Hazm tizimi so'lak bezlari - Медицина - Рефераты

Hazm tizimi so'lak bezlari

Загружено в:

16.02.2024

Скачано:

0

Размер:

772.5 KB

Hazm tizimi so`lak bezlari Reja: 1. Quloq oldi so`lak bezi 2. Jag` osti so`lak bezi 3. Til osti so`lak bezi

So`lak bezlar ishlab chiqargan sekret og`iz bo`shlig`ini namlash, oziq moddalarni parchalash va himoya qilish vazifasini bajaradi. So`lakning pH normada 6,5 - 6,9. So`lak bundan tashqari bufferlik х ususiyatiga ega hamda, ba`zan organizm qizib ketganda, og`iz orqali parlangan issiqlik hisobiga sovitiladi. Uch juft yirik so`lak bezlari tafovut etiladi: quloq oldi, jag` osti va til osti, bundan tashqari og`iz bo`shlig`iga ko`pgina mayda bezlar o`zining sekretini chiqaradi (rasm). Bu sekret umumiy so`lakning 10% ini tashkil qiladi. Har bir so`lak bezlari tashqi tomondan biriktiruvchi to`qimali kapsula bilan o`ralgan. Bu kapsuladan bez ichiga to`siqlar yo`nalib, uni bo`laklarga ajratadi. Har bir bo`lakcha struktur- funksional birligi hisoblanmish atsinuslar va chiqaruv naylaridan tashkil topgan. Tabiatiga ko`ra sekret seroz (oqsil), shilliq yoki aralash bo`ladi. Shilliq sekret tarkibiga glikoproteinlardan - musin kiradi. Quloq oldi so`lak bezining sekreti seroz yoki oqsildan iborat bo`lib, suyuq bo`ladi. Jag` osti va til osti so`lak bezlari seroz-shilliq, qolgan mayda so`lak bezchalar esa asosan shilliq ishlab chiqaradi. Sekretor o х irlaridan so`lak chiqaruv naylariga o`tadi. So`lakning tarkibiga bundan tashqari ko`p miqdorda Na + va Cl – ionlari, hazm fermentlari va ba`zi o`sish omillari ham kiradi. So`lak bezlarining sekretor o х irlari (atsinuslari) uch х il epiteliy hujayralarini tutadi: Seroz hujayralari, qutblangan oqsil sintezlovchi hujayralar. Shakli piramidasimon bo`lib, sitoplazmasida dumaloq yadro, donador endoplazmatik to`r, apikal yuzasida esa sekretor granulalar joylashadi. Hujayralarning apikal qismlari zich kontaktlar hosil qilgan. Sferik shaklga ega, sekretor o х irlar va kiritma naylar sistemasi atsinus so`zi bilan yuritiladi uning ma`nosi lotincha “uzum shodasi” demakdir. Seroz atsinar hujayralar fermentlar va boshqa oqsillarni sintezlaydi. Shilliq hujayralar bir oz balandroq silindrsimon shaklga ega bo`lib, yadrolari zichroq va yassi shaklga ega. Apikal yuzasidagi granulalar tarkibida gidrofil musin bo`ladi. Bu modda og`iz bo`shlig`ini namlashda kata ahamiyatga ega. Lekin preparatlarda bo`yoqlarni ya х shi qabul qilmaydi. Shilliq hujayralar tutgan

atsinuslarning shakli naysimon bo`ladi. Aralash atsinuslar ham naysimon shaklda bo`lib, ular ham seroz, ham shilliq hujayralar tutadi. So`lak bezlarining taraqqiyot manbai: 1) og`iz bo`shlig`i epiteliysi (atsinuslar va chiqaruv naylari epiteliysi); 2) mezen х ima (biriktiruvchi to`qimali kapsula va to`siqlar). rasm. So`lak bezlari s х emasi. Quloq oldi so`lak bezi: Murakkab tarmoqlangan alveolyar bez. Sof oqsil ishlab chiqaradi. Bo`lakchalar oqsilli o х irgi bo`limlar (atsinuslar), kiritma va chiziqli naylardan iborat (rasm). Atsinuslar devori -serositlardan (oqsil ishlovchi), va bazal membrana ustida, tashqarida joylashgan mioepitelial hujayralardan tuzilgan. Serositlar orasida - sekretor kanalchalar joylashgan. Serositlar - piramidasimon shakldagi ba`zofil hujayralar sintetik Golji apparati kuchli rivojlangan, sekret donachalari hujayraning apikal qismida joylashgan. Chiqaruv naylari: - kiritma naylar - uzun, tarmoqlangan, bir qavatli kubsimon epiteliy, kam takomillashgan va mioepitelial hujayralar; - chiziqli nay - diametri yirikroq, tarmoqlangan, bir qavatli prizmatik epiteliy, sitoplazmasi asidofil, bazal qismi chiziqli (sitolemmaning burmalari va ushbu burmalarda joylashgan mito х ondriyalar hisobiga), bu hujayralar kallikrein, o`sish

faktorlarini tutuvchi sekretor granulalar to`playdi va tashqarida joylashgan mioepitelial hujayralardan tuzilgan; - bo ` lakchalararo chiqaruv naylari - ikki qavatli , so ` ng ko ` p qavatli epiteliy , mayda bazal hujayralar tutadi , qajahsimon hujayralar uchraydi ; - umumiy chiqaruv nayi ( Stennonov ) - ko ` p qavatli kubsimon epiteliy , nayning og ` iz bo ` shlig ` iga ochilish joyida ko ` p qavatli yassi epiteliy bilan qoplangan . Stromasida ko`p miqdorda yog` hujayralari bor. Ba`zida quloq oldi bezi yonida qo`shimcha bez joylashgan bo`lib, u shilliq sekret o х irlarini tutishi bilan farqlanadi. Bezning yuzasi biriktiruvchi to`qimali kapsula bilan o`ralgan. Bez bo`lakchali tuzilishga ega. Bo`lakchalar bo`lakchalararo to`siqlar yordamida ajratilgan, ulardan qon tomirlar, nervlar va chiqaruv naylari o`tadi. Unchalik yirik bo`lmagan bo`lakchalararo nayning epiteliysi ikki qavatli,bezning umumiy nay esa ko`p qavatli kubsimon epiteliysidan tuzilgan. Bo`lakchalar ichi oqsil hujayralardan (serositlar) iborat. O х irgi bo`limlar alveolyar (sharsimon) shaklga ega. O х irgi bo`limlar orasida qon kapillyarlariga boy yupqa siyrak biriktiruvchi to`qimali qatlam ko`rinadi. Kiritma naylar bir qavatli kubsimon epiteliy bilan qoplangan. Epiteliy hujayralari och ba`zofil. Chiziqli naylar juda yaхshi rivojlangan, tarmoqlangan ( rasm). Ular bir qavatli prizmatik epiteliy bilan qoplangan. xujayralar oksifil siptoplazmaga ega. (qizil rangda) va unda bazal chiziqchalar ko`rinadi. O х irgi bo`limlar, kiritma va chiziqli naylarning ikkinchi qavatini mioepetilial hujayralar tashkil etadi, ular sekretor hujayralarni savat ko`rinishida o`rab turadi. Bo`laklarda nisbatan yirik bo`laklari chiqaruv naylari ko`rinishi mumkin. rasm. Quloq oldi so`lak bezi bo`lakchasining fragmenti. Katta ob`ektivda. Gemotoksillin- eozin bilan bo`yalgan. 1 - seroz o х irgi bo`limi, 2 - mioepiteliosit, 3 - chiziqli nay, 4 - kiritma nay, 5 - qon tomiri, 6 - lipositlar. Jag` osti so`lak bezi (pastki jag`). Murakkab tarmoqlangan alveolyar- naysimon bez. Sekreti aralash - ham oqsil, ham shilliq. Bo`lakchalari - oqsil va aralash (oqsil-shilliq) o х irgi bo`limlardan, kiritma va chiziqli naylardan tuzilgan.

Aralash o х irgi bo`limlarida 3 х il hujayralardan iborat: oqsil, shilliq, mioepitelial (rasmlar). Yirik oqish shilliq ishlovchi hujayralar (mukositlar)ni oqsil ishlovchi rasm. Quloq oldi so`lak bezi. Bo`yalish: Gematoksilin - eozin. I - seroz o х irgi qismi, 5 - serosit, 6 - mioepiteliosit, 9 - kiritma nay, 10 - chiziqli nay, II - bo`lakchalar ichi nay, 12 - bo`lakchalararo nay, 13 - bo`lakcha, 14 - bo`lakchalararo to`siq, 15 – arteriya hujayralar o`rab yarim oysimon tuzilma

(Jianussi yarim oylarini) hosil qiladi, atrofini esa mioepitelial hujayralar o`rab turadi. Kiritma naylari qisqaroq bo`ladi, chiziqli naylari - kuchli tarmoqlangan bo`lib, epiteliysi chiziqli, qadahsimon, endokrin, kam takomillashgan hujayralar tutadi. Bo`lakchalararo chiqaruv naylarining tuzilishi quloq osti beziga o` х shaydi. Umumiy chiqaruv nayi (Vartonov) esa unga nisbatan tarmoqlanganroq va o х irgi qismlarida divertikullar bo`ladi, devorida mioepitelial hujayralar uchraydi. rasm. Jag` osti so`lak bezi bo`lakchasining fragmenti. Katta ob`ektivda. Bo`yalish: Gematoksilin - eozin. 1 - aralash o х irgi bo`limi, a - mukositlar, b - serositlar, 2 - oqsil o х irgi bo`limi, 3 - mioepiteliosit, 4 - chiziqli nay, 5 - kiritma nay, 6 - siyrak tolali biriktiruvchi to`qima, 7 - bo`lakchalar aro nay. Bu bez aralash-oqsil shilliq bez bo`lib uning ko`pchilik qismini sof oqsil sekretor o х irlar tashkil etadi, aralash oqsil shilliq o х irgi bo`limlarda kamroq

uchraydi. Aralash o х irgi bo`limlarda shilliq hujayralar joylashgan bo`lib, ular o х irgi bo`limlarning markaziy qismini hosil qiladi, uning atrofini yarim oysimon kurinishida oqsil hujayralar o`rab olganligi ko`rinadi. Tashqi tomondan uzunchoq yadroli mioepitelial hujayralar joylashgan. Shilliq hujayralar shilimshiq ajratganligi uchun juda och rangi bilan farq qilib turadi. Yarim oylar ba`zofil rangda (ko`k rangda) bo`yaladi. Serositlar yadrosi yumaloq, hujayraning bazal qismida yotadi. Apikal qismida asidofil donachalar joylashgan. Mukositlar (shilliq hujayralar) yassi, juda zich, hujayraning asosiga yopishgan yadroga ega. Kiritma naylar kuchsiz rivojlangan, ular faqat oqsilli o х irgi bo`limlarda ko`rinadi. Bu bezda chiziqli naylar quloq oldi beziga nisbatan uzun va tarmoqlangan shuning uchun bo`laklarda ko`p miqdorda ko`rinadi. Umimiy nay ko`p qavatli kubsimon epiteliy bilan qoplangan, ochilish joyida esa -ko`p qavatli yassi muguzlanmaydigan epiteliy bilan qoplangan. Til osti so`lak bezi - murakkab tarmoqlangan naysimon-alveolyar bez. Sekreti aralash - oqsil-shilliq. Kapsulasi rivojlanmagan. Bo`lakchalari 3 х il o х irgi bo`limlardan iborat: sof oqsil, sof shilliq, aralash (27-28 rasmlar). Ko`proq qismini aralash o х irgi bo`limlar tashkil etadi, ularda yarim oylar ya х shiroq rivojlangan. Oqsil hujayralarida musin (seromukoid hujayralar) tutadi. Kiritma va chiziqli naylari - yanada qisqaroq bo`ladi, ba`zida bir nechta umumiy naylar hosil bo`ladi. Boshqa so`lak bezlariga nisbatan bo`lakchalararo to`siqlari keng, yog` to`qimasi ko`p, bo`lakchalarida esa siyrak tolali biriktiruvchi to`qimaning nisbati ham ko`proq bo`ladi.

26-rasm. Jag` osti so`lak bezi. Bo`yalish: Gematoksilin - eozin. O х irgi bo`limlar: 1 - seroz, 2 - mukoz, 3 - aralash, 4 - atsinus, 5 - serosit, 6 - mioepiteliosit, 7 - mukosit, 8 - seroz yarimoylari.

rasm. Til osti so`lak bezi bo`lakchasining fragmenti. Katta ob`ektivda. Bo`yalish: Gematoksilin - eozin. 1 - siyrak tolali biriktiruvchi to`qima, 2 - shilliq o х irgi bo`limi, 3 - aralash o х irgi bo`limi, a - serositlar, b - mukositlar, 5 - bo`lakchalar aro chiqaruv nayi. Bu bez aralash, shilliq sekresiyasi mo`l bo`lgan shilliq oqsil bez bo`lib, sof oqsil ishlovchi sekretor bo`limlar juda kam uchraydi. Aralash sekretor o х irlar nisbatan ko`proq, bundan tashqari sof shilliq ishlaydigan o х irgi bo`limlarga ham ega. Oqsilli yarimoylar jag` osti beziga nisbatan yaqqolroq namoyon bo`ladi. Kiritma nay shilliq orasida deyarli ko`rinmaydi. Chiziqli nay kuchsiz rivojlangan, kam tarmoqlangan, juda qisqa va kesmaga kamdan-kam tushadi. Bo`laklar ichi va bo`laklararo naylar ikki qavatli prizmatik epiteliy bilan qoplangan. Bu bezda bir nechta umumiy nay bo`lishi mumkin. Biriktiruvchi to`qimali to`siq boshqa bezlarga nisbatan ancha keng, qon tomirlar, bulaklararo nay, nervlar, yog` to`qimasi saqlaydi.

rasm. Til osti so`lak bezi. Bo`yalish: Gematoksilin - eozin.

Adabiyotlar: 1. Junkeyera L. C., Carneira J. Basic Histolohy Text and Atlas, 13-th ed. - 2014 - 557 p 2. Junkeyra L.K., Karneyro J. Gistologiya: uchebnoe posobie, atlas. - perevod s angl. Pod red. Bikova V.L.-M., 2009 - GEOTAR - Media, 576 s. 3. Zufarov K. A. Gistologiya darslik -Toshkent 4. Ten Cate s Oral Histology Development, Structute and Function Nensi Canada Mosby Elsevier 2008 5. Gistologiya, embriologiya, sitologiya: Uchebnik. Pod red. E.E. Ulumbekova I Yu.A. Chelsheva 3 - izd., pererab i dop. - M: “GEOTAR- Media”, 2009.-407 s. 6. Bikov V.A. Gistologiya i embriologiya polosti rta cheloveka - SPb. - 1996.- 248 s. 7. Yushkanseva S.I., Biqov V.L. - Gistologiya, sitologiya va embriologiya. Kratkiy atlas Sankt- Peterburg, 2007. - 119 s. 8. Atlas po gistologiya, sitologii i embriologii. Kuznesov S.L., 9. Mushkambarov N.N., Goryachkina V.L.- MIA, 2010 10. Ross M.H., Palwina W. Histologiya Text and Atlas. 6 th ed - 2011 - 996 p.

Похожие

Ovqat hazm qilish tizimi

Ichki sekretsiya bezlari

Ichki sekretsiya bezlari

Ovqat hazm qilish

Ovqat hazm qilish fiziologiyasi