Yil hisobi. Taqvim (kalendar) - История - Рефераты

Yil hisobi. Taqvim (kalendar)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56.5 KB

Yil hisobi. Taqvim (kalendar) Musulmon erasi Muhammad payg′ambarning Makkadan Madinaga ko′chishi ( ةرجه hijratun) vaqtidan boshlanadi va bu milodiy ( داايم - milod–tug′ilish) 622 yil 16 iyuliga to′g′ri keladi. Hijriy taqvimi hisobotini Mirzo Ulug′bek o′zining “Ziji jadidiy Kuragoniy” asarida ham bayon qilgan. Hisobotda ro′y berishi mumkin bo′ladigan xatoni tuzatib turish uchun Ulug′bek har 30 yilning 2, 5, 7, 10, 13,15, 18, 24, 29-yillarini (jami 11 yilni) 355 kundan deb olish (kabisa yillari , تاونس ةسىبكلا ) va bu yillarda zu-l--hijja oyini 30 kundan ( oddiy yillarda 29 kun) hisoblash, qolgan 19 ta oddiy yilni 354 kundan olish kerak, deb ko′rsatgan. Bu hisobdan hozir ham foydalanadilar (faqat kabisa 15-yil o ′rniga 16-yil olingan holda). Bu hisob juda aniq: xato har uch ming yilga bor-yo′g′i 1 kunga to′g′ri keladi. Yilning kabisaligini bilish uchun u 39 ga bo′linadi, agar bunda hosil bo′ladigan qoldiq ka bias yillar tartibidagi biror songa teng bo′lsa, u kabisa, aks holda u oddiy yildir. Masalan, 1415:30=37, qoldiqda r=5. Demak, hijriy-qamariy ( ىرمق ىرجه ) 1415 yil kabisa yilidir. Shunday qilib, H q hijriy-qamariy taqvimda ( ةيرحهلا ميوقتلا ) hisob boshi ya’ni madxal ( لخدم ) milodiy D=622 yil 16 iyuliga to’g’ri keladi (4-rasm). Hisoblashlarda har 30 yilning 11 yili 355 kun (kabisa yillari) va 19 yil 354 kun (oddiy yillar) olinadi. O’rtacha H q 1 йил = (11∙ 355+19∙354)/30 = 354 30 11 ≈ 354,367 kun, М 0 D M _______ ٫_______٫_____________________٫ __________ H 0 H 4 – rasm 1) مرحملا al-muharram , 30 kun 7) بجر rajab , 30 kun 2) رفص safar , 29 kun 8) نابعش sha’bon , 29 kun 3) لولاا عيبر rabi ’- ul - avval , 30 kun 9) ناضمر ramadzon , 30 kun 4) ىناثلا عيبر rabi’y-s-soni, 29 kun 10) لاوش shavvol , 29 kun 5) ىلولاا ىدامج jumada - l - ula , 30 kun 11) ةدعقلا وذ zu - l - qa ’ da , 30 kun 6) ةرخلاا jumada-l-oxira, 29 kun 12) ةجحلا وذ zu-l-hijja, 29-30 kun Quyoshning yillik harakatiga asoslangan H sh hijriy-shamsiy ( ىسمش ىرجه ) taqvimining madxali milodiy 622- yilning bahorgi teng kunligidan ya’ni 21 martidan , milodiy kabi unda ham qatorasiga uch yil (oddiy yillar) 365 kundan, to’rtinchi (kabisa) yili 366 kun. Бу taqvimning oylari zodiacal yulduz turkumlari nomlari bilan ataladi: 1) لمح hamal-qo’y , 21 martdan 7) نازيم mezon – tarozi 21 sentabrdan

2) روث savr-sigir , 21 apreldan 8) برقع aqrab – chayon , 21 oktabrdan 3) ازوج javzo, egizak , 21 maydan 9) سوق qavs-yoy , 21 noyabrdan 4) ناطرس saraton-qisqichboqa , .21 iyundan 10) ىدج jaddu–tog’ echkisi, 21 dekabrdan 5) دسا asad – arslon , 21 iuldan 11) ولد daluv – qovg’a , 21 yanvardan 6) <ةلبنس sunbula – boshoq , 21 avgustdan 12) توح hut - baliq , 21 fevraldan - 6 - Iso payg ’ ambar tug ’ ilgan 1- yilning 1- yanvari milodiy hisobnng М 0 boshi ( madxali ) sifatida qabul qilingan Bu sistema Quyoshning yillik harakatiga asoslangan bo ’ lib , Rim papasi Grigoriy XIII tomonidan kiritilgan . Uning grigorian uslubi (stili) deb atalishi ham shundan. 1 - misol. М =21. Х .1999 yilni hijriy shamsiyga o’tkazamiz. Yechish: Oldin D dan to berilgan М gacha qancha vaqt (d) o’tganini topamiz ( 4 -rasm): d = М – D (1). Bizda d = 21. Х .1999 – 21.III.622 = 0.VII.1377 (0 kun 7 oy 1377 ) yil o’tgan. Shundan so’ng biroz vaqt o’tishi bilan М boshlanadi. Demak, H ш ning kunini topish uchun o’tgan 0 kunga 1 ni qo’shish kerak bo’ladi. Demak, izlanatotgan H ш = 1.VII.1377 йил , бундаги VII oyi mezon oyidan iborat. I z o h: Agar izlanayotgan М faqat oy va yillarda berilgan bo’lsa, М 0 shunga muvofiq 622 yil mart oyi bilan olinadi va bu holda H sh ning oyi topilgan d ning oyiga 1 ni qo’shish bilan hosil qilinadi. Shu kabi М ning faqat yili ko’rsatilgan bo’lsa, М 0 = 622 yil deb olinishi kerak. Aksincha, H sh bo’yicha М ni topish uchun (2-rasm) ham d = М - 21.III.622 = H sh – H 0 dan foydalaniladi, bunda H 0 = 0 М milodiydan H q ga (va teskaricha) o’tish uchun М -D va H q – H 0 ayirmalar (bunda H 0 = 0) kun hisobida olinishi kerak (chunki М milodiy va H q hijriy-qamariylarning bir yili uzunliklari teng emas) va bunda D = 16.VII.622 (yil) . Shu maqsadda ayirmalarni milodiy va hijriy—qamariy o’rtacha bir yilidan iborat 365,25 va 354,367 kunlarga ko’paytirib, quyidagi tenglikni hosil qilamiz: ( М -D)∙365,24 = H q ∙354,367 (kunlarda) (2) Hisoblashlarda 365,24 : 354,367 ≈ 33 : 32 ≈ 1,031 yoki aksincha аксинча 354,367:365,24 ≈ ≈0,970 deb olinishi , hisoblashlarni yengillashtiradi. Hisoblashlarni EHM da bajarish yanada ma’qul. 2 - m i s o l . 1411 yil ramadon (ramazon) oyining 15 kuni milodiy qaysi kun, oy, yil? Yechish: (2) tenglikka asosan: М = H q ∙ 0,970 + 16.VII.622 ≈ 15.1 Х .1411 ∙ 0,970 + 16.VII.622 ≈ 29.02.1990, Yuqorida ko’rsatilganicha kunlarga 1 ni qo’shib, natijada izlanayotgan sonni topamiz: 1990 yil fevral oyining 30 kuni. 3 – m i s o l. Hijriy-qamariy 1400, 1401, … , 1421 yillarning boshi (1- nchi muharram) milodiy qaysi vaqtga to’g’ri keladi? K o’ r s a t m a: EHM dan foydalanish ma’qul. Topilgan natijadan bir parcha: H q Hisoblab topilgan ( milodiy ) Natijada

yil oy kun 1400 1979 11 20.5399… 21.Х1.1979 1401 1980 10 40.0944… 10.Х1.1980 1415 1994 05 39.9210… 10. VI.1994 1421 2000 03 35.4985 6.IV.2000. 4 - m i s o l . Muhammad ibn Bobo muftiy kalon Samarqandiyning bir risolasi hijriiy - qamariy 1009 yilda yozilganligi ko ’ rsatilgan . Bu milodiy nechanchi yil? Y e ch i sh: Risola qaysi yilda yozilgani ko’rsatilgan (oy va kunlar ko’rsatilgan emas). Javobni ham yillarda topamiz. 3-misoldagidek: М = H q ∙ 0,970 +.622 ≈ 1009 ∙ 0,970 +.622 ≈ 1598,45 ≈1600 – nchi yil. T o p sh i r i q: Milodiydan hijriy-qamariyga (va aksincha) o’tish EHM da hisoblashlar uchun biror algoritmik tilda hisoblash dasturi (programmasi) tuzilsin

Похожие

Musulmonlar kalendari. Hijriy yil hisobi

Kalendar va uning tarixi. Kalendar turlari

1898-yil Andijon qo‘zg‘oloni

Turkiston xalqlari qo`llagan taqvimlar

Sug`d taqvimi