Ўзбекистон тарихи фанининг предмети, назарий-методологик асослари, манбалари ва уни ўрганишнинг аҳамияти - История - Рефераты

Ўзбекистон тарихи фанининг предмети, назарий-методологик асослари, манбалари ва уни ўрганишнинг аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB

www.arxiv.uz Р ежа : 1. Ўзбекистон тарихи фанининг предмети ва ўрганиш обекти. 2. Ўзбекистон тарихини ўрганишнинг методологик тамойиллари. 3. Комил инсонни тарбиялашда Ўзбекистон тарихининг аҳамияти.

www.arxiv.uz Тарих-арабча сўз бўлиб, “тадқиқ этиш”, “текшириш”, “воқеалар ҳақида аниқ хикоя қилиш” маъноларини англатади. Тарих инсонлар ҳақидаги, уларнинг узоқ ўтмишдан бизгача етиб келган ҳаётий тажрибаси ҳақидаги фандир. Тарих фани ижтимоий тараққиёт ва ўтмишга оид ҳар хил воқеа- ҳодисаларнинг изчил ривожланиши, уларнинг қачон, қаерда, қандай холатда юз берганлиги ҳамда инсониятнинг пайдо бўлиш, тадрижий-эволюцион такомил жараёни ва бошқаларни ўрганади. Ўзбекистон тарихи фани умумжаҳон инсоният тарихининг ажролмас қисми ҳисобланади. Ўзбекистон тарихи фани ўтмишдаги ва ҳозирги кундаги ҳудудидаги энг қадимги даврлардан ҳозиргача кечган воқеликлар, инсоният ҳаёти, табиат ва жамият тараққиёти ҳақидаги фандир. Ўзбекистон тарихи фани унинг ўтмишидаги ва ҳозирги ҳудидида энг қадимги даврлардан ҳозиргача кечган воқеликлар, инсоният ҳаёти, табиат ва жамият тараққиёти ҳақидаги фан. Ўзбек халқининг эзгу орзуси рўёбга чиқиб, ўз мустақиллигини қўлга киритди. Мустақиллик туфайли унинг бой маданий ўтмишидан сабоқ олиш, ватан тарихини чуқурроқ ва изчил тадқиқ этиш ва қимматли хулосалар чиқариш алоҳида аҳамият касб этмоқда. Президентимиз И.А.Каримовнинг “...тарихга мурожаат қилар эканмиз, бу халқ хотираси эканлигини назарда тутишимиз керак. Хотирасиз баркамол киши бўлмаганидек, ўз тарихини билмаган кишининг келажаги ҳам бўлмайди”, - деганлари айни ҳақиқатдир. Ўзбекистон тарихи фанининг предмети халқимизнинг узоқ ўтмишдан шу кунларгача бўлган ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ва маданий-маънавий тараққиёти жараёнидир. Ўзбекистон тарихи фани дунёда энг қадимий ва бой тарихга эга бўлган ўзбек халқининг бир неча минг йиллик тарихий ва маънавий тараққиётини ўрганувчи ва ўргатувчи фандир. Марказий Осиёда, жумладан, Ўзбекистонда яшаб келаётган халқлар жаҳон фани ва маданияти хазинасига муносиб ҳисса қўшиб келмоқдалар. Ўзбек халқи Марказий Осиёдаги барча халқлар қаторида доимо эркинлик, ҳурлик, озодлик ва

www.arxiv.uz мустақиллик учун мустамлакачилар ва ёт келгиндиларга қарши кураш олиб борган ва шу жиҳатдан у ўзининг чуқур илдиз отган анъаналарига эгадир. Ўзбекистон тарихи фанининг манбалари қуйидагилардан иборат: 1. Археологик ёдгорликлар. 2. Ёзма ёдгорликлар. 3. Этнографик материаллар. 4. Халқ оғзаки ижоди. 5. Техник воситалар. Ўзбекистон тарихи фани ўрганишда унинг олдига қуйидаги вазифалари: 1.Ватан тарихини ўқиш ва ўрганиш жараёнида ёшларда тарихий билимлар, илмий-назарий тушунчалар ва тасаввурлар шаклланмоғи лозим. Чунки воқеа ва ҳодисаларни билмасдан, улар ҳақида тушунча ва тасаввурга эга бўлмасдан туриб ғоявий-сиёсий дунёқараш ҳақида гап юритиш мумкин эмас; 2.Ватан тарихини ёритиш, ўқитиш ва ўрганиш жараёнида чуқур илмийлик, холислик, тарихий ҳақиқатнинг устиворлиги асосий ва бош йўналиш бўлиши лозим; 3. Ватан тарихининг ҳар бир сатри, ҳар бир варағи миллий қадриятларга ҳурмат руҳи билан суғорилган бўлиши ва миллий ғоя ва миллий мафкурасининг камол топишига хизмат қилиши даркор; 4. Ватан тарихининг бошидан охирига қадар сингиб кетган асосий ғоя-оташин ватанпарварлик, байналминалчилик, инсонпарварлик каби улуғ фазилатларга қаратилмоғи керак; 5. Ватан тарихи фани мустақил республикамизнинг сиёсий, иқтисодий, маданий-ижтимоий қадриятларининг янада мустаҳкамланиши ва равнақ топишига хизмат қилиши, давр ва замон билан ҳамнафас бўлмоғи айни муддаодир. Ўзбекистон тарихи фанини қуйидаги даврларга бўлиб ўрганамиз: 1.Ибтидоий жамият. Қадимги давр; 2. Ўрта асрлар даври; 3.Чор Россияси мустамлакачилиги даври; 4.Советлар истибдоди даври; 5. Миллий истиқлол даври. Тарихий воқеаларни ўрганишда қандай илмий-назарий, методологик асосларга таянишнинг аҳамияти жуда катта. Советлар даврида уни ўқитиш ишлари марксистик методологияга бўйсундирилди. Ҳар қандай воқеани ёритишга комфирқа мафкуравийлиги, партиявийлик, синфийлик нуқтаи назаридан ёндошилди. Мамлакат, бутун бир халқ тарихи иккига-

www.arxiv.uz эксплуататорлар ва эксплуатация қилинувчилар, қулдорлар ва қуллар, феодаллар ва қарам деҳқонлар, буржуазия ва ёлланма ишчилар, бойлар ва камбағаллар, мулкдорлар ва йўқсиллар тарзига бўлинди. Бойлар ва мулкдорлар, улар орасидан чиққан беклар, амирлар, хонлар, давлат арбоблари, руҳонийлар қораланди, номлари бадном қилинди. Тарихий воқеалар жамият аъзоларининг бир қисми-камбағаллар ва йўқсилларни ҳимоя қилган, уларнинг манфаатига бўйсундирилган ҳолда ёритилди. Дин, диний қадриятлар қораланди, инсонларнинг диний эътиқодлари оёқ ости қилинди, руҳонийлар қувғинга олинди. Буюк олимлар, алломалар, маърифатпарвар шоиру-уламолар, ёзувчилар иккига- материалистлар ва идеалистларга бўлинди. Улардан у ёки бу динга эътиқод қилганлари идеалист деб аталди, таъқиб этилди, уларнинг фаолиятини ўрганиш таъқиқланди, ўзлари таҳқирланди, асарлари ҳалқдан яширилди, йўқотиб юборилди. Оқибатда кўпгина тарихий воқеа-ҳодисалар сохталаштирилди, ўтмиш қораланди, маънавий меросимиз, миллий қадриятларимиз ҳақоратланди. Ёш авлодга уларни жирканч иллат, хурофот, эскилик сарқитлари деб ўргатилди. Халқимиз тарихининг бу қадар сохталаштирилишига фақат марксистик методологиянинг яроқсизлиги айбдор, дейиш кифоя қилмайди, албатта. Бу борада мамлакатда ҳукмрон бўлган тоталитар тузумнинг салбий роли катта бўлди. Тарих эса шу тоталитар тузумнинг хизматкорига, тарғиботчи ва ҳимоячисига, коммунистик мафкура думига айлантирилган эди. Ватанимиз тарихини ёритишда илгари хато ва камчиликларга йўл қўйилган . Аввало, шуни айтиш керакки, илгари бизда “Ватан тарихи” (“Ўзбекистон тарихи” деб тушунинг) деган нарсанинг ўзи деярли йўқ эди. Фақат университет ва муаллимлар тайёрлаш ў қ ув юрт ларининг тарих факулптетларида 70-100 соатлик қисқа курс ўқитилар , ў рта мактабларда Ватан тарихидан бир неча мавзуларгина СССР тарихи мавзуларига илова сифатида берилган . Дарслар рус тилида олиб бориладиган синфларда Ўзбекистон тарихи турли баҳоналар билан ўқитилма ган .

www.arxiv.uz Биринчи хато шундан иборат эдики, ҳамма жойда ҳам ўзи “СССР тарихи” деб аталган бу фан аслида, деярли Россия тарихидан иборат бўлган. Иккинчи хато-Ватанимизда содир бўлган тарихий ҳодиса ва воқеалар зўрма- зўраки, маълум сунъий қолипларга солиб ўрганилар эди. Булардан бири - формацион қолип. Сўнгги илғор илмий тадқиқотлар шуни кўрсатдики, Ватанимизда қулдорлик муносабатлари формация сифатида, яъни маълум ижтимоий-иқтисодий тузум сифатида бўлган эмас. 1992 йил “Ўқитувчи” нашриётида ўрта мактабларнинг 8-9 синф ўқувчилари учун материаллар сифатида нашр қилинган “Ўзбекистон халқлари тарихи” китобида қуйидаги жумлаларни ўқиймиз: “Қулдорлик муносабатлари Ўрта Осиё аҳолиси турли қатламлари ва гуруҳларида муҳим ўринни тутган эмас. Ишлаб чиқаришда, айниқса қишлоқ хўжалигида қуллар эмас, балки эркин жамоачилар бари бир етакчи аҳамият касб этган”. Тоталитар тузум шароитида Ватан тарихини ёзишда йўл қўйилган хатоларнинг учинчиси, Россия тарихнавислигига кўр-кўрона мослашиш, тақлидчилик ва кўчирмачиликдир. Бу борада иккита тенденцияни кўрамиз: 1.Ўзбекистон тарихини даврларга бўлиш ҳамда тарихий ҳодиса ва воқеаларни баҳолашда русийзабон тарихчиларга тақлид қилиш ва улардан кўчириш тенденцияси. Масалан, ҳозирги Ўзбекистон ҳудудига 1917 йил инқилобидан кейин бирор бир давлат қўшин тортиб келмагани ҳолда, илгари нашр қилинган барча дарслик ва қўлланмаларда “Ўзбекистон чет эл интервенцияси ва фуқаролар уруши даврида” деб аталмиш мавзулар бор эди. Фақат Закаспий ўлкасида, у ҳам бўлса, етти ойча интервенция бўлган холос. Ўзбекистон ҳудудига келган бир неча жосус интервенция тушунчасига сиғмайди. Яна, Россия тарихидан кўчириб, бизда ҳам фуқаролар уруши 1918 йил май-июнъ ойларида бошланиб, асосан, 1920 йилда тугалланди, дейиларди. Бу мутлақо нотўғри. Қўқондаги Туркистон Мухторияти (“Қўқон Мухторияти”) кучларига қарши ҳужум 1918 йил 30 январдан 31 январга (янги ҳисобда - 11 февралдан 12 февралга) ўтар кечаси содир бўлган. Ана шу

www.arxiv.uz сана Ўзбекистонда фуқаролар уруши эмас, шўролар ҳокимиятига қарши қуролли ҳаракат бошланган кун деб саналиши керак. Аслида шўролар ҳокимиятига қарши қуролли ҳаракат асосан 1923 йилнинг охирлари - 1924 йил бошларига келиб тугади, деб айтиш учун тўла асос бор, десак тўғри бўлади. Аслида бу ҳаракат 1935 йили тўла тугатилган. 2. Ўзбекистон тарихини ёритганда, биринчи навбатда Москванинг - рус шовинист олимларининг кўнглини овлаш, уларнинг дилига озор бермасликка интилиш тенденцияси. Бу тенденциянинг моҳиятини очиш учун қуйидаги мисолни келтириш ўринлидир. Бу мисол Амир Темур ва Ғарб масаласига алоқадор. Бизга Маълумки, Амир Темурни Европа таниган ва унга тан берган. Византия императори Им м ануил, Франция қироли Карл, Англия қироли Генрих ва Испания қироли Генрих II Амир Темур билан алоқа ўрнатишга интилганлар, элчилар юборганлар (Клавихо) , хатлар ёзганлар. Улар турк султони Боязид Йи лдиримнинг Европага юришига ҳалақит бера оладиган ягона қудратли куч Амир Темур деб ҳисоблаганлар ва ялиниб-ёлвориб ёрдам сўраганлар. Бу ҳодиса ХIII аср охири ХIV аср бошларида содир бўлди. Ғарбий Европа Россияни рисоладаги давлат деб, рус подшоси Пётр I ни рисоладаги давлат арбоби деб, фақат ХVIII аср бошларига келиб тан олди. Амир Темур Ғарбий Европа томонидан Буюк Пётрдан 300 йил олдин тан олинган. Бу тарихий ҳақиқат шовинист рус тарихчиларига маъқул тушмаган, чунки мустамлакачи давлатлар, шу жумладан Россия чоризми ҳам жаҳон афкор оммасини алдар эди, биз қолоқ, ярим ёввойи халқларни қанотимиз остига олиб, уларни цивилизация сари олиб борамиз деб ўз босқинчилигининг ҳақиқий моҳиятини яширар эди. Ғарбий Европа тан олган Амир Темурнинг қудратли давлати ва буюк шахси ана шу мустамлакачилик фалсафасига тўғри келмас эди. Шунинг учун бу факт тарихий асарларимизга кирмади. Ўзбек тарихчилари бу ҳақда сўз очишга ҳайиқдилар, "москвалик устозлари"ни ранжитишни истамадилар.

www.arxiv.uz Темурни улуғлаш, биринчидан, ”миллатчиликка” кирар эди, иккинчи томондан Россияга ва Буюк Пётрга ҳурматсизлик эди. “Бу қандай гапки, - ўйларди шовинистлар, - Пётр I ни Х V III асрда зўрға тан олган Ғарбий Европа, 300 йил аввал қандайдир осиёлик Темурга сиғинса?!” Тарихни ёритиш ана шундай мантиққа асосланар эди. Иккинчи мисол, илгари нашр қилинган китобларимизга қарасак, Эрон босқинчиларига, македониялик Искандарга, араб истилосига ва мўғул зулмига қарши мислсиз қаҳрамонлик кўрсатиб курашган халқимиз чоризм босқинига қарши, деярли ҳечам курашмапти. Ҳақиқат эса бундай эмас. Халқимиз истилочиларга қарши кескин кураш олиб борган. Курашганда ҳам тенгсиз жангларда ўта қаҳрамонлик кўрсатишган. М: 1852-1853 йилларда Оқмачит (ҳозирги Қизил Ўрда) - Қўқон хонлигининг энг чекка қалъасининг қаҳрамонларча кураши, 1865 йил Тошкент мудофааси қаҳрамонликнинг юксак намунаси бўлди. 1864 йилги ҳужуми шармандаларча барбод бўлгач, генерал Черняев Ниёзбек қалъасини эгаллаб, Тошкентга сув ва дон ўтказмай қўйди. Бу ҳақда Тошкент мудофаасининг шоҳиди, “Тарихи жадиди Тошкент” китобининг муаллифи тарихчи Муҳаммад Солиҳ Тошкандий шундай деб ёзган: “Генерал Черняев Тошкентни ... 42 кун сувсиз, озиқ-овқатсиз қолдирди... Тошкент фуқароси ватани ва дини учун қаттиқ турдилар ... очлик ва ташналикка қарамай, тошкентликлар мардона жанг қилдилар”. 1865 й. 15 майга ўтар кечаси рус қўшинлари холдан тойган Тошкентга бостириб кирдилар. Шундан сўнг ҳам уч кун кўча жанглари давом этди. Яна бир мисол, 1886 йил 2 майдан 8 июнгача давом этган Самарқанд қўзғолони рус генералларини таҳликага солиб қўйди. Куч жиҳатидан устун бўлган генерал Кауфман холдан тойган мужоҳидларни зўр қийинчилик билан енгди ва қўлга тушган қўзғолончиларнинг ҳаммасини қатл қилди. Қўқон хонлигини олиш ҳам осон бўлмади. Бу ҳақда Туркистоннинг биринчи генерал-губернатори Фон Кауфманнинг ўзи шундай деб ёзган эди: “Биз хон билан эмас, балки халқ билан тўқнашдик, уни бостириш осон

www.arxiv.uz бўлмади. Руслар ҳали Ўрта Осиёда бундай (Қўқондагидек) узоқ ва қаттиқ қаршиликка дуч келмаган эдилар”. “Ўзбекистон тарихи” фанининг ҳозирги мустақиллигимизни мустаҳкамлаш, комил инсонни тарбиялашдаги роли мислсиздир. Шунинг учун ҳам Президентимиз И. Каримов тарих фани тақдирига қизиқиб, уни ривожлантириш, бунинг учун эса тарихий тадқиқотларни тўғри йўлга солиб юбориш ишида ташаббус кўрсатмоқдалар. Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат ва жамият қурилиши академияси қошида “Ўзбекистоннинг янги тарихини яратиш марказини ташкил этиш тўғрисида”ги Фармони, 1996 йилнинг 16 декабрида эса Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистоннинг янги тарихи”ни тайёрлаш ва нашр этиш тўғрисида" қарори эълон қилинди. Бу қарорда Ватан тарихини ёритишнинг илмий-методологик йўналишлари кўрсатиб берилди. Бу йўналишлар қуйидагилардан иборат: - халқимиз ўтмишидаги миллат тақдири билан боғлиқ бўлган тарихий жараёнларни чуқур илмий тадқиқ этиш, ҳолисона ёритиш; - Ўзбекистоннинг янги тарихини ёзишда тарих босқичлари ва ижтимоий-сиёсий тараққиёти узлуксиз жараён эканлигини назарда тутиш, тарихийлик ва ворисийлик тамойилларига амал қилиш; - Ўзбекистон халқининг буюк тарихий меросга эга эканлиги ва умумбашарият қадриятларига муносиб ҳисса қўшганлигини эътироф этган ҳолда ўзига хос давлат қурилиши анъаналари ва уларга нисбатан фикрлар, қарашлар хилма-хиллигини ҳисобга олиш; - “Ўзбекистоннинг янги тарихи”нинг ҳар бир қисми ва бўлимларини ёзишда бирёқлама, субъектив ёндошувларга йўл қўймасдан ҳолисона тадқиқот усулига амал қилиш; - “Ўзбекистон тарихи"га оид воқеа-ҳодисаларни ёритишда унинг кўхна Турони-замин, Туркистон тарихининг таркибий қисми бўлганлигини ёдда сақлаш:

www.arxiv.uz - Ўзбекистон тарихи дунёнинг турли минтақаларида содир бўлган ижтимоий-тарихий воқеа-ҳодисалар ҳамда жаҳон тараққиёти жараёнлари билан узвий боғлиқ эканлигини ва уларнинг бир-бирига ўзаро таъсирини ҳисобга олиш; - тадқиқот яратишда эски коммунистик-болшевистик мафкура ақидаларига ва ўтмишни сохталаштиришга йўл қўймаслик, тарихий жараёнларни ҳолисона баҳолаш; - ёшларни миллий истиқлол ғоялари, ватанпарварлик ва умуминсонийлик руҳида тарбиялашда тарихий воқеа-ҳодисаларнинг аҳамиятини эътиборга олиш. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Тарих институти фаолиятини такомиллаштириш тўғирисида”ги 1998 йил 27 июлда эълон қилинган қарори Республикамизда тарих фанининг қайтадан тикланиши ва ривожланишида тарихий воқеа бўлди. Қарорда Ватанимизда тарих фанининг ривожланишини таъминлайдиган ишларни ташкилий жиҳатдан қайта қуриш, техникавий жиҳозлаш, кадрлар тайёрлаш; бу ишларни маблағ билан таъминлаш чора-тадбирлари белгиланган. Бу чора-тадбирлар, асосан, бир нарсага - “Ўзбек халқи ва унинг давлатчилиги ҳаққоний тарихини ўрганиш, мамлакатимиз ва чет элларда мавжуд тарихий манбалар таҳлили асосида олинган илмий натижаларнинг жаҳон миқёсидаги эътирофига эришиш, уларга таянган ҳолда илмий, илмий- оммабоп асарлар, дарсликлар, турли адабиётлар яратиш ва мазкур билимларни кенг ёйиш ҳамда тарих соҳасида юқори малакали кадрлар тайёрлаш”ни таъминлаш ва бу ишда Фанлар Академияси Тарих институти фаолиятининг бош мақсади бўлиши керак, деб кўрсатилган. Мамлакатимиз президенти, давлат арбоби Ислом Каримовнинг бир қатор китоблари ва нутқларида иқтисод ва сиёсатга, маънавиятнинг турли соҳаларига бўлгани каби Ватан тарихига, ўтмишимизга тўғри муносабатда бўлиш зарурлиги ҳақида қимматли фикрлар бор.

www.arxiv.uz “Халқимизнинг оташқалб фарзанди” китобида И.А.Каримов Ватан тарихига қарашларини қуйидагиларни ёзган: “Бугунги замон баҳосини бериш учун авваламбор, кечаги кунга - ўтмишга нисбатан қандай муносабатда эканимизга баҳо бериш керак”. И.А.Каримовнинг “Ўзбекистон - келажаги буюк давлат” китобидаги бир фикрга диққат қилиш жоиз. “Биз янги ҳаёт учун бел боғладик, бироқ ўтмишга маломат тошларини отмадик. Ҳалқимизнинг ўтмишга тош отиш - гуноҳи азим, деган асл ақидасини ёдда тутдик... ўтмишни тафтиш қилиш ёки уни инкор этиш - ўз илдизимизни ўзимиз кесишимиз билан баробар эканлигини яхши англадик...” Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримов 1998 йилнинг июнь ойи охирларида бир гуруҳ етакчи тарихчи олимлари билан суҳбат ўтказдилар. Бу суҳбат “Тарихий хотирасиз келажак йўқ” деган сарлавҳа билан алоҳида рисола бўлиб чиққан. Президентимиз суҳбатда Ватан тарихининг бир қатор долзарб муаммолари ҳақида сўз юритдилар. Булар асосан қуйидагича: - Ватан тарихини яратишнинг ягона концепцияси йўқ. Обрўли тарихчи олим фикри илмий ҳукм бўлиб қолмоқда. Мунозара, турли фикрлилик йўқ. - Бугун халқнинг ҳолис тарихи яратилмаган, бор қўлланмалар талабга жавоб бермайди. - Ўзбек давлатчилигининг ривожланиш босқичлари конкрет кўрсатилмаган. Ўзбек миллатининг шаклланиш тарихини, давлатчилигимизнинг пайдо бўлиши асосларини кўчманчи халқларга боғлашга интилиш кучли. - Ўзбек давлатчилиги асоси тубжой халқлардан, масалан, Хоразмдан бошланганлиги, бунга “Авесто” гувоҳ эканлиги баралла айтилмади. - Тезда жиддий тадқиқотларни тузиш керак, бу маънавиятимиз учун ҳам, сиёсат учун ҳам керак, чунки у тарих маънавиятни шакллантиришга, сиёсатга хизмат қилади, янги, ҳолисона ёзилган тарихсиз сиёсатда хатоларга йўл қўйиш мумкин. Дарҳақиқат, Ўзбекистон тарихи аввало Марказий Осиё мамлакатлари тарихи билан, қолаверса башарият тарихи билан чамбарчас боғланган. Қадим

www.arxiv.uz замонлардан яқин йилларгача Ватанимиз Ўрта Осиё минтақасидаги кўпгина давлатлар: Афғонистон, Эрон, Шимолий Ҳиндистон каби мамлкатлар билан ягона иқтисодий ва маданий маконда бўлиб келди. Бу катта ҳудудда яшовчи уруғ, қабила, қавм, элатлар этник жиҳатдан доимо ўзаро таъсир ва алоқада бўлганлар, қўшилиш жараёнини бошидан кечирганлар, уларнинг ижтимоий, сиёсий, иқтисодий, маънавий ҳаёти бир-бирлари билан узвий боғлиқ ўтган. Шу сабабли Ўзбекистон тарихини қўшни мамлкатлар тарихи билан боғлиқ ҳолда ўрганиш тақозо этилади. Тарихий воқеа, ҳодисаларни ўрганиш, таҳлил этиш ва ёритишда ҳолислик-ҳаққоний, адолатли ёндошув муҳим методологик қоидадир. Ҳолислик қоидасини тарихий воқеа, ҳодисаларни ўрганаётганда улар билан боғлиқ бўлган барча фактларнинг ҳеч бир истисносиз бутун мажмуи билан бирга олиб текширишни, аниқ ҳаққоний далилларга асосланишини талаб қилади. Тарихни ўрганишда тарихийлик методологияси муҳим аҳамиятга эга. Тарихийлик қоидаси воқеа-ҳодисаларни ўз даврининг аниқ тарихий шароитидан келиб чиққан ҳолда ўрганишни тақозо этади. Воқеа-ҳодисаларни ўрганишда тарихий боғланиш, тарихий ривожланиш жараёнига эътибор қилмоқ зарур. Ҳар бир ҳодиса қандай тарихий шароитда, муҳитда бўлганлигини бу ҳодиса ўз тараққиётида қандай асосий босқичларни ўтганлигини, кейинчалик у қандай бўлиб қолганлигини билиш тарихийлик қоидасининг асосий талабидир. Масалан, биронта давлат фаолиятига тарихийлик нуқтаи назаридан туриб баҳо бермоқчи бўлсак, биринчидан, у қачон, қандай тарихий шароитда пайдо бўлди, иккинчидан у ўз тараққиётида қандай босқинчиларни босиб ўтди, учинчидан, у ҳали ҳам мавжудми, ҳозир қай аҳволда, қандай бўлиб қолди, деган саволларга аниқ жавоб бериши зарур бўлади. Инсоният тараққиётининг маълум босқичида уруғчилик тузуми емирилиб, хусусий мулкчилик келиб чиқди. Уруғ жамоалари турли ижтимоий табақаларга бўлингач, тарихий воқеа ва ҳодисалар ана шу табақаларнинг манфаати билан боғлиқ ҳолда кечадиган, ҳар бир ижтимоий

www.arxiv.uz табақа ўз манфаати нуқтаи назаридан ҳаракат қиладиган, уларнинг манфаати бир-бири билан тўқнашадиган бўлиб қолди. Бундай вазиятда содир бўлган воқеаларни, тарихий жараённи ўрганишда ижтимоий ёндошув принципига риоя этиш зарур бўлади. Ижтимоий ёндошув методологияси тарихий жараёнларни аҳоли барча табақаларининг манфаатларини ҳисобга олган ҳолда ўрганишни тақозо этади. Воқеаларни алоҳида бир ижтимоий табақа-камбағаллар, йўқсиллар ёки мулкдор, бойлар манфаати нуқтаи назаридан туриб таҳлил этиш, ёритиш бир томонлама ёндошув бўлиб, у тарихни сохталаштиради. Мамлакатимиз тарихини ўрганишда миллий қадриятлар, анъаналари ва урф- одатлари, ислом дини тарихи, одамларнинг диний эътиқодлари, диний таълимотлар ва уларнинг асосчилари фаолиятини таҳлил қилишга, ёритишга цивилизацион муносабатда бўлиб, уларни ҳурматлаш, эъзозлаш нуқтаи назаридан ёндошмоқ керак. Ҳаёт халқнинг неча минг йиллар давомида яратган маънавий маданиятини, ахлоқи, мезонларини иккига- эксплуататорлик маданияти ва ахлоқи ҳамда эксплуатация маданияти ва аҳлоқига бўлиш ва биринчисини қоралашдан иборат ленинча йўриқноманинг нақадар зарарли эканлигини кўрсатади. Маънавий меросга бундай ёндошув маънавий қашшоқлашувга, миллий қадриятларнинг, урф-одатларнинг оёқ ости қилинишига, кўпгина олимлар, маорифатпарвар, руҳонийларнинг бадном қилинишига олиб келганлигини ҳеч қачон унутмаслик керак. Тарихни ўрганишда юқоридаги методологик қоидалар билан бир қаторда фактларни таққослаш, мантиқий-қиёсий хулосалар чиқариш, даврлаштириш, социологик тадқиқотлар ўтказиш, статистик, математик ва бошқа усуллардан ҳам фойдаланилади. Хуллас, биз Ўзбекистон тарихи фанининг Президентимиз айтганларидек “... давлатга, халққа, жамият тараққиётига хизмат қилиши лозимлигини унутишга асло ҳаққимиз йўқ”, “Тарихга мурожаат қилар эканмиз, бу ҳалқ хотираси эканлигини назарда тутишимиз керак. Хотирасиз баркамол киши бўлмаганидек, ўз тарихини билмаган халқнинг келажаги ҳам бўлмайди”.

www.arxiv.uz Ўзбекистон тарихини ўрганиш ҳозирги ислоҳатчилик ва янгиланиш даврида ижтимоий заруриятгина эмас, балки ҳаётий эҳтиёж ҳамдир. Бу эҳтиёж миллий, маънавий-мафкуравий уйғониш, маданий ва иқтисодий юксалишларга бўлган эҳтиёжларнинг бош мезони ҳисобланади. Тарихга бўлган эҳтиёжнинг қондирилиши тараққиёт ва миллий уйғонишнинг асосидир.

www.arxiv.uz Ф ойдаланилган адабиётлар : 1. Каримов И. Миллий мафкура - мамлакат келажаги пойдевори. “Халқ сўзи” газетаси, 7 апрель, 2000 йил. 2. Каримов И. “Тарихий хотирасиз келажак йўқ”, Т.”Шарқ”, 1998. 3. Каримов И. “Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт - пировард мақсадимиз” “Ишонч” газетаси, 25 январь 2000 йил. 4. Ўзбекистон тарихи (қисқача ма ъ лумотнома) Т. ”Шарқ”, 2000. 5. Ўзбекистон тарихи (1-қисм), Т.”Университет”, 1997. 6. Ўзбекистон тарихи (талабалар учун қисқача Маърузалар матни), Т., “Университет”, 1999. 7. www.ziyonet.uz 8. www.pedagog.uz

Похожие

Узбекистон тарихи фанининг предмети, назарий-методологик асослари, манбалари ва ахамияти

Ўрта асрлар тарихи курсининг предмети, манбалари ва ўрганиш ахамияти

Марказий Осиё тарихи фанининг предмети ва долзарб муаммолари. Манбалар

Тарихий хотирасиз келажак йук

Тарихий хотирасиз келажак йук