Параллел кучлар ва жуфтлар системаси - Техника и технология - Рефераты

Параллел кучлар ва жуфтлар системаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

196 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Кучни ўзига параллел кўчириш ҳақидаги теорема. 2. Жуфт куч хақида тушунча. Жуфт кучнинг моменти. 3. Эквивалент жуфтлар хакидаги теорема 4. текисликдаги жуфтларнинг мувозанат шартлари. 5. Кучлар системасининг мувозанатлик шартлари.

www.arxiv.uz Кучнинг ну қ тага нисбатан моменти Текисликда ихтиёрий жойлашган кучлар системаси таъсиридаги жисмнинг мувозанатига доир масалалар ечишда кучнинг нуқтага нисбатан моменти тушунчаси киритилади. Берилган нуқтадан кучнинг таъсир чизиғига туширилган перпендикуляр узунлиги куч елкаси дейилади.Куч елкаси одатда h билан белгиланади.F кучнинг О нуқтага нисбатан моменти деб, мос ишора билан олинган куч миқдорини унинг елкасига кўпайтмасига тенг катталикка айтилади ( 31 , 32 – расмлар ): h F F m  ) (0  (8.1) 31-расм 32-расм Кучнинг моменти ҳ исобланадиган ну қ та момент маркази деб аталади. Кучнинг жисмга к ў рсатадиган айланма ҳ аракат эффекти унинг моменти билан характерланади.Бу эффе к т куч ми қ дорига, момент маркази ва куч ор қ али ў тувчи текисликнинг айланиш йў налишига бо ғ ли қ б ў лади. К у ч жисмни 31 – расмдагидек момент маркази атрофида соат ст релкаси айланишига қ арама- қ арши йў налишда айлантиришга интилса, унинг моменти мусбат ; соат ст релкаси б ў йича айланадиган йў налишда айлантирса , манфий ишора билан олинади (32 – расм).

www.arxiv.uz Куч моменти СИ бирликлар си ст емасида Н ь ютон метр (Нм) билан ў лчанади.Куч моменти қ уйидаги хусусиятларга эга: 1.Кучни ў з та ъ сир чизи ғ и б ў йлаб ихтиёрий ну қ тага к ў чирсак,унинг моменти ў згармайди. 2.Кучнинг та ъ сир чизи ғ и момент марказидан ў тса,унинг мазкур ну қ тага нисбатан моменти нолга тенг б ў лади. 3.Кучнинг О ну қ тага нисбатан моменти OAB юз а нинг иккиланганига тенг,я ъ ни: ) (0 F m  OAB S   2 Кучнинг ўққа нисбатан моменти Жисмнинг бирор ўқ атрофидаги айланма ҳаракатини кучнинг ўққа нисбатан моменти характерлайди . Фазода ихтиёрий жойлашган кучлар системаси таъсиридаги жисмнинг мувозанатига доир масалаларни ечишда кучнинг ўққа нисбатан моменти тушунчаси киритилади. Кучнинг ўққа нисбатан моменти деб, кучнинг ўққа перпендикуляр қилиб олинган текисликдаги проекциясидан ўқ билан текисликнинг кесишган нуқтасига нисбатан олинган моментига айтилади (33-расм). Кучнинг ўққа нисбатан моментини математик ифодаси h F F m F m xy xy z    ) ( ) ( 0   (9.1) формула билан ифодаланади.

www.arxiv.uz 33 - расм Агар x, y, z билан куч қўйилган A нуқтанинг координаталарини: F x , F y , F z орқали F кучнинг координата ўқларига проекцияларини белгиласак (34- расм), у ҳолда кучнинг ўққа нисбатан моментини аналитик ифодаси қуйидагича бўлади: m x (F)=yF z -zF y m y (F)=zF x -xF z )2.9( m z (F)=xF y -yF x 34-расм Агар кучнинг таъсир чизиғи ўққа параллел ёки ўқни кесиб ўтса, унинг мазкур ўққа нисбатан моменти нолга тенг бўлади. Кучнинг ну қ тага нисбатан моментини векторлиги

www.arxiv.uz Юқоридаги 6-мавзуда кучнинг нуқтага нсбатан моментини алгебраик миқдор, яъни у куч миқдори билан елкаси узунлигининг кўпайтмасидан иборат деб қараган эдик. Лекин жисмга таъсир қилаётган куч фазода жойлашган бўлса, мазкур куч моментининг модули ва ишораси жисмнинг айланма ҳаракатини тўлиқ характерламайди. Шунинг учун кучнинг нуқтага нисбатан мометининг вектори тушунчаси киритилади. Кучнинг нуқтага нисбатан моменти векторини икки векторнинг вектор кўпайтмасидан иборат деб қараш мумкин. Бунинг учун момент маркази О нуқтани саноқ системасининг боши десак, r куч қўйилган А нуқтанинг радиус-вектори бўлади (36-расм). 36 - расм OAB дан: ) ^, sin( F r r h     (11.1) (11.1) ни (8.1) га қўйсак: ) ^, sin( ) (0 F r F r F m    ёки F r F m M o O         ) ( (11.2) Демак, кучнинг нуқтага нисбатан моменти вектор миқдор бўлиб, у куч қўйилган нуқтанинг радиус-вектори билан кучнинг вектор кўпайтмасига тенг бўлиб, у куч ва момент маркази орқали ҳосил қилинган учбурчак юзига перпендикуляр йўналади.

www.arxiv.uz Кучнниг нуқтага нисбатан моменти векторининг йўналиши шундай қўйиладики, унинг учидан туриб қаралганда куч жисмни соат стрелкасига қарши айлантираётган бўлиши керак. (11.2) дан фойдаланиб, O M ни аналитик ҳисоблаш мумкин. Ox , Oy , Oz ўқларининг бирлик векторларини F k j i     ; , , куч проекцияларини r F F F z y x ; , , проекцияларини x,y,z; O M - проекцияларини эса M 0x , M 0y , M 0z десак: k F j F i F F z y x        kz jy ix r        k M j M i M M Oz Oy Ox       0 Векторлар алгебрасига к ў ра, z y x F F F z y x k j i    (11.3) бундан y z Ox zF yF M   , z x Oy xF zF M   , (11.4) x y Oz yF xF M   келиб чи қ ади. (11.4) дан фойдаланиб M 0 модулини ва йў налтирувчи косинусларини қ уйидагича ани қ лаш мумкин: 2 2 2 Oz Oy Ox O M M M M    (11.5)

www.arxiv.uz , / ) ^, cos( O Ox O M M i M    , / ) ^, cos( O Oy O M M j M    (11.6) O Oz O M M k M / ) ^, cos(    (9.2) билан (11.4) ни таққослаш натижасида нуқтага нисбатан куч моментининг бирор ўқдаги проекцияси мазкур кучнинг шу ўққа нисбатан моментига тенглигини кўрамиз. Жуфт куч. Жуфт момент Маълум оралиқда жойлашган, бир-бирига қарама-қ a рши йўналган ва миқдор жиҳатидан тенг бўлган икки куч жуфт куч деб 4-§ да таъриф берган эдик. У ) , ( / F F   билан белгиланади (37- расм). 37 – расм Жуфт кучнинг тенг таъсир этувчиси бўлмайди ва жуфтни ташкил қилувчи кучлар мувозанатлашмайди. Демак, жуфт куч тенг таъсир этувчиси бўлмаган ва мувозанатлашмайдиган кучлар системасидан иборат. Жуфт тузувчи кучлар таъсир чизиғи орқали ўтказилган текислик жуфт текислиги дейилади. Жуфт тузувчи кучлар орасидаги энг қисқа масофа жуфт елкаси деб аталади ва у d билан белгиланади (37-расм).

www.arxiv.uz Жуфт тузувчи кучлардан бири билан жуфт елкаснинг кўпайтмаси жуфт моменти дейилади. У қуйидагича ёзилади: M=± Fd (12.1) Жуфт жисмни соат стрелкасига қарши айлантирмоқчи бўлса, унинг моменти мусбат, акс ҳолда манфий деб олинади. 5 масала. 5.8 шаклдаги АВ фермага қўйилган F1 , F2 , F 3 -кучлар системаси содда ҳолга келтирилсин, ҳамда A ва B таянчларга тушадиган босим кучлари аниқлансин. F 1 = F 2 = F 3 = F деб ҳисоблансин. Е ч и ш. 2F ва F3 кучлари жуфтни ташкил қилганлиги сабабли, 5.6 шаклда пунктир билан кўрсатилган ҳолатга кўчирамиз. У ҳолда 1F ва F3 кучлар ўзаро мувозанатлашувчи кучлар эканлиги учун уни системадан олиб ташласак, жисмга таъсир этаётган кучлар битта тенг таъсир этувчидан иборат бўлади, яъни R F  2 ' (сон қиймати R = F ) бўлади. Бундан, 1F , 2F , F3 кучлар системаси таъсирида B таянчга ҳеч қандай босим кучи кўрсатмас экан, лекин фақат A таянчга вертикал йўналишда бўлган босим кўрсатилар экан.5. 8 шакл

www.arxiv.uz Текисликда ихтиёрий жойлашган кучлар cистемасининг мувозанатлик шарти Юқорида кўриб ўтганимиздек, текисликда ихтиёрий жойлашган кучлар системасининг мувозанати учун бош вектор ва бош момент бир вақтни ўзида нолга тенг бўлишлари шарт, яъни0 0   мM ва Q (5.3) Юқорида нуқтани ихтиёрий равишда танлаб, ўзимиз уни O нуқта деб белгилаган эдик, шунга кўра масалалар ечганимизда исталган нуқтага нисбатан моментларнинг йиғиндисини нолга тенгласак бўлаверади. Мувозанат тенгламасининг асосий кўриниши: Маълумки, агар берилган ихтиёрий йўналган кучлар системаси бир текисликда ётса, улар жисмни иккита ўқ бўйича илгарилама, ( яъни Ох ва Оу ўқлари бўйича илгарилама ) ҳамда бирор нуқта ( масалан O нуқта ) атрофида айланма ҳаракат қилдириши мумкин, шунга кўра мувозанат тенгламасининг асосий кўриниши қуйидагича бўлади, яъни Q Q x y          0 0 0 0 0 0 ; ; M ёки F F m (F О kx ky О k ; ; ; ) ; (5.4) кўринишларда тузилади ва аксарият масалалар ушбу тенгламалар системаси орқали ечилади. Баъзи ҳолларда юқоридаги тенгламалар системаси орқали масалалар ечилганда айрим ноқулайликларга дуч келишимиз мумкин. Шундай ҳолларда бошқа кўринишдаги қуйидаги икки хил турдаги тенгламалар системаси тузилади.5. 10 шакл

www.arxiv.uz Текисликда ихтиёрий жойлашган кучлар системасининг мувозанат шартининг иккинчи кўриниши. Текисликда ихтиёрий жойлашган кучлар системаси мувозанатда бўлиши учун жисмга қўйилган барча актив кучларнинг ва реакция кучларининг ихтиёрий иккита A ва B нуқталарга нисбатан олинган моментларининг йиғиндилари ва шу АВ кесмага перпендикуляр бўлмаган ўққа проекцияларининг йиғиндиси нолга тенг бўлиши шарт, яъни      ,0 ,0 ) ( ,0 ) ( kx k B k A F F m F m (5.5) Бу ерда Ох ўқи АВ чизиққа перпендикуляр бўлмаслиги шарт (5. 10 шакл). Текисликда ихтиёрий жойлашган кучлар системасининг мувозанат шартининг учинчи кўриниши. Текисликда ихтиёрий жойлашган кучлар системаси мувозанатда бўлиши учун жисмга қўйилган барча актив кучларнинг ва реакция кучларининг бир тўғри чизиқда ётмаган ихтиёрий учта A, B, C, нуқталарга олинган моментларининг йиғинлилари нолга тенг бўлиши шарт . Фазода ва текисликда жойлашган жуфтлар системасининг мувозанати Фазода жойлашган жуфтлар системаси мувозанатлашиши учун мазкур жуфтлар моментларининг геометрик йиғиндиси нолга тенг бўлиши зарур ва етарлидир :    0 M M   (16.1) (16.1) ни Декарт координата ўқ ларига проек ц ияласак:       0 ,0 ,0 z y x M M M    (16.2)

www.arxiv.uz (16.2) дан кўрамизки, фазода жойлашган жуфтлар системаси мувозанатда бўлиши учун жуфтлар моментлари векторларининг ҳар бир координата ўқларидаги проекцияларини йиғиндиси нолга тенг бўлиши керак.Агарда жуфтлар текисликда жойлашган бўлса, бу жуфтлар моментларининг алгебраик йиғиндиси нолга тенг бўлиши зарур ва етарли:  0  M (16.3) Масала: Қирраларининг узунлиги 1м бўлган кубга жуфт куч қўйилган. Бу жуфт куч моментининг модули аниқлансин (40-расм). F=F / =2Н. Ечиш. Масала шартига кўра: SD = DB = 1м.. BSD дан: 2 2 SD BD SB   ёки м d SB 2   Н d F M 2 2  

Похожие

Фазодаги ихтиёрий кучлар системаси

Кучларни қўшиш. Кесишувчи кучлар системаси

Статикасининг асосий тушунчалари ва аксиомалари

Текис параллел ҳаракатдаги жисм ихтиёрий нуқтаси тезланишини қутб ва тезланишлар оний маркази усуллари ёрдамида аниқлаш

Механик системанинг кинетик энергияси