Фармакокинетика - Медицина - Рефераты

Фармакокинетика

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55.5 KB

Ф армакокинетика Режа: 1. Фармакокинетиканинг асосий вазифалари. 2. Дориларни сўрилиши. 3. Диффузия. 4. Конвекция. 5. Дори моддалрни тана аъзоларига тарқалиши. 6. Д орилар биотрансформацияси ( метаболизми ). 7. Дориларни организмдан чиқарилиши. 8. Дори моддалорни биологик фаолиги.

Фармакокинетика дориларнинг танада (қонда, суюқликларда, ҳар ҳил аъзоларда) харакатини, уларнинг сифат ва миқдор ўзгаришини ва бу ўзгаришлар содир бўлиши сабабларини ўрганади. Танада дориларни харакати уларнинг сўрилиши аъзоларга тақсимланиши ва чиқарилишидан иборат бўлади. Дориларнинг сўрилиши. Дориларнинг сўрилиши ёки абсорбцияси деб, дори туридан ажралиб чиққан таъсир қилувчи модданинг аъзоларга етиб боришга айтилади. Шу шарт бажарилиши учун таъсир қилувчи моддалар албатта дори туридан ажралиб чиқиши ва аъзоларга кириб бориши керак. Кейинчалик бу таъсир қилувчи моддаларнинг диффузияси пассив (диффузия ва конвекция) ва фаол ҳолда кечади. Агар таъсир этувчи модданинг ажралиб чиқиши фармацевтика омилларининг мажмуасига боғлиқ бўлса, дориларнинг танадаги ҳаракати тери қатлами Юзаси, шилимшиқ қават, мушак тўқималарининг тўри, тузилиши ва физиологик ҳолатига бўлади. Демак дориларнинг таъсирин уларнинг у ёки бу аъзолар тўқимаси билан мулоқатда бўлиши натижасида вужудга келади. Тўқима мембранасидан жиффузия ва конвекция орқали ўтиши кузатилади. Диффузия. Диффузиянинг харакатлантирувчи кучи мембрана ички ва ташқи қаватларидаги дори концентрациялари фарқи ҳисобланади. Бунда моддалар ғоваксиз мембраналар орқали ўтадиган бўлса, ўтаётган оқим мембрана материали ва юза қаватининг эритувчиси орасидаги тақсимланиш кўрсаткичига тўғри, мембрана қалинлигига эса тескари мутаносибдир. У куйидаги тенглама билан ифодаланади: бу ерда: q - мембранадан ўтаётган модда миқдори; D - диффузия доимийси;

F - мембрана юзаси, см 2 0; d - мембрана қалинлиги, мм; φ - тақсимланиш кўрсаткичи; (C – C 1 ) - мембрана ташқи ва ички томонидаги дори коннцентрациялари фарқи. Юқоридаги тенгламага биноан, дориларнинг тез сўрилишига мембрана ташқарисидаги юқори концентрацияни ҳосил қилиш ёки сувда эримайдиган модда бўлса, катта сатҳ юзасини яратиш (майдалик даражасини ошириш) билан эришилади. Бу қонуният юқорида келтирилган дориларнинг терапевтик унумдорлигига таъсир қилувчи омиллар муҳит эканлигини яна бир бор тасдиқлайди. Конвекция. Бунда дори молекулалари эритувчининг ҳаракатига. биноан бир тўқимадан иккинчи тўқимага ўтади. Дориларнинг бу ҳаракат тезлиги мембрананинг ташқи ва ички босимлар фарқида, мембрана сатҳига, ғоваклик радиуси квадратига тўғри ва мембрана калин тескари мутаносибдир: бу ерда: С- конвекция натижасида узатилган миодда миқдори;  - қовушқоқлик доимийлиги; r - мембрана ғоваклик радиуси; F - мембрана юзаси; d - мембрана қалинлиги; Р а -Р i - ташқи ва ички мембрана босимлари фарқи. Модданинг мембранада силжиши қай тарзда (диффузия ёки конвекция) бўлиши тўқима мембранаси тузилишига боғлик. У тўрт хил бўлиши мумкин:

1- ғовакликка эга бўлган мембраналар. Бунда дорилар асосан конвекция ва сувга тўла бўлган ғовакликлар орқали иффузияланиб сўрилади. 2- ғоваклиги бўлмаган мембраналар. Бунда дориларнинг ҳаракати диффузия орқали содир бўлади. Бу ҳолат дори моддаларининг мембранада эриши туфайли юзага келади. Бу ионлашмасидан липидларда эрийдиган молекулаларга хос бўлиб, ионлашадиган молекулалар эса бундай мембранадан ўтмайди. 3- булар юқори келтирилган икки хил мембраналар хусусиятини ўзида мужассамлаштирган, яъни ғоваклик ва ярим ўтказгич хусусиятига эга. Бундай мембраналар дори модда харакатида универсал бўлиб ҳисобланади. Мембрана ғоваклари зарядланган ва зарядланмаган бўлиши мумкин. Зарядланган ғоваклар орқали электролит бўлмаган молекулалар ўтиши мумкин. Мембрана ғоваклари диаметри биринчи гуруҳ ғовакларидан каттароқ бўлганлиги учун анча йирик молекулаларни ҳам ўтказади. 4- ғоваксиз мембраналар бўлиб, бунда дориларнинг ҳаракати ўзига хос молекулалар ёрдамида амалга ўширилади. Қийин эрийдиган, йирик молекулали дори моддалар (гормон, фермент ва бошқалар) шу усулда сўрилади. Ўзига хос молекулалар мембрана юзасида қўшимча каналлар ҳосил қилади, шимилади ва мембрана тўқимаси дори моддани ўзига сингдириб олади ёки мембрана тўқимаси ва дори молекуласи ўртасида ўзаро липид алмашиши вужудга келади, натижада тўқималар қўшилади. Масалан, липосома. Беморларни дори тури билан даволашда дори асосан оғиз орқали қабул қилинганлиги туфайли ошқазон-ичак системасида қандай жараён кечишини ҳисобга олиш лозим. Сўрилиш жараёни жуда мураккаб бўлиб у моддаларнинг эрувчанлигига доим боғлик бўлавермади. Чунки ошқазон - ичак суюқлиги, овқат моддалари, ҳар ҳил ферментлар, тузлар ва ҳоказолар дориларнинг сўрилишига маълум даражада таъсир кўрсатади. Айниқса, шилимшиқ қаватини ташкил қилибтурувчи муцин

полисахарид) моддаси юқори қовушқоқликка эга бўлганлиги туфайли ориларнинг диффузиясига кескин таъсир этади. Масалан: стрептомицин ва гипотензив моддалар билан муцин ёмон сўриладиган аралашма ҳосил қилиб, сўрилиши кескин камаяди. Сафро (ўт) кислотаси сирт фаоллик хусусияти бўлганлигидан сувда қийин эрийдиган моддаларнинг эрувчанлигини яхшилайди. Неомицин ва канамицинлар билан қийин сўриладиган комплекс бирикма ҳосил қилиб, уларнинг сўрилишини ёмонлаштиради, нистатин ва полимиксин дориларнинг таъсирини эса йўқотади. кейинги вақтларда нъекция учун ишлатиладиган дори тури билан бир қаторда ректал дорилари ҳам анча ривожланди. Бунда йўғон ичакдаги вена қон томирларига сўрилган дори моддалари жигар тўсиғига учрамасдан, умумий қон оқимига тушади. Шунинг учун дори моддаларнинг мумкин бўлган ўзгаришлари камаяди. Агар бунга ғўғон ичак орқали берилган дориларнинг 10-15 дақиқадан сўнг қонга сўрилиб, терапевтик фаолилиги сезилишини қўшиб қаралса, бу усулнинг афзаллиги яққол намоён бўлади. Дориларнинг терапевтик унумдорлигини уларнинг технологик омиллар туфайли ҳосил бўлган майдалик даражаси, эрувчанлиги ва бошқа хоссаларига боғликлиги юқорида келтирилган 4 хил мембрана орқали сўрилишибилан асосланиши мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Дори моддаларнинг тана аъзоларида тарқалиши. Танага турли йўллари билан киритилган дори қонга сўрилиб ўтади ва қон элементлари билан бириккан ҳолда ҳаракатланиб, бутун аъзоларга тарқалади. Аъзоларда дори модданинг миқдори шу аъзода қон айланиш тезлигига боғлиқ. Масалан: юрак, ўпка, мияда қон томирлари кўп бўлганлиги туфайли шу аъзоларни кўпроқ таъминлайди. Дори модданинг танада ўзига хос таъсирини намоён қилиши учун аъзоларда унинг таъсир қилувчи энг кам миқдори бўлиши керак. Терапевтик таъсирга эришиш учун қонга унинг етарли миқдори бўлиб туришига эришиш мақсадида дори бир кеча-кундузда маълум вақт оралиғида бир неча марта бериб турилади ёки узоқ муддата

концентрациясини ушлаб туриш учун таъсири узайтирилган дори турларини ишлатиш керак. Дорилар биотрансформацияси (метаболизм) . Метаболизм грекча "metabola" сўзидан олинган бўлиб, "ўзгариш" маъносини билдиради. Дорилар метаболизми таналиб, бунинг натижасида дори моддалар за ҳарсизлантирилиб, буйрак орқали ажралиб чиқадиган оддий моддаларга айланади. Кўпинча моддалар метаболизмида дори моддаларининг фаолияти сустки бутунлай фаол бўлмаган метаболитлари ҳосил бўлади. Танада кечадиган ким ёвий ўзгаришлар асосан жигарда содир бўлади. Лекин тўкима ва қонда ҳас ферментлар таъсирида шундай ўзгаришлар бўлади. Қон плазмасида моддалар биотрансформацияси уларнинг қон таркибидаги оқсиллар томонидан бириктирилиши билан кечади. Айрим вақтларда метаболизм натижасида фаолроқ таъсир қилувчи дори моддаси, баъзан эса заҳарли ва хавфли моддалар ҳам ҳосил бўлиши мумкин. Масалан, метил спирти формальдегид ва чумоли кислотасигае ўтади. Дори моддаларнинг организмдан чиқарилиши. Дори моддаларнинг организмдан чиқарилиши бир неча йўллар билан содир бўлади. Қонга сўрилиб ўтган дори моддалар ёки унинг метаболитлари асосан буйрак орқали чиқариб юборилади. Ошқозон-ичак тармоғида қонга сўрилмай қолган дори моддалари йўғон ичак орқали чиқариб юборилади. Дориларнинг бўйрак орқали ажратиб чиқарилишини энг кўп тарқалган йўл бўлиб, сийдикдаги миқдори қон таркибидагидан кўп бўлади. Айрим дорилар, масалан, сульфаниламидлар бўйрак тўқималари томонидан қайтадан сўрилиши мумкин, натижада қонга узоқ муддат сақланиши таъминланади. Пенициллин маҳсулотлари буғрак тўқимлари да тезроқ сузилиб чиқиб кетиш хусусиятига. Бошқа йўллари сут безлари, кўз ёши, терлаш йўли билан чиқарилиши кам учраса ҳам, лекин айрим вақтларда бу усулларни ҳам ҳисобга олиш керак. Даражасига қараб 4 гуруҳга бўлинади. Жадвалда кўриниб турибдики, I класс хоналар микроорганизмлар

сақламаслиги керак ва 1 л ҳавода 0,5 - 3 мкм ва унда катта заррачалар сони 10 донадан ошмаслиги керак. III классда 1 л ҳавода 100 донагача микроорганизмлар, 0,5 - 3 мкм заррачалар 3,5 минг гача, 4 - 5 мкм 50 тагача, 5 мкм ва ундан катталар эса 25 дона бўлиши руҳсат этилади. Тегишли хонани тозалаш учун 27,5 м/мин. тезликда фильтрланган ҳаво оқими юборилади. Бунда 1 л ҳавода 10 дона заррача қолади холос. Шу хоналар ичида ўта тоза зоналар барпо этиш учун махсус блок ташкил қилиниб, унга стерилланган ҳаво оқими юборилади. Бунда асептик шароит барпо бўлиб, 1 л ҳавода бир донагача заррача қолади холос. Одатта I гуруҳ хоналарда инъекцион эритмалар ампула ва флаконларга тўлдирилади. II гуруҳда эса эритмалар тайёрланади, фильтрланади, ампулалар ювилади, стерилизация қилинади ва қуритилади. III гуруҳда эса ёрдамчи идишларни юқиш ва стериллаш учун фойдаланилади. IV гуруҳ хоналар шиша найлар (дротлар) ни ювиш ва ампула тайёрлаш учун фойдаланиш мумкин. Бу ҳоналар мунтазам равишда тозаланиб турилиши керак ва 2-6% ли водород пероксиди ва сифатини ёки "Прогресс" деган модда билан ювилиши лозим.

Адабиётлар 1. Махкамов С.М., Усуббаев А.М., Нуритдинова А.И. Тайёр дорилар технологияси.- Тошкент: Ибн-Сино,1994. - 245 б. 2. Махкамов С.М., Усуббаев М.У., Нуритдинова А.И. Тайёр дорилар технологияси (практикум).- Тошкент: Ибн-Сино, 1991.- 263 б. 3. Иванова Л.А. Технология лекарственных форм.- М.: Медицина, 1991.- Том 2.- С.360. 4. Тенцова А.И., Ажгихин И.С. Лекарственная форма и терапевтическая эфективность лекарств.-М.: Медицина, 1974.- 336 с.

Похожие

Клиник фармация асослари вазифалари ва зарурияти

Миkроkапсулы, миkрочастицы, миkросферы

Биофармация, фани келиб чиқиш зарурияти. Биофармация фани асосчилари. Биофармация технологиянинг назарий асоси

Юрак – томир, томир кенгайтирадиган ва бачадондан қон кетишини тўхтатадиган дорилар

Современные лекарства нового поколения и перспективы их развития