Ўрта асрлар наққошлик санъати тарихи - Изобразительное искусство - Рефераты

Ўрта асрлар наққошлик санъати тарихи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2285 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Илк ўрта асрлар наққошлиги. 2. Ўрта асрлар наққошлиги.

www.arxiv.uz Миллий нақшларимиз ғоятда бой мазмунга эга. Оддий қошиқ, лаган, қутича, сандиқ, беланчак, чолғу асбоблари, уй-рўзғор буюмларидан тортиб турар жой ва жамоат биноларининг девор ҳамда шифтларига солинган нақшлар инсонни ҳайратга солади, уни ўйлантиради. Бу гўзал нақшлар ажойиб наққошлар томонидан яратилган бўлиб, асрлар давомида бунёд топди, ривожланди, меъморчилик ҳамда тасвирий санъат ривожи билан боғланган ҳолда такомиллашиб борди. Нақш – арабча тасвир , гул деган маънони англатади. Қуёш, ҳайвон, ўсимлик, геометрик ва бошқа элементларни маълум тартибда такрорланишидан хосил қилинган безакдир. Ганчкорлик, кандакорлик, каштадўзликда, зардўзлик, кулол-чилик, заргарлик, гилам тўқиш, тўқимачилик, инкрустация, панжаралар ва ҳоказоларда ҳар хил йўллар билан нақшлар ишланади. Масалан, ўйиб, чизиб, чок ёрдамида, зарб билан қадаб ва бошқа усулларда нақш солинади наққошлик санъати тарихи инсоният маданияти билан қаторда қадимийдир. Маданиятнинг ривожланиши натижасида рассомлик ва наққошлик ажралиб чиқади ҳамда ривожланди. Ҳар хил археологик қазилмалар шуни кўрсатадики, наққошлик жаҳондаги барча халқларда қадимдан мавжуд эканлиги бизга маълум бўлди. Чунончи, Хитойда, Қадимий Эронда, Хиндистонда ва бошқа жойларда нақшнинг ҳар хил турларини кўриш

www.arxiv.uz мумкин. Наққошлик ҳар бир давлатнинг ўзига хос муҳитга: географик ўринга, ўлканинг ўсимлик дунёсига кўра ривож топди. Масалан, арман ва грузинларда узум ва узум барги, шимол халқларида арча ҳар хил ҳайвонлар, қирғиз ва қозоқларда мол шохи, тожикларда ва ўзбек халқларининг нақшларига қарасак анор, бодом, гуллар, қалампир ва бошқаларни рамзий нақш тариқасида ишлатилганлигини кўрасиз. Европада б а рокко, готика, роман, классицизм услублари ҳар хил даврларда ҳукмрон бўлди. Бу эса ўз- ўзидан наққошлик санъатининг ривожланишига таъсир этди. Ўзбекистон территориясидаги археологик қазилмалардан Х оразм, Сўғд, Бақтрия ва бошқа вилоятларда нақш санъатининг ривожланганлиги маълум. Олимларимиз Сурхондарё вилоятидаги Фаёзтепа (I-II аср), Далварзинтепа (I аср)будда ибодатхоналари қазилмаларидан топилган расм, нақш қолдиқлари орқали исботлаб берганлар. Хоразмдаги Тупроққалъа заллари монументал нақшлар билан безатилганлиги бизга маълум. VI-VII асрларда ибодатхоналар, қасрлар ва бойларнинг уйлари ўйма нақшлар ҳамда тавсирлар билан безатилган. Тантанали маросимларга мўлжалланган хоналардаги дабдабали ажойиб нақш, расмларни кўриб ҳайрон бўлади киши. Уларнинг бирини қарасангиз деворларда базми жамшид, ов, расмлар уруши, манзаралар ҳамда диний расмлар тасвирланган. Жонли маҳлуқлар қизил ва кўк ранглар билан бўяб тасвирланган. VII асрнинг охири VII асрнинг бошларида Ўрта Осиёни араблар босиб олиши натижасида қарор топган ислом дини ўзидан олдинги маданиятнинг

www.arxiv.uz илдизига болта урди. Янги дин ҳамда янги ғоя Ўрта Осиё тасвирий санъатига таъсирини ўтказди. Жонли мавжудотларни акс эттириш ман этилди. «Кейинчалик юзага келган диний шарҳлар ва ҳодисалар кўпроқ муросасиз йўл тута бориб, қатъий равишда шундай дер эди: «Тангри ёки одамзод суратини чизишдан тийилинг, фақатгина дарахтлар, гуллар ва жонсиз мавжудотларнинг расмини солин, акс ҳолда ҳеч ким бирор нарса яратиш у ёқда турсин, ҳатто Худо яратган нарсани қайта гавдалантириши ҳам мумкин эмас ва бу унинг қщлидан келмайди, акс ҳолда мусаввир Худо билан бас бойлашиб, унинг иродасига шак келтирган бўлади». Ислом талабларига б ў йсуниш оқибатида жониворлар, паррандалар ва одамларни тасвирлаш йўқолиб бориб наққошлик ривож топди. Араб ёзуви ўзлаштирилди. Натижада нақшлар билан унвонли ёзув (эпигрофика) услуби пайдо бўлди. Араб ёзувини нақшлар билан бирга чизилди. Араб ёзуви ҳам безак, ҳам дуо-афсунлар вазифасини бажарди. Хуллас тасвирий санъат ривожланмайди. Бунинг ҳисобига халқ амалий безак санъати наққошлик ҳисобига ривож топди. IX – X асрларда Ўрта Осиёда наққошлик санъати авж олиб ривожланди. Архитектурада ғишт қалб нақш солиш юксак даражада ривожланди, биноларнинг ички томонига ганч, ёғоч ўймакорлигини қўллаш юксак ривож топди. Айниқса, мақбараларнинг пештоқлари девор ва равоқлар ганч-нақшлар билан жуда нафис безатилади. Нақшлар мураккаблашиб борди. Уларнинг янги нусхаларида рамз, тасвирлар, тимсол, дуо-афсунлар, тасбиқ ва бошқалар нақадар мўллигини кўрамиз. Рамзий нақшлар дунёда содир бўлаётган воқеаликлар, тилакларни акс эттирган. Ҳар бир чизилган нақшда ўзига хос маъно бўлган. Чунончи, ўсимликсимон нақш гулсапсарни олайлик, у осойишталик ва умр узоқлик тимсоли, «печак ислимий» нақши бойлик ва фаровонликни, новда ва япроқлар эса тўкинчилик

www.arxiv.uz ҳамда баҳор чоғида уйғонишни билдиради. Мусаввирларнинг тасвирлари бу унинг она табиатга бўлган мухаббатини билдиради. Унинг ранглари ўзига хос маъно ва характерга эга. Нақш ўзбек маданиятининг ҳамма босқичларида ҳамроҳ бўлиб келган. Энг оддий принцплари бир-бирига муноса-батлик, уйғунлик йўсин ва усулларни ажойиб қайта-қайта такрорлашувидир. Халқ наққошлари нақшларнинг ҳар бир деталига алоҳида эътибор бериб, унинг табиийлигини йўқотмаганлар, ҳар бир элемент устида пухта фикр юритганлар. Ҳар бир нақш негизида маълум рамзий маъно сингдирилган. XI- XII асрларда Ўзбекистон террирориясида археологик топилмалар шуни кўрсатадики, нақшлар ичида геометрик нақш кўп ишлатилган. Темур ва темурийлар даври да ҳунармандчилик юксак даражада ривожланди. У тикувчи, тоштарош, заргар, кулол, наққош ва бошқа усталарни олиб келиб ишлатган. Шу санъат турлари қатори наққошлик ҳам тез ривожлана бошлади. Темур ҳукмронлиги остида жуда кўп бино, мачит, мадраса ва бошқалар қад кўтарди. Ундаги безаклар янада бадиийлаштирилди. Хуллас, у ўзбек миллий маданиятини ривожлантиришда жуда кўп ҳисса қўшди. Айниқса, тасвирий санъат қайтадан тикланиб, тез орада ривожланиб кетди. Деворларда осмон, собит, сайёралар, тоғлар, денгизлар, саҳролар, одамлар, ҳайвонлар ва бошқалар акс эттирилди. Ўша даврда тасвирий санъатнинг асосий вазифаси ҳукмдорларнинг куч- қудратини, ҳарбий шавкатини у л у ғ лашдан иборат эди. Афсуски, к ў пгина

www.arxiv.uz урушлар оқибатида ҳозиргача қасрлардаги, турар жойлардаги ва жамоат биноларидаги табиат расмлари бизгапа етиб келмаган. Айрим қолдиқларгина сақлаб қолинган. Айниқса, оппоқ ганч устидан чизилган гуллар, манзаралар, қушлар тасвири ниҳоятда нафис ифодаланган. «Табиат манзаралари мусаввир томонидан шу қадар усталик ва чаққонлик билан адо этилганки, унинг қўли бамисоли қуш парвозидан эркин ҳаракат қилган, шоир тили билан айтганда, “ тутган мўйқалами мусаввирнинг ўз бармоқларидай аниқ ҳаракат қилган, уста билан қил ўтмас дўст мўйқалам гўё унинг амрига маҳталдай» XIV – XV асрларда кошинкорлик ривожланди. Қурилган биноларни кошин ва парчинлар билан безатиш авж олди. Кошин ва парчинлардан ажойиб нақшлар ҳосил қилишга эришилди. Чунончи, Самарқанддаги Шоҳи Зинда комплекси, Ашратхона, оқсарой, Кўҳна Урганчдаги Тўрабекхоним мақбараси ва бошқа-лардир. XI асрда наққошлик санъати янада ривожланди. Натижада наққошликда кундал техникаси пайдо бўлиб ривож топди. Самарқандда Ашратхона, Оқсарой мақбаралари ва бошқа архитектура ёдгорликларининг ички қисмини кундал усулида безатилди.

www.arxiv.uz

Похожие

Ўрта асрлар санъати

Европада ўрта асрлар санъати готика, роман ва романдан олдинги варварлар санъати

Ганчкорлик санъати тарихи

Қадимги ва ўрта асрлардаги ўрта осиё санъати. Уйўониш даври санъати

Қадимги ва ўрта асрлардаги ўрта осиё санъати