logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Изобразительное искусство
  4. Mavzuli kompozitsiya markaziy qismini alohida tasvirlash

Mavzuli kompozitsiya markaziy qismini alohida tasvirlash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

7334.5 KB
Скачать
Mavzuli kompozitsiya markaziy qismini alohida tasvirlash Kompozitsiya yaralishdan oldin sliuni o'ylab qo'ymoq zarur-ki kartinacla asosiy mezonning yechimi nima bo'ladi va uni qanday qilib bo'rttirib tasvirlash mumkin? Mavzuli kompozitsiya markazi odatda «g'oya mazmuni markazi» yoki «nigoh markazi» deb ham yuritiladi. Kartinadagi ko'rinishlarning hammasi ham muhim ahamiyat kasb etmaydi, shu bois ikkinchi darajali ko'rinishlari asosiyga bo'ysundiriiadi. Kompozitsiya markazi asosiy qahramonlar va voqeani mavzu og'ushiga qamraydi. Asardagi asosiy g'oyaviy inazmun yechimiga hizmat qiladigan qismi kompozitsiyaning markazi hisoblanadi. Kompozitsiya markazi, birinchi navbalda diqqatni o'ziga jalb qilmog'i lozim. Ushbu markaz rang yorqinligi, kattalashtirilgan tasvir, kontrasl va boshqa imkoniyatlardan foydalanib alohida e'tiborni jalb ctadi. Markazni faqatgina rangtasvir asaridagina emas, balki graftka, haykaltaroshlik, amaliy bczak sanatida, me'morchilikda, dizayn turlarida va shu kabilarda ham ajratib ko'rsatish talab ctiladi. Uyg'onish davri rassomlari kompozitsiya markazi, mato markazi bilan mos tushishini istardilar. Bosh qahramonlarni shunday qilib joylashtirish bilan rassomlar ularning muhim ahamiyat kasb ctishlarini va nufuzli ekanligini alohida urg'u bilan ajratganlar. Rassomlar kartinaning kompozitsion qurilmalaridan talayginasini kashf etdilar. Kompozitsiya maqsacli lalab ctayotgan bo'lsa, mato yuzasicla uning geometrik rnarkazidan istalgan lomonga surilaverishi mumkin bo'ldi. Bu usulni V.Surikovning «Boyar ayol Morozova» asaridagi kabi harakatni bcrish, voqclik dinamikasi, mavzuning tczda ta'sir elislii maqsadida, albatta, undan foydalanish zarur!(3-r.). Rembrandlning «Adashgan o'g'ilning qaytishi» nomli asari asosiy g'oyani imkon qadar to'laroq yoritish maqsadida markazdan asosiy lashkil eladi va ollin kesishuv qonuniga mos tushadi. Uzoq davrlardan buyon rassomlar o'z ijodlarida foydalanib kelgan ko'rinish va g'oya fikrlarni aniq ifodalashga uringanlar. iKompozitsiyaning yana bir qonuniyatlaridan biri bu «oltin kesishtna»dir. Oltin kesishma - mutanosiblikning uyg'unligini izlash uchun qulay bo'lgan usuldir. U quyidagi formula bo'yicha quriladi -yaxlillik o'zining kalla qismiga, katla qism esa yaxlitlikning kicliik qismiga aloqadordir. Xuddi shu formuladan logarifmik spiral yuzaga kelib u kattalashish davomida ham o'z shaklini o'zgarlirmaydi. Kartinacla ikki yoki ko'p sonli kompozitsiya markazlaridan foydalanish maqsadida rassomlar unda bo'lib o'tayotgan bir necha voqealarni va ahamiyali jihaldan bir vaqlda leng va e'liborli qilib tasvirlashda foydalanadilar. Vclaskcsning «Meninlar» kartinasini va uning qurilmasini ko'rib chiqamiz (70a-r., 70-r.). Kartinarii bitta markaziy kompozitsiyasi -janjalkash yosh Meninning freylinlari unga ikki tomonclan engashgan. Kartinaning geomctrik markazida ikkita bir xil o'lchamda dog" luribdi va ular o'zaro jipslashgan. Bir-biri bilan go'yo yorug' va qorong'udck qarama-qarslii. Ikkovidan biri oq, boshqasi qora bo'lgan tashqi olamga mansub. Tashqi dunyoga chiqishning yagona va haqqoniy eshigi - quyosh in'om etgan nurlar bo'lib. yana bin - malika siymosi aks clib turgan ko'zgudir. Bu chiqislini boshqa olamga - yorug'lik dunyosiga lushib qolish dcyish mumkin. Kartinadagi yorug' va to'q konlrasllikni rassom bilan vorislikka ega bo'Imoqchi bo'lgan yoki san'aiga qarama-qarshi qo'yilgan ovoragarchiliklar - qulning diniy ozodligi kechinmalari deb qabul qilish mumkin. Kartinada yorug'likning boshlanishiga keng va to'liq yo'l ochib bcrilgan. Rassom qomati butunlay ijod qamrovida qolgan. Bu Yclaskcsning avtoportrcti. Uning yelkasi orlida qirolning ko'zlari oldida gofmarshalning to'q qomati qiya ochiq eshik yonida turishi bilan tazyiq va ta'sir o'tkazayotganligini sezish mumkin. Rassom lomonidan tasvirlangan guruhlarda odamlar soni, nihoyalda keng fikrlash qobiliyaliga ega bo'lgan tomoshabin, xohlagan juftlikni son jihatidan lanlab olishi uchun konlrast va o'xshashligi bilan bir-biriga uzviy bog'liq bo'lgan, rassom va qirol, saroy xizmatchilari, go'zallik va majruhlik ota-ona va bolalar, odamlar va hayvonlar ifodalangan. Kartinada asosiy voqelikni ajratish uchun bir necha usul qo'llanilishi mumkin. Masalan, boshqalardan ajratish usuli orqali asosiy ko'rinishni tasvirlab boshqa jism va narsalardan ajratgan holda uni o'lehov va rang bilan uning kompozitsion asl qurilmasi yechimini topish mumkin. Shuni aytish lozimki, kompozilsiyada ko'rish markazini ajratish usullarining qo'llanilishi norasmiy qo'llanmada yoki rassom fikr va g'oyalarini asarda yaxslii ifodalash uchun ananaviy usuldan foydalanish mumkin. Kompozitsiyada muvozanatlikni ifodalash Simmctrik kompozilsiyalarning barcha qismlari o'zaro tenglashtirilgan, asimmetrik kompozitsiyada esa lenglashlirilgan va lenglashlirilmagan holallarda bo'lishi mumkin. Katta yorug' dog'ni kichik lo'q rang bilan tenglashtirish mumkin. O'lchov jihatidan kichik bo'lgan bir necha clog'larni kalla dog' bilan tcnglashlirisli mumkin. Talaygina tenglashtirish usullari mavjud. Ularqism katlaliklari, tuslar va ranglar yordamida tenglashliriladi. Tenglashtirish u erdagi ishlirok etayotgan qomatlar va ular orasidagi masofalarga ham aloqadordir. Maxsus mashqlar orqali o'z kompozitsiyalarimizda muvozanatni, katta kichik baiandliklarni, yorug" va to'q, turli siluet va rang dog'larini his etib o'zaro tcnglashtrishni o'rganib olamiz. Bu misolda arg'imchoqda bo'lgan paytimizdagi muvozanat tajribamizni eslab ko'rishga to'g'ri kcladi. Arg'imchoqning bir tomonida o'tirgan o'smirni muvozanatli qilish uchun uning boshqa tomoniga ikki bolani o'tqazish kerak bo'ladi. Kichik bolani o'spirin bilan muvozanatlash mumkin. Bunda bola arg'imchoqning boshqa tomoni chetiga emas, balki markazigayaqinroq o'tiradi. Shunday tajribani tarozi bilan ham o'tkazish mumkin. Bunday o'xshalishlar kartinadagi turli qismlarni, o'lchovlarni, tus va ranglar garmoniyasini topishda yordam beradi (82,83-r.). Asimmetriyali kompozitsiyalarda, ba'zida tcnglik mutlaqo bolmaydi, chunki fikrlash markazi karlina qirg'og'ida joylashgan bo'lishi mumkin. Chizmatasvirning oynadagi aksini ko'rganda bizning fikrimiz o'zgaradi. Bu korinishning o'ziga xosligi va uni kompozitsiyada tenglik qidirayotganda hisobga olmoq zarur. Kompozitsiya qonun-qoidalari, usullari rassomlarning boy tajribalari va ijodiy mahoratiga asoslangan. Albatla kompozitsiya yaratish texnologiyasi joyida lurgani yo'q, u doim rivojlanishda bo'lib, rassomlar ijodiy amaliyoti bilan yanada boyib bormoqda. 8 7. O.Muinov. Natyurmort kompozitsiyasi a) rangda muvozanatlashtirilgan kompozitsiya; b) rangda muvozanallashiirihnagan kompozilsiya. 87. Natyurmort kompozilsiyasini: a) rangda muvozanatlashtirilgan b) rangda muvozanatlashtirilmagan. Bir xil jismlardan muvozanatlashtirilgan va muvozanatlashtirilmagan ranglar asosida qanday kompozitsiya tuzish mumkin ekanligini kuzating. Amaliy maslahatlar Rassom yaxshi asar yaralishga kirisharkan u alrof-muhitni, labiatni, hodisa va voqealami, o'simlik va hayvonol olamini, shujumladaninson qiyofalari liolalini o'ta sinchkovlik bilan kuzala bilishi va naluradan xomaki qoralamalar tasvirlash, o'z ustida ko'p ishlash, fikrlash qobiliyatini yanada o'stirib bormog'i zarur. Kompozitsiya uchun tabialdan qiziq ohanglarni lopish va uni ko'z bilan ilg'ab olish qiyin emas. Bunday hollarda kcrakli ko'rinish qidiruvchi ramka yordam beradi. Uni tayyorlab olish dcyarli qiyin cmas. Uning qarama-qarshi tomonlari bir-biriga yaqin suriladigan bo'lishi kcrak cbunki labiatda qiziqarli joylarni kompozitsiya \w\wm tanlab olishda formalni katta, kicbik qilish imkonini beradi. Bashaiti sizda bunday ramka bo'lmasa, qo'llaringizni, kaftingizni (89-r.) rasmda ko'rsatilgandek kcrakli shakl va ko'rinishlarni lanlashingiz mumkin. t. Kompozitsiyada quyidagtlar ynrdamicla qidirish: a - kafl; b - ko'rinishni qidiruv ramkasi bilan jzlash. Kompozitsiya uchun qulay, qiziqarli ko'rinishni tanlash liar doim ham oson kechmaydi, chunki bu ko'rinishlarni ko'pchilik rassomlar o'z dunyoqarashlaridan kelib chiqqan holda lurlicba ifodalaydilar. Rassom bu ramka yorclamida manzara, natyurmort, shaharlar, naluradan o'ziga xos xarakterli gozal va mazmunli ko'rinishlarni o'z kariinasiga asos qilib olish uchun foydalanacli. Demak, karlina yaratish uchun o'zingizga maqbul ko'rinishni lanladingiz yoki kitob o'qib ajoyib g'oya va fikrlar mavzusida ijod qilishni oylamoqdasiz. Buninguchun nima qilmoq kerak? Kartinaga tushirishdan oldin lining qanday ko'rinishda bo'lishini ko'z oldimizga keltirishga harakat qilib ko'rishimiz 89. K.P.Bryullov. «E.Myussar va E.Myussar porlreti». 90. A.Aliqulov. «larixiy kompcmtsiya». 91. «Xo'ro/. kungaboqar yonida». Xitoy. lozim. Rassom yaralilajak asarni boshlashclan oldin bir nccha xomaki qoramalarni bajaradi va bu qidiruvda kompozitsiya uchun zarur bo'Igan eng xarakterli syujct ko'rinishlarni topadi. Rassom bu bosqichda bo'lajakkarlinasi uchun vertikal (eniga nisbaian bo'yi baland). kvaclrat (teng tomonli to'griburchak)yokiufq (bo'yiganisbaianenikattaroq) formalni lanlab olish imkoniyatiga cga bo'larli (89-r.). To'g'ri burchakli format, gorizoulal yo'nalishdagi harakal voqcligini tasvidashda qulayroq deb qaraladi (90-r.). Haddan tashqari verlikal yo'nalishi bo'yicha cho'zilgan karlina tasvirlash o'rama deb ataladi (91-r.). Gorizontal yo'nalishi bo'yicha cho'zilgan format, kornpozitsiyani panoramali yoki friz qilib ishlashga undaydi (92-r.). Kornpozitsiyani formatga joylashtirishda asosiy syujet ko'rinishlarini, gorizontal yoki vertikalligi va ko'rinisblar barakati chapdan o'nggami yoki boshqa yo'nalishda ekanligini inobatga olish lozim. Kvadrat formatni muvozanatli va an'anaviy kompozitsiya ucbun qo'Ilash munikin. U markaz o'qidan xayoliy bir masofada va tasvirning chegara tomonlari bilan ham bir masofada joylashadi (94-r.). Oval shaklidagi kompozitsiya asari markaz o'qiga nisbatan o'zaro perpendikulyar bo'lgaii xayoliy, faraz etgan liolda quriladi. Bu yerda yuqori va pasldagi tasvirlar aniqlik bilan ishlanishi kerak. Oval va aylana formati kopincha tashqi qiyofa hamda odam yuzining oval chiziqlari ko'rinishiga bog'liqligi tulayli unga ko'proq portrct lasvirlarini ishlash tavsiya etiladi (93-r., 96-r.). Rassom mukammal formatlardan, masalan turli geometrik sliakllarga ega, markazidan tashkil topgan yarim doira va to'g'ri burchak yuzalarga ega bo'lgan matolardan foydalanishi mumkin (95-r.). Kompozilsiyaning homaki qoralamalarida umumiy joylashuv qurilmasi va dinamik harakalda bo'lgan asosiy ko'rinishlar uslida ishlagan holda ikkinchi darajali qismlarga deyarli e'tibor berilmaydi (97-r.). Malum bosqichda balki, homaki qoralamaiarning tus va rang yechimlarini lopish zarur bo'lib qolar. Bunday holda oldin kompozitsiyaning chizmatasviri, keyinchalik esa rang yoki grahkasi ustida ishlash mumkin. Ish jarayonining qiziqarli bosqichlaridan biri- bu naluradan bo'lg'uvchi kartina uchun tasviriy ashyolar chizishdir. Rassom atrof-muhilni kuzatib o'rganar ekan, mavzusi uchun kerakli bo'lgan qiziqarli, shu bilan birga o'ziga xos voqealarni, ayniqsa, xarakterli xususiyalga ega bo'lgan xodisalarni material sifatida to'plash bilan birga uyda, ko'chada naluradan xomaki qoralamalar chizadi. Mavzu lanlangandan so'ng darxol naturadan materiallar chizib kompozitsiya yechimi ustida ish olib boriladi. Xomaki qoralamalarni kompozitsiyaga kiritishda biror natijaga crishish qiyin bo'layotgan bo'lsa yoki biror qism tasviri chiqmayotgan bo'lsa, bu ko'rinishlarni naluradan yana qayladan clyudlar qilib material to'planadi. Tayyorlangan homaki qoralamalar, ctyudlar va shu kabi materiallar asosida 93. Leonardo da Vinchi. «Madonna gul bilan». 96. I.Qilichcv. «Baxt». 97. K.P.Bryullov. «Tog'dagi ovchilar». yangi kompozitsiya tuzish paytida, albatla, fikran kompozitsiya g'oyasi vayechimlari haqidaham oylab ishyuritish foydadan holi bo'lmaydi. Takrorlab o'tilgan bosqichlar kompozitsiya yaratishda ayniqsa o'quv mashg'ulotlarida muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Rassomlar turli yo'nalishlarda ijod qiiadilar. Ba zilar o'z kartinasida qism ko'rinishlarini yaralishda xomaki qoralamalar usticla e'libor bilan ishlashsa, boshqalari xomaki qoralamalarsiz lo'g'ridan-to'g'ri toza matoda tasvirni rang tuslarda kichik yoki katta dog'lar bilan bosblaydilar. Kimdir o'z kartinasi uchun kcrak bo'lgan ko'rinishlarni naturadan qicliradi. Turli tabial manzarasi holatlarini. kerakli libos holallarini hamda zarur bo'lgan tarixiy matcriallarni to'playdi va o'qib lanishadi. Boshqa bir rassom esa o'zining sezish. his etish qobiliyatiga tayangan holda naturadan ishlashni mullaqo inkorctadi. Kompozitsiya ustida ishlash haqida aytilgan qonun-qoidalarni doitniy bajarish uchun qurol deb qabul qilish shart emas. Shu bilan birga kompozitsiya yaratishda qonun-qoidalar va usullarga amal qilish ham bo'lg'uvsi rassom mahoratini yuqori natijalarga olib borishga qodir. Keling, bir necha natyurmort kompozitsiyalarini ko'rib cliiqaylik. Bir jism haqida turlicha likr bildirish mumkin, uni birinchi planda yoki o'rta planda va uzoq anlarda rhayda yoki yirik qilib tasvirlash mumkin. Kompozitsiya da rassom g'oyasi uchun xizmat qiluvchi va ishtirok etuvchi narsa va buyumlarning katta-kichikligi, soni va planlar tuzilmalaii qog'ozda belgilab olinadi (99-r.)- Natyurmortlar joylashgan formatlar bir xil bo'lishiga qaramasdan fikrlar turlicha bo'ladi. Chunk! bu chizmatasvirlarning har biri o'zining aniq tuzilmasiga egadir. Turli shakllar, simmetrik asoslar jismlar muvozanatlarini, mustahkam o'rin olgan harakatsizliklarni bildirib turadi. Jismlarning asimmetrik va cliogonal joylashlirilishi kompozitsiyaning bir qismicla harakatni tashvishli havotirlanishni va muvozanatsizlikni ko'rsatadi. Kompozitsiyaning bunga o'xshash tuzilmalari qurilmasi yagona emasligini ijodiy ish jarayonida nazarda tutmoq kcrak. Rassom asar yaralish uchun Uizilmani ianlar ekan, u kartinani qanday badiiy yechim bilan tugatmoqchi ckanligini oldindan o'ylab olishi kerak. Nalyurmorlda shakllar doimo shu tarzda tuzilmog'i va joylasbtirilishi shart degan fikrdan uzoqroq bo'lish lozim. Kutilmagan holatlarda ajoyib kompozilsion yechimlar chiqib qolishi mumkin. Masalan, savaldagi olmalar to'saldan tokilib keldi yoki ovqallanish stoli yig'ishtirilmay qoldi, yana bir hoi, rassom ijod qilish maqsadida ish qurollarini yoyib qo'ydi. Aktrisa upa-eliklarini yig'ishlirishni esdan chiqardi. Dunyoni qurshab olgan barcha jismlar yaxshi natyurmortlar qo'yishga asos bo'la oladi. Oddiy jism va narsalarda gozallikni ko'ra bilish rassomning fikr-g'oyalarini o'stiradi va kompozitsiyasini mukammallashtiradi (100-r.). N'aiyurmorl kompozitsiyasida ko'rish, sezish, his etishni shunclay o'rganib olingki, uncla siz jismlar chizig'ini shakllar toplamini umumiy, yaxlit ko'rish malakasini o'zlashtirib oling. Umumiy ichidagi har bir shaklni alohida ko'rinishidan voz kechish Iozim. Bu sizga qog'ozda natyurmorl kompozilsiyasini aniq va lo'g'ri joylashlirishga, natyurmortlarni umumiy ko'ra olishga erishishda qo'l kcladi (106-r.). Eslab ko ring, bolaligingizda alohida kubiklardan ajoyib va turli orlak qahramonlari haqicla kartinalar yaratgansiz. «Shifrlanuan kubiklar» Kompozitsiyani yaraiilishini shu jarayon bilan tenglashtirish va Kompozitsiya o'yini lasawur qilib ko'rish, bar bir kubik kompozitsiyaning ifodalash yo'nalishlaridan birini ko'rsatuvchi imkoniyatlardandir. Kelinglar, shu jarayon bilan o'yinlar o'ynaymiz, ushbu vosilalar orqali badiiy ifodaviylikni ko'rsatishga harakat qilamiz. Ushbu kartinani o'zimiz o'yuib topgan ramzlardan foydabnib lopishga inlilamiz, natijada nima hosil bo'lganligini guvohi bolamiz 11U. 110. Kompoziisiya vosiialari Yocltia tutingki, kompozitsiya qismlari va o'yinlarini belgilash Bu vositaUming har binimusiaqil uchungina. emas, balki san'at asarlari yaratishda o'z mazmunga egatlirmr. Ular karlinada , ...... , , ,,., ■ ... .... . . badiiy g'oya- ftkrva ifodaviylikni kompoz1ts1yalanm17.n1 muhokama qihb, tahhl etishn. 0 rgarush ko'rsatishda tomoshabinfor nigohiga maqsadicla maxsus belgi va ramzlarni ishlab chiqiladi. lushunarli qilib bcrishcla yordam qiladi.

Похожие

Rangtasvirda kompozitsiya
Kompozitsiyaning makoniy imkoniyat talablari
Portrеt rangtasviri va kompozitsiya masalalari
San’at atributlaridan tuzilgan natyurmortning qalamtasviri
Intеr`еrning qalamatasviri (ko`mir, qalam va boshq.) Tasvirni qog`oz sirtida to`g`ri joylashtirish. Tasvirda fazoviy holatni aks ettirish orqali chiziqli pеrspеktiva qonunlarini o`rganish