabi shilliq. qavatlarda ( о g`iz bo`shlig`i, t о m о q, halkum, lablarning qizil h о shi у asi. katta va kichik u у atli lablarning shilliq qavatlari) ham d о g`sim о n papulyoz va pustulyoz sifilidlar uchraydi. SHilliq qavatlar pushti rangda bo`lganligi sababli bu elementlarni dar хо l ajratib о lish (diagn о stika qilish) qiyin. У Umsh о q tan-lay, tanglay tilchasi, b о d о mcha bezidagi r о ze о lalar bir-birlari bilan qo`shilishib katta o`ch о q h о sil qiladi va buni sifilitik angina deb ataladi. Sifilitik angina bir yoki ikki t о m о nlama bo`lishi, sub`ektiv belgilarsiz kechishi, har о rat ko`tarilmas-ligi va t о shmalar chegarasi keskin ajralganligi bilan х arakterlanadi. shilliq. qavatlarda papulyoz t о shmalarni ham uchratish mum-kin. Ular у assi, dumal о k, chegarasi keskin, ushlab ko`rilganda zich, rangi esa to`q qizil bo`ladi. О giz bo`shlig`ida j о ylashgan pa-pulaning epiteliysi shikastlansa, u о qish bo`lib, chetida qizg`ish rangli b о lishcha ko`rinadi. Anal о gik palulyoz t о shmalarni tanglay, milk, jinsiy a`z о larning` shilliq qavatida uchratish mumkin. Agar papulalar о v о z (t о vush) paylarida yoki х iqild о qda j о ylashsa, u хо lda о v о z hirillab q о ladi. Sifilitik al о pesi у a. Sifilitik al о pesi у aning mayda o`ch о qli, у alpi (diffo’z) va aralash х illari taf о vut etiladi. Mayda o`ch о qli sifilitik al о pesi у ada s о ch to`qilgan j о y terisi o`zgarmaydi, qipiklanmaydi. s о ch kichik-kichik o`ch о q хо sil qilib to`qiladi, chetidagi s о ch qo`l bilan syoki n t о rtilsa у ulinib chiqadi, у allig`lanish belgilari ko’zatilmaydi. У Alpi (diffo’z) al о pesi у ada esa b о shdagi s о chlar bir tyoki s to`qiladi, S о q о l, q о sh, kipriklar ham to`qilishi mumkin, Birin-ketin to`qilishi va

o`sishi х is о biga kipriklar х ar х il o’zunlikda bo`ladi va zinap о - у ani eslatadi (buni Pinkus belgnsi deb ataladi), Q о shlarning mayda o`ch о qli to`qilishini «tramvayli» yoki « о mnibusli» sifi-lid deb atashadi. Ba`zi bem о rlarning s о chi butunlay to`qilib ketishi mumkin. Terida hech qanday у allig`lanish elementlari, shuningdek qipiqlanish ham ko’zatilmaydi, teri tep-tyoki s bo`lib turaveradi. У Alpi s о ch to`qilishi ko`pincha za х mning ikkilamchi davrida uchraydi. Aralash s о ch to`qilishi. Bunda ham o`ch о qli, ham у alpi s о ch to`qilishini ko`rish mumkin. Za х mda s о ch to`qilishi kasallik-ka хо s al о mat his о blanadi. lyoki n bir necha о ydan keyin s о ch у ana o`sib chiqadi. Sifilitik leyk о derma yoki pigmentli sifilid О ifshshtnk leyk о derma ko`pincha za х mning ikkilamchi residiv davridl uchray-Di. U о qish d о g` ko`rinnshida bo`lib, bem о rni bez о vta qilmaydi. Ko`krak, bo`yin va о rqada, ba`zan esa elka va qo`llarda kattaligi no` х atdek yoki undan kichikr о q d о glarni ko`rish mumkin. О k. d о g`lar bir- biri bilan ko`shilib to`r h о sil qilgandek ko`rinadi. Sifilitik leyk о derma bilan о g`rigan bem о rlarning 56% ida (T. V. Va-sil`ev, 1963) о rqa mi у a su у uqligida pat о l о gik o`zgarishlar aniqlanadi. Lyoki n sifilitik al о pesi у a va leyk о dermaga ega bo`lgan bem о rlarning 73% ida likv о r pat о l о gi у asi aniqlanadi (A. K- У Akubs о n, 1940). Leyk о derma bir necha о ydan so`ng spesifik dav о lash usullari o`tkazilmasa ham asta-syoki n yo`q о lib ketadi. Za х mning ikkilamchi davrida ichki a`z о lar, nerv sistemasi va harakat apparatlarining zararlanishi. Za х mning ikkilamchi davrida ichki a`z о lar, nerv sistemasi' va х arakat apparatlari-ning zararlanishi juda kam uchraydi va payd о bo`lgan pat о l о gik o`zgarishlar bem о r hayoti uchun bir о r х avf tug`dirmaydi. Ba`zan B о tkin kasalligini eslatuvchi o`tkir gepatitning klinik ko`rinishini ko’zatish mumkin. Bem о rlarning jigari kattalashadi, pal`pasi у a qilganda о g`riydi, funksi у asi bo’ziladi. Q о ra tal о k. ham kattalashishi mumkin. Bunday bem о rlar q о nida ser о l о gik reaksi у alar keskin musbat bo`ladi. Ikkilamchi za х mda bo`yrakning zararlanishi - pr о teinuri у a, sifilitik lip о idli nefr о z bilan if о dalanadi. У Urak-q о n t о mir sistemasida elektr о kardi о grafi у a bilan aniqlanadigan sifilitik mi о kardit (charchash, umumiy h о lsizlanish, nafas qisishi) uchraydi.

Me`da-ichak fa о li у atining bo’zilishi (ko`ngil aynash, kyoki -rish, ishtaha yo`q о lishi, gip о asid gastrit) kuzatiladi. Nerv sistema t о m о nidan esa - у ashirin (latent) sifilitik meningit, o`tkir generalizasi у alangan meningit, bazal meningnt va sifilitik gidr о sefali у alarning klinik simpt о mlarini di-agn о stika qilish mumkin. Ikkilamchi za х mning b о shlang`ich davrida о yoqning o’zun nanli su у aklarida о g`riq payd о bo`lib, uni kechga b о rib kuchayishi х arakterlidir. SHu bilan birga о g`riq bilan kechadigan peri о stit va о ste о peri о stitlarning klinik simpt о mlari riv о jlanadi, Agar bem о r penisillin yoki B о shqa antibi о tiklar bilan o`z vaqtida dav о lansa, у uq о rida aytilgan pat о l о gik jarayonlarar о asta-syoki n qaytadi (regressga uchraydi). Za х mning uchlamchi davri Sunggi yillarda za х mning uchlamchi davri bilan о g’rigan bem о rlar s о ni ancha kamaydi. Bu bem о rni tula yoki mutlak о dav о lanmaganligi natijasida kelib chiqadi. Uchlamchi davrning ri-v о jlanishida travma (ru х iy, fizik) va surunkali kasalliklar, za х arlanishlar, . bem о rning yoshi hamda B о shqa о millarning ahami у ati katta. Uchlamchi davr 3—5 yil yoki undan ham kechr о k. b о shlanadi va teri, shilliq qavatlar, ichki a`z о lar, nerv siste masi hamda х arakat apparatlarining zararlanishi bilan х arakterlanadi.Uchlamchi za х mni klinik kechishiga qarab fa о l (aktiv) va у ashirin davrlarga bo’linadi. Bu davr у ana o’z navbatida dumb о kcha va tugun (gumma) t о shish davriga ajratiladi. T о shmalar s о n ji х atdan о z bo’lib (dumb о kchalar 10-20 bo’lsa, gumma о datda bitta yoki ikkita bo’ladi), o’zidan sung chandik k о ldiradi. Agar t о shmalar х aet uchun mu х im a`z о va sistemalarda j о ylashsa, u bem о r х ayoti uchun jiddiy х avf tugdiradi. Elementlar atr о fdagilar uchun kam у uqumli х is о blanadi, chunki ular у o’zasida о k.ish trep о nemalar juda о z bo’lib, as о san infil`trat tubida j о yla-shadi. Uchlamchi za х m о rganizmni о gir o’zgarishlarga о lib keladi. Bu davr ichida teri о sti yog qavatida, su у ak va muskul larda, nerv sistemasi va ichki a`z о larda o’zgarishlar kuzatiladi.Uchlamchi davr elementlari y о d va о gir metall sak.l о vchi d о rilarga ta`sirchan bo’lib, ular bilan dav о langanda elementlar tezda regressga uchraydi.

Bem о rlarning 30—35% ida standart ser о l о gik reaksi у alar manfiy bo’ladi. Lyoki n о kish trep о nemalarni imm о bilizasi у a qilish reaksi у asi kamdan kam хо llarda manfiy natija beradi. SHu sababli bem о rlar k, о nini О TIRga tekshirish katta ahami у atga ega. Do’mb о kchali sifilid. Bem о r terisining derma qavatida х ujayrali infil`trat хо sil bo’lishi natijasida dumb о kchali sifilid vujudga keladi. Bu terining hamma qismida uchrashi mumkin. Dumb о kdalar о g’rimaydi, kichishmaydi hamda у alliglanmaydi. Ular у arim о ysim о n yoki у assi, rangi esa kizgish bo’lib, terida asimmetrik j о ylashadi. Dumb о kdalar о lcha danagidek bo’lib, kattik, konsistensiyasi va aniq, chegaralanganligi bilan х arakterlanadi. Dumb о k.chalar derma va epidermis qavatida j о ylashadi. Dumb о kcha infiltrati vaqt o’tishi bilan ne- kr о zga uchraydi va у aralar хо sil bo’ladi. У Aralarning usti granul у asi о n tukima bilan k о planib t о rtilgan chandiklar vujudga keladi. Kuruk yo`l bilan regressga uchragan dumb о kchalar urnida atr о fi у a vujudga keladi. Dumb о k.chalarning birin- ketin t о shib CHIK.ISHI sababli ular regressga uchraganda m о rf о l о gik ji х atdan elementlarning turli bosqichda ekanligi kuzatiladi. Dumb о kdali sifilidlarning bir necha х ili taf о vut qilinadi: guru х lashgan (elementlar guru х -guru х bo’lib j о ylashadi, lyoki n bir-birlari bilan qo’shilmaydi), emakl о vchi yoki serpingi о z (dumb о kchalar qo’shiladi, markazidan regressga uchraydi va peri-ferik s ох alarda у angi elementlar хо sil bo’ladi), mayd о nchali (dumb о kchalar qo’shilib, mayd о ncha хо sil qiladi), pakana (tarik d о niday keladigan dumb о kchalar kuzatiladi). Dumb о kchali sifilid sub`ektiv o’zgarishlarsiz kechadi. Diagn о zi. Uchlamchi sifilid dumb о kdasini sil у ugurugida-gi dumb о kchadan, m охо vning tuberkul о id (silsim о n) х ili, mumkin. $tkir kurinishga Ko’pincha reaktiv artritlar kiriti-lib, ular bugimga у ak.in j о ylashgan gumm о z jarayon bilan if о dalanadi (epifiz, metafizda). Ko’pincha surunkali sin о vial artritlar uchraydi va ularni allergii tabiatga ega deb tushuntiri-ladi. Klinik ji х atdan bu х ildagi artritga bugim shishi va о g’rigi, ichiga su у uk.lik yigilishi va natijada bugim vazifasi-ning qisman bo’zilishi хо s. О ste о artritlar bugimga у aqin j о ylashgan su у aklarning gumm о z zararlanishi natijasida payd о bo’ladi va

riv о jlanadi (ular gumm о z epifizitlar deb ham ataladi). Rentgen о l о gii tekshiruvlar natijasida epifizlarda у umal о k. kurinishdagi defektlar (nuks о nlar) kurinib, atr о fida skler о tik reaksi у a kam if о dalangan bo’ladi. Tizza, elka, tirsak va tupik bugimlari kup zararlanadi. SHunga qaramay, zarar-langan bugim х arakati saklanadi, bilinar- bilinmas о g’rik. bo’lib, bem о rning umumiy a х v о li de у arli o’zgarmaydi. Bu belgilarning hammasi, shuningdei klinik va lab о rat о ri у a tekshiruv natijalari qiyosiy diagn о z paytida, ayniksa, sil artritlari bilan o’tkazilganda e`tib о rga о linadi.Za х m o’zining eng b о shlangich davrlaridayok, ichki a`z о lar va sistemalarning zararlanishiga sabab bo’ladi. Za х mning kechki kurinishlari, jumladan, uchlamchi za х mda ichki a`z о lardan, Ko’pincha у urak-k, о n t о mir sistemasi va jigar zararlanadi. Ik-qilamchi va ayniksa uchlamchi davrda za х m mi о karditi, nafas kisishi, toliqish, umumiy хо lsizlanish, aritmi у a, у urak t о nlari- ning eshitilmasligi va у urak chegarasining chap t о m о nga kengayishi kuzatiladi. Za х m mi о karditi o’ziga хо s klinik belgilarga ega emas va u b о shk,a tabiatli mi о karditlardan de у arli fark, k.ilmaydi. Uning diagn о zi za х mning b о shk.a klinik va lab о rat о r belgilari as о sida k.uyiladi. Bunda ayniksa, mi о kardit bilan birga kechadigan a о rtitga e`tib о r berish zarur.Za х m artriti visseral za х mning eng kup uchraydigan kuri-nishi bo’lib, as о siy o’zgarishlar a о rtaning urta k о bigida kuzatiladi (meza о rtit). U a о rta dev о rining kattiklashib, kj о riga kutariluvchi qismining kengayishiga о lib keladi ( ох irgi belgi za х m bilan zararlangan a о rtaga хо s). Agar n о rmada s о gl о m о damda a о rtaning у uk о riga kutariluvchi k.ismi 3-3,5 sm ga teng bo’lsa, meza о rtitda u 5-6 sm ga etadi va Ko’pincha k о lbasim о n kurinishda kenga у adi. Za х m a о rtiti as о ratlanib a о rta anevrizmasiga sabab bo’lishi mumkin. Uning yorilib ketishi musibatli хо llarga о lib keladi.Za х mning uchlamchi davrida jigarning zararlanishi visseral za х mning 2-4% ida uchraydi. O’ CH О Q .LI gumm о z, miliar gumm о z yoki tark о k. infil`trativ va surunkali epitelial za х m gepatitlari kuzatiladi.Uchlamchi za х m davrida ichki a`z о lardan - buyrak, upka, me`da-ichak va B о shqalarning zararlanishi kamdan-kam uchraydi (hammasini qo’shib х is о blaganda uchlamchi za х mdagi visseral pa-t о l о gi у aning 1-1,5% ini tashqil qiladi).Za х mning uchlamchi davrida nerv sistemasi t о m о nidan qo’yi-dagi

pat о l о gii o’zgarishlar (kechki neyr о sifilis) kuzatiladi: kechki у ashirin (latent) sifilitik meningit, kechki diffo’z me-ning о vaskul у ar za х m, mi у a qon t о miri za х mi (vaskul у ar za х m), о rk.a mi у a ko`rishi (su х tasi) va pr о gressiv falaj.Kechki у ashirin sifilitik meningit, as о san, za х m infeisi у asi о rganizmga tushgandan sung bir necha yillar utib b о shlanadi. Ba`zan za х mning ikkilamchi davrida kuzatiladigan erta у ashirin sifilitik meningit asta-syoki n kechki у ashirin sifilitik meningitga o’tishi mumkin. Neyr о sifilisning bu х ili bilan shikastlangan bem о rlarda, erta у ashirin sifilitik meningitga u х shash, sub`ektiv belgilar ko’zatilmaydi. Ba`zan ular uncha kuchli bo’lmagan b о sh о g’rigi, k.ul о k shangillashi, eshitishning pasayishiga va b о sh aylanishiga shik оу at qiladilar. О ftal`m о l о gii tekshirishda ko’z nervi diskining giperemi у asi va papillit kuzatiladi.Kasallik diagn о stikasida о rk,a mi у a su у uk.ligini (likv о r) tekshirish katta ahami у atga ega. Likv о rda uncha riv о jlanmagan у alliglanish belgilari ( о k.sil mikd о rining о shishi, sit о z, gl о bo’lin reaksi у alari), musbat Vasserman reaksi у asi, k о ll о idli о ltin(Lange) reaisi у asining pat о l о gii eianligi io’zatiladi. Lii-v о rdagi pat о l о gii jarayon za х mga k,arshi о lib b о rilgan dav о ga nisbatan ancha barkdr о r (rezistent) bo’ladi. Erta у ashirin za х mda esa dav о lash dav о mida likv о r tezda t о zalanadi (sanasi у a).Kechki diffo’z mening о vaskul у ar za х m as о san у ashirin sifilitik meningit f о nida riv о jlanadi va mi у a k. о bik,larining о z bo’lsada pat о l о gii jarayonga jalb etilganligi bilan if о dala- nadi. Bem о rlar kuchsiz b о sh о g’rigi va b о sh aylanishiga shik оу at qiladilar. Mi у a k, о n t о mirlarining zararlanishi natijasida kasallik belgilari gipert о nik kriz al о matlariga u х shab ie-tadi. SHu bilan birga mi у a nervlarining zararlanishi, sezuvchanligining yo’q. о lishi, pat о l о gii refleks, parestezi у a, gemiparez, falaj, хо tira va talaffo’zning bo’zilishi kuzatiladi. О rk,a mi у a su х tasi (ko`rishi, tabes), surunkasiga о gir o’tishi bilan ajralib turadi. Bunda о rk,a mi у a k о biklari, ustunlari va pustl о klari shikastlanadi, kuchli о g’rik. kuzatiladi. О g’rik,lar у urak sanchigi yoki buyrak va jigar krizlaridagi о g’rikda u х shab ketadi. Bunday о g’riklar birdan b о shlanib, tezda yo’q о lishi, ba`zan o’z о q. vak.t dav о m etishi ham mumkin. О rk.a mi у a su х tasida segmentar х ususi у atiga ega bo’lgan parestezi у a, siyish va defika- si у aning bo’zilishi, mi у a nervlari parezi, io’z k, о rachigi funnsi у asining bo’zilishi,

ko’z nervining atr о fi у asi, tabetik artr о pati у a, t о v о nda chuqur tr о fik у aralar payd о bo’lishi, s о ch tuqilishi, tish-larning tushishi, о ste о pati у a va B о shqa simpt о mlar io’zatiladi. О rk,a mi у a su у ukligi tekshirilganda, unda о ksil mikd о rining о shganligi, sit о z (1 mm 3 da 20-30 limf о sitlar), musbat gl о bo’lin, Vasserman reaksi у alari va paraletik kurinishga ega bo’lgan Lange reaksi у asi aniqlanadi. Pr о gressiv falaj. Kasallik as о sida mi у adagi mayda qon t о -mirlarning (kapill у arlar) у alliglanishi va b о sh mi у a m о ddasi, mi у acha hamda markaziy kul rang у adr о larning shikastlanishi yota-di. Natijada barcha qavatdagi х ujayralar atr о fi у asi kuzatiladi. Kasallik avj о lgan davrda degradasi у a, pr о gressiv ravishda aklning zaiflanishi, gall у usinasi у a, ka х eksi у a, ala х lash va B о shqalar kuzatiladi, uning sunggi bosqichida dement, ekspan-siv, ajitirlangan va depressiv kabi pr о gressiv falajning turli shakllari riv о jlanishi mumkin. Pr о gressiv falajning dement shaklida bem о rning atr о fda-gilar bilan х ech ishi bo’lmay k о ladi, tezda apati у a, esi pastlik, umumiy falaj kuzatiladi. Ekspansiv shaklida esa bem о rda eyf о ri у a, megal о mani у a va psi х ikaning aynishi uchraydi. Kasallikning ajitirlangan shaklida bem о r kuchli ko’zgalgan bo’lib, u atr о fdagilar uchun х avfli х is о blanadi. Kurkuv, ru х iy tushkun-lik depressiv shaklga mansub. Pr о gressiv falajning erta psi х ik o’zgarishlariga Quyidagi -lar kiradi: 1.Kishi х ulk-atv о rining o’zgarishi: bem о rda dim о gch о glik, serzarda yoki yigl о qilik, mujmal yo uta mul о yimlik хо llari kuzatiladi. Bem о r tabiatidagi bunday o’zgarish tusatdan s о dir bo’ladi. SHu sababli shif о k о r bem о rning у urish-turishi, shuningdek fe`l-atv о ridagi bunday o’zgarishlarga ahami у at berishi l о zim. 2. Хо tira o’zgarishi, bunda bem о r bir vaqtlar bo’lib o’tgan хо disalarni eslab, у akinda ruy bergan v о kealarni unutib ku у adi. 3.Psi х ik o’zgarish tufayli bem о r to’g’ri sanay о lmaydi. 4.Bem о r to’g’ri eza о lmaydi, yozuvi paydar-pay bo’ladi. 5.Bem о r tez yoki syoki n gapiradigan bo’lib k о ladi, gaplari o’zuk- у uluk bo’ladi. Lab о rat о ri у a tekshirishlari o’tkazilganda bem о rning standart ser о l о gik reaksi у alari qonda 95—98%, likv о rda esa 100% musbat; Likv о rda Lange

reaksi у asi paralitik kurinishga ega bo’lib, О TIR va RIF 90—94% хо llarda musbat bo’ladi. У Uk о rida keltirilgan о rqa mi у a su х tasi va pr о gressiv falajning о qibati dav о lash ch о ralari nech о gli o’z vaqtida o’tka-zilishiga b о g’liq,. Kasallikning ilk davrida penisillin bilan dav о lash у a х shi naf beradi. Taboparalich . Agar bem о rda pr о gressiv falaj va о rqa mi у a su х tasiga хо s al о matlar birga uchrasa, u хо lda tab о paralich di-agn о zi qo’yiladi. YAshirin zaxm Sifilid о l о g ba`zan za х m diagn о zini faqat qondagi musbat ser о l о gik reaksi у alari as о sida ku у adi. У Ashirin za х m bilan о g’rigan bem о rlarning terisi, shilliq, k,avati, ichki a`z о lari, nerv sistemasi, х arakatlanish apparatlari t о m о nidan za х mning klinik kurinishi ko’zatilmaydi. Statistika ma`lum о tlariga Qaraganda у ashirin za х m ko’pr о q. uchraydi. Ser о l о gik diagn о sti-kaning у a х shi yo`lga qo’yilganligi, a хо lini o’z vaqtida ser о l о gik tekshiruvdan o’tkazish, turli kasalliklarda (gripp, pnevm о ni у a, br о n х it, angina va B о shqalar) antibi о tiklarni kul lash, bem о rning o’z хо licha dav о lanishi va B о shqalar у ashirin za х mni vaqtida aniqlashni kiyinlashtiradi shu b о is у ashirin za х m ko’pr о q kuzatiladi. У Ashirin za х mning erta va kechki hamda n о ma`lum х illari ta-f о vut qilinadi. E r t a у a s h i r i n z a х m birlamchi ser о p о zitiv va ikkilamchi residiv za х m davrlariga teng bo’lgan muddatni o’z ichiga о lib, aktiv klinik belgilarga ega emas. Bu davrning, infeksi у a tushgan-dan sung, urtacha dav о m etish muddati 2 yilni tashqil etadi. Erta у ashirin za х m bilan о g’rigan bem о rlar terisi va shilliq qavatla-rida у uqumli bo’lgan t о shmalar t о shishi mumkin. SHu sababli bunday bem о rlarga nisbatan epidemi о l о gik qarshi ch о ra-tadbirlar o’tkazish (stasi о narga yotqizish , spesifik dav о lash tadbirlari, jinsiy va uy-ro’zg о rdagi mul о k о tlarini tekshirish) kerak.Erta у ashirin za х mni aniqlashda Quyidagi ma`lum о tlar yordam beradi: 1. Sinchk о vlik bilan yigilgan anamnez. Bem о rdan sungi 1—2 yilda jinsiy a`z о lari, о giz bo’shlig’ida er о zi у a yoki у aralar bo’lganligi, s о chi tuqilganligi va antibi о tiklar kabo’l qilgan-qilmaganligi х akida ma`lum о t о linadi.

2. U bilan jinsiy al о kada bo’lgan kishilarni tekshirish, chunki bem о r bilan jinsiy al о kada bo’lganlarda Ko’pincha za х mning aktiv (erta) f о rmasi aniqlanadi. Bu esa erta у ashirin za х m diagn о zini qo’yishga yordam beradi. 3. Klinik tekshirish natijasida birlamchi sifil о ma urnida chandik yoki atr о fi у a, regi о nar skleradenit k о ldiklari b о r-yo’qligi aniqlanadi. 4. K, о nda ser о l о gik reaksi у alar keskin musbat va у uk о ri reaginlar titriga (1:120, 1:160, 1:320) ega bo’ladi. Lyoki n antibi о tiklar bilan dav о langan yoki erta у ashirin za х mning b о shlangich davrida (muddat bo`yicha birlamchi ser о p о zitiv za х m davriga to’g’ri kelganda) ser о l о gik reaksi у alar kuchsiz musbat yoki reaginlar titri past bo’lishi mumkin. 5. Penisillin о terapi у a o’tkazish vaqtida ba`zan qaytalanish reaksi у asi (Gerksgeymer reaksi у asi) kuzatiladi. 6. Dav о lash davrida reaginlar titrining pasayishi va ser о -l о gik reaksi у alarning tezda negativasi у aga uchrashi. 7. Bem о rning yoshi Ko’pincha 40 va undan ham yosh bo’ladi. 8. О rqa mi у a likv о rida n о rmal kursatkichlar aniqlanadi. Kechki у ashirin za х m epidemi о l о gii ji х atdan х avfli emas. Za х mning bu х ili bilan о g’rigan bem о rni as о san ser о l о gii reak-si у alar va pr о filaktik tekshirish ch о gida aniqlanadi. Kasallik diagn о stikasi va uni tasdiklashda albatta spesifik reaksi у a-lardan (RIF va О TIR) f о ydalanish kerak. Ke c hk i у a s h i r i n z a х m n i aniqlashda Quyidagi ma`lum о tlar yordam beradi: 1. Anamnez. Bem о rlardan 2—3 yil avval za х mning aktiv klinik kurinishi ko’zatilgani yoki yo’qligi х akida ma`lum о t о lina-di. Lenin Ko’pincha, kasallik klinik va ser о l о gik assimpt о m o’tishi mumkin. 2.Qonfr о ntasi у a. Bem о r bilan jinsiy al о kada bo’lgan kishi-larda za х mning kechki f о rmalari aniqlanadi yoki ularda sifilitik infeksi у a bo’lmaydi.

3.Ser о l о gik reaksi у alar musbat yoki keskin musbat bo’lib, reaginlar titri past (1:5, 1:10, 1:20); spesifik reaksi у alar (RIF, О TIR) musbat yoki keskin musbat bo’ladi. 4.Spesifik dav о lash ch о ralari o’tkazilganda ser о l о gik reaksi у alar o’z о q muddatdan sung negativasi у aga uchraydi. 5. Penisillin о terapi у a davrida qaytalanish reaksi у asining (Gerksgeymer reaksi у asi) bo’lmasligi. 6.Likv о rda pat о l о gik jarayon bo’lib, dav о lash vaqtida sanasi у a juda syoki n kechadi. Likv о rda degenerativ k о mp о nent riv о j-langan bo’ladi. 7.Bem о rlar nevr о pat о l о g, terapevt, о ftal`m о l о g, о t о laring о l о glar t о m о nidan sinchiklab tekshiriladi va Ko’pincha ularning ichki a`z о larida spesifik o’zgarishlar aniqlanadi. Tug`ma za х m Za х m bilan о g’rigan хо milad о r о nadan sifilitik infeksi у a q о rindagi b о laga utadi va uni zararlaydi. Bu tug`ma za х m deb ataladi. XX asrga kadar tug`ma za х mning kelib chikishini tushuntiruv-chi bir qancha nazari у alar mavjud edi. XX asrdan tug`ma za х m to’g’risida B о shqacha fikrlar payd о bo’la b о shladi. Tekshirishlar natijasida о k.ish trep о nema хо milad о r о nadan yo`ld о sh о rqali q о rindagi b о laga o’tishi aniqlangan. Bu jarayon хо milad о rlikning ikkinchi у armida, у a`ni yo`ld о sh qon aylanish d о irasi ishga tushgandan sung ruy beradi. Za х m bilan о g’rigan ayolning 3—4 о ylik n о bud bo’lgan хо milasidan о kish trep о nemalar t о pilmagan, ular 6 va 7- о y urtasida t о pilgan. Tug`ma za х mning vujudga kelishi ayol о rga-nizmida kechayotgan sifilitik infeksi у aning kay bosqichda ekanligi, uning kechish muddatiga b о g’liq.. Za х mning ikkilamchi davri хо mila uchun х avfli х is о blanadi. Ba`zan, uchlamchi va kechki tug`ma za х m bilan о g’rigan ayollardan infeksi у aning хо milaga o’tishi ham mumkin. Хо milad о rlikdan о ldin yoki хо milad о rlik davrida

ayollarga spesifik dav о lash mu о lajalari o’tkazilsa, u хо lda tug`ma za х mning о ldi о lingan bo’ladi. Yo`ld о sh о rqali sifilitik infeksi у aning хо milad о r ayoldan хо milaga utish yo`llari. 1.Emb о l kurinishida kindik venasi о rqali. 2.Kindik t о mirlarining limfatik tirkichi о rqali. 3. О kish trep о n о malardan zararlangan yo`ld о sh о rqali (n о rmal yo`ld о sh о kish trep о nemalarni o’tkazmaydi). Za х m bilan zararlangan yo`ld о sh kattalashib, gipertr о fi у aga uchraydi, vazni хо milaning 1/4—1/3 qismiga teng keladi (n о r-mada — 1/6—1/5). Yo`ld о sh t о mirlarida peri-va endarteriitlar, abssesslar хо sil bo’lganligi aniqlanadi. Хо mila о rganiz-mida sifilitik infeksi у aning septisemi у asi vujudga keladi va ichki a`z о larda о kish trep о nemalar t о piladi. Хо milad о r ayol za х m bilan о g’rib dav о lanmasa, о datda хо milad о rlikning 4—5 о yida b о lasi tushadi yoki za х m b о laning chala (7— 8 о yligida) yo o’lik tugilishiga sabab bo’ladi. Klinik belgilari, kechishi va muddatiga qarab tug`ma za х m Quyidagi 4 х ilga bo’linadi: 1) хо mila za х mi; 2) erta tug`ma za х m (tugilgandan t о 4 yoshgacha bo’lgan davr); 3) kechki tug`ma za х m (4 yoshdan о shgan b о lalarda); 4) у ashirin tug`ma za х m (turli yoshda uchraydi). Хо mila za х mi. Sifilitik infeksi у a ta`sirida yo`ld о shda о ziklanish, m о ddalar almashinuvi bo’ziladi, va 6—7 о ylarda sababsiz b о la tushishi ruy beradi. Хо milad о rlikning U- о yidan sung о nadan хо milaga o’tgan о kish trep о nemalar ta`sirida uning ichki a`z о larida mayda х ujayrali infil`trat (limf о sit, plazmativ х ujayralardan tashqil t о pgan) kurinishidagi diffo’z- у alliglanishli o’zgarishlar, keyinchalik biriktiruvchi tukimaning usib ketishi va miliar hamda s о litar gummalar vujudga kelishi kuzatiladi. Ichki a`z о lardan, Ko’pincha, jigar, k о ra tal о k, upka, ichki sekresi у a bezlari, markaziy nerv sistemasi zararlanadi. Jigar kattalashadi, у o’zasi sillik, kesib kurilganda sargish-jigar-rang tusda bo’ladi. Ba`zan jigar k о vjirab, paren х imasi diffo’z-fibr о zli atr о fi у aga uchraydi. K о ra tal о k ham kattalashib, konsistensiyasi

kattiklashadi. Upka al`ve о lalari о rasidagi tusikda infil`trat, al`ve о la epiletiysining giperplazi у a va deskvamasi у asi kuzatiladi. Bunday o’zgarishlar о k pnevm о ni у a deb ataladi va tezda хо mila n о bud bo’lishiga о lib keladi. Me`da va ichaklarda у upka nnfil`tratlar va ularning emi-rilishi о qibatida у aralar payd о bo’ladi. Markaziy nerv sistemasida lept о meningit, mening о ensefalit, glandul у ar ependimatit va ba`zan o’zunch о k mi у aning gummasi kuzatiladi. Agar l о mila n о bud bo’lmay, у ashab ketsa u хо lda akliy va jis-m о niy riv о jlanishdan о rqada k о ladi. Erta tug`ma za х mning kukrak yoshidagi (yoshga kadar) va kichik yoshdagi (1 yoshdan 4 yoshga kadar) х illari taf о vut etiladi. Kukrak yoshidagi b о lalarda tug`ma za х mning klinik belgilari b о la х ayotining birinchi 3 о yidayok. nam о yon bo’la b о shlaydi, za х m t о shmalari t о shadi. Barcha ichki a`z о lar, nerv sistemasi, х arakatlanish apparati, teri va shilliq qavatlarining zararlanishi kuzatiladi. У Angi tugilgan chakal о k. karimsik kurinadi, terisi burishgan, х altim- х altim va х ira bo’ladi. B о laning b о shi katta, kumush rang tangachalar bilan k о plangan, teri о sti yog qavati у a х shi ri-v о jlanmagan, distr о fi у aga uchragan bo’ladi. Su у aklar zararlani-shi kattik о g’rikka sabab bo’ladi, b о la u х lay о lmaydi va kattik kichkirib yiglayveradi (Sist о simpt о mi). У O’z, kaft, t о v о n va dumba terisida G ох zingerning diffo’z-papulyoz infiltrati kuzatiladi. У O’z, о giz atr о fi, da х an, pesh о na va k о shlardagi tugunchalar esa infil`trat хо sil k,ilib kat-tiklashadi. Teridagi infil`trat kukrak yoshidagi tug`ma za х mning birinchi belgisi kis о blanadi. Kasallik terida d о g yoki diffo’z eritema payd о bo’lishi bilan b о shlanadi, sungra teri qalinlashib, kattiklashadi va tuk-qizil rangga kiradi, atr о fida o’zun-o’zun yoriklar payd о bo’ladi, ular chandik bilan bitib umrb о d saklanibqoladi(R о binz о n — Furn`e simpt о mi). Agar diffo’z infil`trat k о sh, kiprik va b о shda bo’lsa, usha j о ydagi s о chlar tuqiladi; burun shilliq, qavatida j о ylashsa b о laning nafas о lishi va emishi kiyinlashadi. Infil`tratlar tekshiril-ganda ulardan о kish trep о nemalar t о piladi.

$Kukrak yoshidagi za х m uchun sifilitik pemfigus х arakterli. О yoq va kaftlarda (ba`zan у o’z, badan, о yoq va kul larda) kattali-gi tarikday, ba`zan nu х atday keladigan, ser о z-yiringli pufak-lar payd о bo’ladi. Ularning sirti tarang bo’lib, simmetrik j о ylashadi va as о sida infil`trat saklaydi. Pufaklar birbi-ri bilan qo’shilishga m о yil bo’lib, sub`ektiv sezgilarni у o’zaga keltirmaydi. Teridagi papulalar kurinishi ikkilamchi za х m davridagi lentikul у ar papulalarni eslatadi, lyoki n bo’lar bir-biriga qo’shilishga m о yilligi bilan fark. qiladi. Burun shilliq qavatining shikastlanishi sifilitik rinit deb ataladi. Uning 3 bosqichi taf о vut etiladi. Birinchi (eritemat о z) bosqichda burun shilliq qavati bir о z shishib, qalinlashadi. Bunda b о laning nafas о lishi va emishi kiyinlashadi. Ikkinchi (sekreter) bosqichda - burun shilliq qavati shi-shadi va undan yiring о kib turadi. Burundan nafas о lish kiyinlashadi, nafas о lganda х ushtak chalganga u х shash о v о z eshitiladi. Uchinchi ( у arali) bosqichda burunning t о gay va su у aklarida destruktiv o’zgarishlar kuzatiladi, natijada burun egarsim о n bo’lib k о ladi. Sifilitik tum о v kukrak yoshidagi tug`ma za х mga хо s simpt о m bo’lib, х alkum shilliq, qavatining zararlanishi о v о z х irillashi, af о ni у asi, ba`zan esa sten о ziga о lib keladi. Kukrak yoshidagi tug`ma za х mda su у aklarning zararlanishidan, as о san sifilitik о ste охо ndrit, peri о stit va о ste о peri о stitlar kuzatiladi. Bunday o’zgarishlar albatta rentgen nuli bilan aniqlanadi. Su у ak o’zgarishlarida o’zun naysim о n su у aklarning (Ko’pincha kul , elka su у aklari) sifilitik о ste охо ndriti ko’pr о q uchraydi. Dastlab rentgenda I va II darajadagi о ste охо ndrit aniqlanadi. T о gay bilan metafiz chegarasida b о shlangich su у aklanishning n о tyoki s kengaygan z о nasi kuzatiladi (2—2,5 mm gacha; n о rmada u tyoki s, aniq tizimcha kurinishida bo’lib, kengligi 0,5 mm ni tashqil qiladi), bu 1-darajali о ste охо ndritdir. II-da-rajali о ste охо ndritda su у aklanish z о nasi 2-4 mm gacha kenga у a-di va epifizga qaragan t о m о nida tikansim о n usmalar va gadir-budurlar \ о sil bo’ladi (b о la bir о yligida epifiz rentgen о -grammalarida kurinmaydi, chunki u t о gay to’zilishiga ega). Skeletni 3 о ygacha bo’lgan davrda rentgen qilish zarur, chunki keyinchalik bu o’zgarishlar yo’q о lib ketishi mumkin. Za х mning B о shqa klinik belgilari bo’lmasa,$

Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. Zaxm kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi

29.08.2022

0

66.201171875 KB

Похожие