Ayollar jinsiy a’zolarining o‘sma kasalliklari - Медицина - Рефераты

Ayollar jinsiy a’zolarining o‘sma kasalliklari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

296.2861328125 KB

Ayollar jinsiy a’zolarining o‘sma kasalliklari Reja: Xavfli va xavfsiz o‘smalar haqida tushuncha  Bachadonning xavfsiz o‘smalari  Ayollar jinsiy a’zolarining xavfli o‘smalari  Jinsiy a’zolarda o‘tkaziladigan operatsiyalardan oldin va keyingi davrda hamshiralik parvarishi  Operatsiyadan keyingi hamshiralik parvarishi

Chin o‘smalar a’zo va organlarning xususiy to‘qimalaridan iborat tuzilmalardir. Shishsimon o‘smalar esa biror bir bezlarning sekret chiqarish yo‘li bekilib qolishi hisobiga suyuqlik to‘planib, kattalashuvi, ular tovuq tuxumidan ayol kishi mushtidek o‘lchamda bo‘ladi. O‘smalarni morfologik tuzilishi va klinik jihatdan o‘tishiga qarab xavfsiz va xafvli o‘smaga bo‘linadi. Xavfsiz o‘smalar qaysi a’zoda yuzaga keladigan bo‘lsa, o‘sha a’zo doirasidan tashqariga chiqmaydi. XAVFLI VA XAVFSIZ O‘SMALAR HAQIDA TUSHUNCHA Xavfli o‘smalar quyidagi xususiyatlarga ega bo‘ladi: 1. Taraqqiy etish jarayonida tevarak atrofdagi to‘qimalarni o‘rab o‘sadi, ularni yemirib boradi (o‘smaning atipik, infiltratsiyalanuvchi, destruktiv o‘sishi deb shunga aytiladi). 2. Birlamchi o‘sma olib tashlangandan keyin residiv va metastaz beradi. 3. Bemorning umumiy ahvoliga va modda almashinuviga yomon ta’sir qilib, ko‘pincha kaxeksiyaga (cho‘pday ozib ketishga) olib keladi. Xavfsiz o‘smalar esa shu organning to‘qimalaridan tashqariga qo‘shni a’zolarga tarqalmaydi, ularni qisishi, funktsiyasiga ta’sir etishi mumkin. Ba’zi yaxshi sifatli o‘smalar bemorni umumiy ahvoliga ta’sir qilishi mumkin. Masalan: fibromiomalarda uzoq vaqt qon ketishi tufayli anemiyaga olib keladi. Yaxshi sifatli o‘smalar o‘zgarib yomon sifatli o‘smaga aylanishi malignizasiya deyiladi. O‘smaga o‘xshaydigan tuzilmalarga retension kistalar kiradi (retintioto‘xtatmoq). Ular biron bir bez sekretini to‘xtalib qolishi yoki patologik produktlarning (ekssudatlar, transsudatlar, suyuq qonning) bo‘shliqlarda saqlanib qolishidan hosil bo‘ladi. Retension kistalar tevarak atrofga tomon o‘sib bormaydi, ichidagi suyuqlik ko‘payib borishi hisobidan kattalashadi, oyoqchalik bo‘lishi mumkin. Bunday o‘smalarga follikulyar kista, sariq tanacha kistalari, paraovariol, intraligamentar kistalar va qindagi Gartner, Folf yo‘li kistalari kiradi. BACHADONNING XAVFSIZ O‘SMALARI Bachadon miomasi deb, mushak to‘qimasidan, fibromioma deb, biriktiruvchi to‘qimalardan tashkil topgan, gormonlarga moyil bo‘lgan xavfsiz o‘smaga aytiladi. Mioma keng tarqalgan kasallik bo‘lib, ginekologik bemorlarning 10–27%da, 30 yoshga etgan bemorlarning 20% da, 40 yoshdan katta bemorlarning

esa 40% da uchraydi. Ayollar organizmida bachadon miomasining kelib chiqishi, asosan, gormonal o‘zgarishlar tufayli, ya’ni gipotalamus-gipofiz-buyrak usti bezi, tuxum donlar orasidagi munosabatning biron-bir qismining shikastlanishi hamda bachadondagi o‘zgarishlar natijasida xususan miometriyning giperplaziyasi tufayli vujudga kelishi mumkin. Gipofizning gonadotrop gormoni tekshirilganda, hayz sikli davomida organizmda progesteron gormonining miqdori kamligi, bu esa, o‘z navbatida, hayz siklining ikkinchi davri yetishmovchiligiga a ) b ) d ) e ) 10-rasm. Bachadon miomalari. a – interstetsial, submukoz miomalar; b – subseroz, interstetsial, submukoz miomalar; d , e – tug‘ilayotgan submukoz miomalar. olib kelishi aniqlangan. 70–80% hollarda bachadon miomasi bemor larda patologik hayz sikli mavjudligini ko‘rsatadi. Klinik va eks perimental tadqiqotlarga tayanib, ayollar organizmida ro‘y bergan gormonlar o‘zgarishi, xususan, estrogen gormonlarning ko‘p ishlanishi, bachadon miomalari paydo bo‘lishida muhim ro‘l o‘ynaydi, deb taxmin qilinadi. Klinikasi. Ayrim hollarda bachadon miomasi hech qanday belgilarsiz kechadi, ayollarda shikoyatlar bo‘lmaydi, ammo profilaktika maqsadida ayol tekshirilganda aniqlanadi. 60–80% hollarda asosiy belgilardan biri bemorda qon ketishi hisoblanadi. Qon ketishi alomatlari turli bemorlarda turlicha kechadi. Ba’zilarida hayz sikli uzayishi yoki hayz vaqtida qon miqdorining biroz ko‘payishi – menorragiya kuzatilsa, ba’zilarda tartibsiz, juda ko‘p to‘xtovsiz qon ketib, og‘ir turdagi kamqonlik kasalligiga sabab bo‘lishi mumkin. Hayz 10–12 kungacha

davom etib, juda ko‘p miqdorda qon ketadi, bunga giperpolimenoreya deyiladi. Miomalarda ko‘p uchraydigan belgilardan yana biri og‘riqdir. Og‘riq xuddi dard tutganga, sanchiqqa o‘xshash bo‘lib, ayniqsa hayz ko‘rishdan oldin va hayz ko‘rish vaqtida kuchayadi, pastga tortganga o‘xshab zo‘rayishi yallig‘lanishdan keyingi bitishmalar borligidan darak beradigan belgi hisoblanadi. Og‘riq, asosan, o‘smaning o‘lchamiga va uning qayerda joylashganligiga bog‘liq. Agar o‘sma butun kichik chanoq bo‘shlig‘ini to‘ldirib turgan bo‘lsa, o‘sma qo‘shni a’zolar faoliyatini buzadi. Bachadon shilliq qavati ostida joylashgan o‘smalarda hayz ko‘rish vaqtida yig‘ilgan qonni hamda shu bilan birga, shilliq qavat ostidagi o‘smani ham bachadondan tashqariga chiqarishda kuchli dardsimon og‘riq paydo bo‘ladi. O‘smaning infektsiyalanishi kichik chanoq bo‘shlig‘idagi a’zolarning yallig‘lanishi, bachadon miomasi birga uchraganda 2/3 hollarda bemorlarda og‘riq paydo bo‘ladi. Og‘riq subseroz o‘sma oyoqchasi buralib qolgan vaqtda ham sodir bo‘ladi, chunki bunda o‘sma oyoqchasi tarkibidagi qon tomirlar buralib siqiladi, o‘smaning oziqlanishi buziladi. Davosi. Miomasi bo‘lgan hamma ayollar dastlab umumiy davolanadilar, konservativ davolash usuli samara bermasa, operatsiya yo‘li bilan bachadon olib tashlanadi. endometrioz. Endometrioz deb, bachadon shilliq qavati (endo- metriy), hujayrasining bachadondan tashqarida joylashib, taraqqiy qilishiga ayti ladi. Endometrioz joylashgan o‘choqda proliferasiya, sekretsiya yoki hayz ko‘rganda ajraladigan qonga o‘xshash qon quyilishi, belgilari, ya’ni bachadon shilliq qavatidagi tuxumdondan ajralib chiqadigan steroid va gonadotrop gormonlar ta’sirida bo‘ladigan siklik o‘zgarishlarga o‘xshash alomatlar kuzatiladi. Endometriozlar o‘z atrofida joylashgan to‘qimalarga o‘sib kirish xususiyatiga ega. Bu bilan to‘qimalarga proteolitik ta’sir qilib ularni parchalab, undan ham chuqurroqdagi qismlarni zararlantirishi mumkin. Endometrioz chegarasi notekis bo‘lib, u seroz, mushak va shilliq qavatlarga, teriga, suyak usti pardasiga, hatto suyak to‘qimasiga ham o‘sib kiradi. Endometrioz pufakchasi yorilganda a’zoning

hamma qismlariga qon, limfa yo‘llari orqali tarqalishi kuzatiladi. Ginekologik kasalliklar orasida endometrioz 8–30% hollarda uchraydi. Klinikasi endometriozning qaysi sohada joylashganligiga bog‘liq. Endometriozning asosiy va doimiy belgilaridan biri – og‘riqdir. Bemor qorinning pastki sohasida va belida kuchsiz, uzoq davom etadigan og‘riqdan, hayz sikli davrida og‘riqlar kuchayganligidan shikoyat qiladi. Og‘riq hayz kunlaridan oldin paydo bo‘lib, kuchayib hayz kunlari va undan keyin ham bemorni bezovta qiladi. Bu og‘riqlar endometrioz o‘chog‘idagi bez to‘qimalarning bo‘rtishi, to‘qimalarning ichi berk bo‘shliqlarida suyuqlikning to‘planishi natijasida kelib chiqadi. Bachadon endometriozi hayz siklining buzilishiga, qo‘shni a’zolardan – to‘g‘ri ichak, siydik chiqarish yo‘llari faoliyatining buzilishiga olib keladi. Shunga ko‘ra ayol siyish vaqtida og‘riqlar bo‘lishidan, tez-tez siyishidan shikoyat qiladi. Endometrioz bilan kasallangan a’zo hayz ko‘rish oldidan kattalashganini va hayzdan so‘ng esa yana dastlabki hajmda bo‘lishi kuzatiladi. Bemorda ovulyatsiya jarayoni bo‘lmasligi tufayli sekretor fazaning yetarlicha rivojlanmaganligi, kichik chanoq bo‘shlig‘idagi a’zolarda ko‘pincha yallig‘lanish alomatlari bilan birgalikda kechganligi sababli chandiqlar paydo bo‘ladi, bepushtlikka sabab bo‘ladi. Davosi. Bemorning yoshi, lokalizasiyasi, tarqalish darajasi, atrof to‘qimaning yallig‘lanish alomatlari bor-yo‘qligiga qarab konservativ yoki operativ davolanadi. 11-rasm. Tuxumdonning retension kistasi. Tuxumdonning xavfsiz o‘smalari. Tuxumdon o‘smalari ayolning turli yosh davrlarida uchrab ginekologik kasalliklarning 6–8 %ni tashkil etadi. Bu kasallik juda xavfli, chunki asta-sekin o‘sib, hech qanday belgi bermaydi. Asoratlar qo‘shilgandan keyin belgilar paydo bo‘ladi, afsuski bu paytda

davolashning foydasi bo‘lmaydi. Ko‘pincha tuxumdon o‘smalari 20 dan 40 yoshgacha uchraydi, 20– 25% hollarda xavfli o‘smalarga aylanadi. Tasnifi. Tuxumdonning chin o‘smasi – «kistoma», retentsion yoki shishsimon o‘smalari – «kista» deb yuritiladi. Retentsion kistalar sekret tutilib qolishi bo‘lib, bu o‘smasimon kistalar bezlarining ishlab chiqargan sekretlari to‘planib qolishi natijasida paydo bo‘ladi va kistalarning 34% ini tashkil etadi. Follikulyar kista (75%), sariq tana kistasi (5%), tuboovarial, paraovarial, intraligamentar kistalar (10%)ni tashkil etadi. Tuxumdonda endometrioz kistalar ham uchraydi. Follikulyar kistalar ko‘pincha mioma bo‘lganda, lyutein 12-rasm. Tuxumdon kistomasi oyoqchalarining buralib qolishi. kistalar esa elbo‘g‘oz va xorionepiteliomada uchraydi. Follikulalar yorilmay qolib, sariq so‘nmasdan rivojlanadi. ya’ni hayz siklining izdan chiqishi kuzatiladi. Bu kistalar yumaloq shaklli, diametri 6–8 sm dan oshmaydi va ko‘pincha klinik belgilarsiz kechadi. Kistalar oyoqchalari buralishi tufayli kamdan kam hollarda o‘tkir qorin belgilari kuzatiladi. Retension kistalar odatda konservativ usulda davolanadi (yallig‘lanish jarayoniga qarshi preparatlar, immunokorrektorlar). Blastomatoz kistomalar chin o‘smalar bo‘lib, tuxumdon o‘smalarning 66% ini tashkil qiladi. To‘qimalar proliferatsiyasi, bo‘shliqlarning suyuqlik bilan to‘lishi tufayli o‘smalar o‘sishi kuzatiladi. Turli-tuman to‘qimalardan o‘sishi bo‘yicha – epitelial, biriktiruvchi to‘qimadan tuzilgan, teratoid va gormonal tuxumdon o‘smalariga bo‘linadi. Chin o‘smalar, o‘z navbatida, xavfsiz va xavfli o‘smalarga bo‘linadi. Xavfsiz o‘smalar tuxumdon tashqarisiga chiqmay o‘sib boradi. Oddiy seroz kistomalar eng ko‘p uchraydigan tuxumdon o‘smalaridan biri hisoblanadi. Uning hajmi 8 sm dan 30–40 sm gacha kattalashishi, hatto butun

qorin bo‘shlig‘ini egallashi mumkin. Kistoma odatda bir kamerali, po‘stlog‘i yupqa, tekis, shar shaklida, elastik konsistensiyali bo‘ladi. Uning bo‘shlig‘ida seroz suyuqligi yig‘iladi. O‘sma ko‘pincha bir tomonda – chap yoki o‘ng tomonda joylashadi va qorin ichida harakatchan bo‘ladi, chunki uning tuxumdon boylamlari va bachadon naylaridan iborat anatomik «oyoqchasi» bor. Kistoma o‘sgan sari bu boylamlar cho‘ziladi, bir-biriga yaqinlashib o‘smaning oyoqchasini paydo qiladi. Ayol yumush qilganda, egilganda, yonboshi bilan yotganda o‘sma chapdan o‘ngga yoki o‘ngdan chapga siljib turadi va ko‘pincha 180–360 gradusga aylanib qolishi mumkin. Bemor bunda qorin pastida bexosdan qattiq og‘riq sezadi, ko‘ngil aynishi, qayt qilishi mumkin, tomir urishi tezlashib, qorin pastida ShyotkinBlyumberg belgisi paydo bo‘ladi. Bu holat «o‘tkir qorin» deb aytiladi. Bunday holda bemor tezda ginekologiya bo‘limiga yotqizilib, darhol operatsiya qilinishi kerak. Tuxumdon fibromasi shu a’zoning biriktiruvchi to‘qimasidan kelib chiqqan o‘sma deb qabul qilingan. Tuxumdon fibromasi kam (7–5%), ko‘pincha bachadon miomasi bilan birga uchraydi. Teratomalarning eng tipik shakllari dermoidlardir. Dermoidlar xavfsiz o‘smalardan bo‘lib, jami tuxumdon o‘smalarining taxminan 10% ni tashkil etadi. Ularning tuzilishida, odatda, uchala embrional qavat qatnashadi. Dermoidlar sharsimon silliq o‘smalardan iborat bo‘lib, sekin o‘sadi, harakati chegaralangan va ko‘pincha bachadon bilan qovuq o‘rtasidagi bo‘shliqdan joy oladi. Dermoid kista kesilganda suyuqlik to‘la xaltachaga o‘xshaydi. Bu suyuqlik, uy haroratida qotib yog‘simon massa hosil qiladi. Ko‘pincha yog‘simon massa tarkibida inson embrional taraqqiyotining birlamchi davridagi elementlar – soch, tish, tirnoq va shunga o‘xshash elementlar topiladi. AYOLLAR JINSIY A’ZOLARINING XAVFLI O‘SMALARI Tashqi jinsiy a’zolar raki. vulva raki 2–3% uchraydi (yoshlarda kam, qarilarda 70 yoshda ko‘proq uchraydi) leykoplakiya, krouroz, eritroplakiyadan keyin rakka olib kelishi mumkin. simptomlari: jinsiy a’zolarda «so‘gal» o‘smalar paydo bo‘lishidan boshlanadi. Bu o‘simtalar sekin-asta kattalashib, tez yara bo‘ladi. Vulvaning ko‘p qismi zararlanganda ham o‘sma siydik chiqarish kanaliga

uzoq vaqt yoyilmay turadi. Chov limfa tugunlarida metastaz paydo bo‘ladi. O‘sma shakli har xil: teridan ko‘tarilib turadigan ekzofit tuzilmalar; zich diffuz infiltratlar; ko‘pincha infiltrativ asosli va chekkasi zich noaniq qirrali yaralar paydo bo‘ladi. Ayol uretrasining raki kam uchraydi, uretra rakining turli shakllari uchrashi mumkin. 1. Ekzofit o‘smalar – ko‘pincha yaralanib va patolo gik karash bilan qoplanib turadi. Uretra devorlariga 2–3 sm chuqurlikda infiltrasiya beradi. 2. Polip yoki polipoz tuzilmalar. 3. Yarali shakli. Siydik chiqarish kanali sohasi bo‘ylab, klitor sohasidagi to‘qimalarning infiltra tsiyalanishi yoki uretra bo‘ylab qin oldingi devorining infilt rasiyalanishi. 4. Butun uretrada zich infiltrasiya paydo bo‘lib, ayrim joylar yaralanadi. Qin raki. Birlamchi raki kamroq uchraydi. Ko‘pincha bachadon bo‘yni rakidan tarqaladi, uning 4 darajasi tafovut qilinadi. simptomlari: jinsiy aloqada qonli chiqindi (sub coits) kuzatiladi. O‘sma qon tomirlarini yemirib yuboradi, bir talay qon ketadi, sassiq chiqindi kelishi parchalanayotgan o‘smaga infektsiya tushganligidan darak beradi. Og‘riq sezilishi o‘sma jarayonining chuqur yoyilib, chanoqdagi nerv stvollari va chigallarini qisib qo‘yganidan yoki yemirilishidan guvohlik beradi. Davosi: ximioterapiya, nurlar bilan davolanadi. Bachadon bo‘yni raki bachadon rakining 80% gacha bachadon bo‘yni rakiga to‘g‘ri keladi, ko‘proq 40–60 yoshli ayollarda uchraydi. Bachadon bo‘yni raki g‘oyat turli tuman bo‘ladi. O‘sish yo‘nalishiga qarab ekzofit (tashqari) va endofit (ichkariga), aralash (ham tashqariga ham ichkariga) o‘sish shakli kuzatiladi. Ekzofit shaklida o‘sma yirik, mayda, g‘adir-budir o‘simtalar shakliga kiradi, (bu o‘simtalar gulkaramga o‘xshaydi) ular ba’zan qinning butun gumbazini to‘ldirib turadi, ko‘pincha qoramtir po‘st (o‘smaning irigan, parchalangan qismlari bilan qoplanib yotadi). Asbob tekizilganda qonaydi. Endofit shaklida bachadon bo‘yni kattalashib, zichlashadi, shilliq pardasi to‘q qizil tusga kiradi. Shilliq parda yuzida mayda qon tomirlari shaxobchalari ko‘rinadi. O‘sma parchalanib, bo‘lak- bo‘lak bo‘lib ko‘chganda bachadon bo‘yni qisman yemirilib chuqur yara vujudga

keladi. Chetlari noto‘g‘ri o‘yilgan, tubi g‘adir-budir bo‘ladi. Yaradan loyqa serroz suyuqlik chiqib turadi. simptomlari: suvga o‘xshash oqshil kelib turadi, bu jinsiy aloqa qilinganda, hojat paytida, yuk ko‘targanda, kasalni qin orqali tekshirib ko‘rilganda keladi. Kontaktli qon kelishi, qonli selob (go‘sht yuvganga o‘xshash suyuqlik kelishi). Bachadondan asiklik qon ketishi kuzatiladi. Diagnostikasi. Kolposkopiya, surtmani sitologik yo‘l bilan tekshirish, biopsiya qilish, diagnostika maqsadida bachadon devori shilliq pardasini maqsadli qirish, sistoskopiya, rektoromanoskopiya va turli xil sinamalar o‘tkaziladi. Davosi: I-darajada operatsiyagacha nur berish. Bachadon ekstirpasiyasi. Operatsiyadan keyin nur berish, ximioterapiya. II- darajada. Kengaytirilgan ekstirpasiya (Vertgeym usulida) qo‘shma nur bilan davolash. III-darajada. Qo‘shma nur bilan davolash. IV-darajada. Simptomatik davo. Bachadon tanasining raki. Bachadon rakining 15–20%, umuman jinsiy a’zolar rakining 5% gacha uchraydi, ko‘pincha 50–60 yoshli ayollarda uchraydi. Bachadon tanasining rak oldi holatiga neyroendokrin boshqarishning buzilishi, gonodotrop gormonlar balansining o‘zgarishi, endometriyning travmatik shkastlanishlari sabab bo‘lishi mumkin. Rak oldi kasalliklariga: Adenomatoz (polipoz) giperplaziyaga uch ragan endometriyning residiv berishi, menopauzadan keyingi giperpla ziyalar kiradi. Simptomlari: aksariyat hollarda menopauza davrida (menstruatsiyadan qolgandan keyin) birdaniga asiklik qon ketish bachadon tanasi rakining dastlabki simptomi hisoblanadi. Ana shu simptomga e’tibor berib bemorning bachadoni devorlari shilliq qavatini alohida-alohida qirib olib, gistologik tekshirish eng muhim diagnostik ahamiyatga egadir. Diagnostikasi: bachadon shilliq qavatini har bir devorini alohida qirish va gistologik tekshirish yo‘li bilan kasallik aniqlanadi. Davosi: operativ, nur va kimyoviy terapiya o‘tkaziladi. Tuxumdonning xavfli o‘smalari. Tasnifi bo‘yicha 3 xil rak farqlanadi: birlamchi, ikkilamchi va metastatik rak.

Birlamchi rak 4,5% hollarda, 40 yoshdan oshgan ayollarda uchraydi. Klinik belgilari ko‘zga tashlanmaydi, lekin tezda qorin bo‘shlig‘ida assit paydo bo‘lishiga qarab tuxumdon raki haqida gumon qilinadi. Ikkilamchi rak 60–50 % hollarda seroz papillyar o‘smalar rakka aylanishidan rivojlanadi, tez o‘sib, suyuqliklar hajmi oshib, assit paydo bo‘ladi. 17–20% hollarda musinoz kistomalar rakka aylanadi. Ularning malignizasiyasi asta-sekin, ko‘pincha 50 yoshdan keyin kuzatiladi. Metastatik rak (10–30%) tuxumdonga, asosan, oshqozon va ichak rakidan limfa va qon orqali o‘tadi. Shuning uchun tuxumdonda siljimaydigan, notekis, qattiq konsistensiyali o‘sma topilsa, albatta oshqozon ichak yo‘llarini endoskopiya, irrigoskopiya, rentgenografiya usullari bilan tekshirish kerak. Chunki metastazli rakni operatsiya yo‘li bilan davolab bo‘lmaydi. Tuxumdon sarkomasi juda kam uchraydi. Odatda operatsiyadan keyin o‘smani gistologik tckshirishdan o‘tkazib, diagnoz qo‘yiladi. Davolash, asosan, o‘z vaqtida operatsiya qilinib bachadonni ortiqlari bilan olib tashlashdan iborat, so‘ngra rentgen va radiy nurlari chuqur ta’sir ettiriladi. Kimyoterapiya ham qo‘llaniladi (siklofosfan, sarkolizin). Kasallikning oqibati ko‘p hollarda yomon bo‘ladi. JINSIY A’ZOLARDA O‘TKAZILADIGAN OPERATSIYALARDAN OLDIN VA KEYINGI DAVRDA HAMSHIRALIK PARVARISHI Jinsiy a’zolarda operatsiya o‘tkaziladigan bemorlar, operatsiya reprod uktiv faoliyatga javob beruvchi a’zolarda amalga oshirilgani uchun bezovtalanish, ayollik hissini yo‘qotish, jinsiy hayotdagi muammolar, bola tug‘ish faoliyatidan judo bo‘lish kabi juda ko‘p muammolarga duch keladi. Bundan tashqari operatsiyadan keyin kelib chiqishi mumkin bo‘lgan kasallik, uning davolanishi cho‘zilib ketishini inobatga olib, operatsiyadan keyingi davrda hamshiralik parvarishi individual bo‘lishi, ruhiy va ijtimoiy muammolarni hisobga olishi kerak.

operatsiyadan avvalgi hamshiralik parvarishi. Bemor operatsiya dan avval qo‘rqadi, bezovtalanadi, shuning uchun unga operatsiyadan avval tekshiruvlarni to‘g‘ri tushuntirib, bezovtaligining oldi olinadi. Bemor ruhiy va jismoniy holatini yaxshilash, operatsiya yaxshi o‘tishiga zamin yaratadi. operatsiyadan avvalgi tekshiruvlar. Qon va siydikning klinik va biokimyoviy tahlili, EKG, jigar, buyrak, yurak qon tomir tizimi faoliyatini tekshirish, OITSga, gepatit V va S ga, RW, qonning ivuvchanligini tekshirish, ko‘krak qafasi flyurografiyasi, UTT, bemorning kasallik tarixini o‘rganish, rentgenogramma qilish va boshqalar. Umumiy holatni kuzatish, tana harorati, puls, arterial bosimni o‘lchash, og‘riq va qon ketishini kuzatish, ko‘rsatmaga binoan qon quyish. Agar qon quyishga ko‘rsatma bo‘lsa, qon quyish markaziga qon guruhi va miqdori, qon quyiladigan vaqt haqida axborot beriladi. Qon kelgach, kasallik tarixidagi ko‘rsatmalari aniqlanib, bemorga qonni mos kelishi tekshiriladi va qon quyishga mas’ul shaxslarga (direktor o‘rinbosari, shifokor va anesteziolog) topshiriladi. Tuklarni qirish. Qorin bo‘shlig‘ida qilinadigan operatsiyalarda qorin ning pastki qismidagi va jinsiy a’zolardagi tuklar qirib tozalanadi. Agar qin orqali operatsiya qilinsa faqat jinsiy a’zolardagi tuklar qiriladi (bemorning xohishi inobatga olinadi). Tana gigiyenasi. Tana gigiyenasiga qat’iy rioya qilinadi, bemor ahvoliga qarab ko‘rsatmalar bo‘lsa, nam sochiq bilan butun tana artiladi. Kechki ovqatni qabul qilmaslik. Ko‘rsatmalarda ovqat qabul qilmaslik yozilgan bo‘lsa, ovqat qabul qilinmaydi, 18.00 dan keyin ovqatlanmaslik kerak. uyquga ketishdan avval dori qabul qilish. Bemorning bezov- taligini oldini olish uchun uxlatadigan dorilar va sedativ preparatlar beriladi. Operatsiyaga ko‘rsatmalar varaqasi bo‘yicha operatsiyadan bir kun avval anesteziolog tekshiruvchidan o‘tiladi, tekshiruv tafsiloti operatsiya xonasiga anesteziolog e’tiboriga xavola qilinadi.

operatsiyaga yozma rozilik berish. Operatsiya boshlanmasdan avval, oila a’zolari maxsus shakldagi hujjatlarni to‘ldirib berishlari kerakligi tushuntiriladi. operatsiyadan avval tushuntirish. Bemorninig bezovtalanishi oldini olish uchun operatsiya qilish tartibi va xavfsizligini tushuntirish kerak. Ope ratsiyadan avvalgi muolajalarni zarurligini tushunib yordam berish; bemor shaxsiy buyumlari haqida: tilla taqinchoqlar, soat, linzalar, tish protezlari, monikyurlarni olib tashlash; hamshira bemorning qimmatbahoj ihozlarini olib, oilasiga berishini va hamshira bunga mas’ul ekanligini tushuntirish. operatsiya bo‘ladigan kundagi hamshiralik parvarishi. No- nushta qilmaslik, ko‘rsatmalarga binoan xuqna qo‘yish (sovunli xuqna, yumsha tuvchi shamchalar). Bemorni ichak va qovug‘i bo‘shatilganligini aniqlash, bemorni operatsiyadan 30 daqiqa oldin operatsiya xonasiga olib kelish; Anesteziya. Ko‘rsatmalarda premedikasiya yozilgan bo‘lsa hamshira bosh hamshiradan ruxsat olgan holda uni bajaradi. O‘rin joy tayyorlash: krovatga suv o‘tkazmaydigan choyshab solinadi va kerak bo‘ladigan shtativ, tonometr stetoskop, lotok tayyorlab qo‘yiladi, bemorning ko‘rsatmalar varaqasi tekshiriladi. OPERATSIYADAN KEYINGI HAMSHIRALIK PARVARISHI Bemor uchun g‘ildirakli aravacha hozirlanadi, operatsiya tugagach kiyim-kechak kiydirib osonlik bilan operatsiya stolidan olish uchun shart-sharoit yaratiladi, bemorni katalkaga olgach, umumiy ahvoliga e’tibor beriladi va issiq choyshab bilan usti yopib qo‘yiladi, palataga olib kelib, oila a’zolariga operatsiya qanday o‘tganligi haqida axborot beriladi. Anesteziyadan so‘ng qanday ahvolda uyg‘on ganligiga ahamiyat beriladi, umumiy holatiga hamda jarohat yuza siga, jinsiy a’zolariga, qusganiga va qon ketishiga e’tibor qarat iladi. Bemorni transportirovka qilinayotganida silkinmasligiga e’tibor berish kerak. Bemorni palataga olib kelgach, ehtiyotlik bilan kravotiga yotqiziladi. Issiqlikni saqlash: kerak bo‘lganda isitgich va issiq adyol yopib qo‘yiladi. Isitgichdan foydalanganda ehtiyot bo‘lish zarur, chunki bemor anesteziyadan butkul uyg‘onmagan bo‘lsa, kuyib qolishi mumkin. Bemor anesteziyadan so‘ng reflektor tarzda qusishi

mumkin, shuning uchun bemor yoniga lotok qo‘yiladi, unga alohida e’tibor qaratiladi. operatsiyadan 1 sutka o‘tgach ko‘rsatiladigan hamshiralik par varishi. Bemorning umumiy ahvoli, faolligi, siydik ajratishi, ich ketishi, ovqatlanishi, jinsiy a’zolar gigiyenasi, asoratlarning oldini olish masalalari qabul qilingan standartlar bo‘yicha bajariladi. Hamshiralik parvarishi operatsiyadan keyingi parvarish kabi olib boriladi. operatsiyadan keyin kelib chiqqan asoratlarda yordam berish. Operatsiya vaqtida ichki a’zolar, ya’ni ichak va siydik qopining nerv tolalarini jarohatlab qo‘yish mumkin, chunki ular bachadon bilan yonma-yon yotadi. Ayniqsa, keng qamrovli total gisterektomiyada nervlar jarohatlanishi ko‘proq uchraydi, siydik ajratish va ich ketganda yordam berish uchun qo‘llanmalardan foydalanish kerak. Defekasiyaning buzilishi: defekasiyani nazorat qilish. Ovqatlanish: operatsiyadan so‘ng ichaklar perestaltikasi kamayadi, shuning uchun oson hazm bo‘ladigan ovqatlar qabul qilish kerak. Qiyin hazm bo‘ladigan ovqatlar ichaklar motorikasini pasaytiradi. Siydik ajratishni buzilishi: agar operatsiya jarayonida siydik ajratishga javob beruvchi nerv jarohatlansa, siydik ajratishiga xohishi bo‘lmay qoladi va qoldiq siydik yig‘ilib qoladi. Qovuqni trenirovka qilish va siydik ajratish uchun tavsiyalar berish (qorin orqali nafas olish uchun qo‘llanmalar berish, siydik ajratish uchun qulay vaziyat egallashi kerak). Qoldiq siydik miqdorini aniqlash: siydik ajralgandan so‘ng, siydik qopi faolligini aniqlash uchun kateterizasiya qilinadi va qoldiq siydik miqdori aniqlanadi. operatsiyadan so‘ng ayolning ruhiy holati. Ayollik a’zosini yo‘qotish hissi bemorning yoshi, oilaviy sharoiti, kasallik tarixiga bog‘liq bo‘ladi. Agar bachadon menopauzadan avval olib tashlangan bo‘lsa, hayz kelishi tugaydi. Shuning uchun, ba’zi bemorlarda a’zoni yo‘qotish hissi emas, balki engillik hissi paydo bo‘ladi, chunki bachadonni olib tashlashdan avvalgi og‘riqlardan xalos bo‘ladi. Ba’zi ayollar esa, tushkunlikka tushadi, chunki o‘zini ayollik sifatini yo‘qotgan deb o‘ylaydi. Bunda ayolni har tomondan qo‘llab-quvvatlash katta

ahamiyatga ega, chunki bemorning kayfiyati oilasi, turmush o‘rtog‘i va atrofidagi odamlarning kasallikka va operatsiyaga munosabatiga bog‘liq. statsionardan chiqishiga qaratilgan qo‘llanma. Bu kundalik hayotiga qaytishiga yo‘naltirilgan boshqaruv bo‘lib, jarrohlikdan, so‘nggi stressdan qaytish hamda bachadon yoki tuxumdonning olib tashlanishi bilan bog‘liq bo‘lgan ruhiy va jismoniy zo‘riqishni kamaytirishdan iborat. Operatsiyadan keyin paydo bo‘lgan buzilishlarni aniqlab, bemorning aniqlab, bemorning ijtimoiy hayotiga bog‘liq bo‘lgan axborotni yig‘ish: yoshi, fe’l-atvori, oilaviy sharoiti, ijtimoiy sharoiti bundan tashqari shaxsiy muammolarini aniqlab, unga mustaqil hayot kechirishi uchun yordam berish kerak. Stasionardan chiqqandan so‘ng va ishga qaytganidan so‘ng juda ehtiyot bo‘lishi kerak (og‘ir yuklarni ko‘tarmaslik, toksik moddalar ishlatiladigan va qaltis harakatlar bajaradigan ishlardan saqlanishlari kerak) ayniqsa, operatsiyadan keyingi 3 oy davomida. Operatsiyadan keyingi muammolarni aniqlash uchun bemorni ko‘rikdan o‘tkazib turish kerak. Ko‘rikka keladigan kunlarini aniqlash zarur bu jarayon operatsiyadan keyingi 1 oy davomida o‘tkaziladi. Bemorga ko‘rikka kelguniga qadar qorin pastida og‘riq, tana haroratining ko‘tarilishi, jinsiy a’zolardan qon kelishi, jarohat yuzasidagi o‘zgarishlar (shish, qizarish, yiringlash), siydik ajratish, buzilishi kabi shikoyatlar bezovta qilsa, darhol shifokorga murojaat etish kerakligi tushuntiriladi. Bemor va uning oilasiga, ayniqsa eriga ayoldagi jismoniy o‘zgarishlar haqida va operatsiyadan keyingi reabilitasiya bo‘yicha ko‘rsatmalar berishi kerak, chunki oila a’zolari va ayniqsa eri uni tushunishi uchun bemorni shaxsiyatini saqlagan holda undan avval oila a’zolari va eriga bu haqida gapirish mumkinligini aniqlagandan keyin ko‘rsatmalar berish kerak.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Ya.N. Allayorov. Reproduktiv salomatlik va kontratseptiv texnologiya.– T.: «Istiqlol» nashriyoti, 2005. 2. Я.Н. Аллаёров, М.И. Расулова, Д.У. Юсупова. Патологик акушерлик.– Самарқанд, 2007. 3. Ya.N. Allayorov. Akusherlik.– T.: «O‘zbekiston Milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. 4. Ya.N. Allayorov, N. I. Zokirova, A. T. Safarov, F. Q. Asqarova. Akusherlikda shoshilinch yordam.– Samarqand, 2009. 5. Р.У. Арзиқулов. Репродуктив саломатлик асослари. – T.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2010. 6. Ю.А. Гуркин, В.И. Грицюк. Гинекология. Справочник семейного врача. Москва – Санкт-Петербург, 2005. 7. В.И. Дуда, В.И. Дуда, И.В. Дуда. Акушерство.– Минск: «Вышэйшая школа», 2004. 8. M.F. Ziyayeva, G.X. Mavlyanova. Ginekologiya. – T.: «O‘qituvchi» nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007. 9. Н.Е. Кретова, Л.М. Смирнова. Акушерлик ва гинекология. – T.: «Ибн Сино» номидаги нашриёт, 1991.

Похожие

Ayollar jinsiy a’zolarining yuqumli kasalliklari

Ayollar jinsiy a’zolarining yallig‘lanish kasalliklari

Ayollar jinsiy a’zolarining taraqqiyot nuqsonlari (anomaliyalari)

Ayollar jinsiy a’zolari

Ayol jinsiy a’zolarining anatomiyasi va fiziologiyasi