Бош миянинг қон томир касалликлари - Медицина - Рефераты

Бош миянинг қон томир касалликлари

Загружено в:

17.11.2022

Скачано:

0

Размер:

469.2421875 KB

Бош миянинг қон томир касалликлари Режа: Хавф омиллари, этиология ва патогенези Дисциркулятор энцефалопатия. Мияда қон айланишининг ўткир бузилиши. Ишемик инсульт (мия инфаркти) Геморрагик инсульт Инсульт турларини қиёсий ташхиси Бош мия қон томир касалликларини даволаш 1

I. Бош ва орқа мия зарарланишининг таснифи: Қон айланишини бузилишига олиб келувчи касалликлар ва патологик ҳолатлар: 1. Атеросклероз 2. Гипертония касаллиги (эссенциал гипертония) 3. Симпатик артериал гипертония 4. Атеросклерозни артериал гипертония билан бирга учраши 5. Вазоматор дистониялар Нейроциркулатор дистония: Гипертензив тури Гипотензив тури Нормотензив тури Вегетоқонтомир дистониялар. 6. Артериал гипотензия Конституционал Симптоматик 7. Юракни зарарланиши ва фаолиятини бузилиши 8. Юрак-қон томир тизимини аномалиялари 9. Ўпка-юрак етишмовчилигига бош мияда веноз қон айланишини бузилишига олиб келувчи ўпкани зарарланиши. 10.Инфекцион ва аллергик васкулитлар: Сифилитик Ревматик Коллагенозли бошқалар 11.Мия томирларини токсик зарарланиши: Экзоген Эндоген 12.Эндокрин тизимининг касалликлари 13.Мия томирларини ва пардаларини жароҳатланишида зарарланиш 14.Артериялар ва веналарни эзилиши (умуртқалар ўзгарганда, ўсмаларда ва бошқалар) 15.Қон касалликлари ва физик-кимёвий хусусиятларни ўзгариши 16.Бошқа касалликлар 17.Сабаби аниқланмаган. 2

II. Мияда қон айланишининг бузилишлари характерига қараб А. Бош мияда қон айланишининг бузилишида дастлабки белгилар. Б. Қон айланиши бузилишининг ўтиб кетувчи ҳолати Транзитор ишемик атакалар Гипертензив церебрал кризлар: Умумий мия симптоми Ўчоқли бузилишлар. В. Инсульт: Субарахноидал қон қуйилиш: Бош мия пардаси остига жароҳатсиз қон қуйилиш; Орқа мия пардаси остига жароҳатсиз қон қуйилиш (гематорахис) Геморрагик инсульт-жароҳатсиз қон қуйилиш Бош мияга қон қуйилиш; Орқа мияга қон қуйилиш. Бошқа ва сабаби аниқланмаган мия ичига қон қуйилиш Жароҳатсиз экстрадурал қон қуйилиш; Жароҳатсиз ўткир субдурал қон қуйилиш; Ноаниқ сабабли мия ичига қон қуйилиш. Ишемик инсульт Церебрал ишемик инсульт Прецеребрал магистрал артериялар зарарланганда; Церебрал артериялар зарарланганда; Церебрал артерияларнинг эмболияси Орқа миянинг ишемик инсульти. Неврологик камолотнинг тикланишига оид инсульт-кичик инсульт. Аввалги ўтказилган (1 йилдан ортиқ) инсульт оқибати. Г. Мияда қон айланиши бузилишининг ривожланиб бориши: Сурункали субдурал гематома Дисциркулятор энцефалопатия Атеросклерозга боғлиқ; Гипертоник; Веналар патологияси ва аниқланмаган сабаблар. Дисциркулятор миелопатия Д. Бошқа аниқланмаган қон томирларнинг зарарланиши Церебрал - бош мия 3

Орқа мия - спинал III. Миядаги ўчоқли жараённи локализацияси: Бош мия ярим шарлари: Оқ модда (зарарланган бўлакчаларни кўрсатиш); Ички капсула; Пўстлоқ ости тугунлари; Кўрув бўртиғи. Мия устуни Ўрта мия (қопқоқ ости, асоси); Варолий кўприги (қопқоқ ости, асоси); Узунчоқ мия; Кўп сонли ўчоқлар. Мияча Чувалчанг қисми; Ярим шарлари; Орқа мия Бўйин қисми; Кўкрак қисми; Бел-думғаза қисми. Жойлашган ери аниқланмаган. IV. Ўзгарган томирларни ҳолати ва жойлашуви: А. Зарарланган томирни холати, томир тешигини беркилиб қолиши, томир тешигини торайиб қолиши (%), томирларда эгрибугрилик, қовузлоқ ҳосил бўлиши. Аневризмлар: Туғма қопсимон; Артериовенозли; Каротид-кавернозли - артериовеноз бирлашув; Посттравматик - қон томирларнинг деворини ёрилиши ёки аневризмалар. Қон томир деворини ўтказувчанлигини ошиб кетиши. Артерияларни бошқа омиллар билан зарарланиши. Вена қон томирларини бошқа омиллар билан зарарланиши. Б. Зарарланган ўчоқни жойлашуви. Тарқалган зарарланиш Аорта Елка бош пояси. Уйқу артерияси (умумий, ички, ташқи) Ўмров ости артерияси Умуртқа артерияси Асосий артерия Миянинг олдинги, ўрта, орқа артериялари Асосий артериянинг толалари 4

Миячанинг пастки орқа артерияси Ташқи уйқу артериясининг толалари Миянинг веналари ва синуслари Бўйинтириқ вена Орқа миянинг томирлари (илдиз артериялари, орқа миянинг хусусий артериялари) Бошқа томирлар Жойлашуви аниқланмаган. V. Клиник синдромларнинг таснифи: Субъектив симптомлар (объектив неврологик симптомларсиз) Органик микросимптоматика функцияларни бузилиши ҳолатисиз (анизорефлексия, тилнинг енгил девиацияси ва бошқалар) Харакатларни бузилиши (парезлар, фалажлар, экстрапирамиданинг ва миячанинг зарарланиш синдромлари) Сезгининг бузилиши (оғриқлар, сезгининг камайиши) Сезги аъзоларининг функциясини бузилиши Олий пўстлоқ функциясининг бузилишга доир ўчоқли симптомлар (афазия, аграфия, алексия ва бошқалар) Эпилепсиясимон хуружлар (умумий, ўчоқли) Интеллект, хотира, эмоцияларнинг ўзгариши Психопатологик симптомлар Бошқалар Россияда РАМН неврология ИТИ томонидан ишлаб чиқилган бош мия томир касалликларининг қуйидаги таснифи қабул қилинган: 1. Мияда қон айланишининг сурункали етишмовчилиги (ёки мияда секин ривожланувчи қон айланишининг бузилиши): 1.1. Бош мияда қон айланиши етишмовчилигининг бошланғич белгилари. 1.2. Дисциркулятор энцефалопатия (1,2 ва 3 босқичлари). 2. Мияда қон айланишининг ўткир бузилишлари. 5

2.1. Мияда қон айланишининг ўтиб кетувчи бузилишлари. 2.1.1. Транзитор ишемик атакалар. 2.1.2. Гипертоник церебрал кризлар. 2.2. Инсултлар. 2.2.1. Ишемик инсултлар. 2.2.2. Геморрагик (паренхиматоз, пардали, паренхиматоз - пардали) 2.3. Ўткир гипертоник энцефалопатия. Бош миянинг қон билан таъминланишини анатомофизиологик хусусиятлари Бош мия 2 та қон томир ҳавзаси: ички (ўнг ва чап) уйқу артерияси тизими ва вертебро-базилляр тизим орқали қон билан таъминланади. Ички уйқу артерияси умумий уйқу артериясини қалқонсимон тоғайнинг юқориги соҳасида ички ва ташқи уйқу артерияларига бўлиниши натижасида ҳосил бўлади. Ички уйқу артерияси калла ичига foramen caroticum орқали кириб, ғовак синус томон йўналади. Ундан чиқиб, кўз артерияси шохини беради. Кейин ички уйқу артерияси олдинги ва ўрта мия артерияларига бўлинади. Улар бош миянинг пешона, чакка ва тепа бўлакларини қон билан таъминлайди. Умуртқа артерияси ўмров ости артериясидан бошланиб, бўйин умуртқаларининг кўндаланг ўсимталаридаги тешиклар орқали ўтади, кейин у бош мияга катта тешик орқали кириб, узунчоқ мия остидан ўтади ва қарама- қарши томонидаги шу номдаги артерия билан қўшилиб, асосий артерияни ҳосил қилади. Иккала умуртқа ва асосий артериялар вертебробазилляр системани ҳосил қилади. Ундан қуйидаги шохлар чиқади: мияча артериялари (юқориги, олдинги ва орқа пастки мияча артериялари), мия сўғони артериялари ва орқа мия артериялари. Вертебро-базилляр система бош миянинг энса бўлагини, мия ярим шарларини чакка-асос бўлакларини, мия сўғони ва миячани қон билан таъминлайди. Алоҳида артериал бассейнлар ўзаро ривожланган коллатераллар тўри билан боғланган, улар қуйидагилар: 6

1. Мия асосидаги Виллизий ҳалқаси ҳисобига қон иккала катта ярим шарлар ўртасида ён, олд ва орқа йўналишларда ўзаро қайта тақсимланади. Орқа ва олдинги қўшувчи артериялар ички уйқу артерияси ва умуртқа артерияси тизимларини ўзаро бирлаштириб туради. 2. Кўз артерияси ва юза чакка артерияси (ИУА хавзаси) орасидаги коллатераллар. Мия артерияларининг чуқур шохлари деярли коллатералларга эга эмас. Бош мия бошқа аъзоларга нисбатан кислород ва озиқ моддалар етишмовчилигига юқори сезгирлиги билан фарқ қилади. Бажараётган фаолиятидан (жисмоний иш, ақлий фаолият, уйқу, дам олиш) қатъий назар мия қон ва кислород билан бир маромда таъминланиши керак. Бу ҳолат мияни қон билан таъминланишини ўз-ўзидан бошқарувчи тизим ва нейрогуморал факторлар ҳисобига амалга оширилади. Қон томирлар деворининг қон босимини ўзгаришига реакцияси-АБ ошганда уларнинг қисқариши ва АБ пасайганда қон томир деворларининг кенгайиши билан намоён бўлади. Бош мияда қон айланишини бошқаришда, шубҳасиз, қон химизмининг, хусусан, қоннинг газ таркибини ўзгаришига нисбатан қон томир деворлари тонусининг ўзгариши аҳамиятли. Бош мияда қон айланишига кислород ва карбонат ангидрид умуман қарама-қарши таъсир кўрсатади. Агар артериал қонда кислород кам бўлса, мия қон томирларини кенгайиши кузатилади. Гипероксигенацияга жавобан эса мия қон томирлари тораяди. СО2 газини артериал қонда камайиши қон томирларини торайишига ва мияда қон айланишининг пасайишига олиб келади. Гиперкапния энг асосий қон томирларни кенгайтирувчи омил ҳисобланади. Хавф омиллари, этиология ва патогенези. Цереброваскуляр касалликлар замонавий тиббиётнинг долзарб муаммоларидан бири ҳисобланади. ВОЗ маълумотларига кўра, бош миянинг қон-томир касалликларидан келиб чиқадиган ўлим ҳолатлари юрак 7

касалликларидан ва ёмон сифатли ўсмалардан кейин учинчи ўринда туради. Цереброваскуляр касалликларнинг кенг кўламда тарқалиши, меҳнатга лойиқ ёшдаги кишиларда ўлим ва ногиронлик фоизларининг юқори бўлиши, бу муаммони долзарблиги ва катта тиббий-ижтимоий аҳамиятга эга эканлигини таъкидлайди. Асосида қон-томир тизимининг патологияси ва бош мияда қон айланишинг бузилиши ётувчи МНСнинг зарарланишлари бош мия қон томир касалликлари дейилади. Цереброваскуляр касалликларининг келиб чиқишида хавф омиллари аҳамиятли. Ҳозирда уларни икки катта гуруҳга бўлинади: экзоген ва эндоген. Хавф омиллари қон томир касалликларини сабаби бўлиб ҳисобланмасада, у ёки бу цереброваскуляр патологияни ривожланишига мойиллик яратади. Экзоген омилларга эмоционал зўриқиш, гиподинамия, кўп миқдорда овқатланиш, зарарли одатлар киради. Ҳозирги замонда психоэмоционал зўриқишни аҳамияти тобора ўсиб бормоқда, бу ҳаёт тарзи, урбанизация, информацион зўриқишлар билан тушунтирилади. Салбий эмоциялар натижасида ҳосил бўладиган турғун қўзғалиш ўчоғини ҳосил бўлиши, артериал қон босимини ошишига олиб келади. Гиподинамия церебрал томирларнинг реактивлиги ва тонусининг ўзгаришига таъсир қилиб, артериал ва веноз гипотонияга сабаб бўлиб, бош мия қон томир касалликларига олиб келиши мумкин. Кўп овқат, айниқса ёғли маҳсулотларни кўп истеъмол қилиш, ёғ алмашинувининг бузилишига, бу эса ўз навбатида қоннинг қайта тақсимланиши ва мияда қон айланишини бузилишига сабаб бўлиши мумкин. Чекиш ва алкогол ичимликларни кўп истеъмол қилиш, каби зарарли одатлар цереброваскуляр касалликларни келиб чиқишига сабаб бўлади, мия инфаркти кўп ҳолларда зарарли одатлари бор инсонларда учраши 8

исботланган. Ундан ташқари, уларда холестерин ва фибриноген миқдори ошади, тромбоцитлар агрегацияси ҳам кучаяди. Эндоген хавф омилларига ирсий мойиллик, артериал дистония ва гипертензия, гиперхолестеринемия ва семизлик киради. Ирсий мойиллиги бор шахсларда цереброваскуляр патология анча эртароқ бошланиши ва оғирроқ кечиши аниқланди. Бу шахслар метеофакторларга сезгир ва ташқи муҳитни салбий таъсирига берилувчан бўладилар. Атеросклероз ривожланишида ёғ алмашинувининг бузилиши катта аҳамиятга эга. Ҳозирги вақтда Фредриксоннинг гиперлипопротеинемия (ГЛП) турини аниқлашда қўл келувчи классификацияси қабул қилинган. β - ЛП ва пре-β -ЛП, триглицеридлар ва холестериннинг тўпланишига боғлиқ ҳолда 5 типдаги ГЛП ажратилади. 1-тип - хиломикронларнинг катталашуви билан характерланади. 2-А тип - липопротеидлар фракциясининг йиғиндиси ва холестериннинг сезиларли кўпайиши билан характерланади. 2-Б тип - ЛП, триглицеридлар ва холестерин миқдорининг ортиши билан характерланади. 3-тип - β-ЛП, пре-β-ЛП ва триглицеридлар ҳамда холестерин миқдорининг ортиши билан характерланади. 4-тип - β-ЛП ва холестерин миқдори нормал бўлган ҳолда, триглециридларнинг миқдорини ошиши билан характерланади. 5-тип - хиломикронлар ва триглециридлар миқдорининг ортиши билан характерланади. Цереброваскуляр касалликларнинг этиологияси турлича бўлиши мумкин. Сабабларидан биринчи ўринда гипертония касаллиги, атеросклероз ва уларни биргаликда учраши туради. Охирги вақтда бирламчи ва иккиламчи васкулитларнинг цереброваскуляр касалликларнинг келиб чиқишида катта аҳамиятга эга эканлиги тан олинмоқда. Нерв тизими қон томир касалликлари ҳозирги кунда цивилизация касаллиги ҳисобланмоқда, кўпчилик олимлар буларнинг ўсишига сабаб экология ва ишлаб чиқаришнинг салбий таъсирлари деб қарайдилар. Ишлаб 9

чиқаришдаги зарарли омилларга физик таъсиротлар (вибрация, совуқ олиш, радиация, ўта юқори частотали тўлқинлар)ни ҳам киритиш лозим, бу омиллар ҳам асаб тизими қон томир касаллигини келтириб чиқариши мумкин. Цереброваскуляр касалликлар юрак патологияси (миокард инфаркти, кардиосклероз, юрак нуқсонлари), қон касалликлари (Верльгоф касаллиги, лейкоз, полицитемия) туфайли келиб чиқиши мумкин. Бундан ташқари бош мия қон томир касалликларига бош мия жароҳати (масалан: субарахноидал қон қуйилиши), мия томирлари аномалияси (аневризмалар, артериовеноз малформациялар) ҳам сабаб бўлиши мумкин. Болалар ва ўсмирларда цереброваскуляр касаллик ривожланишига артериал гипертония, вегето- томир дистонияси, васкулитлар, юрак патологияси, туғма ва орттирилган бош мия жароҳатлари ва аневризмалар сабаб бўла олади. Турли хил этиологик омиллар мияда қон айланишининг бузилишига олиб келиши натижасида мия тўқимасида гипоксия ривожланади. Гипоксия ўткир ёки аста-секин ривожланиши мумкин. Мияда қон айланишининг 1,5 дақиқага тўхташи эсҳушнинг йўқолишига олиб келади, 3 дақиқадан кейин эса мия пўстлоғи ҳужайраларида таркибий ўзгаришларни келтириб чиқаради ва 6 дақиқадан кейин эса улар ҳалок бўлади. Шундай қилиб, томир патологиясида бош мия тўқимасининг зарарланиши ҳар доим иккиламчи бўлиб, унинг асосида мия тўқимасининг аста-секинлик билан ёки ўткир ривожланувчи гипоксияси ётади. Церебрал қон айланишининг бузилишида кўпгина патогенетик механизмлар сабабчи бўлиб, улардан асосийлари қуйидагилар: 1. Томирлар нерв регуляциясининг бузилиши артериолалар ёки мия ичи томирларининг турғун спазми ёки дилятациясига сабаб бўлади; 10

2. Миянинг магистрал томирларидаги морфологик ўзгаришлар (окклюзия, стеноз, томир ривожланишидаги нуқсонлар). 3. Умумий гемодинамиканинг бузилиши (юрак патологияси, ҳушдан кетиш, шок ва бошқалар). 4. Қон реологик хусусиятларининг ўзгариши, ДВС - синдроми. 5. Тромб ёки эмбол билан томирларнинг тиқилиб қолиши (зарарланган юракдан - юрак нуқсонларида, инфарктида, юрак ритмининг ўзгариши ва бошқаларда). 6. Коллатерал қон айланишнинг етишмовчилиги. 7. Микроциркуляциянинг бузилиши. Мияда секин ривожланувчи қон айланишининг бузилиш МСРҚАБнинг умумий белгилари қуйидаги хусусиятлар билан характерланади: 1. Касаллик бошланиши одатда секин, беморлар учун сезиларсиз. 2. Вақт ўтиши билан объектив ва субъектив симптоматика ҳар хил тезликда авж олади. Бу бемор ирсиятига, ҳаёт тарзига, касбига, экологияга, ижтимоий шароитига, хавф омилларига ва бошқаларга боғлиқ. 3. Бошқа аъзолар (юрак, буйрак, кўзнинг тўр пардаси)нинг қон томирлари ҳам тизимли равишда зарарланади. 4. Одатда катта ёшли шахслар касалланади. Мияда қон айланиши етишмовчилигининг бошланғич кўринишлари Одатда касалликнинг бу тури диспансеризация вақтида аниқланади. Тахминий ташҳис беморнинг шикоятларига: бош оғриғи, бош айланиши, қулоқларда шовқин, хотира пасайиши, уйқу бузилиши, иш қобилиятининг сусайишига асосланиб қўйилади. Ташҳисга бемор юқоридаги икки ёки ундан 11

ортиқ белгиларга (узоқ муддат кузатилувчи ёки тез-тез қайталанувчи) шикоят қилиши, бу белгиларнинг айниқса миянинг қон билан таъминланишига эҳтиёж ошган шароитларда (ақлий зўриқиш, стресс, дим хоналар) кучайиши кузатилади. Неврологик кўрувда бош миянинг ўчоқли белгилари аниқланмайди, чунки мия гипоксияси компенсация холатида бўлади ва мия тўқимасида структур ўзгаришлар кузатилмайди. Мияда қон айланиши етишмовчилигининг бошланғич кўринишлари ташхисини тасдиқлаш учун томирлар патологиясини аниқлашда ёрдам берувчи қўшимча текшириш усулларидан фойдаланилади. Дисциркулятор энцефалопатия. Дисциркулятор энцефалопатия секин ривожланувчи томир гипоксиясининг декомпенсацияси натижаси бўлиб, бунда мия тўқимасининг таркибий ўзгаришлари, кўплаб майда ўчоқли некрозларнинг ривожланиши натижасида бош мия фаолиятининг авж олиб борувчи бузилишидир. Бу нозологик форма 3 босқичга бўлинади. 1. Тарқоқ, яққол бўлмаган ўчоқли неврологик симптоматика характерли. Бу мимика мушаклари иннервациясининг ассиметрияси, спонтан горизонтал нистагм, шох парда рефлексининг пасайиши, оёқ-кафт рефлексларининг пасайиши, пай рефлексларини анизорефлексияси билан намоён бўлади. 2. Бунда орал автоматизм рефлекслар пайдо бўлади, брадикинезия, тремор, енгил дизартрия, сезиларли ўчоқли мия симптоматикаси, типик равишда кундузги уйқучанлик, танқидни пасайиши, атрофга қизиқишнинг сусайиши, прогрессирланиб борувчи хотиранинг бузилиши, шахсни бузилиши билан намоён бўлади. 3. Турли хил клиник ўзгаришлар хос, улардан асосий синдромлар қуйидагилар ҳисобланади: А) 12

Вестибуло - мияча синдроми (бош айланиши, юрганда чайқалиш, мувозанатнинг бузилиши). Б) Псевдобульбар синдром (нутқнинг ноаниқлиги, ютганда қалқиш беихтиёр йиғлаш ва кулиш) В) Экстрапирамидал синдром (харакатнинг секинлашуви, бармоқ ва бошининг қалтираши). Г) Томирли деменция (интеллектнинг, хотиранинг бузилиши, эмоционал ўзгаришлар). Д) Эпилепсия. Мияда қон айланишининг ўтиб кетувчи бузилиши (МҚАЎКБ). Мияда қон айланишининг ўтиб кетувчи бузилиши (МҚАЎКБ) ССХЖ тавсиясига кўра мияда қон айланишини ўтиб кетувчи ўткир бузилиши деб таърифланади, ҳамда умумий мия ва ўчоқли симптомлар ёки уларнинг йиғиндиси билан намоён бўлади. МҚАЎКБда - умумий мия ва ўчоқли симптомлар 24 соатдан ортиқ сақланмайди. Агар улар 1 суткадан кўпроқ, лекин 3 ҳафтадан кам вақт оралиғида сақланса, унда кичик инсульт яъни мияда қон айланишининг ўткир бузилиши деб ҳисобланади. МҚАЎКБ - МҚАЎБнинг энг кўп учрайдиган турларидан бири. Одатда бундай беморлар поликлиникада назоратда бўладилар ёки умуман шифокорга мурожат қилмайдилар. Буни анамнез йиғиш орқали аниқласа бўлади. МҚАЎКБ - патогенезида катта бўлмаган томирда тиқилиш, тромбоэмболия, ангиоспазм, бош миянинг қон билан таъминланишининг бузилиши билан кечувчи умумий гемодинамиканинг декомпенсацияси натижасида кичик қон қуйилишлар ёки инфарктлар юзага келиши ётади. МҚАЎКБда мия тўқималарида тикланувчи метаболизм ўзгаришлари ривожланади. МҚАЎКБ механизмини тушуниш касалликни даволаш ва прогнозини аниқлашда катта аҳамиятга эга. МҚАЎКБ нинг 2 та асосий клиник формаси ажратилади: 1. Транзитор ишемик атакалар - ўчоқли неврологик белгиларнинг кучсиз умумий мия 13

симптомлари фонида ёки умуман уларсиз намоён бўлиши билан характерланади. 2. Гипертоник церебрал кризлар - умумий мия симптомларини ўчоқли неврологик симптомлардан устунлик қилиши билан характерланади. Улар ўткир томирли гипертоник энцефалопатиядан турғун ўчоқли симптомлар бўлмаслиги билан фарқланади. МҚАЎКБ клиник кўриниши турли-туман бўлиб, ва дисциркулятор бузилишнинг давомийлиги жойлашган жойига боғлиқ. МҚАЎКБнинг қайта- қайта учраши кўпинча, худди шу томир бассейнида инсульт ривожланишига олиб келади. Мияда қон айланишининг ўткир бузилиши. Мияда қон айланишининг ўткир бузилиши клиникада қуйидаги белгилар билан характерланади: 1. Касаллик ўткир ёки тўсатдан содир бўлиши мумкин (айниқса бу эмболик, ишемик ва геморрогик инсультлар учун характерли). 2. Мия ва унинг пардаларини зарарланиши белгилари касалликнинг биринчи дақиқаларидаёқ ёки биринчи соатларида яққол намоён бўлади. 3. Ўчоқли неврологик симптоматика бош миянинг зарарланган артерияси соҳага боғлиқ бўлади. Бу, айниқса, ишемик инсультлар учун характерли. Умумий мия симптомлари бош оғриғи, бош айланиши, кўнгил айниши, қусиш, умумий ҳолсизлик, хушдан кетишлар билан намоён бўлади. Хушнинг бузилиши даражаси Глазго шкаласи бўйича баҳоланади (3 баллдан то 15 баллгача). Команинг Глазго шкаласи Белги Бажарилиши Балларда 14

1 2 3 Кўзни очиш: Спонтан 4 Нутқга 3 Оғриққа Тирноқ ёки кўз усти нервини чиқиш жойига 2 босилади. Йўқ 1 Вербал реакция: Ориентирла нган Ҳозир қаерда турганини, ой кунлар, йил номларини айтиши мумкин. 5 Адаштириш Нутқи сақланган (гапларни гапиради лекин вақт ва жойни мўлжалга ола билади). 4 Алоқасиз сўзлар Алоҳида сўзлар билан жавоб беради, гапларга 3 алжираш 2 Йўқ 1 Харакат реакцияси:Инструкц ия ни Кўл ва оёқни кўтаради ва ушлаб туради. 6 Оғриқ соҳасини кўрсатади Оғриқли таъсирот теккизилган жойга қўлларини тортади. (Масалан: кўз усти 5 15

нервининг чиқиш нуқтасига босилганда, Қўлини тортиб олиши Тирноғига босилганда қўлини тортиб олади. 4 Букувчи реакция: Тирноғига босилганда кўли тирсак бўғимида букилади, баъзан кафтни мушт қилиб олади. 3 Ёзувчи реакция Тирноғига босилганда кўли тирсак бўғимида ёзилади, одатда кафтни мушт қилиб олади. 2 Бўлмаслиг и Адекват оғриқ таъсиротларига жавоб 1 жами 3-15 Агарда бир маротаба кўрувдан ўтказилганда ҳар хил реакциялар олинса, у ҳолда юқори баҳо олган реакция инобатга олинади. Тирноқ ёки тўш суягига босим билан таъсир қилиш мақсадга қаратилган ҳаракатни автоматлаштирилган букувчи реакциядан фарқлашда ҳар доим ҳам ёрдам бермайди. Мияда қон айланишининг бузилиши ички уйқу артерияси тизимида ёки унинг тармоқларида кузатилса, қуйидаги ўчоқли симптомлар келиб чиқади: 1. Оптико-пирамидал. 2. Контралатерал марказий гемипарез (гемиплегия) 3. Контралатерал гемианестезия (гемигипестезия) 4. Контралатерал гемипаркинсонизм (гемигиперкинез) 16

5. Контралатерал марказий гемиплегия, гемианестезия, тил ости нервининг ва юз нервининг марказий фалажи ва гемианопсия (ички капсуланинг зарарланиш синдроми) 6. Чап каротид бассейнда қон оқимининг бузилишида (ўнақайларда) олий пўстлоқ фаолиятининг ўзгаришлари афазия, аграфия, апраксия, акалькулия, алексия кўринишида учрайди. 7. Контралатерал нигоҳ парези (фалаж) - бемор зарарланган ярим шарлар тарафига тиқилиб қолиши. Иккала ички уйқу артериялар ҳавзасида қон оқиши бузилганда, мимика ва чайнов мушаклари, тил мушакларининг марказий фалажи билан характерланувчи псевдобульбар синдром келиб чиқади. Бу ҳолларда беморларда дизартрия, дисфагия, дисфония кузатилади. Юз мушакларида патологик рефлекслар пайдо бўлади: назопалпебрал, хартум, Маринеску, пастки жағ рефлекси жонланади, беихтиёр кулиш ва йиғлаш, руҳиятнинг бузилиши кузатилади. Вертебробазилляр бассейнда қон айланиши бузилганда қуйидаги ўчоқли неврологик белгиларни кузатиш мумкин: 1. Мия сўғони зарарланиши белгилари (бульбар фалаж, алтернирлашган синдромлар, тизимли бош айланиши). 2. Ипсилатерал мияча симптомлари (статик ва динамик атаксия). 3. Контралатерал гемианопсияни (миянинг орқа артерияси). Инсультлар Инсульт - мияда қон айланишининг ўткир бузилиши бўлиб, мия функцияларини ҳар хил даражада бузилиши билан намоён бўлади. Патологик жараённинг характерига қараб инсультлар ишемик ва геморрагик турларига бўлинади. Ишемик инсульт (мия инфаркти) 17

Ишемик инсультлар тромботик ва тромботик бўлмаган инсультларга ажратилади. Мия инфаркти артериал қонни миянинг маълум соҳасига оқиб келишининг тўхташи натижасидир. Ишемик инсульт транзитор ишемик атакаларидан тубдан фарқ қилади. Бунда метаболик ва гемодинамик ўзгаришлар биргаликда, қон айланиши етишмовчилигининг маълум босқичида мия моддасининг некрозига олиб келади. Миянинг ҳамма (айниқса, жароҳатланган) соҳаларида юзага келувчи патохимик реакциялар нейронларнинг занжирини бузилишига, астроцитоз ва глиянинг активацияси, миянинг трофик таъминланиши дисфункциясига сабаб бўлади. Буларнинг натижасида мия инфаркти шаклланади ва у иккита механизм бўйича кетиши мумкин: хужайраларнинг нейротик ўлими ва апоптоз - ҳужайранинг генетик программалаштирилган ўлими кўринишида. Ишемик инсультнинг оғирлиги мияда қон айланиши бузилишининг чуқурлиги, перфузиягача бўлган даврининг узунлиги ва ишемиянинг давомийлигига боғлиқ. Миянинг қон билан таъминланиши энг кўп (10мл/100г/мин) пасайган соҳаси биринчи клиник симптомлар пайдо бўлган лаҳзадан бошлаб 6-8 дақиқа давомида қайтариб бўлмайдиган ўзгаришларга учраган бўлади. Бир неча соат давомида марказий нуқтали инфаркт ишемияланган, аммо тирик тўқима билан ўралган (мияда қон айланиши 20-40 мл/100 г/ мин) бўлади. Бу - ишемик ярим соя соҳаси ёки пенумбра дейилиб, у ерда энергетик метаболизм умуман олганда сақланган бўлиб, таркибий ўзгаришлар эса йўқ. Пенумбранинг мавжудлик даври ҳар бир бемор учун индивидуал бўлади ва даволаш чораларини юқори даражада эффектив олиб бориш мумкин бўлган давр (“терапевтик дарча”) чегараларини белгилайди. Мия инфаркти кўп қисмининг шаклланиши инсультнинг биринчи симптомлари пайдо бўлгандан 3-6 соатдан кейин тугалланади. Ўчоқнинг охиригача шаклланиши эса 48-56 соат давомида, баъзида ундан кўп ҳам давом этиш мумкин. Охирги маълумотлар ишемик инсультнинг ўткир даврида аутоиммун жараённинг аҳамияти бор эканлигини кўрсатади, бу 18

анти- ДНК, зардобга ва цереброспинал суюқликдаги миелиннинг асосий оқсилига қарши антитаналар миқдорининг ошиши билан намоён бўлади. Ишемик инсульт уйқу пайтида ёки уйқудан кейин дарҳол ривожланиши мумкин, айрим ҳолларда жисмоний зўриқишдан сўнг, иссиқ ванна қабул қилгандан сўнг, алкогол ичимликлар ичгандан сўнг ва тўйиб овқатлангандан сўнг ҳам келиб чиқиши мумкин. Ишемик инсульт учун ўчоқли неврологик симптомларнинг аста-секин, 1-3 соат давомида, ривожланиб бориши характерли. 30% ҳолларда касаллик ўткир, тўсатдан бошланиши, ўчоқли неврологик белгиларнинг яққол намоён бўлиши кузатилиб, бу ҳол йирик артериянинг ўткир беркилишига хос. Ишемик инсульт учун ўчоқли неврологик белгиларнинг умумий мия белгиларидан устунлик қилиши характерли. Умумий мия белгилари инсультнинг апоплектиформ ривожланишида кузатилади ва бу белгилар миянинг тарқоқ инфаркти учун хос бўлган мия шишишида ошиб боради. Ўчоқли неврологик симптомлар мия инфарктининг жойлашишига боғлиқ. Мияни майда қон томирларининг патологияси лакунар инсультларга олиб келиши мумкин. Бу инсульт ўлчамлари 1,5 смдан ошмайди. Лакунар инсультлар кўпроқ гипертоник касал, васкулитлар, мигрен, антифосфолипид синдром фонида пайдо бўлади. Клиник кўринишидан бу инсульт “фақат ҳаракат бузилишлари”, “фақат сезги бузилишлари”, атаксия ва дизартрия ва бошқа ўзгаришлар билан намоён бўлади. Айрим ҳолатларда лакунар инсульт клиникаси намоён бўлмайди “соқов инсульт”, бироқ КТ ва МРТ да ўчоқлар аниқланади. Клиник симптомокомплекс асосида ўчоқ катталиги, инфаркт локализацияси ва зарарланган қон томир ҳавзаси тўғрисида фикр юритиш мумкин. Кўп ҳолларда мия инфарктлари ички уйқу артерияси ҳавзасида (вертебробазилляр системага нисбатан 5-6 марта кўп) кузатилади. 19

Геморрагик инсульт Геморрагик инсультларда қуйидаги қон қуйилиш турлари кузатилади: 1. Паренхиматоз 2. Пардалар орасидаги бўшлиққа: (субарахноидал, субдурал, эпидурал). 3. Паренхиматоз - пардалар оралиғига. Паренхиматоз қон қуйилишлар кўпроқ гипертония касаллигида буйрак ва ички секреция безлари касаллиги натижасида келиб чиқувчи иккиламчи гипертензияда ривожланади. Айрим ҳолларда паренхиматоз қон қуйилишлар тугунчали периартериитларда, бириктирувчи тўқима касалликларида (қизил волчанка), сепсисда, бош мия жарохатидан сўнг, геморрагик диатезда, Верльгоф касаллигида, лейкозда, уремияда ривожланади. Мияга қон қуйилиши кўпроқ қон томир ёрилиши натижасида ва баъзида қон томир деворининг ўтказувчанлиги ошиб кетиши натижасида кузатилади. Қон қуйилишларнинг гематома ва геморрагик сингиш турлари фарқланади. Гематомалар бу - суюқ қон ва унинг лахталар билан тўлган бўшлиқлар бўлиб, улар атроф тўқимадан аниқ ажралиб туради. Геморрагик сингиш эса нотекис контурли геморрагия. Бош мияга қон қуйилиши, одатда, ўткир ривожланиб, кундузи, беморнинг актив фаолияти даврида бирданига бошланади. Геморрагиялар учун умумий мия ва ўчоқ симптомлари бирга келиши хос. Бирданига бош оғриғи, қусиш, эс-хушнинг бузилиши, тезлашган шовқинли нафас, тахикардия, гемипарез ёки гемиплегия пайдо бўлади. Артериал босим ошган, пульс таранглашган. Бош мия катта ярим шарларига қон қуйилган беморнинг ташқи кўриниши: кўзлари юмуқ, тери қопламлари гиперемияланган, кўп терлайди, анизокория кузатилади, бунда ўчоқ томонда кўз қорачиғи кенгайган. Паренхиматоз қон қуйилишларида биринчи сутканинг охирига бориб, менингиал симптомлар пайдо бўлади. Кўпинча, фалажланмаган тарафда Керниг симптоми кузатилиб, энса мушаклари ригидлиги кузатилмаслиги мумкин. Миясига қон қуйилган беморларда тана харорати 20

38-390С гача, баъзида эса 410С гача кўтарилиши мумкин, лейкоцитоз пайдо бўлади ва тромбоцитлар агрегацияси пасаяди. Мия ярим шарларининг чуқур бўлимларига катта бўлмаган қон қуйилишларнинг клиникаси ишемик инсультлар ёки ҳатто, бош мияда қон айланишининг ўтиб кетувчи бузилишларини эслатади. Бу ҳолда тўғри ташхисни бош мияни МРТ ёки КТ қилиш билангина аниқлаш мумкин. Геморрагик инсультдан ўлим холлари жуда юқори ва 75-95% ни ташкил қилади. Кўпинча беморлар 1 сутка давомида ёки 5-8суткада халок бўладилар. Ўлим ҳолларининг кўп учрайдиган сабаби бош мия бўкиши натижасида мия устунининг сиқилишидир. Субарахноидал қон қуйилишнинг кўп учрайдиган сабаби калла ичи аневризмасининг, айрим ҳолларда - уремия, гипертония ёки артеросклеротик ўзгаришлар сабабли томирлар ёрилишидир. Субарахноидал қон қуйилиши тўсатдан жисмоний ёки эмоционал зўриқишдан кейин ривожланади. Субарахноидал қон қуйилишнинг биринчи симптомлари - бирданига юзага келувчи қаттиқ бош оғриғи, бошда қайноқ суюқлик тарқалиш хисси бўлиб, кейинчалик бўйин, орқа ва баъзида оёқларда оғриқ пайдо бўлади Бош оғриғи билан деярли бир вақтда кўп марта қусиш кузатилади, кейинчалик бемор хушдан кетади. Эпилептик талвасалар кузатилиши мумкин. Субарахноидал аневризманинг ёрилиши учун менингиал симптомокомплексларни тез ривожланиши характерлидир. Беморларни кўрувдан ўтказилганда энса мушакларининг ригидлиги, Брудзинский, Керниг симптомлари, ёруғликдан қўрқиш, умумий гиперестезия кузатилади. Ҳар хил даражада намоён бўлувчи психомотор қўзғалиш энг кўп учрайдиган симптомлардан ҳисобланади. Касалликнинг ўткир даврларида хароратни 38- 390С гача кўтарилиши кузатилади. Бир қатор симптомлар калла ичи босимини ошиши билан боғлиқ, бу ўз навбатида веноз қон оқишини қийинлаштиради ва кўз тубида димланиш белгиларини пайдо бўлишига олиб келади. Бундан ташқари субарахноидал қон қуйилишда, ўчоқли симптоматика оёқ-қўллар фалажи, сезувчанлик, нутқни бузилиши 21

кўринишида намоён бўлиши мумкин бўлиб, бу аневризманинг спазми ёки уни тромб билан тиқилиши натижасида келиб чиқувчи мия ишемияси билан боғлиқ. Рецидивларнинг асосий қисми 2-4-ҳафтага тўғри келади. Субарахноидал қон қуйилишни менингит билан таққослаш (орқа мия пункцияси ёрдамида) керак, бунда орқа мия суюқлигида қон аниқланади (кўп миқдорда эритроцитлар). Ликвор ранги унга тушган қон миқдорига ва қон қуйилишдан кейин ўтган вақтга боғлиқ. Вақт ўтиши билан ликвор ксантохром кўринишга киради. Инсульт турларини қиёсий ташхиси. Асосий қиёслаш мезонлари жадвалда келтирилган. Инсультнинг турларини қиёсий ташхисида КТ, МРТ кўрсаткичларига таянилади. Цереброваскуляр касалликларда қўшимча текшириш усуллари Цереброваскуляр касалликларни клиник кўринишлари билан бир қаторда қўшимча текширув натижалари, айниқса, секин ривожланувчи бош мияда қон айланишининг етишмовчилиги касалликлари ва бош мияда қон айланишининг ўткир бузилишларини қиёслашда катта аҳамиятга эга. Амбулатор шароитда артериал босим динамикада ўлчанади, ЭКГ ўтказилади, буйраклар фаолиятига баҳо берилади (умумий пешоб тахлили ва қондаги креатинин миқдорига қараб). Офтальмоскопияда кўз туби қон томирлари ҳолати текширилади, бунда тўр парда қон томирларининг спазми, дилятацияси, склерози, васкулитини ва кўрув нерви дискини патологиясини аниқлаш мумкин. Реоэнцефалография (РЭГ) - мияда қон айланиши етишмовчилиги белгиларини аниқлашда ёрдам беради. Бу томир тонусини ошиши ёки пасайиши, веналар гипотонияси ва веноз қон оқиб кетишини қийинлашуви, ҳамда қон томир деворининг эластиклигини пасайиши ҳолида намоён бўлади. РЭГ-тўлқин атеросклероз ва гипертония каслликлари учун хос бўлган тўлқинни эслатади. Инсульт турларини қиёсий ташхислаш 22

Қиёслаш мезонлари Геморрагик инсульт Ишемик инсульт Мияга қон қуйилиши Субарахнои да Тромбоз Эмболия 1 2 3 4 5 Ёши 45-60 20-40 50 ёшдан кейин Турл и Продро мал ҳолатлар Кучли бош оғриғи намоён бўлиши Ўтиб кетувчи бош оғриғи Кўпинча ўтиб кетувчи ўчоқли Йўқ. мумкин.бўлиши 23

Пульс Таранглаш ган брадикардия (камроқ тахикардия) Тахикард ия Юмшоқ тезлашган бўлиши мумкин. Юрак касаллиг ига боғлиқ. Чегаралари кенгайган, аорта устида 2тон акценти Кўпинча патологиясиз Кўп холларда инфарктдан кейинги кардиосклер оз, Стен оз, митрал клапан етишмов чилиги. Оёққўллар парези, параличи Гемиплеги я гиперрефлекси я билан Кузатилм аслиги мумкин, тизза рефлексии сусайиши. гемипар ез, плегиягача етиши мумкин. Бир хилда гемипаре з, кўпинча Патолог ик симптом лар. Кўпинча 2 тарафлама Кўп холларда 2 тарафлама 1 тарафлама гемиплегКў пи нча бир тарафлам а Ривожла ниши темпи Тез Тез Астасекин Тез Талваса Кам холларда 30% да Кам ҳолларда Кўпи нча касаллик нинг Менинги ал симптомлар Кўп ҳолларда Деярли ҳар доим Кам ҳолатларда Енги л 25

Сузиб юрувчи Кўп ҳолларда Кўп ҳолларда Кам ҳолла рд а Кам ҳолларда Мия сўғонини Тезда ривожланади Секин ривожланади. Ликвор Қонли, босими кўтарилган Рангсиз тиниқ, босими Кўз туби Кам холларда қон қуйилиши, томирларда ўзгариши Кўпинча қон қуйилиши Томирл арда склеротик ўзгаришлар Томи рларда (ҳар- хил) турли -хил ЭхоЭС Гематома сигналларида М-Эхо сурилган М-Эхо сурилмаган, гидроцефали я белгилари М-Эхо ўткир пайтда сурилмаган М- Эхо ўткир пайтда сурилмаг ан РЭГ текширувида функционал синамалар муҳим аҳамиятга эга бўлмоқда, хусусан, нитроглицерин (сублингвал 1/4таб) билан проба церебрал томирлардаги структуравий ўзгаришларни аниқлашга ёрдам беради. Нормада нитроглицерин қабул қилгандан кейин биринчи минутларда РЭГ- тўлқин амплитудаси 50% дан кўпроққа ошади. Бош мия томирларини ультратовуш текшириш ўз ичига ультратовуш допплерография - (УТДГ), ультротовуш эхотомография (УТЭТ), дуплекс сканирлаш (ДС), транскраниал доплерографияни (Т-Дб) олади. Бу усуллар уйқу артериялари, умуртқа артериялари ва мия ичи артериялари ҳолати - стенозлар, окклюзияларни аниқлашга, қон оқиш тезлигини ва томирлар деворини ҳолатини баҳолашга ёрдам беради. 26

Артериал ангиография - коллатерал қон айланиш холати, томирли ўсмалар, аневризмалар мавжудлиги, окклюзияловчи ва стенозловчи жараёнлар ҳақида ахборот беради. Бошни магнит - резонанс ва компьютер томографияси геморрагик ва ишемик инсультларни қиёсий ташхислашга ёрдам беради. Ишемик инсультларда зичлиги паст ўчоқни, геморрагик инсультларда эса зичлиги юқори бўлган ўчоқни аниқлаш мумкин. Қон қуйилишнинг биринчи соатлариданоқ геморрагик инсультни КТ да аниқлаш мумкин, ишемик инсульт эса фақат 24 соатдан сўнг кўринади. МРТ да эса ҳатто дисциркулятор энцефалопатия ва мияда қон айланишининг ўтиб кетувчи бузилишларида келиб чиқадиган структур ўзгаришларни аниқлаш мумкин. Лаборатор текшириш усулларидан клиник, биохимик ва иммунологик усуллардан фойдаланилади. Ўткир қон томир жараёнларида ЭЧТ ни ошиши, лейкоцитоз ва лейкоцитар формуланинг чапга силжиганлиги аниқланади. Биохимик текшириш усулида липидлар алмашинувини, шу жумладан, холестерин, триглицеридлар, зичлиги юқори ва паст бўлган липопротеидларни текшириш мумкин. Бундан ташқари, гомеостаз тизими ва қоннинг реологик хусусияти (тромбоцитлар ва эритроцитлар агрегацияси, қоннинг қовушқоқлиги, коагулограмма) ўрганилади. Биохимик усуллар ёрдамида иммун яллиғланиши сиал кислоталарии, С- реактив оқсил, фибриноген ва диспротеинемия даражасига қараб аниқланди. ДНК ва миелинни умумий оқсилига нисбатан антителолар миқдорига қараб мия тўқимасида аутоиммун жараён тўғрисида хулоса қилиш мумкин. Бош мия қон томир касалликларини даволаш Бош мияда қон айланишининг сурункали етишмовчилиги. Бош мияда қон айланишининг сурункали етишмовчилиги (МҚАСБ ва ДЭ) ни даволаш ўз ичига асосий қон томир касалликларини даволаш, метаболик ва қон айланиш жараёнларини яхшилашни олади. У неврологик ва психологик синдромларни йўқотишга қаратилган. 27

Артериал гипертензия билан оғриган беморларни даволаш АБ даражасини оптималлаштириш ва беморлар ҳаётини яхшилашга қаратилган. Шу мақсадда қуйидагилар қўлланилади: 1. Кардиоселектив бета-адреноблокаторлар (атенолол, тенормин ва бошқалар). 2. Кальций каналларига давомли блокловчи таъсир этувчи воситалар (адалат, ломир, норваск ва бошқалар). 3. Ангиотензин ферментининг ингибиторлари (энап, ренитек ва бошқалар). 4. Диуретиклар. Кутилмаганда АБ ни ошиш ҳолларида тезкор ёрдам сифатида қуйидаги препаратлар сублингвал қўлланилади: клофелин (0,075 ёки 0,15 мг, натижаси 30-60 минутдан кейин кузатилади), адалат, коринфар (10 мг, натижа 15-20 минутдан кейин), каптоприл (25 мг,натижа 35-60 минутдан кейин), зарур бўлганда уларни 60 минутдан кейин қайта қабул қилиш мумкин. Атеросклерозда ёғ алмашинувининг коррекцияси учун қуйидаги препаратлар билан амалга оширилади: ловастатин (мевакор), липобай (церивастатин), провастатин (липостал), пробукол, холистирамин, никотин кислотаси. Гиполипедемик терапия узоқ вақт давомида ёки умр бўйи ўтказилади. Қонда липидлар миқдорини оптималлаштириш церебрал ва коронар артерияларда ривожланиб бораётган атеросклеротик жараёнларни секинлаштиради. Шуни назарда тутиш керакки, атеросклероз ва артериал гипертензия билан оғрувчи беморларга диуретиклар ва айрим бета- блокаторларни буюриш қонда липидлар миқдорига салбий таъсир қилиши мумкин. Агар МҚАСБ бошқа сабаблар билан келиб чиққан бўлса, асосий патологик жараёнга таъсир кўрсатиш лозим (юрак патологияси, васкулит, қон касалликлари ва бошқалар). Патогенетик даволаш ўз ичига қуйидаги 28

гуруҳ препаратларни олади: вазоактив, мияда метаболизмни яхшиловчи, антиагрегантлар, антигипоксантлар. Вазоактив препаратлар мия томирлари қаршилигини пасайтиради. Уларнинг кўпчилиги микроциркуляцияга, қоннинг реологик кўрсаткичларига яхши таъсир кўрсатади: нимотоп - 0,03мг, стугерон - 0,025, кавинтон - 0,005, сермион - 0,01, резерпин - 0,0015, эуфиллин - 0,15, пикамилон - 0,02, танакан. Шуни ҳисобга олиш керакки, стугерон ва вазобрал вестибуляр аппарат қўзғалувчанлигини пасайтиради. Вестибуляр бош айланишида бетасерк қўлланилганда яхши натижага эришилади (8 мгдан кунига 3 маҳал, кейин оптимал эффектгача доза кўтарилади, ундан кейин секин туширилади). Пикамилон ҳам мия метаболизмини яхшилайди. Вазоактив препаратларни 1- 2 таблеткадан кунига 3 маҳал 2 ой давомида қўлланилади, йил давомида яна қайта тайинлаш керак. Томир деворини мустаҳкамловчи, вазоактив таъсир этувчи воситаларга (ангиопротекторлар): пармидин (продектин) - 0,25 ва доксиум- 0,25 (2 таблеткадан кунига 3 маҳал 3-5 ой давомида.) Микроциркуляцияни яхшиловчи препаратларга трентал (0,4 мгдан кунига 2-3 маҳал 2 ой давомида), актовегин (200 мг кунига 3 маҳал, 15 кун), инстенон (1 дражедан кунига 3 маҳал 3-4 хафта давомида). Нерв тўқимаси метоболизмини яхшиловчи препаратларга: пирацетам (ноотропил)-2 капсуладан кунига 2 маҳал 1,5-2 ой давомида), пиридитол (энцефабол)- 0,1 (кунига 3 маҳал 1 ой), пикамилон - 0,02 (кунига 3 маҳал 1,5 ой). Оғир ҳолларда ноотроп препаратларни парентерал қўлланилади: 20 % пирацетам эритмаси - 5,0 (м /и ёки в / и № 10) уларни вазоактив воситалар билан бирга қўллаш мумкин. Ишлаш қобилияти, хотира ва АБ пасайганда адаптогенлар (женшен настойкаси, лимонник, радиола, аралия, элеутерококк) қўлланилади. Нерв тўқимаси метоболизмини яхшилаш мақсадида церебролизин (5,0 в/и №15) қўлланилади. Антиагрегантлардан курантил, тиклид (500 мг), трентал (0,4), агапурин (0,1), аспирин (0,25- кунига 3 маҳал 2 ой давомида) қўлланилади. 29

Психопатологик симптоматика кузатилганда нейролептиклар: сонопакс, френолон, тизерцин буюрилади. Кайфият тушган пайтларда антидепрессантларни (амитриптилин, азафен) қўллаш мақсадга мувофиқ. Ҳамма психотроп таъсирга эга препаратларни аввалига кичик дозаларда, керак бўлганда эса дозаси кўтарилади, препарат 1,5 -2 ой давомида қабул қилинади. МҚАЎБ (ОНМК)ни даволаш. МҚАЎБ терапиясида нодифференциал ва дифференциал даволаш ажратилади. Нодифференциал (базис) терапия МҚАЎБнинг ҳамма шаклларида, айниқса, ташҳис МРТ ёки КТда тасдиқланмаганда қўлланилади. Нодифференциал (базис) терапия қуйидаги асосий принциплар бўйича ўтказилади. 1. Ҳаётий муҳим аъзолар фаолиятини коррекциялаш: - респиратор ёрдам нафас йўлларини шиллиқлардан, қусуқ массаларидан озод қилиш, нафасни олишни осонлаштиришга қаратилган бўлиб, бу тана ҳолатини ўзгартириш, оғиз ва бурун ҳаво ўтказгичларидан фойдаланиш, зарур пайтларда интубация қилиш билан таъминланади. - юрак-қон томир тизимини фаолиятини нормаллаштиришга қаратилган терапия: АБ тушганда (80/60дан паст) кристаллоид ёки коллоид эритмалар қўлланилади - натрий хлорнинг изотоник эритмаси, полиглюкин, альбумин кортикостероидлар билан бирга (преднизолон 120-150 мг, дексаметазон 8-12 мг) ва вазопрессорлар (допамин-50 мг 250 мл изотоник эритмада, норадреналин, мезатон). АБ паст бўлганда миокард инфаркти келиб чиқиши мумкин. АБ юқори бўлганда уни бошланғич кўрсаткичдан 25% га камайтириш мумкин (180мм сим. уст.дан паст эмас). Дибазол (0,5%- 5-10 мл 30

парентрал), резерпин (0,25 % -1,0 м/о) бензогексоний (2 %- 1 мл), клофелин (0,01 % - 1 мл 10 мл физ. суюқликда). Тўсатдан АБ юқори кўрсаткичларгача ошса, ганглиоблокаторлардан пентамин (5% - 0,5 20 мл физ. эритмада в/и секин) ёки нитропруссид натрий юборилади. Ҳамда миокард қисқариш қобилиятини оширувчи воситалар строфантин, коргликон (в /и физ. суюқликда) буюрилади. 2. Калла ичи босимини ошиши ва мия шишиши билан кураш. Дегидратацион терапия ўтказиш учун салуретиклар (фуросемид) ва осмодиуретиклардан (маннит) фойдаланилади. 3. Вазоспазм билан кураш. Бу мақсадда калий антагонистлари қўлланилади (нимодипин, ниматоп). 4. Микроциркуляцияни яхшилаш (реополиглюкин, трентал). 5. Гипоксия билан кураш (антигипоксантлар). 6. Мия метаболизмини яхшилаш (церебролизин, ноотропил, пирацетам). 7. Сув-электролит баланси ва кислота-ишқор мувозанатини ушлаб туриш (айниқса, хушсиз бўлган шахсларда). Бу мақсадда электролитлар юборилади. (физ.эритма, Рингер эритмаси, калий хлор - суткасига 3 г гача). 8. Гипертермия билан кураш - юқори хароратда литик аралашмалар буюрилади (масалан: анальгин, промедол, пипольфен ёки анальгин, новокаин, димедрол) магистрал томирларга музли халтачалар қўйилади, сув- спиртли эритма билан артиш мумкин. 31

МҚАЎБ ни дифференциаллашган терапияси унинг характерига боғлиқ. ВОЗ тавсиясига кўра ташхис МРТ ёки КТ маълумотлари билан тасдиқланмаган бўлса, бундай даво ўтказилмайди. Ишемик инсультни бошланғич 3-6 соатларида (“терапевтик дарча”), некроз ўчоғи атрофида “ярим соя” ни ҳосил қилувчи нейронлар ўлими олдини олиш мумкин. Бу мақсадда окклюзияланган томирлар ўтказувчанлигини яхшиловчи фибринолитиклар ва нейропротектор воситалар қўлланилади. Тромбоз ёки эмболияларда тўқима плазминогенининг реактиваторлари (плазма 100-150 мл) ва гепаринотерапия (10000 ЕД суткада перфузор орқали ёки 25000 ЕД қорин териси остига кунига 4-6 маҳал) қўлланилади. Бевосита таъсир этувчи антикоагулянтлар (фенилин -0,03 суткасига 2-3 маҳал, синкумар - 8-16 мг/суткасига 3-4 хафта давомида) антиагрегантлар (трентал- 200мг в/и томчилаб 200 мл физ. эритмада суткасига 2 маҳал). Реомакродекс ва реополиглюкин ёрдамида гемодилюция ўтказилади (400 мл в/и томчилаб №5), циннаризин (стугерон) буюрилади-3 мл в/и. Папаверин ва эуфиллинни қўллаш ҳамон мунозарали савол бўлиб қолмоқда. Шу исботландики, бу препаратлар интакт қон томирларга таъсир қилиб, уларни кенгайтиради ва мия ичида қонни қайта тақсимланиш синдромига олиб келади. Бошқа фикрга қараганда, папаверин инсультнинг бошланғич 3 кунида зарарланган томирларга таъсир қилмайди, эуфиллин эса мия тўқимасига метаболик таъсир кўрсатади ва 30% беморларда “қайта тақсимланиш” феномени кузатилади. Нерв тўқимасида моддалар алмашинувини яхшилаш учун в/и га пирацетам қўлланилади (ноотропил) 20% - 10,0, церебролизин 10-30 мл №10 (томир препаратларини томчилаб юборгандан кейин). Шу мақсадда глицин аминокислотаси ҳам тавсия этилади (10 таб) суткасига 1-2 маҳал (5 кун давомида) инсультнинг ўткир даврида тил остига қўйилади. Глицин умум мия ва ўчоқли неврологик симптомларни анчагина камайтириб, хуш бузилиши симптомларини орқага қайтишини тезлаштиради. 32

Кортексинни қўллаганда (20 мг. м/о физ. эритмада №10) томир девори эндотелийси зарарланиши ва нейронлар аутоиммун агрессияси камайиши ҳисобига, ишемиялашган пенумбра соҳасида нейронлар сақланиб қолади. Шу сабабли кортексин антиапоптоз таъсир кўрсатади деб ҳисоблаш мумкин. (Герасимова М.М. 2003). Кальций антагонистлари - нимотоп-60 мг кунига 3-4 маҳал (2-3 ой), коринфар - 10-20 мг кунига 3 маҳал тил остига, финоптин (изоптин) - суткасига 40-80 мг (даволаш курси 2 ойдан 6 ойгача). Гипоксия протекторлари - мия структурасига гипоксиянинг зарарловчи таъсирини камайтиради. Антигипоксант сифатида актовегин яхши натижалар кўрсатди. Бу препарат гипоксия ва ишемия шароитида тирик хужайралар кислород ва глюкозани ўзлаштиришини кучайтиради ва шу билан нерв тўқимасида микроциркуляция ва метаболизмни яхшилайди. Ишемик инсультни ўткир даврида актовегин в/и 250-500 мл (1000- 2000 мг) томчилаб ҳар куни ёки 1 ҳафтада 2-3 марта 2-3 хафта давомида буюрилади. Комада эса кунига 2 марта. Мияни гипоксиядан ҳимоя қилиш учун баротерапия катта бўлмаган босим остида (1,1-1,2 атмосфера) 4-7 кун давомида (қисқа курс) қўлланилади. Бош мия метоболизми ва қон айланишининг активатори бўлиб, инстенон (Nicomed) ҳисобланади, у ишемик инсультнинг ўткир босқичида 1- 2 ампуладан (2-4 мл) 5% ли глюкоза ёки физ. эритмада кунига 2 маҳал 5-7 кун давомида ёки беморнинг аҳволи яхшилангунга қадар тавсия этилади. Ишемик инсультда ётоқ режими 2 хафтадан ошмаслиги керак. Геморрагик инсультда 3 хафта давомида қатъий ётоқ режими муҳим, айниқса, субарахноидал қон қуйилган беморларга максимал тинчлик сақлаш, (мустақил ўтириш, ўринда ағдарилиш мумкин эмас) дефекация пайтида кучанишни камайтириш учун сурги воситалар буюрилади, психомотор қўзғалишни йўқотиш учун (седуксен - 0,5% 2-4 мл, оксибутарат натрий - 20% 5-6 мл в/и) қўлланилади. 33

Гемостатик мақсадда аминокапрон кислотаси 5%-100,0 в/и томчилаб, кейинчалик ҳар 4 соатда 1,0дан ичиш учун 10 кун давомида берилади. ДВС - синдромни олдини олиш учун в/и томчилаб фермент препаратлари буюрилади: гордокс (300000 Ед суткасига 4 маҳал 5 кун давомида), контрикал, трасилол (2500050000 Ед суткасига 2 маҳал 7-10 кун давомида). Дицинон (250 мг кунига 4 маҳал парентерал) қон томир ўтказувчанлигини пасайтиради, қон оқиш вақтини камайтиради. Микроциркуляцияни яхшилаш учун кичик дозаларда реополиглюкин буюрилади. Инсультнинг 3-5 кунларида қон парчаланиши маҳсулотлари чақирган иккиламчи ангиоспазмни йўқотувчи препаратлар киритилади; бу резерпин 0,1%-1,0 м/о, лидокаин 2%-2,0 в/и томчилаб 5% глюкозада, нимодипин - 40- 60 мг кунига 3-4 маҳал. Геморрагик инсультни ихтисослашган муассасаларда хирургик йўл билан ҳам даволаш мумкин (2 чи суткаларда). Нейрохирургик аралашувга қарши кўрсатмалар бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: 1. Бемор умумий ахволининг оғирлиги. 2. Қоринчаларга қон қуйилиши. 3. Мия сўғони ва кўрув бўртиғига қон қуйилиши. 34

Адабиётлар: 1. Герасимова М.М. «Нервные болезни». Дарслик. - Тверь. Триада. 2003й. 2. Жан Айкарди «Заболевания нервной системы у детей» в 2-х томах. Дарслик. – Москва. Бином. Лаборатория знаний 2013 й. 3. Маджидова Ё.Н. «Хусусий неврология».Дарслик. -Тошкент. Sharq. 2012 й. 4. Бадалян Л.О. «Детская неврология». Дарслик. - Москва. Медицина. 2001 й. 5. Маджидова Ё.Н. «Соматоневрология». Ўқув қўлланма. - Тошкент. Навруз. 2018 й. 6. Маджидова Ё.Н., Трошин В.Д., Погодина Т.Г., Хрулев А.Е. «Неотложная неврология». Дарслик. - Тошкент. Навруз. 2018 й. 7. Маджидова Ё.Н., Содиқова Г.К., Нурмухамедова М.А «Катталар ва болалар неврологик статусини қадамма-қадам текшириш бўйича амалий кўникмалар». Ўқув қўлланма. - Тошкент. ТАМАДДУН. 2017 й. 8. Маджидова Ё.Н., Усманова Д.Д. «Тунельные синдромы». Монография. - Тошкент. Baktria press. 2017 й. 9. Маджидова Ё.Н., Нурмухамедова М.А., Хайдарова Д.К., Прохорова А.Н. «Умеренные когнитивные нарушения у больных с дисциркуляторной энцефалопатией». Ўқув қўлланма. - Ташкент. ТАМАДДУН. 2015 й. 10. Маджидова Ё.Н., Нурмухамедова М.А., Азимова Н.М., Ким О.В., Хамидова Н.А. «Частная неврология». Ўқув қўлланма. - Тошкент. Узбекистон миллий энциклопедияси. 2014 й. 35

Похожие

Юрак – томир, томир кенгайтирадиган ва бачадондан қон кетишини тўхтатадиган дорилар

Нафас органлари касалликлари. қон инфекциялари

Невропатология таърифи oрқа мия

Бош мия ярим шарларининг олий фаолияти нерв тизимининг касалликлари

Нерв системасининг клиник анатомияси ва физиологияси. Мия пардалари. Ликвор циркуляцияси