Jins (inson jinsi) - Медицина - Рефераты

Jins (inson jinsi)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63.6591796875 KB

Jins (inson jinsi) Reja: Genderning kelib chiqishi  Gender va jins  Ilk maktab davrining seksual xususiyatlari  Jinsiy munosabatlarga tegishli bo‘lgan huquqiy deklaratsiyalar

Sog‘lom va faol hayot kechirish uchun hamshira inson jinsini to‘g‘ri anglab yetishi kerak, shundagina hamshira obyektni chuqur tushunib, «jinsiy munosabat – hayot» tamoyilini hurmat qilishga qaratilgan parvarishini amalga oshira oladi. Mohiyatiga asosan jinsiy munosabatlarning 3 xil xususiyatlari farq lanadi: reproduktivlik (nasl qoldirish), lazzatlanish (seksual qoniqishlarni qondirish), ruhiy birlik (yaqinlik). Bir ko‘ngilning boshqa ko‘ngilga intilishi, insonlar orasida yaqin o‘zaro munosabatlar tug‘ilishiga olib keladi. Jins va insonning jinsiy munosabatlari – bu seksuallik bo‘lib, inson shaxsini har tomonlama yoritib beradi. Jinsiy munosabat – bu hayot. Ular o‘z mavqeini belgilab olishlari talab etiladi. Seksuallikning rivojlanishi va tasnifi: 1. Biologik jins. a) Genetik jins, b) Gonadali jins, d) Morfologik jins. 2. Ijtimoiy-madaniy jins (gender) . GENDERNING KELIB CHIQISHI Feministik harakatning ikkinchi to‘lqini XX-asrning 70-yillarida boshlandi. Bunda qonun bo‘yicha erkak va ayolning teng huquqliligi real hayotga (ayol turmushga chiqqandan so‘ng uy bekasiga aylanadi) to‘g‘ri kelmayotganiga ahamiyat beradigan ayollar paydo bo‘ldi. Shuning oqibatida bu harakat rivojlanib, ularning asosiy maqsadlaridan biri, ayolning iqtisodiy va ijtimoiy mustaqilligiga (yoki erkinligiga) erishish bo‘ldi. Ingliz psixologiyasi va sotsiologiyasi sohasida birin-ketin biologik jinsni, jinsiy xususiyatlarga ega bo‘lgan genderni ajratish bo‘yicha tekshirish natijalari matbuotda e’lon qilina boshladi. Gender – jinsiy xususiyatlarni ijtimoiy tomondan o‘zini anglash, shakllanishi jarayonida kelib chiqadi. Jinsiy identifikatsiya uchun inson o‘zini erkak yoki ayol sifatida anglab yetishi asosiy omil hisoblanadi. Tarixiy davr yoki jamiyatga nisbatan biror bir jinsni «erkaklik» va «ayollik» tushunchalarining mazmunini chuqur anglamoq lozim. Hayot tarzining tafovutini u yoki bu jinsning faqat biologik xususiyatlariga qarab tushuntirish mumkin emas. Shuning uchun ijtimoiy, madaniy va psixologik xususiyatlarni o‘z ichiga olgan «gender» tushunchasi kelib chiqdi. Feminizm –

ayollarning ozodligi va erkaklar bilan teng huquqligi g‘oyalariga asoslangan harakatdir. GENDER VA JINS Jinsiy tafovutning quyidagi turlari farqlanadi: a. Biologik jinsiy tafovut. Sog‘lom fikrlash nuqtai nazaridan, inson tug‘ilishi bilan erkak yoki ayol jinsiga tegishli ekanligi ma’lum bo‘ladi. Biroq, jinsiy tafovut biologik tarafdan aniq bo‘lmasligi mumkin, chunki jinsiy tafovutlar serqirradir. Insonning xromosomalaridagi tafovutni ko‘rib chiqsak: XX – ayol jinsini belgilaydi, XY – erkak jinsini belgilaydi, XXY – XO xromosomalar birligida – erkak va ayol jinsini tuzilishiga ega bo‘lgan jinsiy nuqsonli jins – germofroditizm yuzaga kelishiga olib keladi. Jinsiy identifikatsiya jarayonida u yoki bu tomonga og‘ishlar kuzatilishi mumkin. XX xromosomalar birligi bo‘lganda, har doim ham ayollarga xos gavda tuzilishi shakllanmasligi mumkin. Jismoniy jinsiy tafovutni aniqlash uchun har xil belgilar mavjud, bular tashqi va ichki jinsiy a’zolarning tuzilishi, jinsiy gormonlar va boshqalar. Bundan ko‘rinib turibdiki, biologik tarafdan insonni erkak va ayol jinsiga tegishli ekanligini aniqlab bo‘lmaydi. b. seksuallik. – Geteroseksuallar – qarama-qarshi jinslilar bilan ishqiy munosabatda bo‘lish. – Gomoseksuallar – bir xil jinslilar bilan ishqiy munosabatda bo‘lish. – Biseksuallar – har ikkala jins bilan ishqiy munosabatda bo‘lish. – Inson jinsiy moyilligini shakllanish jarayoni yaxshi o‘rganilmagan. Biroq jinsiy moyillikka irsiyat va hayot-davomidagi xususiyatlar ta’sir etadi degan tushuncha mavjud. d. Jinsiy rollar (erkak va ayol orasidagi jinsiy tafovut) 1. Jinsiy rivojlanishga oid Freyd nazariyasining qisqacha mazmuni

1) Freyd nazariyasi nuqtai nazarida ruhiy rivojlanish. 1905-yilda psixoanalitik Zigmund Freyd shunday ta’kidlaydi: seksual mayl – jinsiy yetilish davridan boshlab emas, balki tug‘ilishi bilan boshlanadi. Emizikli davrdanoq, bolada erotik xislarni payqash mumkin. Z.Freyd tomonidan 4 ta bosqichdan iborat bo‘lgan gipoteza taklif etilgan: oral (tug‘ilgandan boshlab to 1,5 yoshgacha), anal (2 yoshdan 4 yoshg acha), fallitik (3 yoshdan 5 yoshgacha), latent (6 yoshdan maktab davrigacha). oral bosqich – onaga bog‘liq, chunki og‘iz bo‘shlig‘i yoqimli hislar mujassamlashgan joy hisoblanadi va u biologik ehtiyojni qondirish a’zosidir. Og‘iz inson hayoti mobaynida muhim erogen soha hisoblanadi. Oral bosqich, ko‘krak bilan boqish tugagandan so‘ng to‘xtaydi. anal bosqich – erogen sohalar anal teshik atrofida joylashgan bo‘lib, ichaklarni bo‘shatish paytida jinsiy qoniqishni yuzaga keltiradi. Bu bosqichda xojatni nazorat qilish shakllanadi. Fallitik bosqich – yetakchi erogen soha bo‘lib, jinsiy a’zolar hisoblanadi. Bu yoshda bolalar birinchi bor jinsiy tafovutni anglay boshlaydilar. Bolalar e’tiborini tortuvchi insonlar – ularning ota-onalaridir. Bolalar kattalarga nisbatan jinsiy bog‘lanadilar, qizlar otalariga, o‘g‘il bolalar esa onalariga. Hattoki, onalarini otalaridan qizg‘anadilar. Jinsiy a’zolarni kuzatganda, jinsiy qoniqish paydo bo‘la boshlaydi. latent bosqich – 6 yoshdan o‘smirlik davrigacha latent davr deyilib, jinsiy xotirjamlik hukm suradi. Bu yoshda bolalar energiya si umuminsoniy tajribalarni (bilimlarni) egallashga, oilasidan tashqaridagi kattalar va tengdoshlari orasidagi munobatlarga qaratilgan. Freyd bu davridagi jinsiy maylni kamayishini, bola organizmidagi fiziologik o‘zgarishlar hamda undagi shaxsiy ego va superegoni paydo bo‘lishi bilan bog‘laydi. Latent davrni psixoseksual rivojlanish bosqichi deb ko‘rib chiqish mumkin emas, chunki bu davrda yangi erogen sohalar paydo bo‘lmaydi, seksual instinkt esa nisbatan kamayadi. 2. shaxsiy rivojlanishga oid erikson nazariyasining qisqacha mazmuni.

Onalik tushunchasi mavzusi yoritilganda «rivojlangan psixologiya nuqtai- nazarida ota-ona bo‘lishning ahamiyati» ko‘zda tutilgan, Freyd nazariyasi faqat bolalik davri bilan chegaralangan, Erikson nazariyasi bo‘yicha esa, shaxsning rivojlanishi inson hayotini oxirigacha davom etadi. Erikson nazariyasi bo‘yicha, har bir bosqich o‘ziga xos ziddiyatlar bilan kechadi, ularni ijobiy bartaraf etilganda keyingi bosqichga xotirjam o‘tiladi. Inson hayotining 8 ta bosqichi quyidagi jadval ko‘rinishida yoritilgan. ERIKSON BO‘YICHA SHAXSNING RIVOJLANISH BOSQICHLARI I Ishonch, ishonchsizlik Istak (umidla r) Ona Ochiq kenglik Erishis h, teskari burilish II Erkinlik jur’atsizlik Niyat Ota-ona Qonun va qoidalar Dalda (madad ), pasayis h II I Tashabbusko rlik, aybdorlik hissi Maqsad Oila asosi Ko‘rinish timsoli Kashf etish (talab qilmoq ), qiziqis h Iv Mohirlik, norasolik Foydalil ik, (qobiliy at) Qo‘shnilar va maktab Tamoyil Predme t (yaratis h, rivojlanish bosqichlari ruhiy- ijtimoiy vazifalar va krizis asosiy xislat shaxsning yashash qobiliyati Nufuzli aha miyatga ega bo‘lgan shaxs Muhim aha miyatga ega ijtimoiy komponent- lar ruhiy- ijtimoiy moyillik

natijag a erishish ) v Shaxs identifikatsiy asi, rollar chalkashligi Vafodor lik Do‘stlar davrasi, Peshqada mlik Mafkura, istiqbol Tabiiy harakat lar (yoki teskari si), o‘zaro ta’sir vI Yaqinlik, yolg‘izlik Oshiqli k Do‘stlik, sevgi, bellashuv, ishdagi xamkorlik Ko‘maklas hish va bellashuv Begona lar orasida o‘zini yo‘qoti sh hamda topilish Jadvalning davomi vI I Insonparv arlik o‘z- o‘ziga singishi G‘amxo‘ rlik (bog‘likl ik) Uy ishlarida gi tirishqo qlik Ilm olishni va urf- odatlarni davom ettirish Mavjudli kni asoslash, parvarishl ash vI II Butunlik ilojsizlik Donolik mening Inson nasli Mulohozak orlik O‘z hayotini rivojlanish bosqichlari ruhiy- ijtimoiy vazifalar va krizis asosiy xislat shaxsning yashash qobiliyati Nufuzli aha miyatga ega bo‘lgan shaxs Muhim aha miyatga ega ijtimoiy komponent- lar ruhiy- ijtimoiy moyillik

avlodim qabul qilish, o‘z hayotida ilojsizlik 3. Jinsiy erkinlikning rivojlanish bosqichlari Insonlar bir-biriga yordam berib yashaydilar, har bir inson bir bosqichdan boshqa bosqichga o‘tganda, atrofdagi insonlarga yordam berishi yoki ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Jinsiy rivojlanish birdaniga shakllanib qolmay, balki tug‘ilgandan boshlab bosqichma-bosqich, sekin-asta rivojlanib boradi. Buning uchun avvalo jismoniy erkinlikka, ruhiy erkinlikka, kundalik hayotdagi erkinlikka va ijtimoiy mustaqillikka erishib, keyinchalik jinsiy erkinlikka erishiladi va bu o‘z o‘rnida har tomonlama erkinlikni egallashga yordam beradi. Bosqichlarining piramidasi ko‘rsatilgan. Eng pastki bosqich jismoniy erkinlik, kattalashgan sari u keyingi bosqichga o‘tadi. Eng oxirgi bosqich jinsiy erkinlik bosqichi bo‘lib, u hamma rivojlanish bosqichlarini qamrab oladi. Agar jinsiy erkinlik bosqichi boshqa bosqichlardan pastda joylashsa, ayollar va erkaklar o‘rtasidagi muammolar kelib chiqadi. erkinlikning rivojlanish bosqichlari: 1) jismoniy erkinlik, 2) ruhiy erkinlik, 3) kundalik hayotdagi erkinlik, 4) ijtimoiy mustaqillikka erishish, 5) jinsiy erkinlik. 4. ayol hayotining davrlarida jinsning rivojlanishi va vazifalari. Homilaning ona qorni ichidagi davrining seksual xususiyatlari, biologik jinsni bo‘linishi bosqichida, ya’ni o‘gil yoki qiz bolaning tashqi va ichki jinsiy a’zolarini shakllanish jarayoni bilan xarakterlanadi. Organizmda tuxum hujayra urug‘langanda o‘gil yoki qiz bola jinsi belgilanadi, tug‘ilgandan so‘ng inson shu jins bilan yashaydi. Shuning uchun, inson hayotida, bu davrning seksual xususiyatlari va muammolari katta ahamiyat kasb etadi, chaqaloqlik davrda bosh miya jinsiy harakatlarni boshqaradi va rivojlantiradi, shuning uchun emizikli davr seksuallikni anglashda muhim ahamiyatga ega.

Nasldan o‘tgan jinsni aniqlash, jinsiy a’zolarda nuqsonlar bor yo‘qligini aniqlash, qiz bola yoki o‘gil bola jinsini aniqlash emizikli davrning seksual masalalari hisoblanadi. Bunda jins o‘z seksual harakatlarini anglab yetgan holda bildirishini inobatga olish kerak. Emizikli davrning seksual muammolari, bu ota-onalarning bolaning hoxish istaklarini qondirmasliklari hamda kasalmand va rivojlanishdan orqada qolgan bolalarning ota-onalari bilan muloqotga kirishishlarida kelib chiqadigan qiyinchiliklardan iborat. Ilk bolalik davridan (jinsiy rolni egallash davri), jinsiy tafovut (ismi bo‘yicha, kiyim rangi, o‘yinchoqlar) boshlanadi, jinsiy xulq-atvor (jinsiy tafovut bo‘yicha ovqatlanish xususiyatlari) jinsiy muayyanlik o‘g‘il yoki qiz bola sifatida o‘zini bir jinsga tegishli ekanligini anglaydi. Bola 2–3 yoshligidan boshlab, tengdoshlarini jinsiga qarab ajrata oladi va o‘zini qiz bola yoki o‘g‘il bola kabi tutadi. 5–6 yoshdan boshlab esa, ongsiz ravishda ota yoki onasi jinsiga o‘zini muayyan tegishli hisoblab, ularning harakatlarini aks ettiradilar. Jinsiy rolning shakllanishida, shu yoshda bolaning o‘zini jinsiga mos tutishini rag‘batlantirish, katta ahamiyat kasb etadi. ILK MAKTAB DAVRINING SEKSUAL XUSUSIYATLARI Bu davrga kelib, jinsiy belgilarga qarab ajratish yakunlanadi. Maktab davrida yangi do‘stlar bilan muloqot jinsiy rollarning paydo bo‘lishini kuchaytiradi. Jinsiy mayl, jinsni anglash va jinsiy harakatlar susayadi. Bu yoshdagi muammolar asosan tengdoshlar orasidagi yomon munosabatlarda va jinsiy harakatlar tufayli aybdorlik hissi paydo bo‘lishida ko‘rinadi. Jinsiy yetilish davrining seksual xususiyatlari. Jinsiy rollarning rivojlanishi, ilk jinsiy yetilish davri, ikkilamchi jinsiy belgilar paydo bo‘lishi. O‘smirlarda jismoniy rivojlanish tufayli o‘zining jinsiga mansubligiga ishonch va mardlik tuyg‘ulari barvaqt paydo bo‘ladi. Qizlarda esa ayollik hissi kechroq rivojlanadi, bu xis birinchi hayz ko‘rish boshlanganda uyg‘onadi. Kechki jinsiy yetilish davri. Jinsiy rollar rivojlanishi bilan har xil muammolar kelib chiqishi mumkin. Jamiyat manfaatlari nuqtai nazaridan, ayollar rolini qabul qilish qiyinroq kechadi, chunki jamiyatda ayollar mavqiye erkaklarnikidan

nozikroq. Bu farqlar, qiz bola rivojlanishi bilan birga jinsiy rolni anglab yetishiga va ayollik nazokati shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadi. Bu davrda seksuallikni anglab yetish, jinsiy faoliyatning rivojlanishi, seksual mayl, seksual faoliyat faol namoyon bo‘ladi. Jinsiy yetuklik davri. Bu davrda homiladorlik, bola tug‘ilishi va tarbiyalash bilan bog‘liq muammolar paydo bo‘ladi. Homiladorlik va bola tarbiyasi davrida, bir muncha jinsiy munosabatlar kamayadi, chunki bu davrda juftliklar ota-ona rolini bajaradilar. Klimakterik davrda seksuallikning xususiyatlari. Jinsiy gormon larning ishlab chiqarilishi kamayishi bilan bog‘liq bo‘lgan turli xil shikoyatlar (o‘zgarishlar) paydo bo‘ladi. Bu davrda farzandlar voyaga yetgan, yoshlik davri ortda qolgan bo‘lib, ayolga bu davrni boshdan kechirish qiyin kechadi. Ko‘pincha ayollar bu yoshda jamoat ishlarida faol qatnashib, turmush o‘rtog‘iga kamroq ahamiyat beradilar, shu tufayli ayolda bezovtalik va tajanglik kuzatiladi. Bu davrda ayol o‘zaro munosabatlarini yaxshilashga harakat qilishi kerak. Qarilik davrining seksuallik xususiyatlari. Nafaqaga chiqish, mo liyaviy ahvol va sog‘liqning yomonlashuvi, turmush o‘rtog‘ini yo‘qotish, yolg‘izlik, atrofdagi odamlarga e’tiborning kamayishi bularning hammasi jinsiy ro‘llarga katta ta’sir ko‘rsatadi. Agar turmush o‘rtog‘i bilan muno sabatlar ijobiy bo‘lsa, jinsiy munosabatlar chuqurlashib, juftliklar bir birlarini hurmat qiladilar. Agar shu davrda oila va do‘stlar tomonidan qo‘llab-quvvatlash uchun ijtimoiy yordam ko‘rsatilmasa, munosabatlarni saqlab qolish qiyinlashadi. JINSIY MUNOSABATLARGA TEGISHLI BO‘LGAN HUQUQIY DEKLARATSIYALAR 1. Jinsiy tarbiyaning ommabopligi 2. Sog‘liqni saqlash sohasidagi ekspertlarni o‘qitish 3. Bolalar va o‘smirlar seksualliligini ilmiy asosda tekshirish 4. Biseksual, transseksual, gomoseksual insonlarga nisbatan salbiy munosabatni yengish.

5. Jinsiy belgilarga qarab tahqirlashni bartaraf etish. 6. Jinsiy zo‘rlikni bartaraf etish. 7. Masturbasiyani cheklamaslik. 8. Jinsiy faoliyatni rag‘batlantirish (ijobiy taraflarini). 9. Jinsiy munosabatlarni davolash usullarini tatbiq etish. 10. Jinsiy salomatlik insonning asosiy huquqlaridan biri ekanligini rivojlantirish. 1. Jinsiy munosabatlar erkinligi huquqi. 2. Jinsiy munosabatlarda mustaqillik, bexatarlik va haqqoniylik huquqi. 3. Jinsiy munosabatlarda mahfiylikni saqlash huquqi. 4. Jinsiy munosabatlarda tenglik huquqi. 5. Jinsiy munosabatlarda xursandlik huquqi. 6. Jinsiy emotsiyalarni namoyon qilish huquqi. 7. Erkin jinsiy munosabatlar huquqi. 8. Jinsiy tarbiya huquqi. 9. Jinsiy salomatlikka yo‘naltirilgan parvarishni olish huquqi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Ya.N. Allayorov. Reproduktiv salomatlik va kontratseptiv texnologiya.– T.: «Istiqlol» nashriyoti, 2005. 2. Я.Н. Аллаёров, М.И. Расулова, Д.У. Юсупова. Патологик акушерлик.– Самарқанд, 2007. 3. Ya.N. Allayorov. Akusherlik.– T.: «O‘zbekiston Milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. 4. Ya.N. Allayorov, N. I. Zokirova, A. T. Safarov, F. Q. Asqarova. Akusherlikda shoshilinch yordam.– Samarqand, 2009. 5. Р.У. Арзиқулов. Репродуктив саломатлик асослари. – T.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2010. 6. Ю.А. Гуркин, В.И. Грицюк. Гинекология. Справочник семейного врача. Москва – Санкт-Петербург, 2005. 7. В.И. Дуда, В.И. Дуда, И.В. Дуда. Акушерство.– Минск: «Вышэйшая школа», 2004. 8. M.F. Ziyayeva, G.X. Mavlyanova. Ginekologiya. – T.: «O‘qituvchi» nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007. 9. Н.Е. Кретова, Л.М. Смирнова. Акушерлик ва гинекология. – T.: «Ибн Сино» номидаги нашриёт, 1991.

Похожие

Inson tanasining kinestatik sezgisi

Orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi (OITS) haqida ma’lumot. OITS ning klinik belgilari, tashxisi, davolash va oldini olish

Inson va atrof muhit gigiеnasi. Havo, suv, tuproqning gigiеnik ahamiyati

Hozirda va kelajakda onalikda hamshiralik parvarishining takomillashuvi sog‘liqni saqlash statistikasi haqida tushuncha

Inson bosh suyagining anatomik tuzilishi. Bosh suyagi yuz qismi bo`laklarining o`ziga xosligi.