Yevropada o`rta asrlar san`ati gotika, roman va romandan oldingi varvarlar san`ati - Изобразительное искусство - Рефераты

Yevropada o`rta asrlar san`ati gotika, roman va romandan oldingi varvarlar san`ati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

www.arxiv.uz Yevropada o`rta asrlar san`ati gotika, roman va romandan oldingi varvarlar san`ati. O`rta asrlar san`ati. O`rta asrlarda G`arbiy Yevropa ”Varvarlar” qirolligi va Franklar imperiyasi davrida ”Varvarlar”ning surunkali G`arbiy yurishlari va qullarning tez-tez ko`tarilib turgan qo`zg`olonlari III asrlarga kelib ”Quldorlik” davrining inqirozga yuz tutishiga sabab bo`ldi. Natijada quldorlik davri tuzum sifatida o`z o`rnini G`arbiy Yevropa mamlakatlarida asta-sekin feodalizmga bo`shatib bera boshladi. Rim imperiyasi qulashi bilan bu jarayon yanada tezlashdi. Bu voqealar G`arbiy Yevropa madaniyati va san`atiga o`z ta`sirini ko`rsatdi. ”Varvarlar” san`ati va antik san`ati an`analarining o`zaro ta`sirida Yevropada o`rta asr san`atini boshidan kechirdi. Bu ta`sir ayniqsa hajm forma dinamikasi, ekspressiyada, kompozitsiya va naqqoshlikda yaqqol namoyon bo`ldi. G`arbiy Yevropadagi ko`pgina mamlakatlarda ibtidoiy tuzumdan so`ng o`z boshlaridan quldorlik davrini kechirmay turib, feodal tuzumiga o`tishlari muhim voqea bo`ldi. ”Varvarlar” san`atidagi ibtidoiy tuzumga xos folkloriy tushunchalar bilan antik san`at an`analari qo`shilib o`ziga xos yangi san`at rivojlana boshladi. ”Varvarlar” tomonidan istilo qilingan Rim imperiyasida feodal munosabatlar rivojlana boshlagan edi, istilo natijasida Rimda xristian dini ta`sirida qoldi. Din odamlar ongi, ruhiyatiga chuqurroq kirib bordi. Vizatiya san`ati o`z mohiyati jihatidan aristokratik xarakterga ega. Ular obrazlarni barkamolligiga intilsa, varvarlar esa ba`zida majruh, mayib, jismoniy xunuk obrazlarni tasvirlashdan cho`chimaydi. Bu davrga kelib asosan yog`och o`ymakorligi, naqqoshlik va dekorativ bezak san`ati turlari rivojlandi.

www.arxiv.uz Uchinchi asr oxiri IX asr boshlarida Buyuk Karl birinchi kuchli imperiyaga asos soldi. Bu davr san`ati ”korolinglar”san`ati, deb nom oldi. Bu san`at, hunarmandlar, sharq xalqlari, ayniqsa Shom san`atidan ta`sirlangan va unga taqlid qilgan. Roman san`ati. Buyuk Karl imperiyasi uzoqqa cho`zilmay, tez inqirozga uchradi. Vafotidan so`ng esa tomom parokandalikka uchradi, madaniy yodgorliklar esa talandi. Faqat X asr oxirlaridan boshlab Yevropada hayot izga tusha boshladi. X-XII asrlarni o`z ichiga olgan taraqqiyot davri san`ati roman san`ati deb nom oldi. ”Roman” iborasi shartli bo`lib, u lotincha «roma» degan so`zdan olingan bo`lib, ”rim” uslubi degan ma`noni bildiradi. Bu davrda me`morchilikka alohida e`tibor berildi. Roman davri san`atida me`morchilik asosiy o`ringa chiqadi. Bu davr me`morchiligining xarakterli tomoni shundaki, unda binolar birmuncha past, jiddiy va og`ir ko`rinishga ega. Devorlari qalin va mustahkam, eshik, derazalar ensiz. Me`morchilikning bunday ko`rinishi G`arbiy maqsadlarni ko`zda tutadi. Bu davrda asosan me`morchilik bilan bog`liq bo`lgan san`at turlari rivojlanadi. Bular maxobatli rangtasvir, haykaltaroshlik, vitraj san`ati. Bu me`morchilikning yana bir o`ziga xos xususiyati, tomning gumbaz tarzida yopilishi va unda darchalarning joylanishidir. Bu davrga kelib o`ziga xos feodal qusurlar paydo bo`la boshladi. O`sha davrda qurilgan shaharlarning umumiy ko`rinishi ham feodal qo`rg`onlarni eslatardi. Ularning atrofi qalin devor bilan o`rab chiqilar edi. Bu binolarning bezalishi ham sodda. Bu davr tasviriy san`ati din bilan uzviy bog`liqligi sababli unda ramziy, g`ayri-tabiiy, fantastik obrazlar uchraydi. Feodalizm davrining san`ati G`arbiy Yevropa davlati bu Fransiya edi. Fransuz me`morchiligi Yevropa qurilishida muhim o`rin tutadi. Roman asri davrida Fransiyaning ko`pgina shaharlarida anchagina ibodatxonalar qurildi. Bu

www.arxiv.uz binolarning pastki qismi tepa qismiga nisbatan ancha katta bo`ldi. Ular o`yma naqsh va bo`rtma tasvirlar bilan bezatilar edi. XIX asr boshlarida buzilib ketgan bu me`morchilik obidalarining asosiy prinsiplari keyingi davr arxitekturasi uchun ham ko`p xizmat qildi. Germaniyada qurilgan roman arxitekturasining xarakterli tomoni shundaki, bu me`morchilik binoning tomi kvadrat shaklida bo`lib, og`ir minoralarning serobligi esa unga dinamik siluet beradi. Italiya me`morchiligida stilistik birlik yo`q. Bunga asosiy sabab uning tarqoqligi. Ayrim viloyatlarda Vizantiya ta`siri, yana bir joyda roman arxitekturasi ta`siri, boshqa joyida esa, masalan Toskana va Lombardiya maktablarida esa antik an`analar ta`siri sezilib turadi. Roman davri tasviriy san`atida mana shu arxitektura bilan bog`liq tasviriy san`at ya`ni devoriy surat va vitrajlar ishlash muhim o`rin tutadi. Rangdor suratlar bilan bino shiftlari va devorlarini bezashga katta e`tibor beriladi. Bu binolar asosan ibodatxonalar bo`lganligi sababli unda suratlar mavzusi ham diniy bo`lib, bu o`sha Bibi Maryam va Iso hayotidan olingan lavhalar edi. Bu davr haykaltaroshligida ham shu yuqoridagi holatni ko`ramiz. Gotika san`ati. Feodalizm tuzumi ichidagi yangi o`zgarishlar undan keyin kelishi kerak bo`lgan tuzumning shart-sharoitlarini yaratishga zamin hozirlashga kirisha boshladi. Bu esa shaharlarning taraqqiy etishiga, bunda savdogar va hunarmandlarning rolini ortib borishiga sabab bo`ldi. Yevropa markazlarida XII asr boshlarida fanning roli ortdi va birinchi ilmiy markazlar - universitetlar tashkil qilindi. Materialistik dunyoqarashning ilk belgilari paydo bo`la boshladi. Bunda Ibn Sino va uning shogirdi Ibn Rushd (Averros) ta`siri katta bo`ldi. San`at va madaniyatda ham katta o`zgarishlar yuz berdi, hayotiy mavzudagi asarlar paydo bo`la boshladi. Ruhoniylar hayotidagi ikki yuzlamachilikni fosh etuvchi teatrlar, ya`ni komediatlar, maskaradlar yuzaga keldi.

www.arxiv.uz G`arbiy Yevropa san`ati Vizantiya san`ati ta`siridan qutula boshladi. Keyinchalik bu davrdagi san`atga ”Gotika” san`ati, deb nom berildi. Bu iboraning lug`aviy ma`nosi italyancha so`zdan olingan bo`lib, ”gotlarniki” degan mazmunni bildiradi. Gotlar bu nemis qabilalaridan biri bo`lib, bu davr san`atiga got qabilalari san`atining ta`siri kuchli bo`lganini bildiradi. O`ali bu davrda shahar madaniyati feodal munosabatlarga to`liq qarshi chiqa olmas edi. Shu bois gotika san`ati xarakterida ham murakkab va qarama-qarshi fazilatlar kashf etildi. Yaratilgan asarlarda realistik elementlar bilan bir qatorda, diniy qarashlarning ko`tarinki tasvirlash holatlari seziladi. Gotika uslubi XII-XIII asrlarda o`zining gullagan davrini boshidan kechirdi. Bu uslub turli mamlakatlarda turlicha kechdi va uning ichki strukturasi umumiy qurilish tusini oldi. Roman uslubida bo`lgani kabi Gotika uslubida ham asosiy o`ringa me`morchilik chiqdi. Roman davridagiga nisbatan gotika arxitekturasi serhasham va ulug`vor, kattaligi bilan ajralib turadi. Bu uslubda qurilgan binolar yuqoriga intiluvchan bo`lib, juda baland bo`ladi. Dinning kuchi orta boradi va soborlar oldida nafaqat diniy marosimlar balki, shahar majlislari, har xil munozara va bahslar, universitet ma`ruzalari va xalq sayllari o`tkazilar edi. Shu sababdan bu ibodatxonalar shahar markazlarida qurilardi. Gotika davri arxitekturasining xarakterli tomonlaridan biri bino ko`tarilgan sari torayib boradi va oxiri shpil bilan, ya`ni nayzasimon tarzda tugaydi. Uning uchiga xo`roz yoki boshqacha bir tasvirlar qo`yiladi. Arxitekturaning yutuqlari ortib bordi. Bulardan biri karkaslardan foydalanish bo`lsa, ikkinchisi bu davrga kelib ularni darchalari kengayib, derazalari ko`payadi, peshtoqlari va ayvonlardan foydalanib bino ichini nurga boyitish istagi kuchayib boradi. Bu esa binolarning ulug`vor, baland bo`lishini ta`minlab qolmasdan, ularning yengil bir ruhiy holat kasb etishini ta`minlaydi. Me`morchilikda sodir bo`lgan bu o`zgarishlar binoning tashqi va ichki ko`rinishlarida ham o`z ifodasini topadi.

www.arxiv.uz Tasviriy san`atda esa devoriy suratlar ishlanadigan yuzalar binoda yo`qligi sababli, uning o`rnini vitraj egallaydi. Me`morchilik bilan bog`liq bo`lgan haykaltaroshlik tasviriy san`atda yetakchi o`rinni egallaydi. Gotika davrida dekorativ - amaliy san`at yaxshi rivojlandi. XII-XV asrlarda Gotika uslubini Yevropaning deyarli barcha mamlakatlar san`ati o`z boshidan kechirdi. Gotika uslubining Vatani Fransiya bo`lib, Parij shahrining zaynati Bibi Maryam sobori (Notrdam de Pari) 1163-1314 qurildi. Reyms Sobori, Amyendagi sobor, Keln soborlari (1248-1880) qad ko`tardi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar. 1. Nesselshtraus ”Istoriya zarubejnogo iskusstva”. M., 1982 y. (30- 69) 2. Chegodayev, Alpatov ”Vsemirnaya istoriya iskusstv”. M., 1948 y. II tom (23-56)

Похожие

O`rta asrlar san`ati

Qadimgi va o`rta asrlardagi o`rta osiyo san`ati

Ellinizm davri san`ati

Qadimgi rus san`ati

Qadimgi Eron va O`rta Osiyo san`ati. Eronning yaqin sharq xalqlari san`ati va madaniyatidagi tarixiy o`rni