Нақш ва уларнинг турлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

114.5 KB

Скачать

Нақш ва уларнинг турлари Режа: 1. Нақш элементлари ва уларнинг турлари . 2. С тилизация ва унинг ўзига хос томонлари. 3. Наққошликда ритм, симметрия, жойлаштириш, тақси. 4. Нақш тузиш усуллари. 5. Ўсимликсимон ва геометрик нақшлар.

Стилизация - ўсимлик ва хайвонот дунёси буталар, новдалар, шохлар, барглар, гуллар, мева шаклларини қайта ишлашдир . На қ қ о шлик санъатининг илдизи жуда қ адим ў тмиши миз га бориб та қ алади. Инсоният ў зи учун зарур б ў лган жамики буюмларни бадиий безаб, такомиллаштириб келган. Оддий р ў з Қ ор буюмларидан тортиб, кийим-кечак, китоб, бино безаклари ҳамма-ҳаммаси на қ ш элементлари ё рдамида безатилад и . Хал қ амалий санъатидаги безак элементлари табиатда учровчи ў симлик дун ё си, гул, новда , барг ва ҳ айвонлар тасвирини энг сода к ў риниш и даги аксидир. Нақшни чизишда, асосан икки манбадан – табиий ва геометрик шакллардан фойдаланилади. Ўсимликлар, хайвонлар ва қушлар нақш санъатининг тасвир объектидир. Маълумки, ҳар бир на қ ш намунаси ў зига хос на қ ш элементларининг йи Қ индисидан иборат. Стилизация ў симлик ва ҳ айвонот дун ё сидан олинган турли шакллар масалан, буталар, новдалар, шохлар, барглар, гуллар, мевалар ва шу кабиларнинг табиий шаклларини қ айта ишла ш демакдир. Бунда танланган шаклни на қ ш композицияси таркибига қ ў ш иш мумкин б ў лган безак шаклига келтирилади. Бунда ў қ у вчи бутун бир яхлит предметнинг таш қ и кў ринишларини бир нечта бадиий чизи қ лар ё рдамид а ани қ л ў нда қ илиб тасвирлаш н и ў рганади. Х ал қ усталари қ адимдан қ ў л лаб кела ё тган жами на қ шлар табиат ҳамда во қ еликнинг шартли тасвири б ў лишига қ арамасдан ў зига хос қ онун- қ оидаларга эга. Бу қ онун- қ оидалар табиатнинг ў зидан олинган. Ўсимликлар фа қ ат бир томонга қ араб ў садилар. Масалан, мажнунтол худди пастга қ араб тескари ў са ё тгандек туюлади, лекин новдадан барг б ў либ, бир томонлама й ў налишда давом этиб келади. Табиатнинг бу қ онуни на қ шда ў з аксини топган. Уста чизадиган на қ ш шунчаки қ о Қ оз бетини т ў лдириш учун эмас, балки, онгли равишда табиат ва бадиийлик қ онун- қ оидаларига амал қ илган ҳолда манзара тасвирини чизишдан иборатдир. Бадиий на қ ш ишлаш жара ё нида ў қ у вчилар қ уйидагиларни пухта ў злаштириб олишлари зарур :

- атроф муҳитдаги, табиатда мавжуд б ў лган табиий шаклларни қ айта ишлаш, яъни стилизациялаш й ў лларини билишлари , ундан самарали фойдалана олишлари; - берилган на қ ш элементлари ё ки намуна асосида янги на қ ш композициясини туза олишлари; - муста қ ил равишда янги на қ ш композициясини туза оладиган б ў лишлари керак. На қ ш элементлари билан таништирув маш Қ улотларида ў қ и тувчи ў қ у вчиларни табиат қ ў й нига са ё ҳатга олиб чи қ ади ва улар маш Қ улотларда ў рганган назарий ҳамда амалий билим малакалари асосида, ў симликлар , ҳ айвонот дун ё сини кузатадилар ва “ стилизациялаштириш ” ор қ али уларнинг бадиий тасвирларини , шаклларини ҳосил қ илиш билан бевосита шу Қ улланадилар. Ў қ увчиларга махсус кетма-кетлик асосида тузилган рангли ё ки о қ - қо ра фото-суратлардан ва кўргазмали қуроллардан фойдаланиш ор қ али тушунчалар бериш ҳам яхши натижа беради. Стилизация табиатда учрайдиган ў симликлар, ҳайвонот дун ё сини, уй- р ў з Қ ор буюмларини табиий к ў ринишдан анча соддалаштириб, энг ихчам к ў ринишларда тасвирлаш демакдир. Н а қ ш чизишни ў рган увчилар ана шу усулни батафсил тушунган ҳолда эгаллаб олишлари лозим. Чунки к ў пгина на қ ш композициялари ана шу тарзда қ айта ишланган турли - туман шакллар , тасвирлар ё рдамида ҳосил қ илинади. На ққо шлик маш Қ улотлари жара ё нида на қ ш элементларини чизиш ва уларни ҳосил қ илиш тартиблари й ў л лари ва усуллари ў злаштириб борилади. Дастлабки маш Қ улотларда қуйидаги на қ ш элементлари чизиб ў рганилади: - барглар (барг элементларини чизиш). - гуллар (гул элементларини чизиш). - новдалар (новда элементларини чизиш). - бо Қ лам ва сиртмо қ (уларни элементларини чизиш). - таноб (таноб элементларини чизиш). - мар Қ ула ва куртак (унинг элементларини чизиш).

- мадоҳил элементларини чизиш. - гажак ва жингалак элементларини чизиш. - бофта ва шкуфта элементларини чизиш. Одатда бадиий на қ шлар чизишда к ў про қ барг тасвирларидан фойдаланилади. Бунда барг ислимий на қ ш элементлари сирасига кирганлиги сабабли нозик, нафис к ў ринишларда тасвирланади. На ққо шлар тол, анор, хурмо, бодом, самби т , хина, атиргул, узумлар ва шу кабилар баргларини стилизациялаштириб, на қ ш композициясини тузишда қ адимдан фойдаланиб келганлар. Гуллар - ислимий на қ ш элементи б ў либ, на қ шларга тар Қ ил пардоз берилганидан с ў нг янада к ў рк ва ҳусн ба Қ ишлайди. Гул элементлари асосан на қ ш шаклларининг марказий қ исмларига жойлаштирилади. Гулларнинг ҳам беҳисоб турлари мавжуд б ў либ, ў зига хос номлар билан аталади. Гул турларига оддий ва мураккаб к ў ринишдаги ойгул, лола, пахтагул, чиннигул, пистагул, кувачагул, карнайгул, сафсаргул, атиргул, наргизагул ва бош қ а гул турлари киради. Новда - ў симликсимон на қ ш элементи сирасига киради. Гул, барг, мевабарг ва бош қ а элементларини ў заро бо Қ лаб бириктириб т ў лдиради. Намо ё н рута, морпеч, мунаббат, турунж ва турли мураккаб на қ ш композицияларида новда элементлари якка ва қ ў ш бандларда учрайди. Таноб - на қ ш намуналаридаги асосий шакл й ў лларини ясайди. Бундай шакл номлари меҳроб, медоҳил қ алампир, гардиш ва шу кабилар билан аталади. М а доҳил – ислимий на қ ш элементи. М а доҳил лола, тумор, учбурчак к ў ринишини эслатувчи шакллар мисолида учрайди. Шкуфта – ислимий на қ ш элементи. Ј ис қ ача шкуфт деб ҳам аталади. Шкуфта асосий шакл ясовчи элементларни куртак – гажак к ў ринишларида ў заро бо Қ лайди. Рамзий на қ шлар – кабутар, шер, бали қ , давлат герби ва бош қ аларнинг стиллаштириб тасвирланган элементларидан ташкил топади.

Ота-боболаримизнинг қ адимий обидаларини нафис на қ шлар билан безар эканлар зав қ билан бир қ аторда улар ор қ али ў з орзу умидларини, муҳаббатларини , тилакларини куйлаганлар. На ққо ш, ота-боболаримиз инсон руҳиятини жуда чу қ ур ва ҳар тарафлама ў рганиб уларни ажойиб на қ ш у нигорлар билан бойитганлар. На қ шланган уйда кишилар ҳотиржам, осойишталик о Қ ушида б ў лиши, узо қ умр к ўр ишни донишманд боболар ас р лар давомида ҳа ё тий тажрибалар асосида ил Қ аганлар. На ққо шлик санъати тилини билиш учун на қ шнинг ҳар бир элементи ва рангларининг рамзий алифбосини билмо қ керак б ў лган. Ислими на қ ш композицияларини тузиш (Йўл, квадрат, айлана, учбурчак ва турли шакл юзаларига) Халқ а малий санъатининг қ айси бир тури б ў лмасин, унинг заминида на қ ш элементларидан тузилган композиция ё тади. На қ ш композициясининг безак элементлари эса табиатда учровчи гул, новда , б арг , п арранд а ва ҳайвонот дунёсини соддалаштириб тасвирлаш натижасида ҳосил қ илинади. Ў а р бир воҳа ва шаҳарларнинг на қ ш композициялари бир-биридан ў заро ажралиб туради. Тошкент, Хоразм, Фар Қ она, Самарқанд, Бухоро на ққо шлик мактабларини нг ў з о рнамент ва ранг к о ллоритлари мавжуд . Муста қ ил на қ ш т узиш жара ё нида стилизация ор қ али на қ ш элементлари ў заро бириктирилади. На қ ш бўлаклари нинг вазифалари ва равон чизилишига эътибор берилади. Гул, барг, новда, б о ф т а ва қ ў ш бандлик на қ ш элементларидан нақш композицияси тузилади. Талаба ларнинг фантазиялари, мавжуд на қ ш элементларини маълум қ онун- қо идаларга амал қ илган ҳолда жойлаштиришда улар маълум билим ва малакага эга б ў лишлари лозимлигини та қ озо этади. Биргина “ Бодом ” , “Ј алампир ” нусҳалари шаклидан на ққо шлик, заргарлик, к улолчилик, каштачилик, зард ў злик каби хал қ ам а лий санъатида турли-туман ў зига хос на қ ш намуналарини яратиш мумкин. Композиция тузиш й ў ллари ва уларнинг ҳомаки намуналарини тай ё рлаш на ққо шлик, ганчкорлик, ё Қ о ч

ў ймакорлик ва бош қ а ам а лий санъат турлари учун умумийдек к ў ринсада, аслида қ ў л ланилад и ган хом аш ё си, ижро пардоз турлари билан фар қ ланади. Композиция с ў зи лотинча б ў либ “ жойлаштириш, қ уриш, тузиш ” деган маънони англатади. Бунда танланган на қ ш композициясига к ў ра унинг элементлари қ о Қ оз юзасида бир-бирига бо Қ ли қ ҳолда жойлашиб, яхлит композицияни ҳосил қ илади. Танланган мавзу мазмунига мос келадиган на қ ш композициясини тузиш учун бир қ анча ҳомаки эскизлар ишланади ва улардан талабга жавоб берадиганлари танлаб олиниб, композиция тузишда қ ў л ланилади. На қ ш композициялар тузишда бўлак ларнинг ў рнини алмаштириш, қ ў ш имча деталлар киритиш ор қ али унинг мавзусини янада бойитиш кабилар ҳам м у ҳ им а ҳ амиятга эгадир. На қ ш мавзусининг ифодалашда композициянинг асосий қ онуниятларига риоя қ илиш лозим. Композицияда на қ ш яратиш муайян қ оидасини симметрия, асси м етрия, мувозанат, деталларнинг ў лчови, шакли, ранги кабиларга риоя қ илиш ташкил этади ва бунга қ атьий амал қ илинади. Муста қ ил на қ ш т ў қ и ш жараёнида ўқ у вчилар стилизация ор қ али тузилган элементларини ў заро бириктирадиган на қ ш элементларининг вазифаларига ва уларнинг равон чизилишига эьтибор берадилар. Муста қ ил на қ ш композициясини тузишда қ уйидагиларга э ъ тибор бериш лозим: - Чизилажак на қ ш композициясини шакл, ў лчам ва та қ симларини м ў лжалга олиш. - Композициянинг якка ёки қ ў ш банддан иборат б ў лишлиги назарда тутилган ҳолда таноб (ясовчи) элементи шаклларини жойлаштириш. - Композицияга новда, барг, гул ва бош қ а на қ ш элементларини киритиб мукаммаллаштириш. - Даврий такрорланиш. - На қ ш бандини бофта, шкуфта элементлари билан бо Қ лаб бойитиш. - Композициянинг асосий шаклини умумлаштириб на қ шни номлаш.

- Композициянинг ма ъ но ва ма қ садини ҳисобга олган ҳолда ранг тусларини ани қ лаш. - Симметрик жойлашув ва ранглар мутаносиблигини са қ лаш . Й ў л, айлана, квадрат шакллари учун чизиладиган на қ ш композициялари ҳам ихтиёрий равишда мавжуд на қ ш элементлари бирикмаларидан тузилади. Муста қ ил на қ ш т ў қ и шни бошлашда ўқувчи икки, уч ва ундан орти қ элементлар ёрдамида энг содда на қ ш композициялариниларини тузиши мумкин. Бунда ихтиёрий таноб шакли чизилади ва гул, новда, барг элементлари ёрдамида т ў лдирилади. Мавжуд композиция ни шакл ёки гул элементлари номлари ёрдамида номлаш мумкин. Й ў л, айлана, квадратга чизиладиган на қ ш композицияларини ҳам ихтиёрий равишда мавжуд на қ ш элементлари бирикмасида н тузилади. Ў ар қ а ндай на қ ш композициялари пиши қ ва чиройли чизилишига аҳамият берилиши керак. Элементларнинг ў заро тартибли жойлашуви на қ шнинг жозибасини янада оширади. Муста қ ил на қ ш композициясини тузишда ҳам халқ усталари ижодини кузатиш, хал қ амалий санъати музейига бориш ва нусҳа к ў чириш яхши самара беради. Ўқувчи қанча кўп нақш элементларини ёддан чиза олса, композиция тузиш шунчалик осон кечади. Содда на қ ш композициясини тузиш. Бошлан Қ ич содда на қ ш композицияларини тузиш одатда талаба ларда бу борада айрим назарий ва амалий тушунчалар, иш тажрибалари ҳосил б ў л г а нид ан с ў нг муста қ ил топшири қ сифатида берилиши мумкин. Дастлаб талаба лар буюм ёки юза сиртини, унинг ў зига хос ў лчамларини диқ қа т билан к ў здан кечириб, б ў лажак на қ ш композициясининг шакл ва элементларини “ хаёлан ” танлаб оладилар. Албатта , бу на қ ш элементлари талаба лар томонидан қ ачонлардир ў злаштириб олинган ёки кузатилган на қ ш б ў лакларидан иборат б ў лади. Бунда талаба ларнинг таса в вурлари, иш

$тажрибалари, фикр юритишлари қ анчалик яхши ривожланган б ў лса, шунингдек, хотиралари заҳирасида қ анчалик к ў п на қ ш элементлари мавжуд б ў лса , улар ажойиб на қ ш композицияларини тузишлари мумкин б ў лади. Тузилажак на қ ш композициялари б ў лаклар асосида тузилиб, унинг нусҳаси ма х сус усулда керакли жойларга к ў чирилиб туширилади. Бу усулдан фойдаланиш узо қ ва қ тлар мобайнида на ққо шлар меҳнатини анча енгиллаштириб келмо қ да. Шу к ў рсатмаларга мувофи қ шакл ясовчи режа- қ олип 4\1 нисбатда чизиб олинади. Рамка чизи қ лари якка, қ ў ш ва бир неча қ ў ш имча чизи қ лардан иборат б ў лиши мумкин. Патн и с к ў ринишидаги бу шаклга бофта ва гажак элементлари уланади. Навбатдаги бос қ ич якка ёки қ ў ш бандли таноб ясовчисини топишдир. Таноб шакли ме ҳ роб ва юрак шаклидан иборат б ў лиши ҳам мумкин. Маш қ лар давомида чизи қ лар ҳаракатининг равонлигига шакл чизи қ ларининг қ ийши қ ёки сини қ ҳолатда чизилиб қ олмаслигига эътибор қ аратилади. Якка банд й ў лидан иборат таноб айриси шкуфта элементи билан бо Қ ланади. Энди юза б ў шли қ ларига гул, новда, барг ва бош қ а элементларни бир-бирига бо Қ лаган ҳолда жойлаштириш режалаштирилади. Новда шакллар б ў йича ҳаракатлантирилиб чизиб борилади. Композиция таркибидаги новданинг чизилиши гул ва бош қ а на қ ш элементларининг бир-бирлари билан яхлит, узвий бо Қ ланиб кетишини таъминлайди. На қ ш намунасига новда, гул ва барг элементларини жойлаштириш, яъни улаш натижасида композиция мазмуни тугал ечимини топади, мавжуд на қ ш композицияси патн и с к ў ринишидаги на қ шлар турига хос б ў лганлиги сабабли “ Патн и с ислими ” деб аталади. Композиция режасини тузиш ва чизиш жараёнида шакл ва замин б ў йича тар қ алувчи ранглар ва элементларнинг ў заро мутаносиблиги ҳисобга олиниши шарт. Бунинг учун дастлаб на қ ш композициясининг қ оралама нусхаси чизиб олинади. С ў нг, ана шу қ оралама асосида ҳар бир бўлакка ишлов берилган ҳолда унинг нусҳаси керакли жойларга к ў чирилади ва яхлит на қ ш композицияси тузилади.$

Нақш ва уларнинг турлари

20.09.2019

0

114.5 KB

Похожие