Юнон Эрон урушлари - История - Рефераты

Юнон Эрон урушлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62.5 KB

Юнон Эрон урушлари Режа: 1. Юнон-Эрон уруши тарихшунослиги. 2. Ўрта Ер денгизидаги халқаро аҳвол. 3. Юнон-Эрон уруши сабаблари ва бошланиши. 4. Юнон-Эрон урушининг бориши. 5. Урушнинг якуни ва унинг оқибатлари.

Юнон-Эрон уруши тарихшунослиги. Греция-Эрон урушларига оид асосий манба Геродотнинг “Тарих” асари бўлиб, бу асар эр.ав. 478 йил воқеалари билан узилиб қолган. Эсхил “Форслар” трагедиясида Саламин яқинидаги денгиз жанггини ёрқин образларда тасвирлаган. Кейин Греция-Эрон урушларини сицилиялик Диодор тасвирлаган. Плутарх ўша замон сиёсий ва ҳарбий арбоблари Фелисток, Аристид ва Кимоннинг таржимаи ҳолларини баён қилар экан, грек-форс урушларини ёритган. Афина ва бошқа жанг бўлган жойларни археологлар қазиб қимматли материаллар топганлар. Эр.ав. У1 аср ўрталарида пайдо бўлган Эрон давлати тезда Яқин Шарқдаги ҳамма давлатларини забт этган улкан давлатга айланган эди. Эр.ав. У1 аср охирларида Эрон ўз қудратининг чўққисига чиққан. Подшо Доро 1 ғоят катта давлатни идора қилиш системасини ташкил этган. Қўшин ҳаракат қиладиган стратегик ва савдо йўллари такомиллаштирилган, истило қилинган мамлакатлардан Эрон пойтахтига ундирилган бож-хирож мунтазам ташилган. Қарам мамлакатлар иқтисодий ҳолдан тойдирилиши Эрон подшоларини янги территориялар истило қилишга ундаган. Эр.ав. У1 асрдаёқ форслар Эгей денгизининг Кичик Осиё соҳилидаги грек полислари, шаҳарларини ўзига бўйсундирган эди. Форслар Мармар ва Кора денгизнинг Европа қирғоқларидан доракиялик ва скифларнинг қаршилигига учраган. Доро 1 Кичик Осиё соҳилида ўз мавқеини мустахкамлаш учун Эрамиздан аввал 513 йилда Фракия ва Шимолий Қора денгиз бўйларига юриш бошланган. Доро 1 қўшини турли халқлардан ташкил этилган. Ҳатто греклардан иборат инженер-сапер отрядлари хам бўлган. Улар ёрдамида Босфор орқали ва Дунай дарёси орқали понтон кўприклар қурилган. Доро 1 нинг скифларга қарши юришлари мувоффақиятсиз чиққан. Лекин бу юришлар натижасида форслар Византийни ва Болқон ярим оролининг шарқий қисмини эгаллаган. Македония форслар олий ҳокимиятини тан олган. Эрон Грецияга жуда яқинлашиб қолган. Эрон Қора денгизга борувчи денгиз йўлини эгаллаб олиб, Грециянинг Қора денгиз бўйи билан алоқасини

бузган. Эрон Мисрдаги грекларнинг новкротис колонияси билан алоқасини издан чиқарган. Грекларнинг ғалла олиб келишига путур етказган. Грекларнинг ашаддий рақиби финикияликларни форслар рағбатлантирганлар. Форслар аристократ грекларни ҳам қўллаганлар. Греция полислари бир бутун давлат эмас эди. Аристократия билан демос орасида, савдо-ҳунармандлар орасида кураш давом этаётган эди. Грек полислари шавқатсиз ташқи душманга қарши келган эди. Грек полисларининг демоси кучлар нисбати нотинчлигини англаб Эронга қарши актив ҳаракат қилишдан ўзини сақлаб турди. Кичик Осиёнинг грек шаҳарлари Эрон солиқ системасидан, айниқса кўп жафо кўрган. Наксос фошда аристократия ағдарилган ва аристократлар Ионияга қочганлар. Улар Милет тирани Аристогорга мурожаат қилганлар. Аристогар Эрон ёрдамида Наксосни забт этмоқчи бўлади. Лекин амалга ошира олмайди. Доро 1 ғазабидан қўрқиб, Милетга қайтади ва Эронга қарши қўзғолон бошлайди. Эр.ав. 500 йилда Кичик Осиёнинг кўп грек шаҳарларига Милетдан бошланган қўзғолон ёйилган. Қўзғолонларни форслар кутмагани учун ғалабага эришган. аристогор ёрдам сўраб Греция шаҳарларига борган. Кўп полислар Эрон билан тўқнашувдан қўрққан. Афина кўп жафо чеккан, у 20 та ҳарбий кема юборган. Эвбейдаги Эритрия шаҳри 5 кема юборган. Лекин кучлар тенг бўлмагани учун қўзғолонлар эр.ав. 494 йилда батамом бостирилган. Афина ва Эритриянинг қўзғолончиларга кўрсатган озгина ёрдами Доро 1 га Болқон Грециясига қарши биринчи юришни бошлаш учун баҳона бўлган. Эр.ав. 492 йилда қуруқликдаги кўп қўшин ва ҳарбий флот Эрон подшосининг куёви Марданий қўмондонлигида Грецияни истило қилишга юборилган. Эрон қуруқлик қўшини Геллеспотдан кечиб ўтиб, Эгей денгизининг Фракия соҳили бўйлаб юрган. Денгиз флоти соҳили билан сузиб Фасос оролини забт этган. Фракияликлар Эронни анча заифлаштирган. Эрон флоти денгиз бўронида қолиб, кўп қисми яксон бўлган. Марданий Грецияга етолмасдан орқага қайтган. Эрон шоҳи

шундан кейин Грецияга элчи юборган ва Эрон давлатини ўз устларидан ҳукмронлигини тан олишни талаб этган ва форсларга расман бўйсунганлар. Демократик Афина ва аристократик Спарта Доро 1 талабаларига очиқ қарши чиқа олган. Афинада Эрон элчилари қоядан улоқтирилган. Спартада Эрон элчилари қудуққа ташланган. Эр.ав. 490 йилда Эрон Грецияга қарши иккинчи юриш бошлаган. Эрон флотига тажрибали қўмондон Датис қўмондонлик қилган. Эвбеяга десант тушириб, Эритрияни тор-мор қилган, сўнграАттикага йўл олган. Форсларга хизмат қилаётган Гиппий маслаҳати билан Датис Афинадан 42 км беридаги Марафон қишлоғига ўз қўшинини туширган. Грекларда якдиллик бўлмаган. Эрон қўшинининг Маравонга туширилгани маълум бўлгач, Афина халқ йиғини форсларнинг Афинага ҳужумини кутмасдан, Марафон ёнида жанг бошлашга қарор қилган. Спарталикларни ёрдамга чақирган. Греклар қўшини 10 минг кишига етган ва унга 11 та стратег қўмондонлик қилган. Эрон қўшини отлиқ аскарлар ва пиёда камончилардан иборат бўлиб, грек қўшинидан кўп бўлган. Илгари Эрон қўшинида хизмат қилган стратег Мильтиад биринчи бўлиб хужум қилиш фикрини амалга оширади. шиддатли жангда греклар ғолиб чиққан, ҳатто Афиналиклар форсларнинг етти кемасини қўлга туширганлар. Мильтиад форсларнинг ниятини пайқаган. Форслар ҳимояси Афинага қараб сузган эдилар. У қисқа йўл билан Афинага қўшинни ўтказган. Афинага (Марафонча югуриш шундан келиб чиққан) чопар юборилган. Чопар етиб бориб “Қувонинглар биз енгдик!” деб шу заҳоти юраги ёрилиб ўлган. Ғолиблар Афинага келиб порт ва гаванларни ҳимоясига турганлар. Эрон флоти хужум қилишга журъат қила олмаган ва қайтиб кетган. Спарта отряди ёрдамга етиб келган. Афиналикларнинг Марафон ёнида форсларнинг кучли десанти устидан ғалаба қозонганлиги катта маънавий ва сиёсий аҳамиятга эга бўлган. Эронга қарши халқ ҳаракати кучайган. Эрон Грецияни истило қилишдан воз кечмаган. Ғалаёнлар уни вақтинча тўхтатиб турган. Эр.ав.

486 йилда Доро 1 ўлади. Греклар бу нафасни ростлаб олишдан фойдалана олмаган. Эроннинг яна хужуми яқинлашгач, Фессалия билан Беотия Эрон подшосини тан олган. Пелопоннес ўз бетарафлигини эълон қилган. Эронга қарши кураш тактикасида Афинада баҳс бўлган. Қишлоқ жамоаси, ер эгалиги қуруқликда, савдо-ҳунарманд аҳли флотни кучайтириш тарафдорлари эдилар. Флотни кучайтириш тарафдорлари Фелистокл, қуруқликда жанг қилиш тарафдорлари Аристид тарафдорларидан устин чиққанлар. (Эр.ав. 483-482 йилларда Аристид остракизм ёрдамида Аттикада қувилган) Аттиканинг жанубидаги Лаврион кумуш конларидан қазиб олинган кумушлар флот қуришга сарфланган. Эр.ав. 430 йилга келганда Афина Грецияда энг кучли флотга эга бўлганки, бу флотда 180 триер тез сузувчи ҳарбий кемалар бор эди. Форслар Грецияга қарши учинчи юришига катта тайёргарлик кўришган. Қўшинлар тағин Эгей денгизининг илгари забт этилган шимолий соҳили бўйлаб бориши лозим эди, флот эса қирғоқ бўйлаб сузиб бориши керак эди. Флотнинг ҳалок бўлмаслиги учун. Актэ бурни ёнидаги кема қатнайдиган торроқ канал қазилди. Геродотнинг маълумотига кўра Греция барча кучлари 5283220 киши бўлган. Бу албатта муболаға. Эрон шоҳи Кайхисрав ўша даврда 150 минг киши тўплай олиши мумкин эди. Грецияда урушдан аввал ҳаммани ваҳима босди. Эр.ав. 481 йилда Афина билан Спарта ўртасида иттифоқ тузилиб, бу иттифоққа кўпгина грек полислари кирди. Эр.ав. 480 йилда форсларнинг Грецияга учинчи юриши бошланди ва Кайхисравнинг ўзи бошчилик қилди. Форс қўшини ёзда Македонияга етиб келди. Македония билан Фессалия Кайхисравга итоат қилишди. Флот Шимолий Грецияга чиқиб олди. Греклар форс қўшинини Фессалия билан Греция чегарасида кутмоқчи эди. Фессалия форслар томонига ўтгач, греклар чекиниб, Фессалия билан Ўрта Греция орасидаги “Фермопил йўлаги” ёнида мудофаа тутганлар. Греклар қўшинига Спарта подшоси

Леонид қўмондонлик қилган. Фермопил ёнида грекларнинг 7200 та қўшини бўлган. Леонид ўз қўшинлари билан икки кун форслар хужумини қайтарган. Лекин бир хоин форсларга айланма йўлни кўрсатиб берган. Леонид ҳамма грек отрядларига чекишни буюрган. Лекин ўзининг 300 спарталик аскари ва бир оз серғайрат кишилари билан форсларга қарши қаттиқ жанг қилиб учинчи куни ҳалок бўлган. 271 та Триердан иборат иттифоқчи грек флоти Эфбея ороли ёнида узоқ денгиз жанги олиб борган. Леониднинг ҳалок бўлгач, грек флоти жанубга чекинган. Саламин бўғози ёнида грек флоти Эрон флотини тор-мор қилган ва урушнинг боришида туб бурилиш ясаган. Кайхисрав Кичик Осиёга кетиб қолган. Эр.ав. 479 йилда мардоний бошчилигидаги форс қўшини Аттикага бостириб кирган ва қисқа муддатда Афинани ишғол қилган. Спарта қўшини етиб келгач, форслар Аттикадан Беотияга чекинган. Форслар грекларини бирлашган қўшинга хужум қилган. Форслар енгилган, Мардоний ҳалок бўлган. Форсларнинг қолган қисми Фессалия орқали Фракияга чекинган. Греклар қўлига ғоят катта ўлжа тушган. Уруш Греция доирасидан чиққан Қора денгиз бўғози ва денгиз доирасига чиққан. Самос, Хиос, Лесбос ороллари грек иттифоқига қўшилган. Самос ороли билан Кичик Осиёдаги Миколе буруни ўртасида Эрон флотининг қолдиғи яксон қилинган. Эр.ав. 478 йилда уруш ҳаракати Византий районига кўчгандан кейин Спарта урушдан чиққан. Афина греклар қўшинига бош бўлиб қолган. Э р.ав. 478 йилда форслар устидан узил-кесил ғалаба қозониш учун Афина форсларга қарши курашда иштирок этган полислар, Эгей денгизи ороллари, Кичик Осиёдаги грек шаҳарларини ҳарбий иттифоққа бирлаштирган. Шу тариқа Афина раҳбарлигида 1-Афина денгиз иттифоқи вужудга келган ва бу иттифоқ Эрон билан урушни охирига етказган. Бу иттифоқнинг хазинаси Демос оролида турган.

Форслар билан уруш орада узилишлар билан то эр.ав. 449 йилга қадар давом этган, греклар Эроннинг заифлашганидан фойдаланиб Ўрта денгизнинг соҳил бўйи районларига Нил дельтасига аскар туширганлар, Эрон флоти тор-мор келтирилиб, Кипрга десант туширилган. Эр.ав. 449 йилда сулҳ тузилган. Бу сулҳ афиналиклар вакили Калмий номи билан Каллий сулҳи деб аталади. Абадий тинчлик ўрнашилган. Форслар Кичик Осиёдаги грек шаҳарларини ва Эгей денгизидаги ҳамма оролларни мустақил деб таниганлар. Эрон ҳарбий денгиз флотининг Эгей денгизида сузиши тақиқланган. Афина 1-Афина денгиз иттифоқидан фойдаланиб, грек дунёсидаги энг қудратли давлат бўлиб қолган. Греция-Эрон урушлари ўз ватанининг озодлиги ва мустақиллигини Эрон истебдодидан сақлаб қолган грекларнинг ғалабаси билан тамомланган. Ораларида бирлик бўлмасада, греклар қатъий пайтларда бирлашишни ва босқинчиларга қақшатқич зарба беришни билардилар. Урушнинг иккинчи даврида Эроннинг кучлари ҳолдан кетганлигига ишонч ҳосил қилгач, грек аскарлари имкониятлари борича Эрон соҳилларини талаганлар ва асирларни қулларга айлантирганлар.

Адабиётлар: 1. Ю.С.Крушколь тахр.ост.Қадимги дунё тарихи. 11-қисм. Т., 1974 й. 2. Нимеровский А.И. История древнего мира и античность. М., 2000 г. 3. Бойназаров Ф.А. Қадимги дунё тарихи. Т., 2004й. 4. А.Алимуҳаммедов. Антик адабиёт тарихи. Т., 1969 й.

Похожие

Юнон-Эрон урушлари

Пуни урушлари

Юнон адабиётининг шаркка таъсири

Классик даврдаги юнон маданияти

III-VII асрларда Эрон