Epidemiologiya - Медицина - Рефераты

Epidemiologiya

Загружено в:

30.09.2023

Скачано:

0

Размер:

21.927734375 KB

Reja: 1. Epidemiologiya tushunchasi 2. F а vqulodd а hol а tl а r sodir boʼlg а nd а yuqumli k а s а llikl а rni oldini olish 3. Deratizatsiya, Dezinfeksiya, Epidemiya, Pandemiya

Epidemiologiya nima? Epidemiologiya, (yunoncha "epi", "haqida;" demos "," odamlar "; va" logos "," fan "dan) - aholi orasida sog'liqni saqlash bilan bog'liq hodisalar, holatlar va jarayonlarning paydo bo'lishi va tarqalishini o'rganadigan fan. . Demak, Bu tibbiyot fani haqida, umuman olganda kasalliklar va ularning evolyutsiyasini o'rganadi . Epidemiologlar odamlar guruhidagi kasalliklarning tarqalishini, chastotasini va rivojlanishiga ta'sir ko'rsatadigan omillarni o'rganadilar. Epidemiologiya (epidemiya va ...logiya) — tibbiyotning bir sohasi. Infeksion kasalliklarnit kelib chiqish sabablari, tarqalishini oʻrganadi, shuningdek, ularga qarshi kurash hamda oldini olish choralarini ishlab chiqadi. E. biol., mikrobiologiya, virusologiya, genetika, biokimyo, fizika va boshqalar fanlar bilan chambarchas bogʻliq. Umumiy va xususiy E. farqlanadi. Umumiy E. yuqumli kasalliklar tasnifining evolyutsion asoslari, epidemik jarayon, E.ning kategoriya va qonuniyatlarini oʻrganadi; xususiy E. har bir yuqumli kasallikning oʻziga xos tarixi, qoʻzgʻatuvchisi, epidemiologiyasi, infeksiya manbai, yuqish yoʻllari va vositalari, unga qarshi kurash va oldini olish usullarini oʻrganadi. E. tarixi uzoq oʻtmishga borib taqaladi. Zardushtiylikning muqaddas kitobi Avestoda diniy va falsafiy masalalar bilan birga tibbiyotga, xususan, yuqumli kasalliklarning tarqalishiga va ularning oldini olishga oid fikrlar bitilgan. Ayrim kasalliklarning hayvonlardan yuqishi, shuningdek, bemor bilan muloqotda boʻlganda kasallik yuqishi mumkinligi va uning qoʻzgʻatuvchisi organizmga turli yoʻllar — ogʻiz, burun va jinsiy aʼzolar orqali kirishi oʻsha davrdayoq maʼlum boʻlgan. Yuqumli kasalliklarni ilmiy jihatdan asoslashga urinishlar Gippokrat, oʻrta asrlarda Roziy, ibn Sino va boshqalarning asarlarida oʻz ifodasini topgan. Abu Ali ibn Sino oʻzining "Tib qonunlari" asarida kasalliklarni keltirib chiqaruvchi asosiy sabablar, ularni qoʻzgʻatuvchi omillar, kasallik alomatlari va ularning oldini olish haqida fikrlar bildirgan. Unda bir qancha xavfli yuqumli kasalliklar (vabo, oʻlat, chin chechak, sil va boshqalar)ning koʻzga koʻrinmas qoʻzgʻatuvchilari va ularning mexanizmi, shuningdek, yuqumli

kasalliklarning vujudga kelishida ifloslangan suv, havo kabi tashqi omillar muhim rol oʻynashi haqida maʼlumotlar keltirilgan. ArRoziy chin chechak, koʻkyoʻtal kasalliklarini taʼriflab bergan. U oʻz asarlarida birinchilardan boʻlib chin chechak kasalligining oldini olish uchun sogʻlom kishilarni bemorlarning chechak (pustula) pufakchasidan olingan suyuklik bilan emlash toʻgʻrisida fikr yuritgan. F а vqulodd а hol а tl а r sodir boʼlg а nd а yuqumli k а s а llikl а rni oldini olish Favqulodda vaziyatlar sodir boʼlgan joyda maʼlum miqdorda sanitar- gigienik tadbirlar olib borilishi lozim. Bu tadbirlar dezinfektsiya ishlarini olib borish, emlash kabi tadbirlardan iborat boʼlishi mumkin va bu tadbirlar favqulodda vaziyat oqibatlari toʼla-toʼkis bartaraf etilgunga qadar toʼxtovsiz olib borilishi lozim. Ularning oʼz vaqtida olib borilmasligi yoki toʼxtab qolishi yuqumli kasalliklar, hatto oʼta xavfli yuqumli kasalliklar tarqalishi bilan bogʼliq ogʼir oqibatlarga olib kelishi mumkin. Yuqumli kasalliklar bilan bogʼliq favqulodda vaziyatlarda kasallik tarqalishiga yoʼl qoʼymaslikka qaratilgan rejimli cheklash choralari koʼriladi. Favqulodda vaziyatning koʼlami va kasallik turi qandayligiga qarab, kuzatish (observatsiya) yoki karantin tadbirlarini oʼtkazish ana shunday choralardan hisoblanadi. Kuzatish vaqtidagi tadbirlar cheklash xususiyatli boʼlib, quyidagilarni oʼz ichiga oladi: — favqulodda vaziyat yuzaga kelgan aholi punktidan chiqishni cheklash; — favqulodda vaziyat hududiga unga kirishni cheklash; — favqulodda vaziyat hududidan oʼtishni cheklash. Yuqumli kasallik yuqish xususiyati yuqori, oʼta xavfli boʼlganda (karonavirus, oʼlat, vabo, spid, tabiiy chechak va h.) karantin rejimi kiritiladi. Karantin rejimi xududdan asosiy chiqish joylarini qurolli soqchilar qoʼyib, hududning butun chegarasi boʼylab qurshab, falokat oʼchogʼini batamom ajratib (izolyatsiya qilib) qoʼyishni koʼzda tutadi. Ommaviy tadbirlar oʼtkazish taqiqlanadi, chiqish va kirish butunlay cheklanadi, oziq-ovqat mahsulotlari bilan taʼminlashning maxsus tizimi kiritiladi. Bu cheklash chora-tadbirlari eng soʼnggi

kasal topilgan vaqtdan boshlab, kasallikning inkubatsiya davri oʼtib boʼlguncha vaqt davomida olib boriladi. Observatsiya yoki karantin hududida qolgan aholi ularning oldiga qoʼyilgan barcha talablarni qatʼiyan bajarishlari hamda vahimaga tushmasliklari kerak. Bu ayniqsa vaqtinchalik kelib qolgan kishilarga tegishlidir. Rejim hududidan shoshilinch chiqib ketish zarur boʼlib qolganida ular inkubatsiya davri mobaynida izolyatorga qoʼyilib, nazorat ostida boʼlganlaridan keyin hududdan tashqariga chiqishlariga ruxsat berilishi mumkin. Yuqumli kasalliklarni bartaraf etish va epidemiya avj olib ketishining oldini olish boʼyicha olib boriladigan kompleks chora-tadbirlardan biri bu dezinfektsiya tadbiri hisoblanadi. Dezinfeksiya obʼektlardagi va tashqi muhitning turli qatlamlaridagi yuqumli kasalliklarning qoʼzgʼatuvchilarini yoʼq qilish uchun oʼtkaziladi. Dezinfeksiyaning bir qancha usullari usullari mavjud. Bular quyidagilar: Mexanik usul — bu hududni toza tutish, axlatlarni yigʼish, supurib-sidirish, jihozlarni artish, qoʼllarni, badanni yuvish, kir jihoz va buyumlarni yuvish. Bunda odatdagi kir bilan birga kasallik qoʼzgʼatuvchilari ham yoʼqotiladi. Fizik usul — bu suvda qaynatish, bugʼlatish, jihoz va buyumlarni quyoshda toblash (maʼlumki, quyosh nuri koʼplab mikroblarni oʼldiradi), dazmollash, kvarts lampalaridan foydalanish. Bu usul ham koʼplab kasallik qoʼzgʼatuvchilarini oʼldiradi. Kimyoviy usul — bu kimyoviy moddalar yordamida kasallik qoʼzgʼatuvchisini yoʼqotish. Maʼlumki, baʼzi kimyoviy moddalar kasallik qoʼzgʼatuvchilarini qirib tashlash xususiyatiga ega. Xlorli preparatlar – xlorli ohak, xloramin, kaltsiy gipoxlorid tuzi, lizol – dezinfeksiya ishlarida eng koʼp qoʼllanadigan kimyoviy moddalar hisoblanadi. Yuqumli kasalliklar tarqalishining oldini olish usullaridan yana biri bu deratizatsiya f а vqulodd а hol а tl а r sodir boʼlg а nd а yuqumli k а s а llikl а rni oldini olish O`zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi Akademiyasi

- 2021 tadbiridir. Deratizatsiya deganda yukumli kasallik tarqatuvchi kemiruvchilar — sichqon kalamush, yumronqoziq va hakazolarni yoʼqotish boʼyicha olib boriladigan tadbirlar tushuniladi. Maʼlumki, koʼplab kemiruvchilar qonida insonlar uchun xavfli boʼlgan mikroblar mavjud. Bu mikroblar ularning ajralmalaridan tashqi muhitga tushib atrof muhitni, shu jumladan, oziq-ovqat mahsulotlarini ifloslantirishi va kasallikka sabab boʼlishi mumkin. Yuqumli kasallik tarqalishining oldini olishga qaratilgan yana bir tadbir bu dezinsektsiya tadbiridir. Dezinseksiya deganda yuqumli kasallik tarqatuvchi hasharotlar — pashsha, chivin, kana, bit, burga va hakazolarni yoʼqotish boʼyicha olib bboriladigan choratadbirlar tushuniladi. Hasharotlarni yoʼqotish orqali biz kasallik keltirib chiqaruvchi mikroblar tashuvchisini yoʼqotamiz. Yuqumli kasalliklarning oldini olish usullaridan yana biri bu emlash tadbiridir. Buning uchun vaktsina, zardob va antitoksinlardan foydalaniladi. Emlash kasallik hali yoʼq vaqtda rejaga muvofiq (majburiy emlash) hamda kasallik avj olgan paytda epidemik koʼrsatkichlarga binoan oʼtkazilishi mumkin. Rejali emlash tadbiriga bolalarni emlashni misol qilib koʼrsatish mumkin. Bunday rejali emlashlar sababli mamlakatimizda va boshqa mamlakatlarda tabiiy chechak, poliomielit va boshqa kasalliklar tugatib yuborganligi emlash tadbirlarining qanchalik samaradorligini koʼrsatadi. Yuqumli kasalliklarning umumiy epidemiologiyasi Epidemiologiya - bu epidemik jarayon qonuniyatlari, uning odamlar orasida vujudga kelishi va tarqalish sabablari, profilaktika qilish usullari va tadbirlari haqidagi fan (ta’limot)dir. Turli yuqumli kasalliklarda epidemik jarayonning o ʻxshashligi, qolaversa uning umumiyligi sababli umumiy epidemiologiya, hamda har bir yuqumli kasallik o ʻziga xos epidemik jarayonni xarakterlaydigan spetsifik xususiyatlarga egaligi tufayli xususiy epidemiologiya vujudga keldi.

Epidemik jarayon Yuqumli kasalliklar qoʻzgʻatuvchilarining kishilar jamoasi orasida tarqalishi epidemik jarayon deyiladi. Epidemik jarayon quyidagi uchta zaruriy sharoit (harakatlantiruvchi kuchlar) mavjud bo`lgandagina vujudga keladi: 1. Infeksiya manbai. 2. Infeksiyaning yuqish mexanizmi. 3. Aholining kasallikka moyilligi. Koʻrsatilgan bu sharoitlardan birortasi boʻImasa, epidemik jarayon to ʻxtaydi. Shuni ham aytish zarurki, bu sharoitlarning mavjudligigina epidemik jarayon rivojlanishi uchun yetarli emas. Imkoniyat qulay sharoitlar boʻlgandagina reallikka aylanadi. Odamning bunday hayotiy sharoitlariga tabiiy va ijtimoiy sharoitlar kiradi. Epidemik jarayonning birlamchi elementi epidemik o ʻchoqdir. Epidemik oʻchoq - bu infeksiya manbaining konkret holatda mazkur infeksiyaning atrofdagi kishilarga yuqishi mumkin boʻlgan ma’lum territoriyasi hisoblanadi. Epidemik jarayonning quyidagi darajalari farqlanadi: 1. Sporadik kasallanish - kasallanishning onda - sonda uchrab turishi. 2. Epidemiya — mazkur joyda kasallanishning ancha koʻp uchrashi (sporadik kasallanish darajasidan 3—5 marta va undan ortiq koʻpayishi). 3. Pandemiya - grekcha «umumxalq» degan ma’noni anglatadi. Koʻp mamlakatlar va hatto mintaqalarni qamrab oluvchi katta epidemiya — pandemiya deyiladi (masalan, 1889, 1918, 1957 va 1968-yillardagi gripp pandemiyasi, 1894-yildagi oʻlat pandemiyasi). Shunday kasalliklar borki, bu kasalliklarning yovvoyi hayvonlar (masalan, kemiruvchilar, qushlar va boshqalar kiradi) orasida tabiiy rezervuarlari mavjud. Kasallikning tarqalishi bu hayvonlar va kasallik tarqatuvchilar (boʻgʻim oyoqlilar) yashashi uchun qulay boʻlgan ma’lum territoriyada chegaralanadi. Bunday

kasalliklar tabiiy oʻchoqli kasalliklar deb ataladi. Bunday infeksiyalarga oʻlat, tularemiya, kanadan yuqadigan rikketsiozlar, leyshmaniozlar va boshqalar kiradi. Infeksiya manbai Bemor yoki kasal hayvon infeksiya manbai hisoblanadi. Kasallik bemordan ham, bakteriya tashib yuruvchilardan ham yuqadi. Kasallik qoʻzgʻatuvchilari odam organizmidan tashqi muhitga u yoki bu fiziologik (nafas chiqarish, siydik ajratish, defekatsiya) yoki patologik (yoʻtal, balgʻam ajratish, qusish) yoʻllar orqali ajralib chiqadi. Bemorlar infeksiyaning har qanday shaklida ham yuqumlidirlar. Kasallikning yengil va belgilarsiz shakllarida yuqumlilik davri qisqa boʻlishi mumkin. Ammo bunday bemorlar kasallikning tipik shakli bilan ogʻrigan bemorlarga qaraganda ancha xavflidirlar, chunki kasallik koʻpincha aniqlanmay qolib, ular jamoada infeksiya tarqatib yuradilar. Infeksiya tashuvchanlik Bu holat infeksiya manbai sifatida, ayniqsa meningokokk infeksiyasida, difteriya, qorin tifi va boshqa kasalliklarda juda katta rol o ʻynaydi. Tashuvchanlik odatda qisqa muddatli boʻladi, lekin ayrim hollarda u bir necha oy, hatto yillargacha choʻzilishi mumkin. Uzoq muddatli tashuvchanlik va bakteriya ajratib yuruvchanlikka odatda surunkali yalligʻlanish oʻchoqlari boʻlgan kishilar sharoit yaratadilar. Masalan, difteriya tayoqchalari tashuvchanligida surunkali tonzillitlar, surunkali rinitlar, qorin tifi tayoqchalari tashuvchanligida xolangitlar, angioxolitlar va xolesistitlar muhimdir. Tabiiyki, zoonozlar qishloq xoʻjalik tumanlarida keng tarqalgan. Uy hayvonlari bilan birga yovvoyi hayvonlar ham kasallik manbai boʻlib hisoblanadi. Hayvonlar odamda uchraydigan koʻpgina yuqumli kasalliklar qoʻzgʻatuvchilarining tabiiy manbai hisoblanadi. Infeksiyalar epidemiologiyasida ornitoz va salmonelloz kabi kasalliklar qoʻzgʻatuvchilari manbai sifatida qushlar ham ma'lum ahamiyatga ega.

Infeksiyaning yuqish mexanizmi Kasallik qoʻzgʻatuvchisining bemor organizmidan ajralib chiqish yoʻli organizmda uning bevosita joylashgan yeriga bogʻliqdir. Masalan, ichak infeksiyalarida qoʻzgʻatuvchilar defekatsiyada, nafas yoʻllari infeksiyalarida nafas chiqarishda va aksa urishda ajralib chiqadi. Koʻp qoʻzgʻatuvchilar tashqi muhitda tezroq nobud boʻlishi mumkin. Shuning uchun qoʻzgʻatuvchilaming noqulay omillarga chidamliligi katta ahamiyatga ega. Masalan, meningokokk infeksiyasi, soʻzak kasalliklari qoʻzgʻatuvchilari tashqi muhitda juda tez — bir necha minutlar ichida nobud boʻlsa, kuydirgi, qoqshol va botulizm kabi kasalliklar qoʻzgʻatuvchilari spora hosil qilgan holda tuproqda yillar va hatto oʻn yillar davomida saqlanishi mumkin. Go`sht, sut va turli kremlarda koʻpgina yuqumli kasalliklar qo`zgʻatuvchilari nafaqat uzoq vaqtgacha saqlanadi, balki bu mahsulotlarda ular koʻpayadi. Yuqumli kasalliklar qo`zg`atuvchilarining yuqish mexanizmiga koʻra, infeksiya yuqishining quyidagi turlari farqlanadi. Havo-tomchi yoʻli bilan yuqish Kasallik qoʻzgʻatuvchilari bemorning nafas yoʻllaridan tashqi muhitga yoʻtalganda, aksa urganda, gaplashganda soʻlak zarrachalari bilan ajralib chiqadi va nafas olish orqali sog`lom organizmga tushadi. Bunday yoʻl bilan o ʻtadigan qoʻzgʻatuvchilar odatda tashqi muhitga chidamsiz boʻlib, tez nobud boʻladi. Infeksiyaning chang orqali tarqalishi (havo - chang yoʻli bilan yuqish) kuydirgi, tularemiya, sil, Ku-isitma va boshqalarda aniqlangan. Bu yoʻl bilan yuqadigan mikroorganizmlar odatda quritishga chidamli boʻlib, uzoq saqlanadi. Oziq-ovqatlar orqali (alimentar) yuqish Kasallik qoʻzgʻatuvchilari organizmga ogʻiz orqali (peroral) tushadi. Bu yoʻl bilan asosan ichak infeksiyalari yuqadi. Ichak infeksiyalari qoʻzgʻatuvchilari organizmdan nafas bilan ajralib chiqadi va sanitariya qoidalariga rioya qilinmasligi natijasida oziq-ovqatga va suvga tushadi. Kasalliklar hayvonlardan olingan mahsulotlar orqali ham yuqishi mumkin. Masalan, brusellyoz kasal hayvonlarning

suti va g o ʻshti orqali, salmonelloz kasal hayvonlar goʻshti yoki kasal qushlar tuxumi orqali yuqishi mumkin. Infeksiya oziq-ovqatlarga pashshalar orqali ham tushishi mumkin. Ichak infeksiyalari ifloslangan qo`l va buyumlar orqali ham yuqadi. Ichak infeksiyalari, ayniqsa dizenteriya, qorin tifi va vabo kabilar, hovuz, individual quduqlar yoki ayrim vodoprovod tarmoqlarining ifloslanishi natijasida suv orqali yuqishi mumkin. Bundan tashqari, yomg'ir natijasida tuproqda boʻlgan yuqumli kasalliklar qoʻzgʻatuvchilarining yer osti suvlari orqali suv havzalariga tushishi tabiiydir. Bu esa yirik epidemiyalarga sabab boʻlishi mumkin. Shuning uchun aholini toza ichimlik suvi bilan ta’minlash ichak kasalliklari profilaktikasida asosiy yoʻnalishlardan biri hisoblanadi. Kontakt yoʻli bilan yuqish Bu yoʻl bilan infeksiya bevosita va bilvosita yuqishi mumkin. Bevosita kontakt yoʻli bilan yuqishga odamni quturgan hayvon tishlashi natijasida quturish kasalligi hamda jinsiy yoʻl bilan OITS va venerik kasalliklarning yuqishi misol boʻla oladi. Infeksiyaning bemorlar foydalangan buyumlardan sogʻlom odamlarga kontakt yoʻli bilan yuqishi, masalan kuydirgining moʻyna yoqa orqali yoki teridan tayyorlangan buyumlar orqali yuqishi odatda bilvosita kontakt yoʻli bilan yuqish deyiladi. Transmissiv yuqish Transmissiv yuqishda kasallik qoʻzg ʻatuvchilari bemor qonidan sogʻlom odam qoniga bevosita qon soʻruvchi hasharotlar (spetsifik infeksiya tashuvchilar) orqali tushadi. Qon soʻruvchi hasharotlar bemor odam yoki hayvon qonini soʻrgandan keyin uzoq vaqtgacha yuqumli boʻlib qoladi va sogʻlom kishilarni chaqishi natijasida ularga kasallik yuqtiradi. Bularga anofeles chivini (bezgak qoʻzg ʻatuvchisini yuqtiruvchi chivin), bitlar (toshmali va qaytalama tif tashuvchisi), kanalar (ensefalit tarqatuvchisi), moskitlar (leyshmanioz, pappatachi isitmasi tashuvchisi) va boshqalarni misol qilib koʻrsatish mumkin. Transplasentar yuqish

Bu homilaga ona qornida rivojlanish davrida kasallik yuqishidir. Bu borada virusli infeksiyalar juda xavfli hisoblanadi. Sodda organizmlar ham mazkur yoʻl bilan yuqishi mumkin.

Aholining kasallikka moyilligi Bu koʻrsatkich yuqqan infeksiyaning rivojlanishi uchun asosiy sharoitdir. Bunda nafaqat har bir kishi, balki aholining umuman mazkur infeksiyaga nisbatan moyillik darajasi alohida ahamiyatga ega. Moyillik kontagiozlik indeksi bilan baholanadi. Bu kasallanganlar sonining bemor bilan aloqada boʻlganlar soniga nisbatidir. Bu koʻrsatkich oʻndan bir boʻlaklarda yoki foizlarda ifodalanadi. Qizamiqda bu koʻrsatkich 1 ga yoki 100% ga yaqin. Infeksiya tarqalishida ijtimoiy sharoitlar, bemor yoshi, umumiy madaniy darajasi, aholining sanitariya madaniyati, ovqatlanish xarakteri hamda immunitet holati katta rol oʻynaydi. Kasallikning tabiiy yoʻnalishini profilaktik tadbirlar va ayniqsa faol immunizatsiya oʻtkazish orqali tubdan oʻzgartirish mumkin.

Похожие

Epidemiologiya asoslari. Immunitet

Epidemiologiya asoslari. Immunitet

Yuqumli kasalliklar, infeksiyaning tarqalishi va oldini olish. immunitet

Favqulodda vaziyatlarda shikastlangan, zaharlangan va zararlanganlarga tibbiy yordam

Ekologik omillarning ta’siri va salomatlik