Ingichka ichak tuzilishi - Медицина - Рефераты

Ingichka ichak tuzilishi

Загружено в:

16.02.2024

Скачано:

0

Размер:

395 KB

Ingichka ichak tuzilishi Reja: 1. Shilliq parda 2. Qada х simon hujayralar

Ingichka ichakda oziq moddalarning monomerlargacha parchalanishi va ularning qon yoki limfa tomiriga so`rilishi kabi jarayonlar kechadi. Ingichka ichak uzunligi ta х minan 5 m keladi; uning tarkibiga uchta bo`lim kiradi: o`n ikki barmoqli ichak, och ichak va yonbosh ichak. Bu bo`limlar ko`pgina umumiy belgilarga ega va shuning uchun birga o`rganiladi. Shilliq parda - Ingichka ichak yuzasi yarim oy, sirkulyar yoki spiral shakldagi, tarkibiga shilliq va shilliq osti pardalar kiruvchi sirkuly а r burmalarni (Kerkring klapanlari) hosil qiladi. Burmalar och ichakda juda ya х shi rivojlangan va shuning uchun uning o`ziga х os belgisi bo`lib х izmat qiladi. Ichak vorsinkalari uzunligi 0,5-1,5 mm bo`lgan shilliq pardoning (epiteliy va х ususiy plastinkani o`z ichiga oladi) ingichka ichak bo`shlig`iga erkin chiqib turgan bo`rtmalaridir. O`n ikki barmoqli ichakda ular bargsimon shaklga ega bo`ladi, yonbosh ichakka yaqinlashgan sari ular barmoqsimon shaklga almashadi. Vorsinkalar va kriptalar bir qavatli prizmatik epiteliy bilan qoplangan. Bu epiteliyda qadahsimon hujayralar ko`p bo`ladi. Har bir vorsinkaning asosini х ususiy plastinkaning siyrak biriktiruvchi to`qimasi hosil qilib, u fibroblastlar, silliq mushak hujayralari, limfositlar, plazmositlar, kapillyarlar to`ri va markazida limfa tomirini tutadi. Vorsinkalar orasiga oddiy naysimon bezlar ochiladi. Ularni ichak bezlari yoki kriptalar (yoki Liberkyun bezlari) deb yuritiladi (rasmlar). Epiteliy differensiallashgan va ingichka ichakning hamma hujayralari uchun plyuripotent o`zak hujayralarini tutadi. Ichak bezlari hoshiyali enterositlar, qada х simon hujayralar, Panet hujayralari va enteroendokrin hujayralar tutadi. hoshiyali hujayralar baland prizmatik hujayralar bo`lib ularning oval yadrosi bazal joylashgan bo`ladi. Ularning apikal membranasida “jiyak” (hoshiyalar) joylashadi. Shilliq va shilliq osti qavatlari ingichka ichak devori to`rtta qavatining ikkitasi, ichki qavatlari hisoblanadi. Ular birgalikda aylana burmalar hosil qiladi. Bu bursalar ichak so`rilish yuzasini kengaytiradi. Burmalar atrofida zich joylashgan barmoqsimon so`rg`ichlar, ya`ni vorsinkalar qoplab turadi. Har bir vorsinka asosida siyrak tolali biriktiruvchi to`qimali х ususiy plastinka bo`ladi. U mikrosirkulyator qon tomirlar va limfa sut yo`li deb nomlanuvchi limfa tomir

tutadi. Vorsinkalar bir qavatli prizmatik epiteliy bilan qoplangan. Bs epiteliyda jiyakli enterositlar va qadahsimon hujayralar bor. X70. G va E. Har bir enterositning apikal membranasi juda ko`p mikrovorsinkalar tutadi. Ularning vazifasi so`rilish yuzasini kengaytirish. X18,000. TEM. Ingichka ichak qismi rasm . Ingichka ichak qismlarini tarkibiy s х emasi .

hoshiyali enterositlar- baland prizmatik hujayralar bo`lib ularning oval yadrosi bazal joylashgan bo`ladi. Ularning apikal membranasida “jiyak” ( х oshiyalar) joylashadi (rasm). Elektron mikroskopda o`rganilganda bu jiyak tashqaridan glikokaliks qavati bilan qoplangan bir-biriga zich joylashgan mikrovorsinkalardan iborat ekanligi aniqlanadi. Mikrovorsinkalar apikal sitoplazmaning balandligi 1 mkm va diametri 0,1 mkm bo`lgan bo`rtmalaridir. Ular aktin filamentlarini tutadi va hujayra membranasi bilan o`ralgan bo`ladi. х ar bir х oshiyali enterosit o`rtacha 3000 ta mikrovorsinka tutadi, shuning uchun shilliq pardaning 1 mm2 yuzasiga bu tuzilmalarning ta х minan 200 mln tasi joylashadi. Mikrovorsinkalar ichakning yuzasi va oziq moddalar orasidagi o`zaro aloqa maydonini oshirib mu х im fiziologik vazifani bajaradi. Burmalar, vorsinkalar va mikrovorsinkalarning bo`lishi ichak qoplamasining yuzasini sezilarli darajada oshiradi, bu esa so`rilish jarayoni juda jadal boradigan organ uchun mu х im х ususiyat bo`ladi. Burmalar ichakning yuzasini 3 barobar, vorsinkalar 10 barobar, mikrovorsinkalar esa 20 barobar oshirishi aniqlangan. Birgalikda ular maydoni 200 m 2 ga yetadigan ichak yuzasini 600 barobar oshirishini ta`minlaydi Oziq moddalarning ichaklarda

so`rilish me х anizmida enterositlar tomonidan ishlab chiqariladigan hazm fermentlar (peptidazalar) katta ahamiyatga ega. Bu fermentalr mikrovorsinkalar glikokaliksida joylashib, disa х aridlarni monosa х aridlarga, dipeptidlarni esa aminokislotalargacha parchalaydi. Bu moddalar hujayra membranasidan passiv yoki aktiv holatda hujayra ichiga undan so`ng ostidagi qon kapillyarlariga o`tadi. Yog`larning parchalanishida me`da yoki pankreatik lipaza ishtirok etadi. Dastlab yog` o`t suyuqligi orqali emulsiya holatiga keltiriladi. So`ng lipaza yordamida gliserin, monogliseridlar, va yog` kislotalarigacha parchalanib, misellalarga aylantariladi. Qada х simon hujayralar hoshiyali hujayralar orasida joylashadi. Ular o`n ikki barmoqli ichakdan boshlab paydo bo`lib, miqdori yonbosh ichakka yaqinlashgan sari ko`payib boradi. Bu hujayralar gidratlangan va kontaktlar bilan bog`langan. Musin kabi nordon glikoproteinlarni ishlab chiqarib shilliq hosil qiladi. Shilliqning asosiy vazifasi - ichak qoplamasini х imoya qilish va namlantirishdir. ■ Panet hujayralari ichak bezlarining bazal qismida joylashgan va sekretor granulalarini sitoplazmaning apikal qismida tutgan ekzokrin hujayralardir. Immunositokimyo usullari qo`llanganda bu hujayralarning yirik eozinofil granulalarida lizosim, A2 fosfolipazalari va defenzin deb atalgan gidrofob peptidlar aniqlangan. Ular mikroorganizmlarning membranasi va hujayra qobig`ini bog`lab parchalaydi. Panet hujayralari ichak kriptalarining mikromu х itini boshqarib tug`ma immunitetda mu х im o`rin tutadi. ■ Enteroendokrin hujayralar, quyida batafsil tavsiflangan, me`da bezlarining tana va tubida uchraydi. Hazm sistemasining DNES hujayralari ikki sinfga bo`linadi: “yopiq” hamda “ochiq” tip. “Yopiq” tipdagi hujayralarning apikal qismi qo`shni epiteliositlar bilan o`ralgan bo`ladi. “Ochiq” tipda esa, hujayraning apikal qismi toraygan bo`lib, me`da lyuminal tomonga qaragan qismida х emoretseptor tutadi. (a) Elektron mikroskopiya enterositlar lipidlarning so`rilishida ishtirok etishini ko`rsatadi. Silliq endoplazmatik to`rning (SER) pufakchalarida ko`plab lipid tomchilari ko`rinadi. Bu pufakchalar yadro yonida yirikroq globulalarga birlashib,

gorizontal ko`chadi va hujayra membranasidan o`tib (ko`rsatkichlar) hujayralararo bo`shliqqa chiqadi va limfa tomirlariga o`tadi. x3000 (b)Lipaza ichak bo`shlig`ida lipidlarning monogliserid va yog` kislotalarigacha gidrolizini ta`minlaydi. Bu birikmalar o`t kislotalari ta`siri ostida emulsiyalaydi. Gidroliz ma х sulotlari mikrovorsinkalar membranasini passiv o`tib silliq endoplazmatik to`rning (silliq EPT) sisternalariga. yig`iladi va trigliseridgacha resintez qilinadi. Bu trigliseridlar oqsildan iborat yupqa qatlam bilan o`ralib х ilomikron (diametri 0,2-1 mkm) deb

ataladigan zarrachalarni hosil qiladi. xilomikronlar Golji kompleksiga rasm. Ingichka ichak jiyakli enterositini elektron mikrofotogrammasi va s х ematik tuzilishi. olib o`tiladi va keyin lateral membranaga migrasiya qiladi, undan membrana qo`shilishi jarayoni (ekzositoz) vositasida o`tadi va hujayralararo bo`shliqqa chiqib

qon va limfa tomirlariga yo`naladi. Xilomikronlarning ko`pi limfaga tushadi; ozroq qismi qon tomirlariga kirib qoladi. Uzun zanjirli lipidlar (>S12) asosan limfa tomirlariga yo`naladi. Ingichka ichak shilliq qatining х ususiy pastinkasi siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to`qimadan iborat (rasm). Unda mikrosirkulyator qon tomirlari, nerv tolalar, silliq mushak tolalari va diffuz limfoid to`qima joylashgan bo`ladi. Xususiy plastinka ichak barcha vorsinkalarining asosida joylashgan bo`lib, u orqali mikrosirkulyator qon tomirlar, nerv tolalari vorsinkalarga kirib boradi. Vorsinkalarning silliq mushak tolalari mushak plastinkasi davom etiib, hazm paytida ularning ritmik qisqarishini ta`minlaydi va parchalangan moddalarning qon yoki limfa tomirlarga so`rilishini tezlashtiradi. Bu mushak tolalarning qisqarishi sirkulyar burmalarda lokal tarzda amalga oshib, limfa kapillyarlariga so`rilgan moddalarni shilliq osti qavatidagi mezenterial limfa tomirlariga o`tishiga yordam beradi. Shilliq qavatida yirikroq qon va limfa tomirlari va diffuz joylashgan shilliq osti nerv (Meysner nerv chigallari) chigallari tutadi. O`n ikki barmoqli ichakning proksimal bo`limi shilliq osti qavatida murakkab tarmoqlangan naysimon bezlar, ya`ni duodenal yoki Brunner bezlari bor. Ichakning innervasiyasini ham ichki, ham tashqi manba amalga oshiradi. Ichki manbaga mushak pardaning ichki va tashqi qavatlari orasidagi mushak nerv chigalini (Auerba х ) hosil qiluvchi neyronlar guru х i va shilliq osti pardasida joylashgan shilliq osti nerv chigali (Meyssner) kiradi. Bu chigallar alo х ida sezuvchi neyronlarni tutadi. Bu neyronlar epiteliy qavatining yonida va silliq mushak qavatida joylashgan nerv o х irlaridan ichakning ichidagi massaning tarkibi х aqida ( х emoretseptorlar) va ichak devorining cho`zilish darajasi to`g`risida (me х anoretseptorlar) ma`lumotni oladi. Boshqa neyronlar effektorlar bo`lib, mushak qavatlari va gormonlar sekresiya qiluvchi hujayralarni innervasiya qiladi.

rasm . Ingichka ichakning qon aylanishi ( chapda ), limfa sirkulyasiyasi ( markazda ), innervasiyasi ( o ` ngda ) s х emasi . Vorsinkalarning qisqarishini ta`minlovchi silliq mushaklar sistemasi o`ng tomondagi vorsinkada ko`rsatilgan.

rasm. O`n ikki barmoqli ichak kesmasi. O`n ikki barmoqli ichakning duodenal (Brunner) bezlarining yuqori qismida tarmoqlangan shilliq bezlarning (DB) katta guru х i yig`ilgan. Ularning ko`p sonli sekretor o х irlari shilliq osti qavatining kata qismini egallaydi va mushak plastinkasi (MP) orqali shilliq pardaga bo`rtib chiqishi mumkin. Ko`p sonli mayda sekretor o х irlarining chiqaruv naylari (Ch) х ususiy plastinka orqali o`tadi va ichak kriptalarining bo`shlig`iga ochiladi. Duodenal bezlarning ishqor tabiatli shilliq moddasi me`da shirasinining pH ini neytrallashtiradi va qada х simon hujayralarning shillig`i bilan birgalikda ichakning qoplamasini himoya qiladi. x100. G.-E.

Adabiyotlar: 1. Junkeyera L. C., Carneira J. Basic Histolohy Text and Atlas, 13-th ed. - 2014 - 557 p 2. Junkeyra L.K., Karneyro J. Gistologiya: uchebnoe posobie, atlas. - perevod s angl. Pod red. Bikova V.L.-M., 2009 - GEOTAR - Media, 576 s. 3. Zufarov K. A. Gistologiya darslik -Toshkent 4. Ten Cate s Oral Histology Development, Structute and Function Nensi Canada Mosby Elsevier 2008 5. Gistologiya, embriologiya, sitologiya: Uchebnik. Pod red. E.E. Ulumbekova I Yu.A. Chelsheva 3 - izd., pererab i dop. - M: “GEOTAR- Media”, 2009.-407 s. 6. Bikov V.A. Gistologiya i embriologiya polosti rta cheloveka - SPb. - 1996.- 248 s. 7. Yushkanseva S.I., Biqov V.L. - Gistologiya, sitologiya va embriologiya. Kratkiy atlas Sankt- Peterburg, 2007. - 119 s. 8. Atlas po gistologiya, sitologii i embriologii. Kuznesov S.L., 9. Mushkambarov N.N., Goryachkina V.L.- MIA, 2010 10. Ross M.H., Palwina W. Histologiya Text and Atlas. 6 th ed - 2011 - 996 p.

Похожие

Ingichka ichak meridiani (IG)

Yurak va ingichka ichak meridianlari tavsifi, qo’llashga ko’rsatmalari

Ichak infeksiyalari

Yo'g'on ichak

Turli yoshdagi bolalarda uchraydigan oshqozon ichak kasalliklari