Диарея билан кечадиган касалликларнинг эрта ташхиси

Диарея билан кечадиган касалликларнинг эрта ташхиси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

125.5 KB

Диарея билан кечадиган касалликларнинг эрта ташхиси Режа: 1. Ўткир ичак инфекцияларини ўрганиш тарихини. 2. Диарея (секретор ва инвазив) синдромини этиопатогенези. 3. Диарея синдромининг клиник кўринишлари. 4. Ўткир ичак инфекцияларини (гастрит, гастроэнтерит, гастроэнтероколит, энтероколит, колит) ташхисоти ва қиёсий ташхисоти 5. Юқумли касалликларда диарея синдроми. 6. Дисбактериозлар.

Калит сўзлар: болалар, сальмонеллез, шигеллезлар, вабо, эшерихиозлар, стафилакокк касаллиги, дисбактериоз. Ичак дисфункциялари узоқ вақтлардан маълум. Гиппократ ичак касалликларини 2 га бўлган: диарея - яъни ичи суюқ келиши ва дизентерия асосан қоринда оғриқ билан кечувчи касалликлар. Биринчи бўлиб дизентерияни кучанувчи ич кетиш деб грек Артей (эр. аввалги 1 аср) ўрганган. Дизентерияга ўхшаш касалликлар Ибн Сино (X-XI асрлар) ёзмаларида келтирилган. Дизентерия қўзғатувчисининг биринчи вакили 1888 йилда ўрганилган. 1891 йилда Россияда А.В.Григорьев микробни ажратиб олган, 1891 йилда Shid бу микробларни тўлиқ ўрганиб чиқди. Кейинчалик бу микробларни ўрганиш борасида С.Фохнер (1906) М.И.Штуцер (1916) С.Сонне (1915)лар иш олиб боришган. Эсперихиялар 1885 йилда Эсперич томонидан топилган ва сапрофит ҳисобланган. 1922 йилда А.Адам патоген штамини ажратиб олган. Сальмонеллёз анча вақтгача гўштдан заҳарланиш деб юритилган. 1885 йилда Д.Ф.Салмон ва Т.Шитх қўзғатувчини ажратиб олишган. Вабонинг табиий ўчоғи бўлиб, ҳиндистондаги Ганг ва Брахманпутра дарёлари ҳисобланган. 1853-1866 йилларда Пацини касаллик ривожланишида вабо вибрионининг ролини кўрсатиб берди. Россияда 1872-74 йилларда Э.Недзвецкий вибрионни ўрганди. 1882-84 йилларда Р.Кох қўзғатувчининг тоза культурасини ажратиб олиб тўлиқ ўрганди. 1906 йилларда Эл-тор станциясида ўлганлардан вабо вибриони топилган. Диария синдроми ва унинг турлари Диария билан кечувчи касалликлар ҳозиргача болалар инфекцион патологиясида юқори ўрин тутиб, болалар ўлимининг бир сабабларидан ҳисобланади.

Диария бу ахлатнинг суткасига 10 г дан ортиқ, суюқ ҳолда ажралиши бўлиб, ичакда сув ва электролитлар сўрилиши бузилишининг клиник кўринишидир. Патогенезида 4 та механизм ўрин тутади: ичак гиперсекрецияси, ичакда осмотик босим ортиши, ичакдаги ахлат транзитининг бузилиши ва ичак гиперэкссудацияси. ЎЮИКни ўз вақтида аниқлаш ва даволашга касаллик давомийлиги ва оқибати боғлиқ. Даволаш тўлиқ ва босқичма-босқич бўлиб, касаллик этиологияси, оғирлиги, фазаси ва ичак шаклига бир томондан, иккинчи томондан бола ёши ва приморбид фонига мос бўлиши керак. Диарея ташхисотида қиёсий таққослаш муҳим аҳамиятга эга. Бунинг учун қуйидаги шароитлар лозим. 1. Касалликнинг инфекцион табиатини аниқлаш. Диарея ЎЮИКнинг бир белгиси ҳисобланади. Бундан ташқари функционал бўлиши ҳам мумкин: болани нотўғри овқатлантириш (ёшига овқат миқдори ва сифати мос келмаслиги; овқат аллергияси (кўпроқ сигир сути оқсили); ферментопатиялар ва овқат ҳазм қилиш аъзоларининг бошқа касалликлари; бошқа юқумли касалликларнинг бир белгиси (ВГ менингитлар ва бошқа); ўткир жарроҳлик касалликлари белгиси (аппендицит, инвагинация ва бошқалар). 2. ЎЮИК тахминий этиолгиясини аниқлаш (лаборотор текширувларгача), бу эса патогенизи, эпидемиологияси ва қайси ёшда кўпроқ учраши, шу регион ва шу фаслда қайси тури учрашини яхши билган ҳолда мумкин. Касалликнинг эпиднамнез ва асосий белгилари динамикасига қараб, унинг инвазив ёки секретор эканлигини аниқлаш лозим. Инвазив - ЎЮИКларига ичак деворига кириб, ҳужайра ичида кўпаювчи ва шу ерда яллиғланиш келтириб чиқарувчи касалликлар - шигеллез, сальмонеллез, иерсинеоз, кампиллобактериоз, эшерихиоз (ЭИЭ) энтероинвозив эшерихиоз ва ЭГЭ - энтерогелорогик эшерихиоз), ҳамда йўғон ичакни зарарловчи номаълум этиологияли ЎЮИКлари киради.

Секретор диареялар патогенезида бактериялар энтеротоксини натижасида ЭТЭ - энтеротоксип эшерихиоз) ичакда сув - туз секрецияси ва қайта сўрилишининг бузилиши, ҳамда сув шакари (лактоза)нинг ҳазм бўлишининг бузилиши (ротавиручли инфекция) ётади. Бундай диареяларга меъда-ичак йўлининг юқори қисмини зарарловчи номаълум этиологияли ЎЮИКлари киради. Бу бўлиниш нисбий, чунки баъзи касалликларда (масалан, сальмонеллезда) иккала механизм кузатилади, лекин биттаси кучлироқ намоён бўлади. 3. Меъда-ичак йўлининг зарарланган қисмини (ошқозон, инкичка ичак, йўғон ичак) аниқлаш, чунки ҳар бир инфекция ўзининг характерли жойида жойлашади. Гастрит синдроми ҳар қандай овқат токсик инфекцияси (ПТИ) ва ротовируси инфекцияда учраб, кўнгил айнаш, қусиш, эпигастрол соҳада оғриқ ва оғирлик сезиш билан кечади. Энтерит суюқ патологик аралашмаларсиз, бир оз тиниқ шиллиқли, мўл, тез-тез ичи кетиш, қорин дам бўлиши, киндик атрофида оғриқ билан кечиб, кўпинча гастрит билан бирга учрайди. Гастроэнтерит ротовирусли инфекция, эшерихиозлар (ЭПЭ, ЭТЭ ) овқат токсикоинфекцияларининг асосий белгиси ҳисобланади. Энтероколит суюқ, мўл, яшил рангли, шиллиқ, баъзида қон аралаш тез-тез ичи кетиши, қоринда оғриқ, йўғон ичак бўйлаб оғриқ ва ғулдираш билан кечади. Бу синдром кўпроқ эрта ёшдаги болаларда салмонеллезда, шигеллезда, иерсиниозда учрайди. Гастроэнтероколитда қайта-қайта қусиш, эпигастрал соҳада оғриқ ва бошқа белгилар билан кечади. Дистал колит синдроми кўпроқ ичбуруғга хос бўлиб, қориннинг чап соҳасида бураб оғриши, тенезмлар сигманинг спазми, ануснинг бўшлиги, баъзида очилиб қолиши, тез-тез оз-оздан шиллиқ, қон-йиринг аралаш, «ректал тупук» шаклида ич кетиши билан характерланади. Эрта ёшдаги болаларда тенезмлар эквивалетни - ич кетиш пайтида безовталик, йиғлаш, кучаниш, юзи қизариши кузатилади. Колитик синдром ичбуруғдан ташқари сальмонелезда, эшерихиозда ҳам кузатилиши мумкин.

4. Касаллик оғирлигини аниқлаш. Бу 2 асосий кўрсатгич - заҳарланиш даражаси ва меъда-ичакнинг зарарланиш даражасига қараб аниқланади. Касалликнинг билинар-билинмас шаклида клиник белгилар жуда суст намоён бўладилар. Бўтқасимон кунига 3-4 марта ич келиши, заҳарлаш йўқ, умумий аҳволи ўзгармаган. Енгил шакли ўрта миёна заҳарланиш ( t - 38-38,5 0 С гача) ва диарея синдроми (6-7 марта ичи кетиши, суюқлик кам йўқотиш) билан характерланиб, к ў пинча қўзғатувчи кам вирулентли бўлганда ва иммун тизими бақувват бўлган болаларда учрайди. Ўртача оғир - шакли энг кўп учрайдиган ва постинфекцион иммунитет пайдо бўлиши учун энг қулай ҳисобланади. Кучли заҳарланиш ( t - 39-39,5 0 С, бош оғриши, ҳолсизланиш) ва яққол маҳаллий белгилар (қоринда оғриқ, метеоризм, ичнинг 10-12 мартагача кетиши, I - II даражали эксикоз) билан кечади. Оғир шаклида қўзғатувчи кучли вирулент бўлганда, иммунитети паст болаларда қўзғатувчи кўп миқдорда тушганда учрайди. Кучли маҳаллий белгилар (сон-саноқсиз ич кетиши ва кўп суюқлик йўқотиш) ва шошилинч ёрдам талаб қиладиган қатор асоратлар (эндотоксик шок, нейротоксикоз, I - II даражали эксикоз, ўткир буйрак етишмовчилиги, гемолитикоуремик синдром) билан кечади. 5. Инфекциянинг маҳаллий ёки тарқоқ (тифсимон, септик) эканлигини аниқлаш 6. Касалликнинг даври (фазаси) характери ва кечишини аниқлаш, Яширин даврдан кейин ўткир даври, (бошланғич ва авж олган), кейин репарация ва реконволесценция даври келиб, охиргиси текис ёки нотекис кечиши мумкин. Текис кечганда аввал клиник соғайиш, сўнг қўзғатувчидан халос бўлиш кейин эса ичак функцияси ва морфологияси тикланади. Нотекис кечиш инфекцион жараённинг давом этиши (чўзилган ёки сурункали рецедивли кечиши) ёки постинфекцион синдромлар (дисбактериоз, ферментопотиялар, аллергоэнтеропатиялар) билан боғлиқ бўлиши мумкин.

7. Болаларнинг ёши ва преморбид фонга баҳо бериш. Маълумки преморбид фони ёмон болаларда ҳар қандай касаллик оғир кечишга мойил бўлади. Кўпроқ гастрит ва ГЭ синдроми ривожланиши билан кечувчи юқумли касалликлар. Инфекцион диареяларни қиёсий ташҳисоти меъда-ичак қисмларининг зарарланиш белгилари устун бўлишига асосланади. Бу – юқиш жараёни (фекал-орал), юқумли (токсин) агентнинг миқдори, қўзғатувчи (токсин)нинг ОИТ ни маълум бир қисмларига троплиги, микроб, токсинлар ва моддалар алмашинуви маҳсулотларини сўрилиши ва ажратилишининг таъминловчи хужайра аппаратининг преморбид ҳолати, организмнинг анатомо-физиологик хусусиятлари (болалар ва қариялар), иммун статус ҳолати ва умуман маҳаллий иммунитетни қай ҳолатда эканлиги билан изоҳланади. САЛЬМОНЕЛЛЁЗ Сальмонеллёзнинг локал (гастроинтестинал) шакли 75% ҳолатларда гастроэнтеритик кўринишда б ў либ, қисқа (12-24 соат) инкубацион даврдан кейин ривожланади. Касаллик ўткир: яққол ифодаланган интоксикация белгилари (лоҳаслик, бош оғриғи, тана ҳароратининг 38- 40 0 С га кўтарилиши) билан бошланади. Деярли бир вақтнинг ўзидаёқ, гастроэнтерит белгилари: эпигастрий ёки киндик атрофидаги оғриқ кўнгил айнаш, кўп маротаба қусиш, тенезмсиз ва ёлғон чақириқларсиз бўладиган бадбўй ҳидли, сувли ахлат кузатилади, қусиш ва ич кетиши беморларнинг умумий аҳволини енгиллаштиради. Ахлат «ботқоқ» рангида бўлиши характерли. Касаллик кўриниши ва давомийлиги унинг оғирлик даражасига боғлиқ. Сальмонеллёз енгил шаклида субфебрил тана ҳарорати, 1 марталик қусиш, суткасига 5 мартагача ич келиши кузатилади. ўрта оғир кечишида тана ҳарорати 38-39 0 С гача кўтарилиши, такроран қусиш, суткасига 10 мартагача ич келиши кузатилади. I - II даражали сувсизланиш ривожланиши мумкин. Оғир кечувида интоксикация белгилари ифодаланди, сув туз алмашуви бузилади

(сувсизланиш II - III даражаси), ўткир буйрак етишмовчилиги (ЎБЕ) ривожланиши мумкин. Аксарият беморлар гепатолиенал синдром кузатилади. Ташхисни узил-кесил ҳал қилишда шу нарсани эътиборга олиш керакки, сальмонеллёз учун беморларнинг зарарланган маҳсулотларни бир вақтда истеъмол қилиб, ёппасига касалланиши характерли. Специфик ташхисот сальмонеллаларнинг қусуқ массалари. Ошқозон ювинди сувлари ҳамда ахлатидан топилиши йўли орқали амалга оширилади. Серологик ташҳислашда РПГА, РНГА. О-АГА ва РГАЭ усуллари қўлланилади. ОВқАТ ТОКСИКОИНФЕКЦИЯЛАРИ (ОТИ) Энтеротоксин ишлаб чиқариш хусусиятига эга микроблар билан зарарланган овқат маҳсулотларини истеъмол қилиш натижасида келиб чиқади. Аксарият ҳолларда стафилококк этилогияси ОТИлар қайд қилиниб, улар учун қисқа (1-3 соат) яширин давр, гастрит ва ҳамда умумий токсикоз билан ўткир бошланиш характерли. Оғир ҳолатлар учун эпигастрал соҳада ўткир санчувчи характердаги оғриқлар, бош айланиши, оёқ-қўлларнинг музлаши, кўнгил айнаш, тўхтовсиз қусиш, терини оқариши, совуқ ёпишқоқ тер ажралиши, акроцианоз, кучли ифодаланган гипотония, эпигастрал соҳани пайпасланганда кескин оркал оғриқлар хос. Тана ҳарорати сальмонеллёздан фарқли ўлароқ, одатда меъёрий, баъзан субнормал бўлиб, умумий токсикознинг оғирлик даражаси билан номутаносиб бўлади. Ич келишини бузилиши ҳар доим ҳам кузатилавермайди: қисқа муддатли суткасига 1-5 мартагача, патологик аралашмаларсиз бўлган ахлат кузатилади, ҳамда умумий аҳвол стабиллаши билан бир қаторда йўқолиб боради. Шуни ёдда тутиш керакки, ОТИ ошқозон ва 12 бармоқ яра касаллиги, ОИТ ўсма касалликлари билан оғриган беморлар аҳволини оғирлаштириб, интоксикация синдромини кучайтириши (ошириши), ичакдан қон кетишига олиб келиши ҳамда ОТИга хос бўлмаган

қўшимча белгилар («мелена» кўринишидаги ахлат кучайиб борувчи ( ў сиб) камқонлик белгилари, қорин пардани таъсирланиш белгилари ва бошқалар)нинг пайдо бўлишига олиб келиши мумкин. Шартли патоген микроблар (цитробактерия, клебсиелла, протей, клостридиялар ва бошқалар) чақирган ОТИ ларнинг хусусияти бўлиб, уларнинг этиологик полиморфизмига қарамасдан, нисбатан ўткир бўлмаган бошланиши ва асосан ўртача ифодаланган заҳарланиш, симтомларнинг узоқ давом этиши ва бошланғич гастрит белгилари йўқолиб бориш баробаридаги энтерит белгилари устунлиги хизмат қилади.1-2 соатдан кейин қорин юқори ярмида тўмтоқ оғриқлар, кўнгил айнаш, қусиш пайдо бўлади. Бир вақтнинг ўзида ёки 0,3-1,5 соат ўтгач, суюқ ахлат, қоринда ғўлдираш, қоринда тутиб- тутиб қолуви оғриқлар юзага келиб, бу оғриқ юқоридан қуйи томон тарқалади ва кўпинча дефекация билан якунланади. Ахлат массаси аввалига кўп миқдорда, сассиқ ҳидли, оғир ҳолатларда эса аста-секин сувли бўлади. Касалликнинг бошидаёқ совуқ қотиш кузатилиб, тана ҳароратининг юқори бўлиши билан бир қаторда 4-5 соат сақланиб туради. Оғир ҳолатларда, айниқса болаларда заҳарланиш ва сувсизланиш белгилари ифодаланган бўлади: тери рангпар, оқиш рангда, тез ўсиб борувчи ҳолсизлик, бош айланиши, ҳушидан кетиш, шиллиқ қаватлар қуруқлиги, тахикардия ва пульс лабиллиги (ўзгарувчанлиги). Артериал гипотония, азоб берувчи мушак тортишиб қолишлари, овоз минғиллаши, коллапс, олигурия ОТИ ни клиник белгилари бўйича сальмонеллёзнинг гастроинтестинал (гастроэнтеретик) тури, ҳамда ичбуруғнинг атипик (гастроэнтерокометик) тури билан қиёсий ташхислаш ўзига хос қийинчилик туғдиради. Бу ҳолларда специфик текшириш усуллари ҳал қилувчи аҳамиятга эга. қусуқ массалари ёки ошқозон ювинди сувлари, ошқозондаги овқат қолдиқлари ва ахлат бактериологик текширилади. Бироқ, бактериологик текширув усули фақатгина қуйидаги ҳолатларда ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлиши мумкин.: қўзғатувчи ахлат ва қусуқ масаларида катта миқдорда топилса; ахлат ва овқат маҳсулотлаидан айнан

бир хилдаги токсик штамм ажратилса, текширув ўтказилаётган ялпи касалланиш ўчоғидаги зарарланган аксарият беморлар ахлатидан қўзғатувчи ажратилса; аутоштаммлар билан ўтказилган серологик реакциялар мусбат бўлса. Энтерит синдроми устун бўлиши билан ўтадиган юқумли касалликлар ВАБО: Вабонинг бошланғич даври учун оғриқ ва заҳарланиш белгилари хос эмас. Касалликнинг биринчи белгилари энтерит юзага келиши билан боғлиқ: кўп миқдорли, сувли ахлат тез орада шаклланган характерини йўқотиб, ҳидсиз «гуруч ювиндиси» кўринишини олади. Касаллик оғирлиги ошиб бораверса, қусиш (гастроэнтерит) қўшилади. Тез орада сувсизланиш ва электролитлар алмашинуви бузилиш белгилари ривожланади. Вабо учун ҳар бир дефекациядан сўнг ахлатнинг кўп миқдорда келиши характерли, бу эса ҳаттоки ич келиш частотаси кам (3-5 марта) бўлганда ҳам сувсизланишга олиб келиши мумкин. Дефекация жараённинг ўзи одатда оғриқсиз бўлади. Кейинчалик тез ўсиб борувчи сувсизланиш (гиповолемия) ривожланиб, мушакларнинг талвасали қисқаришларига олиб келади. Кучли сувсизланиш сабабли беморлар гиповолемик шокка тушиб қолади: субнормал тана ҳарорати, адинамия, тормозланиш, коллапс ва бошқалар. Касалликда қуйидаги симптомлар: «Гиппократ юзи», кўзойнак белгиси, «кир ювувчининг қўллари»ни кузатиш мумкин. Вабо ва энтерит синдроми билан кечувчи бошқа юқумли касалликларнинг якуний ташхиси бактериологик текшириш усуллари ёрдамида қўйилади. ЭШЕРИХИОЗЛАР

Эшерихиялар биологик хусусиятларининг турличалиги ва бу касалликлар клиник ташхисоти қийинлиги сабабли қўзғатувчи (ва улар токсин(и)нинг ичаклар деворига турлича таъсир кўрсатишини инобатга олган эшерихиозларнинг қуйидаги патогенетик таснифи таклиф қилинган: сальмонеллёзсимон (ЭПИТ, I категория) дизентериясимон (ЭИИТ, II категория), (ичбуруғсимон) Вабога ўхшаш (ЭТИТ, III категория). Худди вабога ўхшаш. Диареянинг ривожланишида мураккаб биокимёвий механизм ётиб, унинг бузилишида қўзғатувчи энтеротоксинлари асосий рол ўйнайди. Вабосимон эшерихиоз яширин равишда 1-2 кун касаллик ўткир бошланади. Бемор ўзини нохуш сезишга, ҳолсизлик, бош оғриғига шикоят қилади. Кейин қорин юқори қисмида, айниқса эпигастрийда бураб-бураб оғриш, кўнгил айниб қусиш кузатилади. Бир неча соатдан кейин ахлат суюқ, сувдек, мўл, патологик аралашмаларсиз суткасига 6-12 мартагача келади. Сувсизланиш белгилари ривожланади. Бу эшерихиознинг вабога ўхшаш томони касаллик бошида иситма бўлмаслиги, биринчи соатларда оғриқ бўлмаслиги, тез ривожланадиган сувсизланишдир. Фарқи - кейинчалик эшерихиозда заҳарланишнинг ва қоринда оғриқнинг кучайиб бориши, электролитик ўзгаришларнинг кам ифодалангани вабога хос асоратларини бўлмаслигидир. Ичбуруғга ўхшаш эшерихиоз ў ткир бошланади. Бир оз заҳарланиш хос, ҳарорат кўпинча нормал, қусиш кам, ахлати суткасига 3-5 марта суюқ, шиллиқ, баъзида қон аралаш бўлади, тенезмлар кам учрайди. Бу шаклини ичбуруғ енгил шаклидан фарқлаб олиш қийин. Энтеропатоген эшерихиоз янада енгилроқ кечади. (О 151 «қрим»). Беморларнинг ярмида билинар- билинмас ва субклиник шакли, 30-35 фоизларда енгил, қолганларда ўртача, оғир шакллари учрайди. Иерсиниоз - таснифида диария билан кечувчи 2 хил шакли тафовут қилинади. Улардан бири алоҳида касаллик - ичак иерсиниози (иерсиния

энтероколитика), иккинчиси сохта силнинг ичак шаклидир (иерсиния псевдотуберкулозис) касаллик қиёсий ташхисотида клиниканинг полиморфлиги ёрдам беради: экзантема (скарлатинасимон, қизамиқсимон). Полиаденопатия, артралгиялар, ангина, сариқлик, гепатоспленомеглия, мезаденит, аппендицит, «канюшон», «қўлқоп», «пайпоқ» белгилари ва бошқалар. Касаллик ўткир 38-39 0 С гача иситмалаши, баъзида қалтираш, кучли заҳарланиш белгилари билан бошланади. Кейин кўпроқ ўнг соҳада жойлашган кучли қорин оғриғи, ичининг 10-15 мартагача суюқ, мўл, бадбўй келиши кузатилади. Йўғон ичак баъзи жойларида таранг ва оғриқли. қиёсий ташхисотда эпидемиологик ҳолат ёрдам беради. (мавсумийлиги бир неча одам бир вақтда касалланиши, илдиз мевали маҳсулотлар истеъмол қилиш). Махсус ташҳисот қўзғатувчини ахлат. қусуқ массалари, қондан (септик шаклида), лимфа тугунлари ва кўричакдан (аппендэктомияда) ажратиб олиб аниқланади. Серологик текширувлар (РА ва РПГА) бактериологик текширув ҳар доим мусбат бўлавермагани учун катта аҳамият касб этади. Ротовирусли инфекция гастроэнтерит шаклида ҳам катталар ва болаларда учрайди ва заҳарланиш ва диария билан кечади. Беморларда иштаҳа пастлиги, қоринда оғриқ ва қуриллаш, кўнгил айнаш, қусиш кузатилди. Сувдек суюқ, сарғиш ёки сариқ яшил рангли ахлат ҳаммада кузатилади. Ич кетиш тезлиги 5-7 мартадан 10-15 мартагача. Биринчи ҳафта охирига келиб ахлат нормаллашади. қиёсий ташҳисот худди вабога ўхшаб оқиш рангли ахлат келганда қийинлашади. Лекин ротовирусли гастроэнтерит III ва айниқса IV даражали сувсизланиш жуда кам ёки умуман бўлмайди. Вабода регидротатцион терапия яхши ёрдам беради. Ротовирусли инфекцияда сувсизланишни бартараф этиш заҳарланишни тўлиқ йўқотмайди. Аҳамиятга эга бўлгани ротовирусли инфекцияда юқори нафас йўлларида катарал ўзгаришлар, халқум орқа деворида донадорликдир.

Эпидемиологик белгилардан қиш-баҳор мавсумийлиги, юқори юқумлилиги, антропонозлиги ротовирусли инфекция ташхисотида ёрдам беради. Якуний ташхис серологик реакциялар асосида қўйилади. Аденовирусли инфекциянинг клиник шаклларидан бири диариядир. Бу инфекцияга ҳар хил тизимларнинг зарарланиши натижасида юзага келадиган клиниканинг полиморфлиги хос бўлиб, улар бошқа касалликларда учрамайди. (кератоконъюнктивит, ринит, фарингит, полиаденопатия, бронхит). Ахлати сувдек суюқ, 4-5 марта аралашмаларсиз бўлади, оғриқ синдроми кучли. Сувсизланиш ривожланмайди. Энтеровирусли инфекциялар учун қиш-баҳор ойларида бирданига кўпчилик касалланиши хос. Касаллик яққол бўлмаган заҳарланиш ва гастроэнтерит белгилари билан кечади. Кўп учрайдиган махсус белгиси – юмшоқ танглайнинг қизариб, ўзига хос юмшоқ донадорлик ҳосил бўлиши - ротовирусли инфекциядан ажратиб олишни жуда қийинлаштиради. Ротовирусли инфекция кўп учраган пайтда кўпроқ асосий ўринда ичак зарарланиши бўлган моносиндром кузатилса, энтеровирусли инфекцияси турли клиник кўринишлар учрайди. Якуний ташҳис серологик ва вирусологик текширув натижаларига асосланиб қўйилади. Кўпроқ колитик синдром билан кечувчи касалликлар Ичбуруғда қисқа вақтли (2-3 кун) яширин давридан кейин умумий заҳарланиш белгилари (ҳолсизлик, бош оғриши, иситмалаш) ривожланиб бир неча дақиқа (соат) дан кейин колитик, спастик характерли, қоринда оғриқ билан диария қўшилади. Вақти-вақти билан қорин пастида, кўпроқ чап соҳасида оғриқ бўлади. Ахлат биринчи куни мўл, лекин 2-3 кундан кейин тез-тез оз-оздан, шиллиқ ва қон аралаш (тўғри ичак «тупуги») келади. Тенезмлар, ичакнинг тўлиқ бўлмаганини ҳис қилиш хосдир. Заҳарланиш кучайган сари енгиллик туғдирмайдиган қусиш қўшилади. Оғир ҳолларда ич

кетиш тўхтаб, анус атрофи ёрилиши, қон кетиш, тўғри ичак тушиши инфекцион - токсик шок пайдо бўлади. Сувсизланиш кам ифодаланган бўлади. Ичбуруғнинг, гастроэнтероколитик шаклини колитик синдром билан кечувчи сальмонеллёз билан қиёсий ташхислаш қийин бўлади. Эсда тутиш лозимки, сальмонеллёзда заҳарланиш тез, бир неча соатда кучайиб, коллапсга олиб келиши мумкин. Ичбуруғда эса заҳарланиш аст-секин (2 ва ундан ортиқ кун) ривожланиб, коллапс жуда кам учрайди. Сальмонеллёзда гастроэнтерит белгилари устун туради, ичбуруғ гастроэнтероколитик шаклида гастроэнтерит касаллик бошида кузтилади, кейинчалик эса энтероколитик синдром биринчи ўринга чиқади. Амёбали ичбуруғ. Кўпроқ ёз-куз ойларида учрайди. Ахлати 3-5 мартагача тезлашиб бўтқа шаклида қон ҳисобига бир хил «малинасимон» рангда, катта миқдорда қуюқ шиллиқли бўлади. Шиллиқ идиш тубига ёпишиб ағдарилганда оқиб тушмайди. (Бактериал ичбуруғда эса шиллиқ суюқ, қон қип-қизил бўлиб шиллиққа аралашган, оз миқдорда бўлади). қоринда оғриқ кучсиз, заҳарланиш кам ифодаланган. Махсус даво бўлмаса касаллик узоқ тўлқинсимон кечади. Кўрилганда ичбуруғдан фарқли ўлароқ кўричакнинг таранглашиб оғриши, пайпаслаганда йўғон ичак проксимал қисмида кучсиз, лекин доимий оғриқ сезилади. Жигар катталашади. Колоноскопияда ўнг томонлама гемоколит топилади: ҳар хил ўлчамли, шиллиқ қавати ва шиллиқ ости қаватларида жойлашган, йиринг билан тўлган, тегилганда тез қонайдиган яралар кўринади, яра атрофидаги тўқималар зарарланмаган бўлади. Махсус ташхисотда бемор ахлатидан эритроцитларни фагоцитозлаган гистологик амёбанинг катта вегитатив (тўқима) шакллари топилади. Ахлатда амёбанинг ичак бўшлиғида бўладиган шаклини топиш ҳали касаллик дегани эмас, чунки улар ташувчиликда ҳам учрайди. Амёбали ичбуруғ борлигини билвосита кўрсатгичи ахлатда эозинофиллар, Шарко-Лайден кристаллари ва устун шаклида жойлашган эритроцитлар топилиши ҳисобланади.

Лямблиозда асосий белги энтерит бўлиб, ахлат мўл, суюқ, кўпикли, ҳидли, кўкимтир рангли бўлади. Умумий заҳарланиш белгилари бўлмайди. Касаллик тўлқинсимон кечиб рецидивлар кузатилади. Йўғон ичак жараёнга иккиланмай қўшилади. қоринда оғриқ кўпроқ киндик соҳасида бўлиб, сурункали кечганда ойлаб, ҳатто йиллаб кечади, ремиссиялар зўрайиш даврлари билан алмашиб туради. Неврастеник синдром ўт йўллари дискинезияси ривожланиши мумкин. Ташхисотда йўғон ичак юқори қисмидан олинган массалар ва ахлатдан лямблиялар топилиши ёрдам беради. Ёдда тутиш лозимки организмда лямблия топилиши ҳар доим ҳам касаллик дегани эмас. қўшимча қиёсий ташхисий усул бу антипротозой даводан фойда бўлишидир. Носпецефик ярали колит (НЯК) нинг ўткир фазаси инфекцион ва ноинфекцион диариялар қиёсий ташхисини қийинлаштиради. Касаллик ўткир, ичнинг 10-20-30 ва ундан ортиқ марта кетиши билан бошланади. Ахлат бўтқасимон ёки ёғли, қон, шиллиқ ва йиринг аралаш бўлади. қоринда бураб оғриқ пайдо бўлади. Иситмалаш ва бошқа заҳарланиш белгилари кузатилади. Ичбуруғдан фарқли НЯКда ахлатдаги қон миқдори кўп бўлади (5-20 мл. ва ундан ортиқ) ва касаллик бошида ахлатда фақат қон бўлиб, шиллиқ ва йиринг кейинчалик кўрилади. Ичбуруғга хос бўлган ич келганда ахлат массалари бўлмаслиги, ичининг оз-оздан келиши (ректал тупук), ёлғон чақириқлар НЯКга хос эмас. НЯК фойдасига антибактериал терапиядан эффект бўлмаслиги ёки аҳволи оғирлашиши гувоҳлик беради. Катта аҳамиятга ректоромоноскопия эга. НЯК хос белгилар йўғон ичак шиллиқ қаватидаги кучли ўзгаришлар – тарқоқ қизариш, эрозия ва яралар, ҳамда контакт спонтан қонаб кетишдир. Оғир ҳолларда сфинктернинг иккиламчи зарарланиши натижасида бемор ахлатини ушлаб қололмайди. Крон касаллигида НЯК фарқли жараён йўғон ичак проксимал бўлимининг шиллиқ ости қаватда жойлашади ва узуқ-юлуқ бўлади. Тўғри ичак икки марта камроқ зарарланади. Кўпроқ оғриқ, камроқ қон кетиш

кузатилади. Ректоромоноскопияда катта алоҳида ярали, ўчоқли ўзгаришлар топилади (амёбали зарарланишга ўхшаш). Дисбактериозда ичакда узоқ вақт давом этувчи яллиғланиш жараёни бўлади ва у турли белгилар билан намоён бўлади. Тарқоқ инфекция бўлмаганда кўпроқ кўнгил айнаш, қусиш иситмалаш, суюқ, шиллиқ ва баъзида қон аралаш ичи келади. қоринда газ тўпланиши хос ва у перисталтика кучайганда кучли оғриқларга олиб келади. Дисбактериоздаги диариянинг ичак инфекцияларидаги диариядан фарқи шулки, ичак инфекциялари ўткир, ортиб борувчи заҳарланиш, тез-тез ич кетиши билан изоҳланади. Дисбактериозда жараён кўпинча яширин, аста-секин ривожланади, бузилган ахлат ҳатто мақсадли даволаганда ҳам узоқ вақт кузатилади. Ташҳисотда йўғон ичак микроб пейзажини текшириш ёрдам беради. Юқумли бўлмаган касалликларда диария синдроми Заҳарли замбуруғлар билан заҳарланиш. Ташхисотда тўғри ва тўлиқ йиғилган анамнез катта аҳамиятга эга. Биринчи белгилар замбуруғ истеъмол қилгандан 0,5-3 соат базида 12- 24 соат ўтгач, пайдо бўлади. Шуни айтиш лозимки яширин даври узоқ бўлса касаллик шунча оғир кечади. Заҳарланиш биринчи белгилари кўнгил айнаш, қусиш, қоринда бураб оғриш, ичи суюлиши, оғир ҳолларда кучли сувсизланиш, коллапс бўлади. Мухомор билан заҳарланганда безовталик, кучли сўлак оқиши ва терлаш, брадикардия миоз ёки мидриаз кузатилади. Хавфли бўлгани оқиш почанка билан заҳарланишдир. Яширин даври 8-24 соатдан кейин касаллик турли аъзоларда оғир дегенератив ўзгаришлар ва қонқуюлишлар билан бошланаи, эритроцитлар гемолизи, ўткир жигар-буйрак етишмовчилиги белгилари қўшилади.

Оғир металлар тузи билан заҳарланиш Ташхисотда анамнезда руҳланган идишларда тайёрланган сақланган овқатни истеъмол қилиш (руҳ билан заҳарланши) заҳарли химикатлар аралашган ун маҳсулотларини ишлатиш (мишьяк-маргимуш билан заҳарланиш) терига таркибида симоб ва тутувчи даво малхамларини суртиш кабиларни аниқлаш аҳамиятга эга. Яширин даври бир неча соатдан бир неча кунгача. ҳамма заҳарланишда ўткир гастроэнтерит ёки гастроэнтероколит синдроми ривожланади. Маргимуш билан заҳарланганда бемордан саримсоқ ҳиди келади. Симоб билан заҳарланганда сўлак оқиши, ярали стоматит, гингвит, терида доғли тошма, буйрак зарарланиши кузатилади. Руҳ ва мис билан заҳарланганда кучли чанқаш, оғизда металл мазаси, қ изилўнгач бўйлаб ачишиш, бўшашиш, диурез камайиши, пешобнинг қора рангга кириши кузатилади. Ташхис қон ахлат, пешоб ва сўлакда заҳарли моддани топиш билан аниқланади. Ўткир аппендицит . Баъзида ичбуруғ билан адаштирилади. Баъзи беморларда ич кетиш 5-8 мартагача, ахлатида шиллиқ, жуда кам ҳолларда қон аралаш бўлиши мумкин. Лекин аппенгдицитда энг биринчи белги доимий бўлган қориндаги оғриқ бўлиб, ичак дисфункцияси кейинроқ бошланади. Ичбуруғда ичак бузилиши қориндаги бураб оғриш билан бир вақтда бошланади. Аппендицитда иштаҳа сақланган, касаллик бошида заҳарланиш бўлмайди, қорин босилганда мушакларнинг локал таранглашуви, ҳамда классик белгилар (ҳеткин- Блюмберг, Ситковский, Ровзинг ва бошқалар) топилади. Бармоқ билан текширганда локал оғриқ, кейинчалик тосдаги инфильтрат аниқланади. Ўткир ичак инвагинацияси ҳам кўпинча ичбуруғ билан адаштирилади. Кўпроқ 2 ёшгача болаларда, лекин катталарда ҳам учрайди. Ичбуруғдан фарқи инвагинацияда қоринда бирданига бураб оғриқ пайдо

бўлади. Касаллик бошида иситмалаш билан кейинчалик ахлат йўқолиб фақат шиллиқ - қонли экссудат кўринишида бўлади. қонли аралашмалар анусдан ўз ҳолича ҳам оқиб тураверади. Оғриқ хуружлари 1-2 минут давом этиб, яна бирданига йўқолади. Оғриқ хуружлари орасидаги вақт 15-20 минутдан бир неча соатгача бўлади. қорин юмшоқ, баъзида дам бўлган. Эрта даврида ичак шовқинлари кучайган. Энг аҳамиятли белгиси - қоринда эластик оғриқли, ҳаракатчан, цилиндрик (колбаса кўринишидаги) инвагинатни аниқлашдир. Инвагинатнинг энг кўп учрайдиган илеоцекал шаклида қорин пайпасланганда ДАНС белгиси - ўнг чов соҳасида, бўшлиқ топилади. Ректал текширилганда тўғри ичак ампуласининг бўшлиги бармоқда эса қон топилади. Катта аҳамиятга рентген текширув эга. (суюқлик горизонтал чизиғини, Клойберг косалари). Миокард инфарктида ичак дисфункцияси кузатилиши мумкин. Касаллик бошида ичак турли қисмида спазмлар, кейинроқ гипотония ва ичак парези кузатилади. Бу ҳолатларда овқат токсикоинфекцияларига ўхшайди. Бемор ёшининг катталиги, йўлдош касалликлар (гипертоник касаллик, атеросклероз, юрак ишемик касаллиги), заҳарланиш белгилари бўлмаслиги, юрак соҳаси ва кўкрак орқасидаги кучли оғриқ чуқур коллапс ва даводан эффект бўлмаслиги ташхисни енгиллаштиради. ЭКГ ва қон умумий анализи (лейкоцитоз ЭЧТ ортиши, аминотрансферазалар ортиши) катта аҳамиятга эга. ЎЮИКларнинг давоси Парҳез овқатланиш даволашнинг доимий ва асосий қисмидир. ЎЮИК ўткир даври. ҳозирги пайтда сув, чойли паузалар ва оч қолдирувчи парҳез буюрилмайди, чунки исботланиши бўйича ҳатто ЎЮИК оғир кечганда ҳам ичак ҳазм қилиш функцияси ичакнинг катта қисмида сақланиб қолади. Овқатнинг ҳажми ва таркиби бола ёши, аввалги овқатлантириш тури, касаллик оғирлиги ва йўлдош касалликлар турига қараб аниқланади.

ЎЮИК енгил шаклида ёшига мос, бироз чегараланган парҳез буюрилади. 1 ёшгача болаларда одатий овқатлантиришда, суткалик ҳажмини 15-20 фоиз қисқартириш (иштаҳасига қараб) билан, 1 ёшдан катталар овқатни механик енгил (эзилган, 4 стол) ва қўшимча овқат сут-қатиқли (кефир ва бошқалар) кунига 2 марта овқатлантириладилар. Ўртача ва оғир шаклларида суткалик овқат ҳажми 30-50 % га камайтирилиб, овқатлантириш сони 5-8 мартага кўпайтирилади, овқат ҳажми 5-7 кунга келиб тикланади. Кўкрак ёшидагилар учун асосий овқат - кўкрак сутидир. Сунъий ва аралаш овқатланадиган болалар учун ўрганган сутли аралашмаси, иложи бўлса сут-қатиқли (кефир, Карине, Виталак) аралашмалар берилади. 4 ойликдан катта болаларда сут-қатиқли аралашмаларга 5-10 % гуручли ва гречкали, сувда ёки ярим сутда пиширилган бўтқа ва сабзавотли пюре қўшилди. 1 ёшдан катта болаларга касаллик биринч кунларида осон ҳазм бўладиган, эзилган овқат (қайнатилган гурунч, сабзавот пюрелари, шўрвалар) буюрилиб, унда ёғлар камайтирилади, 3-4 кундан эса қайнатилган гўшт бериш мумкин. Овқат рационидан 2-3 ҳафтага ичакда бижғишни кўпайтирувчи ва перистальтикани кучайтирувчи маҳсулотлар олиб ташланади. (сут, қора нон ҳам сабзавотлар, нордон мевалар). ЎЮИКларида оқсил ўрнини босиш учун, айниқса инвазив касалликларда парҳезга энпитлар (ёғсизлантирилган, оқсилли энпит) 50-150 мл. Суткасига 2-3 мартага бўлиб 1-1,5 ой давомида берилади. Оғиз орқали амнокислотали препаратлар (альвезин, аминон, инфезол) 10 мл/кг/сут, 5-6 га бўлиб овқатланиш вақтида бериш мумкин. Бундан ташқари творог, гўшт қиймаси, балиқ берилади. Тикланиш ва тузалиш даврида ёшига мос парҳез юқорида кўрсатилган чегараланишлар билан тавсия этилади. Касалликдан кейинги дисфункциялар бўлса керакли коррекция қилинади.

1. Реактив панкреатитда ёғлар сўрилиши бузилиб, ахлати кўп, ялтироқ, бадбўй, кулранг-яшил тусда, нейтрал ёғ,эркин ёғ кислоталари, липидлар, фосфолипидлар билан келади. Бундай болаларга ёғлари камайтирилган парҳез буюрилади. 1 ёшгача болаларга ёғсизлантирилган аралашмалар (раболакт, ацидолакт-3, Пенти-сониор, ёғсиз энпит, унипит) берилади. 1 ёшдан катталарга ҳайвон ёғисиз, ҳам меваларсиз 15 панкреатит столи буюрилади. 2. Лактоз етишмовчиликда болаларда қайд қилиш метеоризм, кекириш, ичининг кўп, отилиб чиқувчи кўпикли, ҳар овқатланишдан кейин келувчи, рН и 50-55 гача тушган ахлат характерлидир. Бундай ҳолларда ширин сутли аралашмалар тўхтатилиб, тузсиз сояли аралашмалар (алактозит, Alsoy , Al 110) берилади, улар бўлмаганда уч кунлик кефир ёки В-кефир, 2/3 кефирга 1/3 гурунч қайнатмаси ва 5 % глюкоза ёки фруктоза қўшиб берилади. қўшимча қилиб сутсиз бўтқалар (гурунч ёки сабзавотлар қайнатмасида), сабзавот ва пюресига сариёғ қўшиб берилади. Парҳез 1,5-6 ой давом этади. 3. Аллергоэнтеропатиялар - сигир сути оқсили баъзида тухум ва донли оқсилларни ҳазм қила олмаслик. Бу ҳолат овқатланишдан кейин қоринда оғриқ, газ йиғилиши, қайт қилиш, ичининг суюқ, шиллиқ ёки қон аралаш келиши, ахлатда эозинофиллар ортиши билан кечади. Бунда болаларга сутсиз парҳез буюрилиб (сигир сутисиз) сояли ёки оқсил гидролизотлари (алиментум, нутрамигон, асосидаги аралашмалар, сутсиз бўтқалар (гуручли, гречкали, сулили) берилади. Парҳез давомийлиги 3-12 ойгача. ЎЮИК этиотроп давоси антибиотиклар, химиопрепаратлар махсус бактериофаглар ва энтеросорбентларни ўз ичига олади. I. Антибиотиклар ва химиопрепаратлар билан даволашга кўрсатмалар. 1. Инвазив ЎЮИК 2. ЎЮИК оғир кечиши 3. 2 ёшгача болаларда ўртача оғир кечиши

4. 1 ёшгача болалар «хавф гуруҳлари» Антибиотиклар ва химиопрепаратлар қуйидагиларни ҳисобга олган ҳолда тайинланади. - фармакокинетикаси ва бактериоцид таъсир хусусияти - антимикроб спектри - ножўя таъсирлари - микробнинг таъсирчанлиги II. Махсус бактериофаглар қўллашга кўрсатмалар. 1. ЎЮИК билинмас ва лекин шаклларини монотерапияси 2. ЎЮИК ўрта оғир шаклларида бошқа антибактериал препаратларга қўшимча сифатида. 3. Биринчи даво курси (антибиотиклар ва химиопрепаратлар) наф бермаганда иккинчи даво курсини патогенетик даво билан бирга ўтказиш учун 4. қайта бактерия чиқаришда (ахлатидан) монотерапия ёки иммунопротекторлар билан биргаликда даволаш учун. 5. Хусусияти ўзгарган ичак таёқчаси ва протейлар топишган ичак дисбактериозни даволаш ёки шартли патоген микроблар биргаликда чақирган дисбактереозни даовлаш учун (интести-фаг). Фаглар овқатдан 1-2 соат олдин, 5-7 соат олдин, 5-7 кунга тайинланади. қайта курслар 4-5 кун оралатиб берилади. Фагларни ичак муҳити рН и ҳар хил бўлгани учун биопрепаратлар билан бирга берилмайди. Фаглар ўткир даврда ҳам берилмайди. Чунки лизис пайтида ажралиб чиққан заµарлар интоксикацияни кучайтиради. қуйидаги фаглар тайинланади : 1. Ичбуруғ поливалент бактериофаги - таблетка ва шамчалар шаклида. 6 ойдан 3 ёшгача болаларга 1 таблетка х 2 маҳал 3-8 ёшда 2 таблетка х 3 маҳал 8 ёшдан катта 2 таблетка х 4 маҳал

2. Сальмонеллёз поливалент бактериофаги таблетка ёки суюқ шаклда 6 ойгача 10 мл ичишга + 20 мл клизма 6 ой - 3 ёш - 1 таблетка ичишга + 30-40 мл клизма 3 ёшдан катта - 2 таблетка ичишга + 40-50 мл клизма 3. Колипротей бактериофаги суюқ шаклда 6 ойгача - 5-10 мл х 3 маҳал 6 ой 3 ёш - 10-15 мл х 3 маҳал 3 ёшдан катта - 20 мл х 3 маҳал 4. Инвести бактериофаг - Зонне, Фикспер шигелласи А ва В гуруҳли сальмонеллёз, ичак таёқчаси, стафилакоклар, протей, энтерококклар, кўк йиринг таёқчасига қарши ишлатилади. 3 ёшгача 3-5 мл х 4 маҳал ичишга 3 ёшдан катта - 5-10 мл ичишга + 10 мл клизмага Булардан ташқари ШПМ га қарши пиобактериофаг, клебспеллезли бактериофаг, иерсиниозли поливалент бактериофаглар мавжуд. III. Энтеросорбентларга кўмирли (фаоллаштирилган кўмир, микросорб ГС) толали (билигнин, полифепан), ичак молекулли поливинил пирамедонлар (энтеродез, энтеросорб), табиий ғовак (смекта, каолин, бектит-М), кремний органик (энтеросгель) ва бошқалар киради. Энтеросорбентлр билан даволаш 5-7 кундан иборат. Патогенетик даволаш 1. Перорал регидротация эксикозининг I , II баъзида III даражасида олиб борилади. Регидрон, регедрин, оралит, гастролит, глюкосолан, цитроглюкосолан ва бошқалар берилади. Перорал регидретация 2 этапда олиб борилади.

I этап (даво бошланишидан бошлаб биринчи 6 соат) - даво бошлагунгача бўлган сув етишмовчилигини йўқотишга қаратилган. Эксикоз I даражасида суюқлик миқдори 50 мл/кг, I - II даражасида - 80 мл/кг, II даражасида - 100 мл/кг, 6 соат ичида. II -этап қўлловчи терапия, ўртача 80-10 мл/кг/сут суюқлик йўқотиш тўхтагунича. 3 ёшгача болаларда глюкоза - тузли эритмалар тузсиз эритмалар (чой, сув, гуруч қайнатмаси, наматак қайнатмаси) билан қуйидаги нисбатда аралаштириб берилади. 1:1 - кучли сувдек диареяда 2:1 - кўп қусганда 1:2 – суюқликни перспирация билан йўқотганда, энтероколитларда Орал регидротация тавсия этилмайди. 1. III ва II - III даражали эксикозда 2. ИТШда 3. Кучли заҳарланишда 4. Олиго-анурияда, кўп тўхтамайдиган қусишда 5. Глюкозага аллергия бўлганда. Булардан ташқари ЎЮИК давосида антидиареяли препаратлар (имодиум, люпмин, лоперамид), форментотерапия (панкреатин, фестал) иммунотерепия (иммуноглобулин, лактоглобулин, иммуномодуляторлар) қўлланилади. Кўрсатмага биноан симптоматик даво (иссиқ туширувчи, оғриқ қолдирувчи) фитотерапия, витаминатерапия, физиотерапия ва албатта дисбактериоз даволанади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Юқумли касалликлар б ў йича тиббиёт олий ў қув юрти талабалари, магистрлар, педиатрлар ва юқумли касалликлар шифокорлари учун қ ў лланма. А.Зокирх ў жаев тахрири остида. 1-қисм. Тошкент 2003 й. 2. Юқумли касалликлар б ў йича тиббиёт олий ў қув юрти талабалари, магистрлар, педиатрлар ва юқумли касалликлар шифокорлари учун қ ў лланма. А.Зокирх ў жаев тахрири остида. 2-қисм. Тошкент 2004 й. 3. Юқумли касалликлар б ў йича тиббиёт олий ў қув юрти талабалари, магистрлар, педиатрлар ва юқумли касалликлар шифокорлари учун қ ў лланма. А.Зокирх ў жаев тахрири остида. 3-қисм. Тошкент 2004 й. 4. Юқумли касалликлар б ў йича тиббиёт олий ў қув юрти талабалари, магистрлар, педиатрлар ва юқумли касалликлар шифокорлари учун қ ў лланма. А.Зокирх ў жаев тахрири остида. 4-қисм. Тошкент 2005 й. 5. Богадельников И.В. Дифференциальный диагноз важнейших инфекционных болезней у детей. Симферополь, 2000. 6. Шабалов Н.П. Детские болезни. СПб., 2000. 7. Комплексная терапия острых кишечных инфекций у детей в поликлинических условиях. Мет. рекомендации. М., 1999. 8. Васильев В.С. и др. Практика инфекциониста. Минск, 1993 . 9. Нисевич Н.И., Учайкин В.Ф. Инфекционные болезни у детей. М., 1990. 10. Методические разработки кафедры детских инфекционных болезней

Похожие

Юқумли касалликларда юқори ҳарорат билан кечадиган касалликларнинг эрта ва қиёсий ташхиси

Респиратор ва ангина билан кечадиган касалликлар эрта ва дифференциал диагностикаси

Бириктирувчи тўқиманинг зарарланиши билан кечадиган диффуз касалликлар

Нерв тизимини ирсий дегенератив касалликлари

Эрта ёшдаги болалар касалликлари диатезлар